FAİZİN (riba) EN HAFİFİ, KİŞİNİN KABE ÖNÜNDE

FAİZİN (riba) EN HAFİFİ, KİŞİNİN KABE ÖNÜNDE.....

EKONOMİST değilim, devlet büyüklerimi dinleyerek önümü görmeye çalışıyorum !

Şeytanın 3 ayağı ;  FAİZ – DÖVİZ - BORSA imiş !  (Ekonomist Osman ALTUĞ)

Abdullah ibni Mesud (Radiyallahu Anh) şöyle dedi: “Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): ‘Faiz yetmiş üç baptır. Onların günah cihetinden en hafifi, kişinin annesi ile zina etmesi gibidir. Bilin ki, faizin en şiddetlisi Müslüman kişinin ırzıdır!’ buyurdu.” Hakim 2259, İbni Mace 2274, İbnu’l-Carud 647, Albânî Cami 3539.... Sahih bir hadis olduğu, teyid edilerek söyleniyor... Amenna ve sadakna !

Türkiye, ekonomi politikalarında Sayın Cumhur Başkanının isteği doğrultusunda, yeni bir döneme girdi. Nâs sûresi var, FAİZ SEBEP... ENFLASYON SONUÇ ! Faiz, insanları fakirleştiren bir unsur... Yani, faizden kurtulmamız, faizi indirmeyen T.C Merkez Bankası Başkanlarını da görevden almamız gerekir. Özellikle dini inancımıza göre, İslamiyete vurgu yapılarak bu şart deniliyor! Amenna ve sadakna ! 

Son aylarda gelişen bu faiz politikası karşısında da, ilginçtir DÖVİZ yüzdeyüz % yükselmiş, 7 liradan 14 liraya çıkmış ve sanırım bu da önemli değil ki, devleti yönetenlerimiz merkez bankasındaki politika, dövizlerin yükselmesine aldırış etmeden, bankalardan kredi kullananların faizlerine yansımayan politika faizlerini düşürmeye devam ediyorlar ve edecekler...

Devlet diyor ki ; işadamlarımız ve sanayicilerimiz faizle kredi çekerek yatırım yapamıyorlar, onların önünü açacağız ve düşük faizle para kullanan sanayicilerimiz sayesinde üretim-istihdam ve vergi artacak ve memleket huzura kavuşacak ! Öyle mi ?

Politika faizlerinin düşürülmesi ile oysa, döviz korkunç boyutlarda yükseliyor ve piyasadaki her madde ve mamul dövize endeksli olduğundan, fiyatlar aşırı yükseliyor ve halkın alım gücü düşüyor değil mi ? Tane ile domates, bardak ile yağ almaya kadar fakirleşen bir halk var ve fakirleşmek ise sorun... Faizlerin düşürülmesinden dolayı halk bizzat fakirleşiyor !

Yani, kişinin annesiyle zinası kadar günah olan bir günahtan bahs ediyoruz. Günaha girmememiz için, gram faize bulaşmamalıyız yani ve NAS var, NAS ! Faiz, takdir ve takip ettiğim Ekonomist Osman ALTUĞ Hocaya göre, sadece şeytanın 1 ayağı...! Diğer ayaklar, döviz ve borsa...

Şeytanın bir ayağı olan FAİZ le oynayınca, şeytanın diğer ayakları döviz ve borsa hareketleniyor değil mi ? Faiz ayağını kesiyoruz, döviz ve borsa ayağı metrelerce yükseliyor değil mi ?

Dedim ya ekonomist değilim. Şeytan 3 ayaklı ise, gücüm yetiyorsa 3 ayağını da terbiye ederim. Birini terbiye etmem sorunu ortadan kaldırmıyor çünkü...Gücüm yetmiyorsa da, o ayaklarların biriyle meşgul olmam. Zira ; oynadığımız faiz ayağı yüzünden, gemi azıya alan döviz, beni dövüyor arkadaş ! Şeytanın bir ayağını tutarken, şeytan diğer iki ayağı ile beni tekmeliyor arkadaş ! 

FAİZ ile ilgili, kitabımız Kuranı Kerimde de pek çok ayet ve sureler var. Pek çok da hadis ve içtihatlar var. Faiz sarmalına bulaşmamış bir sistem, faizle iştigal etmemiş bir devlet, faize muhatap olmamış bir toplum var mıdır ? Ben bilmiyorum. Birine bir borç veriyorsunuz ve bunu 5 sene sonra aynı miktar ile almayı kabul edecek bir zeka ile de hiç karşılaşmadım. Verdiğinin üstünde alanlar bunu kar payı, kur farkı, enflasyon v.s diye de arlandırsalar, biliyoruz ki faizle iştigal edilmiştir.

AKP, 20 senedir tek başına iktidar, 2018 den beridir de, verin bana oyları tek başına tek adam ve başkan olayım görün işbu şeytanın ayaklarını nasıl kırıyorum diyen bir zihniyet ile idare ediliyoruz değil mi ? FAİZ, 2002 yılında yoktu da, dış güçler mi 2021 yılında faizi bize soktular ? Dövizin yükselmemesi için, daha önce 128 milyar dolar rezervimizi hiç ettik, dün de hem merkez bankası başkanını değiştirdik ve yine üstelik borç aldığımız milyar dövizlerle yine piyasaya müdahale ettik ve dövüşü ve oyunu şimdi böyle sürdürüyoruz. Sürdürüyoruz da, ben emekli olduğumda ilk maaşımla 14 çeyrek altın alan bir alım gücüne sahiptim, şimdi ise 2 tane çeyrek altın alım gücüne düşmüş vaziyetteyim.

BENİM MEMURUM İŞİNİ BİLİR ! zihniyeti tamam da, memur ve bürokrasi maşallah 3 maaş, 5 maaş, 15 maaş alarak işini biliyor da, emekliler bunu nasıl bunu becerecek ? Ben bilmiyorum !

Bari konuşalım diyoruz, bu sefer NAS var, yasalar var diyorsunuz arkadaş ! Ama unutmayın var olan sadece sizler ve kalkanınız olan NAS ve YASALAR değil, bu ülkede yaşayan, daha doğrusu yaşamaya çalışan VATANDAŞLAR da var ! Biliyor musunuz bunu ?

2002 de asgari ücret 222.000, 222.00 TL idi.  Emekli maaşı 285.000, 285.00 TL. Çeyrek altın, 20.000, 20.00 TL idi. Dolar da 1.35 idi... 14 tane küçük altın alabiliyormuşum yani... Bana şimdi ekonomik kurtuluş savaşından kimse bahsetmesin. 20 yılda alım gücümün nerelere düştüğünün farkındayım ve sadece benden çalınan 12 küçük altının da nereye gittiğini biliyorum ! Bilmediğim, İŞİMİ bilmiyorum !       

İşbu hadisi şerifte önümde duruyor ve durmaya devam edecek ! ‘Faiz yetmiş üç baptır. Onların günah cihetinden en hafifi, kişinin annesi ile zina etmesi gibidir. Bilin ki, faizin en şiddetlisi Müslüman kişinin ırzıdır!’ Allah, ben 2002 de bütün paramı dövize yatırmışsam, borsaya yatırmışsam ve bugün, ekonomik kurtuluş savaşında dolar milyoneri olmuşsam, herhalde bana bu günahı yazmaz, yazmamıştır değil mi ? Tanrı bizi faizden korusun ! 02/12/2021 NOGAYTÜRK

"Manipülatif Siyasi PROVAKATÖR'lük Yapmayın"

"Manipülatif Siyasi PROVAKATÖR'lük Yapmayın"

Türk toplumunun dürüst bir yöneticisini, dürüst bir belediye başkanını bir siyasi parti lider asla tehdit edemez. 

Bu tehdit dili yanlıştır, bu söylem bir siyasi provokatörlük tür.

Mansur yavaş'ı tehdit ederek gelecekte, Türk  halkının siyasi aydınlığını, yarınlarını  karartmaya çalışan, siyasi manipülasyon tuzakcısı ve provakatörü: Türk milletinin aydınlık geleceğine siz değil büyük ortağınız da  engel olamayacaksınız.

Türk toplumunu, siyasi fosil olmuş düşüncelerinizle provaka ederk yönlendirmeye çalışmayın. 

Türk toplumu, sizin gibi  dili pervasız, perdesiz, konuştuğunuz dili, asla kabul etmemekte, daima red etmemektedir. Konuştuğunuz "sövgü hakaret  dilini" Türk toplumu  asla onaylamamaktadır.

Sövgü dili size ve siyasi yol arkadaşınız

RTE ye size, ikinize, sizin dillerinize yakışır  ancak. 

Bu tehdit vari dille ancak sizler gibi düşünenlere, fikri düşüncenizi kabul  ettirebilrsiniz. 

Milli şuuru açık, hiçbir Atatürk milliyetçisi, ülkücü insana bu ucube tehdit vari düşünceyi, kabul ettirebilmeniz imkanınız olmayacaktır . 

Bu mesnetsiz, tutarsız konuşmaları yapmanız, sadece kendi garabetinizdir. 

Türk milletinin Atatürkçü milliyetçi ükücüleri, dürüst  bir yöneticisi 

Mansur başkanı yanlız bırakacakları kanısında değilim . 

Mansur Yavaş yalnız değildir. 

Mansur Yavaş başkanın, Türk halkının en az yüzde 70'i yanındadır. 

Fosil olmuş siyasi düşünceleri Türk halkına yedirmeye çalışmayın.  

Yeter artık Türk toplumu sizin gibi düşüncesi ucube figürlerden siyasetçilerden kurtulmak istiyor. 

Sokakta "Ülkücü olmayan" ancak ülkücü gibi görünmeye çalışan  güdümlülerinizden, tehditlerinizden de hic bir Türk  halkı nın korkmadığını bilmenizde fayda var. 

Tehdit edeceksiniz, Mansur Yavaş'ı değil 40 senedir uğraştığımız  bela var, oda Pkk ve terörist odaklar. 

Kaç tane PKK'lıyı sokaklarda dövdü yada öldürdü, Ülkücü dediğiniz yandaşlarınız.?

Bu soruların cevabını bulun önce. 

İşte bu diyerek bize, Türk halkına bir gösterin de biz de görelim şu ÜLKÜCÜ arkadaşları.

Türk halkının gariban sıradan vatandaşlarına tehditvari davrandığınızı ve çeşitli şekillerde sokaklar'da tartakladıgınızı, dövdürdüğünüzü, tehdit ettirdiğinizi bilmediğimizi de zannetmeyin!

Sizin gücünüz ancak sokaktaki gariban kimsesiz, savunmasız Türk vatandaşına yeter, ona da arkadan çakallar gibi saldırırsanız, pusuya düşürürsünüz, en iyi yapabildiğin şey bu.

Ahmet Türk gibi PKK'lı hainlerine yardım edersiniz ve kodesten çıkartılmasına vesile olursunuz ancak. 

Darağacı sehpasına mahkum olmuş, kalemi kırılmış, Pkk lideri Apo piçini idama göndermediğiniz gibi.

PKK lideri Apo piçinin imralı'dan yazdığı mesajı okuyarak onun yazdığı siyasi yazıya destek veren de sizsiniz. 

Türk milliyetçiliği buysa, sizin Türk  milliyetçiliğiniz yere batsın.

Milliyetçiyim diyerek Türk toplumunu yanıltıp kandırmayın. 

Siz milliyetçi değil, olsa olsa sadece siyasi manipülatif ve siyasi provokatör olabilirsiniz

Türkiye'de yaptırdığınız tüm siyasi manüpilatif siysi oyunlardan Türk halkının, Atatürkçü Türk  milliyetçilerinin hepsinin bilgisi ve haberi var, bilginiz olsun !!!

Atatürkçü Türk milliyetçiliği ülkücülüğü sizin gittiğiniz yol asla değil...

Yolunuz Türk ülküsü değil.

Türk milliyetçiliği asla değil.

ismailazakoglu@gmail.com

SIRADA ORMAN ALANLARIMIZIN TALANI YADA SATIŞI MI VAR ?

SIRADA ORMAN ALANLARIMIZIN TALANI YADA SATIŞI MI VAR ?

''169. Madde. Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır.

Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz''.

Ormanlarımızın, Orman bakanlığı tarafından, çesitli bakanlıklara kiralanarak, 169. Madde ortada dururken, yasaların arkasından dolanarak, peşkeş mi çekilecek?

Kamu yararı denilerek, dolambaçlı bir yoldan ormanlarımızı birilerine peşkeş mi çekecekler?

Ya da satacaklar mı?

Akp iktidarının elinde satabileceği kamu teşekkülü ve kurumlara bağlı bir varlık kalmadığı için, satabilecek tek şey kaldı, o da devlet arazı ve orman alanları.

Yasaların arkasından dolanarak ormanlarımızın satışa çıkarılması söz konusu dur.

Devlet Ormanı, orman yasası169. madde hâlâ yürürlükte iken bu yasa çığnenemez, çiğnenmemesi gerekir !

Sayın bakan Bekir Pakdemirli Türk halkını yanıltmayın, yanıltılmasına müsaade etmeyin.

Ormanlarımızın talan edilmesine göz yumup, müsaade etmeyin.

Orman yasası169. Madde bu tür satışların yapılması, durumuna kapalı.

Orman bakanlığı genelge ile başka bir devlet kurumuna arazı, veya orman alanlarını kiralanabilir veya 49 yıllığına satabilir.

Sattığı, ya da kiraladığı araziler kesinlikle kamu yararı olması ön şartı gösterilmiştir.

TC Tarım ve Orman bakanlığı devlet ormanlarını sattığı kurum, bir başka 3. kişiye kiralar veya açık beyanla satabilir.

Devletimizin ormanları, Orman Bakanlığı devreye sokularak, herhangi bir Tc bakanlığa kiralanabilir veya satılabilir.

Satın alan, yada kiralayan bakanlık, kıralandığı yerin satılmasının önünün açılması anlamına gelir.

15 Temmuz 2016 darba kalkışmasının arkasında olduğu, hatta darbe kalkışmasının finansörü olduğu dillendirilen Arap ülkesi ile ilişkiler, ne değişti de yeniden geliştirildi?

Düşmanlık durumundan, dost haline gelişti?

Eğer bu arap ülkesi Birleşik Arap emirlikleri de olsa paranın her suçu, her ihaneti, her melaneti kapatıyor, anlayışı düşüncesinde mi olmalıyız ?

Akp genel baaşkanı sayın Recep Tayyip Erdoğan'ın Birleşik Arap Emirlikleriyle ilgili son düşüncesindeki söyledikleri; ''Kadim tarihi biz beraber inşa ettik, beraber paylaştık paylaşıyoruz bizim Körfez ülkeleri ile aramızda çok ciddi bir iş birliği potansiyeli mevcut. Karşılıklı faydaya dayalı yeni projeleri de ortak yatırımlar için bir fırsat olarak görüyoruz''.

Özelleştirme; X-1 Devlet arazisi veya kamu taşınmazı, yabancı ülkeye ve ya ülkelere yatırım mahiyeti adı altında satılamaz !.

Akp bu talanı yaparsa, yapmaya yeltenir ise, Türk halkı ve siyasi otorite sivil toplum kuruluşları Akp hükümetinin bu yanlışlarına dur demeli.

ismailazakoglu@gmail.com

OSMANLININ BATIŞINDA NEDEN AVRUPA MI ?

 

OSMANLININ BATIŞINDA NEDEN  AVRUPA MI ? 

Tarihçi değilim, Türk Vatandaşı bir Türk olarak bakıyorum olaylara... 

1299-1923...Osmanlının 624 yıl süren, inişli-çıkışlı saltanatı söz konusu. Türk Selçuklu Devletinin yıkılışının ardından, birleşemedikleri için, Selçukluyu yıkan BEYLİKLERİN bir tanesi, devamında Karesi Beyliğinin katılması ile TÜRK DEVLET geleneğini devam ettirdik ve Osmanlı Devletini, Ertuğrul Gazi-Osman Gazi ile kurduk.  

Halep'te bulunan türbesini koruyamadığımız için, Osman Gazinin dedesi olduğu ileri sürülen Süleyman Şah Türbesini, şimdi... Anadoluya naklettik. Osman Gazi’nin dedesi Gündüz Alp 'tir ve onun da dedesi Kaya Alp oğlu Süleyman Alp’tir. 1.Tutuş tarafından 4 Haziran 1086 tarihinde Halep'te öldürülen, Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleyman Şah ile, türbesini taşıdığımız Süleyman ALP karıştırılmaktadır. Osmanlıyı yüceltmek kaygısını taşıyan Cumhuriyet Dönemindeki Osmanlı sevdalıları, bu karışıklığı belki de, bile bile yapmaktadırlar, bilemem !  

1299 da kurulan ; Osman Bey ve yakın arkadaşları ve Ahiler (esnaf grubu), Gaziyan-ı Rum (Anadolu Gazileri), Fakiyan_ı Rum (Bilim insanları), Abdalan-ı Rum (Dervişler-Ozanlar), Bacıyan-ı Rum (Anadolu Kadınları), Alperenler (savaşlara gidenler) ile birlikte Bilecik’teki Osmanlı Beyliğidir. (Kadın Haklarını savunanlar, öncelikle bütün Türk Devletlerinin ve Osmanlının ve dahi Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundaki kadınları örneksemelidir.) 

1326 Yılında,-tarih yazıcılarına göre- Osman ve Orhan Bey ile, Bursa'yı fetheden Osmanlı Beyliği, burayı payitaht (Başkent) yaparak, Osmanlı Devletini kurmuşlardır. 1345 te de Balıkesir havalisindeki Karesi Beyliği Osmanlıya katılmıştır. Yani 56. Türk Devleti Osmanlının kuruluş tarihinin, 1326 olarak belirlenmesinde bile, bir mahsur yoktur ve isabetlidir. 

Osmanlıda saltanat, ‘tek başkan-tek meclis’ geleneği olarak Osmanoğulları ailesinin egemenliğine bırakılmış ve babadan-oğula geçen yönetimlerle, yıkılışa kadar 600 sene sürdürülmüştür. 

TÜRK Devlet geleneklerini (57 Devlet) incelediğimiz zaman, komşularımızla ve diğer dünya devletleri ile pek te iyi geçinemediğimiz ve diğerleri dediğimiz devletlerin, Türkler üzerinde binlerce yıldır YOK ETME güdüsü taşıdıklarını biliyoruz. Bugün "DIŞ GÜÇLER ,DIŞ GÜÇLER" diye bağıranların unutmaması gerekir ki, geçmişteki bütün Türk Devletleri dış güçlerle sürekli mücadele ve savaş içerisinde olmuştur. Bundan sonra da olacaktır. Eşyanın tabiatı budur. 

Osmanlının yükselmesi, hamaseten söylediğimiz 3 kıtada hüküm sürmek şeklinde, Kanuni Sultan Süleyman dönemine devam etmiş, Osmanlı İmparatorluğu döneminde, strateji olarak, zaman kazanmak adına ya da 7 Milyon metrekarelik İmparatorluk coğrafyasından alınan haraçların konforunda  gerek görülmediği için  Avrupallılara, ecnebilere ve yabancılara verilen ekonomik, adli, idari vb. hak ve ayrıcalıklar olan Kapitülasyonların en büyüğü ve genişi 1535 te Fransızlara imtiyaz olarak verildi.  Ve bu imtiyazların devamı neticesinde  Balıkesir/Susurluk/Sultançayır Köyündeki, dünyanın en büyük rezervi BOR-BORAKS Madenleri, Kaz Dağlarındaki madenler ve limanlarımız Fransız işletmesine girdi, biz beceremedik siz yiyin dendi.

1569, 1581, 1597, 1614, 1673 ve 1740 yıllarında da ecnebilere Osmanlılar tarafından yeni yeni kapitülasyonlar verilmiştir. Verilen tüm "Kapitülasyonlar"imtiyazlar, SEVR ile eşdeğerdedir. Kapitülasyonlar, ekonomisi güçlü olanların, ekonomisi zayıfları (Osmanlı gb) sömürmesi şeklinde devam etmiş,  1740 kapitülasyonlarıyla, Fransa'ya tanınan haklar daha da genişletilmiş, diğer batılı ülkelere de aynı hakların tanınması kabul edilmiştir. 1740 kapitülasyonlarından sonra Osmanlı sınırları içerisindeki yabancı devletlere, çok geniş ticaret yapma olanakları sağlanmış, hatta bu haklar sayesinde İstanbul'da yabancı postaneler bile açılmıştı.Bkz. 1920 lerdeki İstanbul ve Anadoluya... Bandırma Limanı dahi, 1535 ten itibaren, 1926 Kabotaj Kanununa kadar Fransızlar ve Yunanlılar tarafından işletilmiştir. İşbu sömürüler devam ederken, Osmanlı saltanatı saraylarda zevk-ü safa içinde maalesef devam ettirilmiş, en sonunda Anadolu'nun ve İstanbulun işgali ile  SEVR, tarafımıza dayatılmıştır. 

Şimdi, bu sömürülere ve işgallere rağmen, Osmanlıyı sadece atamız diye, MUHTEŞEM PADİŞAH lar ile idare edilen, dünyanın 1 numaralı devleti olarak kabul etmemiz, herhalde mümkün değildir. Madenleri, ticareti, limanları sömürülen... MUHTEŞEM olamaz ! 

OSMANLININ YIKILIŞ NEDENLERİ... 

Osmanlıyı yıkan Fransızlar mıdır, imtiyaz verdiğimiz Venedikliler midir ?, Cenevizliler midir ? İngilizler midir?v.d midir ? Hepsidir ama önce kendimize bakalım. Kapitülasyonları imzalayan mandacı Osmanoğulları ve aileden gelen muhteşem padişahları mesul saymadan mı, 36 padişahın 35 inin hanımlarının ecnebi sırp hırvat olduğuna, veliahtların yabancı hatun çocuklarından seçildiğine bakmadan mı, halifeliği alışımızı irdelemeden, emperyalist Fransızları mı suçlayacağız bilemem... 

Osmanoğullarının, bu işgallerden ve sömürülerden haberi yok mudur yoksa ? İstanbul un işgalinde bile Osmanoğulları, hanedan ve hanedan fertleri... işgale karşı hangi savaşı vermişlerdir ? Bazen merak ediyorum...7 Düvelin işgaline uğradığımız dönemde, emperyalistlere karşı savaşan ve şehit düşmüş hanedan var mıdır ? Tamam, İstanbul u fetheden de Osmanlıydı... ama işgalinde sus pus kalıp, gemilere binip imtiyaz verdikleri ecnebi ülkelere kaçanlar da ( Padişah Vahdettin gb) Osmanlı hanedanı ve ailesi değil miydi ?  

Osmanlı'yı yıkan unsurlar...Dediğim gibi tarihçi değilim, lakin yıkılışın sorumluluğunu sadece dış güçlere bağlamak da benim için yanlış...Osmanoğulları saltanatında bir Balıkesirli olarak dikkatimi çeken diğer bir hadise ; özbe öz Türk olan Karesi Beyliğinden sarayda görev alan kimler olmuştur mesela ? Öyle ya ; koskoca TÜRK UNSURU bir beylik, Osmanlıya iltihak etmiş ama idarede, özellikle Fatih'ten sonra bir tane Karesi Beyi yok ? Bu eksiklik,YA DA BU TERCİH  yıkılışın nedeni değil midir ? 

Şimdi siz gelin, Başbuğ ATATÜRK’ü Osmanlıyı yıkan olarak, dinsiz-imansız olarak görün emi ! Ama sakın, arap ihanetlerini Talkan-Curcan Türk katliamlarını, Seydibeşirde asit kuyularına atılan halife ordusu Türkleri ve Lavrensi. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluş tarihi ve ilkelerini, hatırlamayın mesela ! Kabotaj Kanunu da hatırlamayın, kapitülasyonların kaldırılışını, LOZAN Anlaşmasını da, İstiklal Savaşlarımızı da hatırlamayın. Sakarya yı, Dumlupınarı da hatırlamayın...! 5 Eylül'de SUSURLUK ta neler olmuş, 6 Eylül de BALIKESİR de neler olmuş, 17 Eylül de Bandırma da neler olmuş..o kahpe işgallerde neler olmuş .sakın hatırlamayın ! Hatırladığınız tek nida, PADİŞAHIM ÇOK YAŞA ! olsun. 

Halen arap seviciliği yaparken, İngiliz Amerikan mandacılığını savunan gafillerimiz yüzünden, BAŞBUĞ ATATÜRK e uzanan diller ve eller! Hatırlatırım. TÜRKİYE TÜRKLERİNDİR! Ve Türkiye Cumhuriyeti ilelebet devam edecektir. Emperyalizme karşı, dünyadaki ilk ve en iyi örnek, bağımsız T.C. Devletidir. 

Nogaytürk RAMAZAN NARİN

''ADALETSiZ ÜLKE''

''ADALETSiZ ÜLKE''

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu'nun Haziran 1948'de hazırladığı ve birkaç değişiklik yapıldıktan sonra 10 Aralık 1948'de, BM Genel Kurulu'nun Paris'te yapıla 183. oturumunda kabul edilen 30 maddelik bildiridir.

Bildirinin imzalanmasında, II. Dünya Savaşı'ndan sonra devletlerin, bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması konusunda birleşmesi de etkili olmuştur.

Eleanor Roosevelt bu bildiriyi "Bütün insanlık "Magna Carta (Magna Karta)" olarak tanımlamıştır.

10 Aralık 1948'de İnsan Hakları Evrensel Beyannamesine imza atmış bir Türkiye.

...Ve ardından1956 da Avrupa konseyine üye olmuş, İnsan Hakları Mahkemesi'ne imza koymuş, taraf olmuş.

Hukukun üstünlüğü ilkesinde demokratik toplum oluşturma ülküsünü adalet terazisinin şaşmadan yürüyeceğine tüm demokratik ülkeler kendi adına, Türkiye cumhuriyeti olarak ta kendi adına sen de imza atmışsın.

Son günlerde 10 tane ülkenin büyükelçilerinin bir bildiri ile, Türkiye'deki hukukun üstünlüğünün çiğnendiğini, büyükelçilerin yayınladığı ortak bildiride bir ortak tavır koyulmuş. Özelde "Osman kavala"'nın konusu geçtiği davanın İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne aykırı olduğunu açıkça ifade etmişlerdir.

Bildiri yayınlayan kişiler, özelde birer birey büyükelçi olarak görünse de her biri bir ülkeyi temsilen bu bildiriye imza atmışlardır.

Kim bu bildiriye imza atan ülkeler? Yeni Zelanda ve Kanada hariç, tümü NATO Ülkesi en başta Amerika Birleşik Devletleri Almanya Fransa Norveç Belçika Hollanda gibi ülkeler; Akp hükümeti olarak en başta sayın cumhur başkanı ve Akp genel başkanı, yani yürütmenin başı olarak sizi, dolayısıyla ülkemizi açıkça alenen uyarıyorlar!

Türkiye'deki adaletin işlemediğini hukukun çalışmadığını, demokrasinin çiğnendiğini, Türkiye Cumhuriyeti hükümet yöneticilerine açıktan tehdit gibi uyarıyorlar.

Bir hatırlatma notuyla yakın geçmişimizde bir olaydan özet olarak örnek olması açısından bahsedeyim.

Emekli 100 tane Generalimizin geçtiğimiz aylarda Türkiye Cumhuriyeti hükümetini uyarı niteliğinde bir ikaz yazısı yazarak, Türkiye Cumhuriyeti'nin demokrasiden uzaklaştığını Hukukun üstünlüğü ilkesinden ayrıldığını adaletin çalışmadığını yasaların uygulanmadığı başlığı altında bir uyarı yazı yazmışlardı.

Bu uyarı yazısı üzerine yürütmenin başı sayın cumhurbaşkanı Akp Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Akp hükümeti ve tüm sözcü ve grup başkanları da olmak üzere bu yazı, hükümetimizi alenen tehdit etmektedir dediler !

Bu bir bildiridir.

Darbe çağrısıdır, diyerek yaygara koparmışlardı...

Apar topar Akp hukukçuları ve tarafından olay hemen mahkemeye taşınarak bu emekli generallerimizin bir çoğu mahkemelerce darbe çağrısı yapıyormuş algısı verilerek çeşitli suçlara maruz kalarak içeriye atıldı.

Akp hükümeti genel başkanına ve Cumhurbaşkanımıza Sayın Recep Tayyip Erdoğan'ın soracağımız soru şu; Sayın Cumhurbaşkanım bu emekli generallerin size göre bir bildiri yayınlaması, bize göre de hükümeti Devleti Türkiye Cumhuriyeti'nin uygulanmayan yasaları için yürütmenin başındaki, en baştaki kişi olarak sizleri ve hükümetinizi uyarı niteliğindeki yazı, bir darbe söylemi ise, darbe çağrısı ise,

10 tane ülkenin büyükelçilerinin size, hükümetinize dolayısıyla ülkemize atfen yayınladıkları tehdit gibi bu bildiri nedir?

Bunun cevabını vermenizi özellikle sizlerden istirham ediyorum! Hemen ardından televizyonlarda çıkan açıklama beyanınızda o ülkelerin büyükelçileri istenmeyen adam ilan ederek sınır dışı edilmesi için bakanlarıma talimat verdim diyorsunuz.

Bu sözlerinizi doğru bir söylem olarak kabul edelim, ancak bizim Türkiye Cumhuriyeti olarak yürütmenin en başındaki kişi olarak Ticaret yaptığımız ülkelerin % de 85'i bu yukarıda adını saydığımız ülkeler.

*Aklımızla mı alay ediyorsunuz?

Ya da kendi tarafınızı, yani sizi cumhurbaşkanı olarak görmek isteyen Partili taraftarlarınızı mı ikna etmeye çalışıyorsunuz?

Bu bildiriyi yayınlayan ülkeler bizden ticareti kestiği zaman anında

ülkemiz yerle bir olur, dolar 20 lira olur.

Siz biraz bence aklınızı başınıza alın, attığınız adımları hesaplı atmalısınız.

Böyle show yapar gibi düşüncesiz, atılan adımların zararı, bilançosu, faturası ülkemize zarar veriyor.

Bize vatandaş olarak zarar veriyor.

Sizlerin tuzunuz kuru.

Bir eliniz yağda.

Bir eliniz balda.

*Ülkemize milletimize zarar vermeyin, yeter artık.

Çenenizi her açtığınızda batılı ülkelere salvolar yaptığınızda çekilen sıkıntıları Türk halkı olarak biz çekiyoruz, biz yaşıyoruz...

*Eşit, adil ve onurlu bir yaşam için, insan haklarının korunması için hepimize düşen sorumlulukları bugün de hatırlatmak ve Hayata Destek olarak bu konuda birlikte çalışmaya her zaman hazır olduğumuzu belirtmek isteriz. Birlikte bir gelecek hepimizin hakkı…

ismailazakoglu@gmail.com

28 ŞUBAT POST MODERN BİR DARBE Mİ ? BİR DARBENİN NİZAMİYEDEN GERİ DÖNÜŞÜMÜDÜR?

28 ŞUBAT POST MODERN BİR DARBE Mİ ? 
BİR DARBENİN NİZAMİYEDEN GERİ DÖNÜŞÜMÜ?

DURUMUN KISA ÖZETİ SÖYLE !

Hiç uzatmadan hemen konuya gireceğim.

Tarihe "post modern darbe" olarak geçen 28 Şubat 1997 tarihli MGK toplantısı, Türkiye'de toplumun laik-dinci diye kutuplaştığı, ana akım medyada birbiri ardına gündem olan sansasyonal başlıklarla çalkalandığı, korku ve gerilimin hakim olduğu bir ortamda gerçekleşti. 28 Şubat'ın mimarlarının gözünde "demokrasiye balans ayarı" yapılıp laik düzen korunurken seçilmiş hükümetin düşürülmesi ve sonrasında özellikle başörtülü gençlerin eğitim hakkının engellenmesiyle sembolleşen mağduriyetler dönemi başladı.

Erbakan hocanın Başbakanlıktan düşebilmesi ve Tansu Çiller'in başbakan olabilmesi için, siyasi ortağı Tansu çiller tarafında da çeşitli illegal söylemlerle korku dağları oluşturulduğu gerçeğidir, aslında bu durum.

Bu askerler bize darbe yapacaklar, sayın hocam senin başbakanlığına rıza göstermiyorlar gibi çeşitli söylentiler üreterek iktidar ortağı olduğu Necmettin Erbakan'ı geri adım attırdı, tam anlamıyla tansu Çiller.

Milli Görüş'ün "hocası" Necmettin Erbakan'ın iktidardan düşürülmesi, "talebesi" Erdoğan'ın iktidarına giden yolu açmış oldu. 

28 Şubat sürecine nasıl gelindi, sonuçları ne oldu?

Yıl 1997 Doğruyol partisi ve Refah Partisi koalisyon ortak hükümeti dönemi.

Türk Silahlı Kuvvetlerinin de siyasete ve medyaya zaman zaman ayar vererek dizayn ettiği gerçeğinin değişmeyeceği dönemler.

28 Şubat 1997  post Modern Darbe denilmesine neden olan.

4 Şubat'ta sabahın saatlerinde Ankara'nın Sincan ilçesi güne tank sesleriyle uyandı.  

Medyada sıkça gündeme getirilen o günlerdeki görüntü algısı şuydu; Başkent Ankara Sincan da tankların geçişiyle ortaya çıkan durum Türk Silahlı Kuvvetleri Sincan da Tankları yürüterek Sivil siyasete POST MODERN darbe yaptı algısı toplumda da böyle algılandı.

Aslında durum tamda böyle değil. 

Ankara Sincan da yürüyen tankların geçişi de Post Modern darbe asla değildi.

Ankara Sincan da ki tankların geçişi tank birliğinin bir başka bölgeye nakli söz konusu idi.

Nakil derken Sincan da ki tank taburunun bulunduğu bölgeden bir başka bölgeye nakledilmesi durumu idi, yani tank taburu Sincan dan kaldırılıp başka bir bölgede üst kurması idi.

Tank taburu nakledileceği güzergahı 6 ay önceden Devletin tüm kurumlarınca bilinmesine rağmen, 

Türk Silahlı kuvvetleri tarafından  Devletimizin iç işleri bakanlığı, Milli savunma bakanlığı ve Milli istihbarat  tarafından nakledileceği en az 6 ay öncesinden bilinmesine, duyurulmasına rağmen, Sincan  güzergahı geçişinden de başka bir geçiş güzergahı olmamasından dolayı tek alternatifsiz geçiş yolu olmasından dolayı Sincan dan geçilmiştir.

Kısacası 15 tank ve 20 zırhlı araçtan oluşan konvoyun geçidi askerin Post modern darbe uyarısı olarak algılandı.

DURUMU ÇARPITARAK ASLINDA KİMLER SAPTIRMIŞTIR?

Sincan da ki Tankların geçişine de o dönemin Refah partisi, Fetöcü, bu  güne indirgediğimizde yada uyarladığımızda hükümet şimdiki Akp li taraflı gazetecileri   ve yandaş ürkek MEDYA tarafından POST MODERN DARBE haberi olarak kasıtlı verilerek, mütedeyyin muhafazakar Türk toplumunu inandırmışlardır.

Neçmettin Erbakan hocanın da şu sözleriri seçimler öncesi çok dikkat çekti; Geçiş "Tatlı mı olacak kanlı mı?"

...Ve toplumda bir nevi iç kargaşa olabilecek intibası bıraktı, gelinen son nokta.

1990'lı yılların Türkiye'si siyasal İslam'ın giderek daha görünür hale geldiği, seçim başarıları elde ettiği bir ortamda giderek güçlenen bir laik-dinci kutuplaşmasına sahne oldu. 

27 Mart 1994'teki yerel seçimlerde İstanbul ve Ankara'da belediye başkanlıklarını kazanan Refah Partisi'nin sürpriz başarısı, siyasal İslam'a kuşkuyla bakan toplumun laik kesimlerinde "laiklik elden gidiyor, şeriat geliyor" endişelerine yol açtı. 

Bu söylem ana akım medyada da destekleniyor, iki tarafta da militan söylem tırmanıyordu.

MGK bildirisi: Sivil siyaset ve medya tarafından Postmodern muhtıra olarak algılanmıştı.

28 Şubat 1997'de dokuz saat süren Milli Güvenlik Kurulu toplantısından, tarihe "postmodern darbe" olarak geçecek 18 maddelik bildiri çıktı. 

Bildiride hükümet laiklik konusunda sert bir şekilde uyarılıyor ve laikliğin teminatı için kanunların uygulanması ve sıralanan önlemlerin alınması talep ediliyordu. 

Tarikatların kapatılması, tarikatlara bağlı okulların Milli Eğitim Bakanlığına devredilmesi, 8 yıllık kesintisiz eğitim, Kuran kurslarının denetlenmesi, Tevhidi Tedrisatın uygulanması, irtica nedeniyle ordudan atılanları savunan ve orduyu din düşmanı gösteren medyanın kontrol altına alınması, kıyafet kanununa riayet edilmesi, Atatürk aleyhindeki eylemlerin cezalandırılması, hükümetten uygulaması istenen başlıca önlemler arasındaydı.

Erbakan'ın MGK kararlarını imzalayıp imzalamadığı ya da neyi imzaladığı konusunda yıllar süren tartışmalar başlayacaktı. 

Erbakan hocanın 2010 yılında Habertürk televizyonuna verdiği mülakatta "MGK kararlarını Anayasa'ya uygunluğunun incelenmesi için hükümete havale eden belgeyi imzaladığını" bildiriyi imzalamadığını söyledi.

28 Şubat süreci ve Refah Partisi'nin kapatılması, Milli Görüş içinden çıkan ve kendisini yenilikçi olarak lanse eden başka bir siyasi İslamcı grubun iktidarına giden bu günkü Akp nin ve Fetö iktidarının ortak 20 yıllık yolunu açmış oldu. 

Neçmettin Erbakan ve o günkü adıyla Hizmet hareketi Fetullah Gülen cemaattinin hiç bir birlikteliği ve yakınlıkları yoktu.

Mayıs 1997'de "laikliğe aykırı fillerin odağı olduğu" gerekçesiyle Refah Partisi hakkında kapatma davası açıldı ve Refah partisi kapatıldı.

Sonuç olarak bu gün düzmece, kurgu, yalan, ve sahte delillerle yargılanan o günün Türk silahlı kuvvetleri Genel kurmay muazzaf komutanları yargılandı ve mahkum edildi.

Ankara 5. Ağır Ceza Mahkemesi, aralarında dönemin Genelkurmay Başkanı emekli Orgeneral İsmail Hakkı Karadayı, Genelkurmay 2. Başkanı emekli Orgeneral Çevik Bir, Genelkurmay Harekat Başkanı emekli Orgeneral Çetin Doğan ve eski YÖK Başkanı Prof. Dr. Kemal Gürüz'ün de bulunduğu 21 sanığı müebbet hapis cezasına çarptırdı. Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 21. Ceza Dairesi, mahkemenin hükmünü hukuka uygun buldu. 

Davayı açan  savcılar Fetöcü olduğu net olarak belirlenmiş, görevden el çektirildiği, bir çoğunun suçlu bulunarak hapse atıldığı, yada yargıdan ihraç edilmesine rağmen, adına 28 Şubat post modern DARBE denilen bu davaya delil olarak yukarıda atıfta bulunduğum kurgu, düzmece, sahte delillerle, yukarıda adı adı geçen, o dönemin muazzaf komutanları ömür boyu müebbetle mahkum oldular.

1990 lı yıllarda POST MODERN DARBE olarak anılan bu olayı, kamu oyunun insiyatifine ve bilgisine buraya bir not olarak bırakıyorum. 

Kemal Sunal'ın bir filminin sözüyle yazımı bitireyim; Peki hekim beyim SUÇ KİMDE ?

 

ismailazakoglu@gmail.com

TALİBAN VE AKP ZİHNİYETİ

TALİBAN VE AKP ZİHNİYETİ

Taliban kimdir?

Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesinin ardından Sovyet güçlerinin 1989'da geri çekilmesinden sonra Afganistan'daki merkezi hükûmetlerin zayıflıklarından yararlanarak iktidara gelmiş ve ülkenin büyük bölümünü kontrolü altında tutmuştur. Temellerini Pakistan'daki medreselerde eğitim görmüş, savaştan kaçan Peştun mülteciler oluşturur.

Akp genel başkanı ve Cumhur başkanımız sayın R T Erdoğan'ın Tv ve sosyal medya da bir düşünce, anlayışını dile getirerek, Taliban'la aynı Müslümanlık anlayışına sahipiz güzellemesiyle, Afgan Taliban'ına adeta terör yapma özgürlüğü vermiş gibi anlaşılıyor.

30 Yılı aşkın Afganistan'daki doğu ve batı emparyalizminin kaoslarını çözebilecek tek bir ülke kaldı, oda sanki Türkiye.

Akp hükümeti ve genel başkanı Afganistana iyilik yapmak, demokrasi getirmek düşüncesine sahip ise,

Afgannistan'ın iç işlerine karışmadan onlarla işbirliği çercevesinde Afganistan'ın mevcut yönetimi ve Talibanla üçlü görüşmelerde orta yolu bulma düşüncesi politikalarını geliştirmeye çalışmak olmalı.

Bu görüşmelerde bir sonuç alınabiliniyor ise Afganistan'a o halde ülkemiz Türkiye cumhuriyeti adına uluslararası güçlerden bağımsız müdahil olmalı.

Abd ve batı önermesiyle Afganistan'a Türk halkının evlatları Kurşun asker olmamalı.

Akp hükümeti bu durumu Abd ile Türkiye cumhuriyeti arasındaki kötü ilişkilerini düzeltebiliriz çabasıysa, bu düşünce sadece zaman kaybı olacaktır.

Zaman kaybı olcaktır çünkü Akp nin yaklaşık 20 yıllık dış politikalardaki açmazlarını, politaka üretemezliklerini çok çeşitli örnekleriyle gördük.

Örneklerle bu öngörülerimi o kadar destekleyebilirim ki.

Ahmet Davutoğlu Başbakanlığı döneminde Suriye'ye demokrasi getireceğiz söylemiyle bir günde bedevi caminde cuma namazı kılacaktık.

Ancak emparyalizmin baronlarının Türkiye dış politikasındaki bu öngörü ye hiç pirim tanımayarak, Kaos Suriye'ye değil de, 5 milyona yakın göçmen sığınmacı adıyla Suriye'lilerin Türkiye cumhuriyetini silahsız işgaliyle sonuçlandı.

Hemen aklıma nerden nereye diyerek Akp genel başkanının muhalefet partilerine gönderme eleştirisi aklıma geldi.

Öyle ya bir günde Suriye'de bedevi caminde namaz kılacakken,

beş milyon silahsız Suriyeli işgalcileri ülkemizde gördük.

Akp genel başkanının Talibanla aynı müslümanlık düşüncesindeyiz demek, Talibanın Afganistandaki sözde İslami uyulamaları düşüncesine bakınca, Ülkemizdeki demokratik holigarşinin tarifini dahi yapmak istemem.

Akp ve genel başkanının böyle tarif edilemez abzurt, ucube düşüncesinin Türkiye'ye hiç bir yararı olmayacağı gibi yarınki ülkemizin nasıl bir şekle bürünebileceğini düşünmek dahi aklımı kaçırtırcasına demokrasiden ne kadar uzaklaştığımızın bir göstergesi değil mi?

Ülkemizi yakın gelecekte Afganistan daki gibi büyük sorunlar bekliyor sorusunu aklımıza getirmektedir Akp.

Tam da bu yüzden- AKP iktidarının önümüzdeki seçimlerde derhal iktidardan indirip gönderilmesi gerekiyor.

Türkiye bir demokrasi ve hukuk Ülkesi.

Demokrasiyle yönetilmeli.

Taliban vari ne idüğü belirsiz örgütlerlerin düşünceriyle değil.

Hukukla, adaletle ve demokrasi ile yönetilmeli.

Taliban'ın Afganistan'a verdiği zararları yıllar yılı haberlerde, gazetelerde, mecmualarda ve dergilerde okuduk.

Hatta TV'lerde izledik.

Öyleyse Türkiye bir Taliban Ülkesi olmamalı.

Bu gidişle Akp hükümeti Türkiye'de talibanı kendisi kurmuş olacak.

Türk milleti sırf bu yüzden bile biraz daha aklını başına alıp iyi düşünmeli...

Akp hükümetinin gittiği yol, terör kavşaklarına hain cemaatlere çıktığı önceki gecmis örneklerde de alenen ortadadır...

ismailazakoglu@gmail.com

OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLERİN SEVK VE İSKÂNI

OSMANLI BELGELERİNDE ERMENİLERİN SEVK VE İSKÂNI

(1878-1920)

XVIII. ve XIX. yüzyıllarda dünyada meydana gelen siyasî, sosyal ve ekonomik

gelişmeler, Osmanlı toplum ve devlet yapısında köklü değişmelere sebep

olmuştur. Özellikle Fransız İhtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının yayılması

ve Sanayi Devrimi sonucu güçlenen Avrupalı büyük devletlerin yayılmacı

ve himayeci politikaları, Osmanlı Devleti'ndeki gayr-ı müslim tebaada bağımsızlık

fikrinin doğmasına yol açmıştır. Bu çerçevede Balkanlardaki Hıristiyan

topluluklardan Sırplar, Yunanlılar, Romenler ve Bulgarların, Avrupalı büyük

devletlerin destek ve kışkırtmalarıyla isyan ederek bağımsız birer devlet olarak

ortaya çıkmaları Ermeniler için de özendirici olmuştur.

Ermeni milliyetçiliği fikri; misyonerler, yabancı okullar ve büyük devletlerin

desteği ile giderek güçlenmiş, neticede kilisenin de önderliğinde bağımsızlık

hareketine doğru yönelmiştir.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan Berlin Antlaşması

ile Ermeni Meselesi uluslararası bir boyut kazanmış, başta Rusya olmak üzere,

bölgede emelleri olan Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'ne baskı aracı olarak

kullandıkları bir sorun haline gelmiştir. Büyük devletlerin desteğinden cesaret

alan Ermeni milliyetçileri, Doğu Anadolu'da bağımsız bir Ermenistan kurmak

amacıyla harekete geçmişlerdir.

Ermenilerin bir kısmı, Osmanlı sınırları içinde ve dışında ihtilâlci-silahlı

terörizmi mücadele metodu olarak seçen parti ve dernekler kurarak 1890 yılından

itibaren silahlı eylemlerini yoğunlaştırmışlardır. 1890'dan 1914 yılına kadar

birçok isyan çıkaran Ermeniler, I. Dünya Savaşı'nın çıkmasını kendileri için bir

fırsat olarak değerlendirmişler ve savaş başladığında vatandaşı oldukları Osmanlı

Devleti’ne karşı başta Rusya olmak üzere İtilâf Devletleri ile işbirliği içine

girmişlerdir. Ermeni komitecileri, Ruslarla savaşan Osmanlı ordularını arkadan

vurmak ve ikmal yollarını kesmek amacıyla harekete geçip silahlı isyanlara başlamışlardır.

Osmanlı Hükümeti I. Dünya Savaşı'nın başlarında bazı ikazlar ve

idarî tedbirlerle olayları önlemeye çalışmıştır.

VI

Osmanlı Devleti, 24 Nisan 1915 tarihinde çıkardığı bir genelgeyle Ermeni

komite merkezlerini kapatarak elebaşılarını tutuklamıştır. Osmanlı Hükümeti'nin

Ermeni komitelerini kapatması ve bir kısım komitecileri tutuklaması olayları

önlemeye yetmemiştir. Ermeni terör olayları ve isyanlarına bağlı olarak alınan

tedbirler giderek artırılmış, isyana kalkışan ve Ruslarla işbirliği yapan bölgeler

başta olmak üzere "sevk" ve "iskân" uygulaması başlatılmıştır. İlk önce Van,

Erzurum, Bitlis ve Çukurova bölgesi sevk ve iskâna tabii iken, sonradan diğer

bölgeler de bu uygulamaya dahil edilmiştir. İlk Ermeni kafileleri önce Konya'ya

gönderilmiş, daha sonra sevkiyat Musul vilâyeti ve Halep'in güneydoğusu ile Zor

bölgesine kaydırılmıştır. Buna rağmen İstanbul, İzmir ve Trakya bölgesi -komiteciler

hariç- sevk ve iskân uygulamasından muaf tutulmuştur. Osmanlı Hükümeti

sevk ve iskân uygulamasını o günün şartlarında bir kanuna dayandırmış,

keyfî bir uygulamaya da gitmemiştir. Ermenileri geçici bir süre için savaşın direkt

etkisinden ve karşılıklı çatışmalardan korumak amacıyla ülkenin güvenli bir

başka bölgesine yerleştirmiştir. Sevk ve iskâna tabii tutulan Ermenilerin can

güvenliği ile her türlü iaşe ve ibâtelerinin karşılanıp mallarının korunması için

mümkün olan bütün önlemler alınmış, bu kurallara uymayan veya ihmalleri görülen

resmî görevliler sıkıyönetim mahkemelerinde yargılanarak çeşitli cezalara

çarptırılmışlardır.

600 yıllık Osmanlı tarihi incelendiği zaman, hemen hemen her dönemde

çeşitli sebeplerle ortaya çıkan toplu hareket ve isyanlarda olaylara karışanların

din ve etnik kökenine bakılmaksızın "sürgün" cezasına çarptırıldığı görülecektir.

Bu sebeple, Ermeni sevk ve iskân olayını da bu çerçevede değerlendirmek gerekir.

"Tehcir" kelimesi Osmanlı terminolojisinde "ülke içinde bir yerden başka

bir yere nakil", yani "zorunlu göç" anlamında kullanılmış olup belgelerde büyük

oranda "sevk ve iskân" olarak adlandırılmıştır. Ermeniler tehcir sırasında hiçbir

zaman sınır dışı edilmemişlerdir. Osmanlı Hükümeti’nin almış olduğu sevk ve

iskân kararı, devletin bir kısım vatandaşlarını geçici bir süre için ülkenin daha

güvenlikli başka bölgelerine yerleştirme hareketidir. I. Dünya Savaşı sona erdikVII

ten sonra da eski yerlerine dönüp dönmemekte serbest bırakılan Ermenilerin bir

kısmı geri dönmüştür. Geri dönenlere her türlü yardım ve kolaylık gösterilmiştir.

Buna rağmen bazı Batılı ve Ermeni çevreler iddialarını tarih ve ilmî temellerden

ziyade hatırat türü subjektif eser ve değerlendirmelere dayandırmakta ve

tarihi seçici bir şekilde kullanmaktadırlar. Bu açıdan tarihî olaylar; belli bir sebep-

sonuç ilişkisi içinde değerlendirilmek ve kendi içinde tutarlılığı olan bir bütün

olarak ele alınmak yerine, Ermenilerin işlerine gelen argümanları çekip

çıkardıkları bir bilgi ambarı olarak kullanılmakta ve tarih 1915'e hapsedilmektedir.

Böylece Ermeni tehcirinin sebepleri ve tehcire giden süreçte Ermeni örgütlerinin

çıkardığı isyanlar ve olaylar ile dönemin büyük devletlerinin Ermenilere yönelik

politikaları unutturulmaya çalışılmakta ve adeta "Osmanlı Devleti'nin herhangi

bir sebep yok iken Ermenileri 1915 yılında tehcire tabi tuttuğu" şeklinde bir

senaryoyla Türk Milleti suçlanmaya çalışılmaktadır.

Bu sebeple Genel Müdürlüğümüz, Türk ve dünya kamuoyunu aydınlatmak

amacıyla arşiv belgelerine dayanarak "Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin

Sevk ve İskanı" adıyla yeni bir eser hazırlamıştır. Yayınlanan ve

411 belgeden oluşan bu eserde; Sevk ve iskan öncesi meydana gelen olaylar,

komitelerin faaliyetleri, sevk ve iskanın sebepleri, dönemin Bakanlar

Kurulu'nun aldığı karar, sevk ve iskanın yapıldığı bölgeler, sevk ve iskan

edilenlerin hangi bölgelere yerleştirildikleri, sevk ve iskan bölgelerinin

genişletilme sebebi, sevk ve iskan edilen Ermenilerin masraflarının nasıl

karşılandığına dair ayrıntılar, sevke tabi tutulan Ermenilerin geride kalan

mal ve mülklerinin durumu, hangi Ermeniler sevk ve iskan haricinde

bırakıldıkları, Ermeni dul kadınların ve yetim çocukların durumlarının ne

olduğu, Osmanlı Devleti'nin sevk ve iskan esnasında suç işleyenlere karşı

takındığı tavır, sevk ve iskanın yapıldığı bölgelere soruşturma komisyonları

gönderilmesi, yapılan soruşturmalar sonucu suçları sabit olanlara verilen

cezalar, Osmanlı Devleti'nin sevk ve iskana tabi tutulan Ermenilerin geri

dönmelerine izin vermesi gibi bir çok konunun ayrıntıları bir bütün olarak

yer almıştır.

VIII

Yayınlanan bu eserde yer alan belgeler, 1915 olaylarına ilişkin Ermeni

iddialarının tek taraflı ve arşiv kaynaklarından yoksun bir propaganda çalışması

olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Kitabın konuyla ilgilenenlere ve ilim çevrelerine yararlı olmasını diler,

eserin hazırlanmasında emeği geçen Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü personeline

teşekkür ederim.

Doç. Dr. Yusuf SARINAY

Devlet Arşivleri Genel Müdürü

Osmanlı arşivinin tamamını incelemek, araştırmak istiyor iseniz

Aşağıdaki linke tıklayarak tamamına ulaşabilirsiniz !

Düzenlemeler; ismail.azakoglu tarafından yapılmıştır.

İÇİNDEKİLER

 

ÖNSÖZ

I. BÖLÜM

BELGELERİN TRANSKRİPSİYONLARI

No: Belgenin Konusu Sayfa

1 Fırnız Murahhasası Nikogos Efendi'nin askerlere ateş açması........ 3

2 Tiflis'teki Ermeni komitesinin faaliyetleri ...................................... 4

3 Bir grup Ermeni'nin Erzurum'da karışıklık çıkarması .................... 6

4 Ermeni Patriği'nin Ermeniler tarafından vurularak yaralanması ..... 11

5 Trabzon'daki İngiliz ve Rus konsoloshanelerinde görevli 3 Ermeni

tercümanın görevlerini kötüye kullanmaları................................... 12

6 Ermeni cemaati ileri gelenlerinin Osmanlı Devleti'ne bağlılıklarını

bildirmeleri .................................................................................. 16

7 Mihran Damadyan'ın Ermeni komiteleri hakkında verdiği bilgiler .. 18

8 Yozgat Hadisesi'nin tahkiki .......................................................... 48

9 Matbuat-ı Ecnebiye Kalemi memurlarından Hamparsum'un Ermeni

komitesi tarafından öldürülmesi .................................................... 52

10 Maraş ve çevresindeki Ermenilerin ihtilâl hazırlıkları .................... 52

11 Mamuretülaziz'de başlarına sarık saran Ermeni fesatçıların Süryanî

Kadim Kilisesi'ne saldırmaları .................................................. 54

12 Maraş ve Zeytun civarında meydana gelen olaylar ........................ 57

13 Ermeni Patrikhanesi görevlilerinin uygunsuz davranışları.............. 61

No: Belgenin Konusu Sayfa

X

14 Van'da Müslüman ahaliye saldıran Ermenilerin elebaşılarının İran'a

sürülmesi ..................................................................................... 63

15 Ermenilerin Galata'daki Osmanlı Bankası'na baskın düzenlemeleri 67

16 Hınçak üyelerine hitaben yazılan "Son Söz ve Teklif" başlıklı mektup...............................................................................................

69

17 Sason'dan gelen Ermeni eşkıyanın Varak Manastırı'nda gizlenip

ahaliden tehditle para istemesi ...................................................... 72

18 Ermeni fesatçıların Muş ve çevresinde Müslüman kıyafetine girerek

Ermenileri öldürmeleri ............................................................ 74

19 Komasor Ermenileri'nin civardaki eşkıya ile birleşerek Müslümanları

öldürmeleri............................................................................. 76

20 Ermeni fesatçıların Anadolu ve Suriye sahillerine silah ve harp

mühimmatı çıkarmaları................................................................. 77

21 Van'da Kobans Kilisesi ile evlerde yapılan aramalarda çok sayıda

harp aletinin ortaya çıkarılması..................................................... 80

22 Bulgar ve Ermeni fesatçıların İstanbul'da karışıklık çıkarma hazırlıkları...........................................................................................

81

23 Talori Ermenileri ile Kürtler arasındaki anlaşmazlık...................... 83

24 Firarî Ermeni askerlerin affı ......................................................... 86

25 Zeytun Murahhasası Frankliyan Efendi'nin Ermeniler lehine faaliyetleri

.......................................................................................... 87

26 Amasya'da bomba imal eden Ermenilerin Dersaâdet Divan-ı Harbi'ne

sevkleri ................................................................................ 88

27 Zeytun Ermeni murahhasasının Divan-ı Harb'e sevki..................... 91

28 Ermenilerin Erzurum hudut yolunu kullanarak Rusya'ya kaçmak

istemeleri ..................................................................................... 92

29 Ermenilerin hudut vilâyetlerinde alınan tedbirler karşısında mevcut

siyasetleri hususunda fikir ayrılığına düşmeleri ............................. 92

30 Ermeni gönüllülerinin Rusya Hükümeti tarafından Kafkasya'ya

sevkleri ........................................................................................ 94

No: Belgenin Konusu Sayfa

XI

31 Reşadiye ve Karçikan telgraf hattının Ermeniler tarafından tahrip

edilmesi........................................................................................ 95

32 Ermenilerin Van ve Reşadiye'de telgraf hatlarını keserek jandarmalarla

çatışmaya girmeleri.......................................................... 96

33 Edirne Murahhasası Toryan Efendi'nin Ermenileri kışkırtması....... 97

34 Bursa Ermeni Murahhasası Sivaslı Sahak Odabaşyan'ın hareketlerinin

izlenmesi.............................................................................. 100

35 Mısır, Bulgaristan, Rusya ve Avrupa'nın çeşitli yerlerine gidip

gelen Ermeni komitecilerin birbirleriyle haberleşmeleri.................. 101

36 Van-Bitlis telgraf hattının Ermeni saldırılarından korunması.......... 102

37 Ermeni ayaklanmasının Şatak ve Havasor'a kadar yayıldığı........... 103

38 İstanbul'dan ayrılan Mebus Pastırmacıyan'ın Rusya'ya geçerek

Ermeni gönüllüleri ile birleşmiş olabileceği ................................... 104

39 İzmit'teki Ermeni köylerinde çok sayıda silah ve cephane bulunması.............................................................................................

106

40 Hınçak komitesi ileri gelenlerinden Hamparsum Boyacıyan'ın

Ermenileri kışkırtıcı davranışları................................................... 109

41 Mamuretülaziz'de ele geçirilen Ermenice bir mektupta Rus istilasını

arzu eden bir takım ifadelerin bulunması................................... 109

42 Ermeni eşkıyasının ihtilâl teşebbüsüne karşı uygulanacak muameleler

konusunda ordulara genel bir tebliğde bulunulması................ 110

43 Dörtyol Ermenileri'nin sevki ......................................................... 111

44 Zeytun olaylarına karşı askerî birliklerin artırılması ...................... 112

45 Samsun'da halı tüccarı Hüsrev Kasabyan'ın silah temin etmek ve

ihtilâl fikirlerini yaymak suçlarından Divan-ı Harb'e sevki............. 113

46 Ermenilerin Kürtlerle birleşme ihtimaline karşı tedbirli davranılması.............................................................................................

114

47 Zeytun'da eşkıya ile jandarma arasında çıkan çatışma ................... 114

48 Zeytun'da eşkıyanın jandarma ve askere saldırmayı sürdürmesi ..... 115

49 Zeytun'da çıkan olayların araştırılması.......................................... 116

No: Belgenin Konusu Sayfa

XII

50 Kars ve Ardahan'da Müslümanlara ve esirlere yapılan zulümler .... 117

51 Ayntab'da Ermeniler arasında görülen hareketlenmelere karşı alınan

tedbirler................................................................................. 119

52 Zeytun olaylarına karşı daha etkili tedbirler alınması gerektiğine

ilişkin Maraş Mutasarrıfı Mümtaz Bey'in teklifi............................ 121

53 Develi'de Ermeni komitecilere ait silah, mühimmat ve fotoğraflar

ele geçirilmesi .............................................................................. 122

54 Ermişe nahiyesinde köylüleri rahatsız eden silahlı bazı kişilerin

Divan-ı Harb-i Örfî'ye gönderilmesi.............................................. 123

55 Konya'ya Ermeni sevkinin durdurularak sevkiyâtın bundan sonra

Halep, Zor ve Urfa cihetlerine yönlendirilmesi .............................. 124

56 Devlet aleyhinde faaliyetlerde bulunan Ermeni komite merkezlerinin

kapatılması .......................................................................... 125

57 Gönüllü Ermenilerin Rusya'ya gitmeleri........................................ 127

58 Haydarpaşa'dan trenle gönderilen Ermenilerin Ayaş ve Çankırı'ya

sevkleri ........................................................................................ 127

59 Çankırı'ya gönderilen Ermenilere tutuklu muamelesi yapılmaması.............................................................................................

128

60 İzmir ve Manisa'da Ermeni komite mensuplarına ait evrak ve

resimler ele geçirilmesi ................................................................. 129

61 Konya'ya gönderilen Ermenilere sarf edilecek paranın tespiti için

Ermenilerin sayısının belirlenmesi................................................. 130

62 Komite mensubu olan ve sadakatsizlik gösteren Ermeni memurların

görevden alınmaları .............................................................. 130

63 Çankırı'ya gönderilen bazı Ermenilerin tekrar İstanbul'a dönebilmeleri...........................................................................................

131

64 Hınçak komitesi ileri gelenlerinden bazı kişilerin İzmit'te faaliyet

göstermeleri ................................................................................. 132

65 Diran Kelekyan'ın İstanbul dışında istediği vilâyette ikamet edebileceği

........................................................................................... 133

66 Zeytun Ermenileri'nin ihracı.......................................................... 133

No: Belgenin Konusu Sayfa

XIII

67 Van ve Bitlis vilâyetlerinde yoğun halde bulunan Ermenilerin

bölgeden uzaklaştırılmaları........................................................... 134

68 Ayaş'ta tutuklananlarla Çankırı'ya gönderilen Ermenilerin künye

ve sanatlarını gösterir defter düzenlenmesi .................................... 135

69 Haçin ve Dörtyol'dan çıkarılan Ermenilerin sayısı ve gönderildikleri

yerlerin bildirilmesi ................................................................ 136

70 Ermeni kilisesinin önde gelen ruhanî merkezleri............................. 136

71 Diyarbakır'da ihtilâlci Ermenilerin faaliyetleri............................... 138

72 Erzurum'dan çıkarılan Ermenilerin Urfa ve Musul'un güneyi ile

Zor Sancağı'na gönderilmeleri....................................................... 139

73 Dava Vekili Parsih Gülbenkyan'ın evinde yapılan aramada dinamit

ve bomba kalıpları ele geçirilmesi ................................................. 140

74 Ermeni köylerinde yapılan aramalara ilişkin vilâyet ve sancaklardan

gelen raporlar ........................................................................ 141

75 Zeytun ve Dörtyol Ermenileri'nin sevki ......................................... 150

76 Erzurum, Van ve Bitlis Ermenileri'nin Musul, Zor ve Urfa'ya yerleştirilmeleri

................................................................................. 151

77 Doktor Arabyan'ın Konya'ya gönderilme sebebi ............................ 152

78 Ermeni köyleri boşalttırıldıkça mevcut durum hakkında bilgi verilmesi.............................................................................................

153

79 Rus hududuna yakın olması dolayısıyla Erzurum'da bulunan Ermenilerin

ihracı................................................................................. 153

80 Ermenilerin iâşe ve iskân masraflarının Muhacirîn Tahsisatı'ndan

tesviyesi....................................................................................... 154

81 Meclis-i Vükelâ'nın tehcir kararı................................................... 155

82 Yerleri değiştirilen Ermenilerin borçlarının alınmayacağı............... 157

83 Sevk muamelesinin komiteci ve bozguncu Ermenilere uygulanması 158

84 Ermeni komitecilerinden Azadamard Gazetesi Sahibi Hayik Tiryakyan'ın

Ayaş'a gönderilmesi............................................................ 159

No: Belgenin Konusu Sayfa

XIV

85 Zeytun'dan Sultaniye'ye gönderilen Ermenilerin, dinî ayinleri için

patrik vekili ve malzeme talebinde bulunmaları ............................. 159

86 Ticaret ve benzeri suretlerle ikamet eden Ermenilerin yerlerinde

bırakılmaları ................................................................................ 160

87 Ezine'de bulunan Ermenilerin sevki............................................... 160

88 Ermenilerin geride bıraktıkları mallar ile sevkleri tehir edilen Ermeniler.........................................................................................

161

89 Develi'den Aksaray'a gönderilen Ermeniler.................................... 162

90 Ermenilerin yerleştirilmeleriyle ilgili talimat ile iaşe ve iskân masraflarına

karşılık gönderilen havale ............................................... 162

91 Konya'ya sevk edilen Zeytun Ermenilerine yardım amacıyla bir

Amerikalı üye gönderilmek istendiği ............................................. 163

92 Küçük İncesu dışında Kayseri ve bağlı yerlerden Ermenilerin sevklerinin

uygun olmadığı.................................................................. 164

93 Mamuretülaziz Vilâyeti'nden şimdilik Ermeni sevkinin uygun

olmadığı....................................................................................... 164

94 Sevk edilen Ermenilerin yollarda korunmaları ve bunlara saldıranların

cezalandırılmaları................................................................. 165

95 Erzurum'dan sevk olunan Ermenilerin taarruza uğradığı, muhafazaları

için gerekli önlemlerin alınması............................................... 166

96 Sivas'tan Ermeni sevkinin ertelendiği ............................................ 167

97 Sis Ermenileri'nin sevki ................................................................ 167

98 Halep'ten sevk edilen Ermenilerin durumlarının tahkiki.................. 168

99 Ermeni Katolik misyonerlerin Erzurum'da kalmaları ..................... 168

100 Firarî Ermenilerden oluşan bir grup eşkıyanın jandarma ile çatışması.............................................................................................

169

101 Kayseri Ermeni murahhasasının uzaklaştırılması........................... 169

102 Ermenilerin Bağdat hattının batısına yerleştirilmeleri..................... 170

103 Ermenilerin Bağdat hattının batısı ve güneyine yerleştirilmeleri ..... 171

No: Belgenin Konusu Sayfa

XV

104 Erzincan, Kiğı ve Tercan'da kilise ve bazı Ermeni evlerinde bomba

bulunması .................................................................................... 171

105 Rusya'ya giden Ermeni gönüllüler................................................. 172

106 Kayseri Ermeni murahhasasının ihtilâl tertip etme suçundan yargılanması

........................................................................................ 173

107 Trabzon, Sürmene, Tirebolu ve Görele'den Ermeni fesatçıların

sevki ............................................................................................ 173

108 Ermeni ahalinin sevk yerlerinin bildirilmesi................................... 174

109 Ermeni çocuklarının yetimhanelere yerleştirilmesi ......................... 175

110 Erzurum'dan Ermeni sevkiyâtının emniyet içinde yapılması ........... 175

111 Sahipsiz Ermeni çocuklarının durumu........................................... 176

112 Dersim eşkıyasının Ermeni kafilelerine saldırıları .......................... 177

113 Sevk edilen Ermenilerin mallarının muhafaza edilmesi................... 177

114 Düyûn-ı Umumiye'de görevli Ermeni memurların yerlerinde kalması.............................................................................................

178

115 Emvâl-i metrûkenin tespit ve muhafazası için komisyon kurulması... 179

116 Sevk edilen Ermeniler hakkında bilgi verilmesi.............................. 179

117 Alman Protestan Ermenilerin sevk edilmemesi .............................. 180

118 Trabzon'dan Ermeni sevki ............................................................ 181

119 Sevke tâbi tutulan Ermeniler hakkında alınan kararlara ek olarak

yayınlanan talimatnâme................................................................ 182

120 Urfa'da Müslümanlarla Ermeniler arasındaki sürtüşmeler.............. 183

121 Ordu, Perşembe, Ulubey, Görele, Tirebolu, Sürmene ve Trabzon'-

dan sevk edilen Ermeniler ............................................................. 183

122 İhtida eden Ermenilerin sevki........................................................ 184

123 İskân edilecek Ermenilere ödenek sağlanması................................ 185

124 Esnaf ve tüccar Ermenilerin dışındaki komiteci Ermenilerin uzaklaştırılması

................................................................................... 186

No: Belgenin Konusu Sayfa

XVI

125 Ermenilere seyahat yasağı ve Bulgar tebaasından bir Ermeni'nin

Bulgaristan'a gitme talebinin karara bağlanması............................ 187

126 Ermeniler tarafından tahliye edilen yerlerdeki mahsullerin toplanması.............................................................................................

188

127 Ermenilerin iskân edilecekleri bölgelerin genişletilerek belirlenen

yerlerde Müslüman nüfusun % 10'u nisbetinde iskânları................ 189

128 Ermenilerin iskânına tahsis edilen yerlerin genişletilmesi ............... 190

129 Urfa'daki Ermeni ihtilâlciler hakkında Divan-ı Harb'in tahkikat

sonucunun beklendiği ................................................................... 191

130 Ermenilerin menkul mallarını Müslümanlara satabilecekleri .......... 192

131 Ermenilere getirilen seyahat yasağının Osmanlı tebaası dışındakileri

ilgilendirmediği ...................................................................... 192

132 Uzaklaştırılan Ermeniler arasında Reji'de görevli kimselerin bildirilmesi..........................................................................................

193

133 Sevk edilen Ermenilerin borçlarının tespiti ve mallarının muhafazası...........................................................................................

194

134 Sevk edilen Ermenilerin miktar ve isimlerinin bildirilmesi.............. 194

135 Sevk edilen Ermenilerin metrukâtı hakkında yapılacak muameleler 195

136 Zor sancağında iskân edilen Ermenilerin sayısı nüfusun % 10'unu

aştığından bölgeye sevk yapılmaması............................................ 197

137 Katliam yapıldığı yolundaki iddiaların tahkik edilerek Ermeniler

için konulan tedbirlerin Hırıstiyan ahaliye uygulanmaması ............ 197

138 Çıkar uğruna ihtida eden Ermenilerin uzaklaştırılmaları ................ 198

139 Ermeni askerlerinin amele taburlarına sevki .................................. 199

140 Bursa Taşnak Komitesi'nden Baltayan'ın beyanatı......................... 199

141 Devlet siyasetini ilgilendiren hususlarda izinsiz yayın yapılmaması 201

142 Urfa ve Zor'a Ermeni sevki........................................................... 202

143 Ermenilerin iskân bölgelerine sevki için yeterli miktar vasıtanın

mülkî idareye verilmesi................................................................. 203

No: Belgenin Konusu Sayfa

XVII

144 16-60 yaşları arasındaki Ermenilerin yurt dışına çıkışlarına engel

olunması ...................................................................................... 204

145 Sivas'tan sevk edilecek Ermeniler.................................................. 205

146 Katolik Ermenilerin sevk edilmemesi ............................................ 205

147 Adana, Sis ve Mersin Ermenileri'nin sevki .................................... 206

148 Seferberlik müddetince ülkeye giriş ve çıkışların düzenlenmesi ...... 206

149 Adapazarı, İzmit ve Bahçecik Ermenileri'nin sevki ........................ 207

150 Ermenilerle birlikte Rumların da sevki .......................................... 208

151 Erkekleri olmayan Ermeni aileleri ile küçük çocukların tevzii ........ 208

152 Nakledilen Ermenilerin borç ve alacaklarının deftere kaydı............ 209

153 Nakledilen Ermenilerin menkul mallarının korunması.................... 210

154 İhtida eden ve aileler yanına bırakılan çocukların miras işlemleri ... 211

155 Halep vilâyeti merkez olmak üzere Ermeni sevkinin devam ettiği... 212

156 Ermenilerin iskân bölgelerine gönderilmeleri ................................. 212

157 Protestan Ermenilerin sevk edilmemeleri ....................................... 213

158 Ermeni mebus ve ailelerinin ihraç edilmemesi................................ 214

159 İstanbul'daki Fotoğrafçı Papazyan'ın sevkinin ertelenmesi ............. 215

160 Asker ve subay ailelerinin sevk edilmemeleri................................. 215

161 Ermenilerin sevkine devam edilmesi.............................................. 216

162 Antalya Ermenileri'nin sevk edilmemesi ........................................ 216

163 Bilecik-Muratça'daki Ermeni çocuklarının sevk edilmemesi........... 217

164 Şimendiferde çalışan memurlarla diğer amelelerin sevk edilmemeleri...............................................................................................

217

165 Öksüzhanedeki öğretmen ve çocukların sevk edilmemeleri............. 218

166 Haruniye Yetimhanesi'ndeki çocuklara ilişilmemesi....................... 218

167 Yozgat'tan çekilen telgraftaki konunun araştırılması...................... 219

168 Bitlis ve Muş Ermenileri'nin sevki................................................. 219

No: Belgenin Konusu Sayfa

XVIII

169 Taşnak Komitesi'nden Artin Beyazyan Efendi'nin Divan-ı Harb-i

Örfî'ye gönderilmesi ..................................................................... 220

170 Harput Amerika Konsolosluğu'nda bulunan Ermenilerin sevk edilmemeleri

...................................................................................... 221

171 İhtida eden Ermeni kızlarının evlendirilmeleri................................ 221

172 Kütahya'ya gelen Ermenilerin Halep'e sevki .................................. 222

173 Memurların Ermenilerden ev satın alabileceği ............................... 222

174 Nakledilen Ermenilerin alacak ve borçları ..................................... 223

175 Nakledilen Ermenilerin borçları .................................................... 223

176 Sevkiyâtın zahire naklini aksatmaması.......................................... 224

177 Tirebolu Ermenileri'nin seferberlikten itibaren tutumları................ 225

178 Sevk edilen Ermenilere ait emvâl-i metrûkeden temel ihtiyaçlarla

ilgili eşyaların açık artırma ile satışı.............................................. 226

179 Ermenilerin sevkiyâtında gözetilmesi gereken gaye ve esaslar ........ 227

180 Ermeni çetelerinin Müslüman köylerine tecavüzlerine engel olunması

için tedbirler alınması........................................................... 228

181 Bursa ve Kayseri'de ihtilâl kışkırtıcılığında bulunan Ermenilerin

cezalandırıldığı............................................................................. 229

182 Çankırı'ya sürgün edilen Ermeniler hakkında yapılan işlemler........ 232

183 Erzurum'dan uzaklaştırılan Ermenilere ait malların Osmanlı Bankası

depolarına konulduğu ............................................................ 239

184 Urfa'da Ermeni askerler tarafından bir yüzbaşının şehit edildiği..... 240

185 Kale Ermenileri'nin Bandırma yoluyla Anadolu içlerine sevki ........ 240

186 Trabzon'da 5 Ermeni komite üyesinin ele geçirildiği ...................... 241

187 Toplanan Ermenilerin korunması ve sevki..................................... 243

188 Ermeni memurların Osmanlı Bankası şubelerindeki görevlerine

devam etmeleri ............................................................................. 244

189 Muhacir ve Ermeni sevkiyâtı devam eden Pozantı, Adana, Ereğli,

Eskişehir ve Kütahya'da gerekli tedbirlerin alınması ...................... 244

No: Belgenin Konusu Sayfa

XIX

190 Papa'nın Osmanlı Ülkesindeki Ermenilerin alınan tedbirlerden

zarar görmemelerinin temini ricasıyla yazdığı mektuba gönderilen

cevap ........................................................................................... 245

191 Başka bir yere sevk edilmeyen Ermenilerin mallarının hükümetin

muhafazası altında olduğu ............................................................ 247

192 Sevk ve iskân edilen Ermeni muhacirlerin iaşelerinin temin edilerek

miktarlarının bildirilmesi...................................................... 248

193 Mamuretülaziz Amerika konsolosunun İstanbul'daki Amerika sefirine

yazdığı mektup ...................................................................... 249

194 Hasta Ermenilerin sevk edilmemesi............................................... 251

195 Yozgat, Kırşehir, Haymana, Nallıhan ve Sungurlu'da bulunan Ermenilerle

Ankara'dan sevk edilen Ermeniler .................................. 252

196 İzmit'ten sevk edilen Ermeniler ..................................................... 252

197 Eskişehir'den sevk edilen Ermeniler............................................... 253

198 Eskişehir'deki Ermeni muhacirlerin sevki ...................................... 253

199 Halep'ten sevk olunan Ermeniler ................................................... 254

200 Demiryoluyla gönderilen çok sayıda Ermeni'nin Adana Vilâyeti'nde

beklediği ...................................................................................... 255

201 El koyulan silah ve mühimmat ...................................................... 256

202 Kayseri'den sevk edilen Ermeniler................................................. 260

203 Karahisar ve Çay'dan Ermenilerin sevki........................................ 260

204 Eskişehir'den sevk edilen Ermeniler............................................... 261

205 Diyarbakır'dan sevk edilecek Ermeni kalmadığı............................. 262

206 Niğde'de sevk edilecek Ermeni olmadığı........................................ 262

207 Mamuretülaziz'den sevk edilen Ermeniler ve Sivas'tan Urfa'ya

giden kafilelerin durumu............................................................... 263

208 Urfa'dan dışarıya Ermeni sevkiyâtı yapılmadığı............................. 264

209 Demiryolu çalışanları ve ailelerinin sevk edilmemeleri................... 264

210 Halep'ten Şam'a gelip muhtelif yerlere sevk edilen Ermenilerle

Hama ve Humus'ta bulunan Ermeniler .......................................... 265

No: Belgenin Konusu Sayfa

XX

211 Diyarbakır, Mersin ve Kayseri'den gelecek Ermenilerin Musul'a

sevkleri ........................................................................................ 266

212 Ermenilerin Musul'a sevkleri ........................................................ 266

213 Karahisar'dan sevk edilecek Ermeniler .......................................... 267

214 Ankara, Kalecik ve Keskin'deki Ermenilerin sevki......................... 268

215 Sevkiyât hakkında tanzim ve tebliğ olunan talimatnâmeye tam

olarak uyulmadığı ........................................................................ 269

216 Ermeni çetelerinin Rus Ordusu içindeki hareketleri........................ 269

217 Mersin Amerikan konsolosunun Osmanlı Hükümeti'nin tehcir sırasındaki

tutumu ile ilgili gözlemleri ................................................ 272

218 Osmaniye'ye gelen Ermenilerin sevklerinin olaysız tamamlandığı... 274

219 Ermeni sevkiyâtı sırasında suistimal ve ihmalleri görülen memurların

Divan-ı Harb'e gönderilmeleri............................................... 274

220 Sivas'tan sevk edilen Ermeniler ..................................................... 275

221 Ermenilerin sevki sırasında kanuna aykırı davrananları tespit ve

Divan-ı Harb'e sevk etmek üzere bir tahkik heyeti kurulması ......... 276

222 Sevkiyât sırasında taarruza uğayan Ermenilerin nakit, mücevherat

ve diğer eşyalarının kaybolmadan sahiplerine geri verildiği............ 277

223 Urfa, Zor ve Halep'te bulunan Ermeni muhacirlerin sevki hakkında

talimatnâme ................................................................................. 278

224 Konya'dan sevk edilen Ermeniler .................................................. 285

225 Ermeni sevkiyâtının tahıl nakliyesini aksatmayacak şekilde yapılması.............................................................................................

286

226 Cebel-i Bereket ve Dörtyol Ermenileri'nin tehciri........................... 286

227 Konya'dan sevk edilen Ermeniler .................................................. 287

228 Aram Efendi'nin Halep'te bulunan akrabasının rahatlarının temini.... 287

229 Tifüs ve dizanteri sebebiyle ölmekte olan muhacirlerin hususî

mahallerine sevk edilmeleri........................................................... 288

230 Başka yerlerde bulunan Ermenilerin gayr-ı menkul mallarının komisyonca

idaresi........................................................................... 289

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXI

231 Yol masrafını karşılayan Ermenilerin gidebilecekleri ..................... 289

232 Kütahya'dan Konya'ya sevk edilen Ermeniler ................................ 290

233 Karahisar ve Çay istasyonlarında bulunan Ermeniler .................... 290

234 Konya'dan sevk edilen Ermeniler .................................................. 291

235 Akşehir ve Konya'dan sevk edilen Ermeniler ................................. 291

236 Ermenilerin Urfa'da çıkardığı silahlı isyan..................................... 292

237 Halep sevkiyâtı sırasında iyi hizmetleri görülen Ermenilerin başka

yerlerde iskânı.............................................................................. 293

238 Diyarbakır'dan gönderilen Ermeniler............................................. 294

239 Konya'dan sevk edilen Ermeniler .................................................. 295

240 Konya'daki Ermenilerin talimat gelmeden sevk edilmemesi ............ 295

241 Adana Osmanlı Bankası'ndaki Ermeni memurların Halep şubesinde

çalışmaları için izin talebi............................................................. 296

242 Kastamonu'daki Ermenilerin ihraç edilmemesi............................... 297

243 Usulsüz davranan Tonus kaymakamının azli................................. 297

244 Bursa ve çevresindeki Ermeni eşkıyasının cezalandırılması............ 298

245 Ermeni sevkiyâtında usulsüzlük yapan Aziziye kaymakamının

görevden alınması......................................................................... 308

246 Ermeni kafilelerinin iaşelerinin temini ........................................... 309

247 Ermeni sevkiyâtının durdurulması................................................. 310

248 Evleri yakılan Müslümanlara yardım edilmesi............................... 310

249 Agop Boyacıyan Efendi'nin yeğeni Bogos'un Konya'da bırakılması 311

250 Konya'dan yola çıkarılan yabancılar ve Ermeniler ......................... 311

251 Amerikan Misyonerleri nezdindeki Ermeni çocukların sevk edilmemesi.........................................................................................

312

252 Sevkiyât sırasındaki saldırıların önlenmesi .................................... 312

253 Birecik'ten Ermenilerin sevki ........................................................ 313

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXII

254 İhtida etmek isteyen Ermenilerde göz önünde bulundurulması

gereken şartlar.............................................................................. 314

255 Ermenilerin eşyalarıyla birlikte sevk edilmeleri.............................. 315

256 Dördüncü Ordu bölgesine sevk edilen Ermenilerin iaşesi ............... 315

257 Uygunsuz hareketlerde bulunan jandarmaların Divan-ı Harb'e

sevkleri ........................................................................................ 316

258 Ermenilere ekmek verilmesi .......................................................... 317

259 Sıtma ve dizanteri gibi bulaşıcı hastalıklara yakalanan Ermenilerin

tecridi .......................................................................................... 317

260 Nakledilen Ermenilerin bıraktıkları evlerde yakınlarının ikamet

edebileceği ................................................................................... 318

261 Asker aileleri ile Katolik ve Protestan olanların uygun mevkilere

yerleştirilmesi............................................................................... 319

262 Ermenilerin sevki sırasındaki suistimallerin önlenmesi................... 320

263 Ermeni sevkiyâtında gerekli tedbirleri almayan Suşehri Kaymakamı

Fahri Efendi'nin Divan-ı Harb'e sevki....................................... 320

264 Kış sebebiyle kimsesiz Ermeni kadın ve çocukların sevk edilmemesi.............................................................................................

321

265 Ermeni sevkiyâtını kötü idare ettiği gerekçesiyle vilâyet merkezine

alınan Islahiye Kaymakamı Nusret Bey'in görevine iadesi.............. 322

266 Ermenilerin tasarrufunda bulunan emlâkın başkalarına satılamayacağı

.......................................................................................... 323

267 Almanya ve Avusturya-Macaristan Hükümetlerinin Ermeni sevkiyâtı

dolayısıyla uğradıkları zarardan Osmanlı Hükümeti'ni sorumlu

tuttukları.................................................................................. 324

268 Sevk edilen Ermenilerden cinayet ya da diğer suçlardan sanık

durumunda olanlar hakkında kanunî takibatın ertelenmesi ............. 337

269 Ermenilerden alınan silah ve mühimmat ........................................ 338

270 Sevkten kurtulmak için şimendifer hizmetine giren Ermenilerin

bildirilmesi................................................................................... 344

271 Sevkten istisna edilen Düyûn-ı Umumiye ve Reji İdaresindeki Ermeni

memurların bildirilmesi ........................................................ 345

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXIII

272 Pozantı, Gülek ve civarında bulunan 20.000 Ermeni muhacirin

nakli ............................................................................................ 345

273 Halep yoluyla Zor'a gelen Ermeniler ............................................. 346

274 Eskişehir'den Ermeni sevkiyâtına son verildiği............................... 347

275 Re’sülayn'dan Musul'a sevk edilen Ermeni muhacirler arasında

tifüs hastalığının yayıldığı............................................................. 347

276 Ermenilerin bulundukları vilâyet dışına çıkarılmamaları ................ 348

277 Ermenilerin bulundukları yerlerden izinsiz çıkarılmamaları............ 349

278 Zor'a gelen Ayntab ve İzmitli Ermeniler ........................................ 349

279 Zor'a ulaşan Ayntab, Tekfurdağı, Karahisar ve Akşehir Ermenileri 350

280 Zor'a gelen İzmit ve Samsunlu Ermeniler ...................................... 350

281 Zor'a gelen Maraş, Bursa ve Adapazarlı Ermeniler ....................... 351

282 Ermenilerin İsviçre'ye büyük miktarda para kaçırmaları ................ 351

283 Ruslara öncülük eden Ermenilerin Türklerin geri çekildiği mahallerde

katliam yaptıkları................................................................. 354

284 Kayseri'nin Efkere nahiyesinde yakalanan Ermeni eşkıyanın cezalandırılması

.................................................................................. 355

285 Komitelerle ilgisi olmadığı halde sevk edilen Ermeni ailelerinin

yerlerine iadesi ............................................................................. 356

286 Ermeni sevkiyâtının durdurulması................................................. 356

287 Balıkesir Ermenileri'nin Hınçak komitesiyle ilgileri dolayısıyla

demiryolu hattından uzaklaştırılması............................................. 357

288 Sevkiyât Müdürü Abdülahad Nuri Bey'in hazırlayacağı rapor ....... 358

289 Erzurum ve Bitlis vilâyetleri dahilinde sevk edilmeden kalan

Ermenilerin durumlarının bildirilmesi............................................ 359

290 Erkekleri nakledilen Ermeni ailelerinin iskân ve iaşeleri................. 359

291 Ermeni işcilerin Maraş'a dönmesi ................................................. 360

292 Sevk edilmeyen, başka mahallerden gelen ve yolda olan Ermenilerin

miktarının bildirilmesi .................................................................. 361

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXIV

293 Konya'daki Ermenilerin miktarının bildirilmesi.............................. 361

294 Maraş mutasarrıfının Ermenileri himaye sebebi'nin araştırılması ... 362

295 Balıkesir Ermenileri'nin münasip köylere dağıtılması..................... 363

296 Kimsesiz Ermenilerin iskân ve iaşeleri .......................................... 364

297 Ermeni ailelerinin yerleştirildikleri yerler ile yabancı tâbiiyetinde

olanların bildirilmesi..................................................................... 365

298 Sevk edilen Katoliklerin yerlerine iadeleri ..................................... 365

299 Kayseri'de tahliye edilecek yetimlerin yetimhanelere yerleştirilmesi 366

300 Halep'teki yabancı Ermenilerin sevki............................................. 367

301 Emvâl-i metrûke tasfiye komisyonlarının Maliye Nezâreti'ne ilhak

edildiği......................................................................................... 367

302 Postalara yapılan Ermeni taarruzlarının önlenmesi ........................ 368

303 Yedikule Ermeni Hastanesi'ne yapılan para yardımı ...................... 369

304 Ermenilerin Sivas'ta mağaralar kazarak çok sayıda silah, erzak ve

mühimmat yerleştirdikleri............................................................. 369

305 Maraş Mebusu Hırlakyan Efendi'nin akrabasının Maraş'a iadesi ... 370

306 Halep'teki yabancı Ermenilerin Zor'a sevki.................................... 371

307 Ermenilere tebligata göre muamele edilmesi .................................. 372

308 Rakka'da bulunan Ermeni kadın ile iki kızının Halep'e iadeleri....... 372

309 Konya'daki zararlı ve komiteci Ermenilerin Zor'a sevkleri ............. 373

310 Ermeni yetimlerin iaşesi................................................................ 373

311 Ermeni kızlarının, ailelerinin yanına veya Darüleytâm'a yerleştirilmeleri...........................................................................................

374

312 Ermeni şimendifer memur ve müstahdemlerinin izinsiz olarak bulundukları

yerleri terk etmemeleri.................................................. 375

313 Musul'a sevk edilmek için İzmir'den gönderilen Ermenilerin nerede

bulunduklarının tahkiki................................................................. 376

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXV

314 Zararlı olup sevkleri gereken Ermenilerin miktar ve isimlerinin bildirilmesi.......................................................................................

376

315 Ermenilerin gitmelerine izin verilmesi ........................................... 377

316 Kimsesiz ve muhtaç Ermenilerin iaşesi.......................................... 377

317 İhraç edilen komiteci Ermenilerin faaliyetlerini gösteren bir defterin

gönderilmesi............................................................................ 378

318 Çanakkale'den çıkan Ermenilerin değersiz mallarının dağıtılması ... 379

319 İzmir'den gönderilen komitecilerin Maraş'a sevkleri....................... 379

320 Komiteci Ermenilerin İzmir'den Zor'a sevkleri............................... 380

321 Kütahya'dan Ermeni sevki ............................................................ 380

322 Zor'a gönderilecek Ermenilere tahsisat sağlanması ........................ 381

323 Harp bölgelerine yakın kazalarda sevk sırasında firar veya ihtida

ederek kalan Ermenilerin casusluk yapmaları ................................ 381

324 Bağdat'a sevk edilen eski Ermeni Patriği Zaven Efendi'ye harcırah

ödenmesi...................................................................................... 382

325 Ermenilerin yeni sevkiyât yapılacağı korkusu taşıdıkları................ 382

326 Terk edilmiş emlâk ve araziden Ziraat Bankası'na olan borçların

ödenmesi...................................................................................... 383

327 Konya'ya bağlı yerlerdeki Ermenilerin miktarını gösteren defterin

gönderilmesi................................................................................. 384

328 Geyve'de çetecilere yataklık yapan Ermenilerin sevk edilmeleri...... 385

329 İskân bölgeleri değiştirilen Rum ve Ermenilere Harbiye Tahsisatı'ndan

verilen yevmiyelerin artırıldığı ........................................... 388

330 İngiliz pasaportu taşıyan bazı Ermenilerin İsviçre, İtalya ve Yunanistan

yoluyla Osmanlı sahillerine çıkma ihtimallerinin bulunduğu.... 389

331 Sakıncalı beş Ermeni'nin Kayseri dışına çıkarılması ...................... 390

332 Ünye-Terme arasındaki telgraf hattının Ermeni çeteleri tarafından

kesildiği ....................................................................................... 390

333 Bogos Nubar Paşa başkanlığındaki Ermeni Komitesi'nin teşebbüsleri...............................................................................................

391

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXVI

334 Papa'nın Ermenilerin himaye edilmesi talebi hakkındaki mektubuna

karşılık gönderilen Padişah mektubu ........................................ 392

335 Hınçak ve Taşnak Ermeni İhtilal Komiteleri reislerinden Zaharya

Bızdıkyan, Ohanyan, Kirkoryan ve Aşcıyan'ın Musul'a sevk edilmeleri...........................................................................................

394

336 İslahiye ile Kilis'in köylerini basan Ermeni çetesinin yakalanması.. 395

337 Ermenilerin geri dönmelerine izin verildiği .................................... 395

338 Memleketlerine geri dönecek ahali için alınan tedbirler .................. 397

339 Ermeni eski Patriği Zaven Efendi'nin İstanbul'a gitmesine izin

verilmesi ...................................................................................... 398

340 Ermenilerin geri dönüşlerinde alınan tedbirler................................ 398

341 Geri dönüşlerinde Ermenilere kolaylık gösterilmesi ve ihtiyaçlarının

sağlanması ............................................................................. 399

342 Rum ve Ermenilerin memleketlerine iadesiyle, himaye edilen yetimlerinin

cemaat mekteplerine verilmesi....................................... 401

343 Ermenilerin geri dönmeleri esnasında dikkat edilecek hususlar ....... 403

344 Kimsesiz Ermeni çocukların hükümet tarafından muhafaza edilebileceği

........................................................................................ 405

345 Siyasî suçlardan sanık olarak tutuklananlarla sevk edildikleri yerlerde

tutuklu bulunan Ermenilerin serbest bırakılması.................... 406

346 Tehcir sırasında işlenen suçların tahkiki için vilâyetlere heyetler

gönderilerek masraflarının karşılanması ........................................ 407

347 Tehcir sırasında suç işleyenlerin Divan-ı Harblerde yargılanması .. 408

348 Ermenilerin sevk ve iadelerine nezâret eden heyetlerin masraflarının

Seferberlik Tahsisatı'ndan karşılanması ........................................ 410

349 Ermeni ve Rumlara ait kilise ve mekteplerin ilgili cemaatlere teslimi

.............................................................................................. 411

350 Sevk edilen Ermeni ve Rumların geri dönüşlerinde mal ve emlâklarının

iadesi ................................................................................ 412

351 Geri dönen Ermenilerden muhtaç olanlara yardım edilmesi............ 417

352 Ermeni çocukları hakkında yapılan muamele................................. 418

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXVII

353 Ermenilerden kadın, çocuk ve hastaların araba ile sevk edilmesi .... 424

354 Köylerde bulunan güçsüz Ermeni muhacirlere yapılacak yardımlarla

ilgili talimatnâme.................................................................. 425

355 Ermenilerin sevk ve iaşe masraflarının karşılanması...................... 426

356 Sevkiyâta tabi Ermenilere verilecek harcırah................................. 426

357 Ermeni yetimlerinin güvenliğinin sağlanması................................. 427

358 Ermenilerin Tehcir sebepleri......................................................... 428

359 Rum ve Ermenilere yapılan yardımlar ........................................... 441

360 Geri dönen Rum ve Ermenilerin mallarının iadesi.......................... 442

361 Karma Komisyon'un Ermeni ve Rumların durumlarını incelemesi .. 443

362 Ermeni yetimleriyle ilgili şikâyetler üzerine gerekli tedbirlerin alınması.............................................................................................

444

363 Sevkiyât masraflarının Seferberlik Tahsisatı'ndan karşılanması ..... 444

364 Ermenilerin topluca yer değiştirmelerine izin verilmemesi.............. 445

365 Arap, Rum ve Ermeni aileleri için ikinci defa para istenmesinin

sebebi .......................................................................................... 446

366 Ermenilerden tehiri uygun olmayanların sevkleri ........................... 447

367 Müslüman aileler yanında himaye edilen Ermeni çocuklarının

Ermenilerden oluşan komisyona teslimi......................................... 447

368 Yalova ve Lâledere'ye geri dönen Ermenilerin emlâk ve arazilerinin

iadesi...................................................................................... 448

369 Rahip Sempat Efendi'nin masraflarının karşılanması ..................... 449

370 Yerleri değiştirilen Ermeni ve Rumlara ait malların iadesi ............. 450

371 Tehcir sırasında Ermenilere kötülük yapanlar hakkında tahkikat.... 451

372 Keskin kazası kaymakamının Ermenileri öldürttüğü iddiasının

araştırılması ................................................................................. 451

373 Tarafsız hukukçulardan tehciri soruşturma komisyonu oluşturulması.............................................................................................

452

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXVIII

374 Resmî dairelere geçici olarak nakledilen eşyaların sahiplerine verilmesi..........................................................................................

453

375 Gayr-ı Müslim çocukların akrabalarına veya cemaatlerine teslimi . 454

376 Urfa Hapishanesi'nde tutuklu bulunan Minas Minasyan adlı Ermeni'nin

tahliyesinin istendiği............................................................ 456

377 Geri dönen Ermenilerin iaşesi ....................................................... 457

378 Geri dönen Rum ve Ermenilerin iaşe, sevk ve iskân durumlarını

inceleyecek komisyonun masraflarının karşılanması ...................... 457

379 İhtida ettirilen iki Ermeni çocuğunun geri verilmesi ....................... 460

380 Mahallerine geri dönen Rum ve Ermeni mültecilerle ilgili konuları

incelemek için Osmanlı ve İngiliz memurlardan bir heyet kurulduğu

............................................................................................ 461

381 Tehcir meselesinden dolayı Halep'e sevk edilen tutuklu memurların

Ayntab'a iadeleri talebi................................................................. 462

382 Ermeni ve Rumların bazı vergilerden muaf tutulması .................... 463

383 Ermeni ve Rum mültecilere yapılan yardımlar ............................... 465

384 Taşnaksütyun Fırkası'nın Adapazarı ve İzmit civarındaki faaliyetleri...............................................................................................

470

385 Ermenilerin iaşesinin temini.......................................................... 471

386 Boğazlıyan kazasına geri dönen Ermenilerin ihtiyaçlarının karşılanması

........................................................................................ 472

387 Artin Efendi'nin sevk edilen ailesinin geri getirtilmesi .................... 475

388 Seferberlik ilanı üzerine Van, Bitlis, Erzurum ve Karahisar-ı Şarkî

bölgesindeki Ermeni çetelerinin Müslüman ahaliye saldırdıkları..... 476

389 Boğazlıyan ve Maden kazalarında faaliyet gösteren Ermeni çeteleri...............................................................................................

477

390 Rum ve Ermenilerin dönüşlerini inceleyen kişilere kolaylık sağlanması

........................................................................................ 479

391 Müslümanlara saldıran Ermenilerin cezalandırılması..................... 480

392 Memleketlerine geri dönenlerin mallarının teslimi.......................... 481

393 Soruşturma komisyonları oluşturulması teklifinin reddedildiği....... 481

No: Belgenin Konusu Sayfa

XXIX

394 Ermenilerin memleketlerine iadeleri için para gönderildiği ............. 484

395 Müslümanlarla evlenen ve eşlerinden ayrılmak istemeyen Ermeni

kadınlara baskı yapılmaması......................................................... 485

396 Ermenilerin Bilecik'te birçok eve zorla girerek arama yaptıkları..... 485

397 Ermeni siyasî partilerinin farklı ülkelerde yaşayan Ermenileri Osmanlı

Ülkesi'ne göçe teşvik ettikleri............................................... 486

398 Kınalı ve Karahaç'ta Osmanlı askerinin çekilmesinden sonra Ermenilerin

Müslüman ahaliye yaptığı zulümler ............................... 488

399 Mültecilerin ücretsiz olarak sevk edilmeleri................................... 489

400 Merzifon'da bulunan İngilizlerin Ermeni ve Rumlarla sıkı ilişkiler

içinde bulundukları....................................................................... 492

401 Rum ve Ermeni çetecilerin motorla Trabzon'dan Samsun'a hareket

ettikleri ........................................................................................ 494

402 Ermeni kuvvetlerinin taarruzu durumunda ordunun savunma

durumuna geçmesi........................................................................ 495

403 Geri dönmeyen Ermenilerin bıraktıkları gayr-ı menkuller............... 497

404 Yozgat'tan Boğazlıyan'a giderken kayboldukları iddia edilen Ermenilerin

sağ olduklarının anlaşıldığı ............................................ 498

405 Amerika'dan ve Anadolu'nun diğer vilâyetlerinden Adana'ya çok

sayıda Ermeni geldiği ................................................................... 500

406 Tehcir sırasında suç işleyenlerin yargılanması............................... 502

407 Rum ve Ermeni halka saldırılarda bulunulduğu iddialarının asılsız

olduğu.......................................................................................... 503

408 Ermeni Fabrikatörü Mardiros'un mallarının iadesi için mahkemeye

başvurması................................................................................... 508

409 Almanya'ya kaçanların iadesi........................................................ 510

410 Piskopos Kendigyan'ın Diyarbakır'dan Ermeni faaliyetleriyle ilgili

mektubu....................................................................................... 520

411 Ermenilerin vergiden muaf olması................................................. 523

XXX

II. BÖLÜM

BELGE FOTOKOPİLERİ........................................................................ 527

BELGE REFERANSLARI....................................................................... 1165

İNDEKS................................................................................................... 1177

HARİTA .................................................................................................. 1225

XXXI

KISALTMALAR

BEO Bâb-ı Âli Evrak Odası

Bkz. Bakınız

DH. EUM. 2. Şb Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye İkinci

Şube

DH. EUM. AYŞ Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye

Müdüriyeti Asayiş Kalemi

DH. EUM. EMN Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Emniyet

Şubesi Evrakı

DH. EUM. VRK Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Evrak

Odası Kalemi Evrakı

DH. KMS Dahiliye Nezâreti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti

DH. MB. HPS Dahiliye Nezâreti Mebânî-i Emiriye ve

Hapishaneler Müdüriyeti Belgeleri

DH. ŞFR Dahiliye Nezâreti Şifre Kalemi

DH. UMVM Dahiliye Nezâreti Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât

Müdüriyeti Belgeleri

HR. HMŞ. İŞO Hariciye Nezâreti Hukuk Müşavirliği İstişare

Odası Evrakı

HR. SYS Hariciye Nezâreti Siyasî

MV Meclis-i Vükelâ Mazbataları

Y. A. HUS Yıldız Sadâret Hususî Maruzat Evrakı

Y. EE Yıldız Esas Evrakı

Y. MTV Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı

Y. PRK. A Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Maruzatı

Y. PRK. ASK Yıldız Perakende Askerî Maruzat

Y. PRK. AZJ Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller

Y. PRK. BŞK Yıldız Perakende Mâbeyn Başkitâbeti

XXXII

Y. PRK. HR Yıldız Perakende Hariciye Nezâreti Maruzatı

Y. PRK. KOM Yıldız Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı

Y. PRK. TKM Yıldız Perakende Tahrirat-ı Ecnebiye ve

Mâbeyn Mütercimliği

Y. PRK. UM Yıldız Perakende Umum Vilâyetler Tahriratı

ZB Zabtiye Nezâreti Evrakı

I. BÖLÜM

BELGELERİN

TRANSKRİPSİYONLARI

3

1 FIRNIZ MURAHHASASI NİKOGOS EFENDİ'NİN

ASKERLERE ATEŞ AÇMASI

Fırnız Murahhasası Nikogos Efendi'nin 700'e yakın eşkıya ile birlikte Osmanlı

askerine ateş açma teşebbüsünde bulunduğu, meydana gelen çatışmada

murahhasa ile arkadaşının ele geçirildiği

11 Kasım 1878

Telgrafnâme

An-Maraş

İlâ-Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Numara: 594

Tarih: 30 Teşrîn-i Evvel sene [12]94

Zât-ı vâlâ-yı cenâb-ı Sadâret-penâhîye mevrûd telgraf suretidir.

Zeytun eşkıyasından ele geçirilenlerin istintâkı ve menhûbâtın istirdâdıyla

meşgul olduğumuz hâlde birkaç gün evvel Dersaâdet'den gelerek Zeytun'a

iki saat mesafede bulunan Mihail karyesine vürûd eden meşhur Fırnız

Murahhasası Niko[go]s Efendi yedi yüz kadar eşkıya celbiyle ordugâha hücum

edecekleri istihbar olunması üzerine akşamdan tertib olunan bir tabur

asâkir-i şahane Beşinci Ordu-yı Hümâyûn Birinci Alayı'nın Üçüncü Taburu

Binbaşısı Osman Zeki Efendi kumandasıyla hazırlanmış idi. Bugün ale's-seher

merkûm murahhası ve refîki Çolak [V]arcabet yanlarında bulunan eşkıya

ile beraber tüfenk endâhtına mücâseret eylemeleri üzerine kaide-i mukabele

bi'l-icra bir saat kadar olan muharebede birkaç mecrûh ile birkaç neferi kumandanları

murahhası ve refîkiyle beraber ahz ü girift olunmuş ve lehü'l-hamd

saye-i muvaffakiyet-vâye-i hazret-i Padişahî'de asâkir-i şahanede bir gûnâ

sakatlık vuku‘a gelmediğinden cümlesi taht-ı istintâka alındıkları ma‘rûzdur.

Fermân.

Fî 27 Teşrîn-i Evvel sene [12]94

Maraş'a vusûlü: fî 28 Teşrîn-i Evvel [12]94

Mirlivâ

Ahmed Mazhar

Mutasarrıf-ı Maraş

Veysi

Y. PRK. A, 2/24

4

2 TİFLİS'TEKİ ERMENİ KOMİTESİNİN FAALİYETLERİ

Petersburg Sefiri Şakir Paşa tarafından Hariciye Nâzırı Arifî Paşa'ya gönderilen

tahriratta, Tiflis'teki Ermeni komitesinin faaliyetleri hakkında ayrıntılı bilgi

verildiği

14 Şubat 1884

Umumî Numara: 3656

Hususî Numara: 38

Fî 14 Şubat sene [18]84 Petersburg Sefiri Şakir Paşa hazretleri tarafından

Hariciye Nâzırı Arifî Paşa hazretlerine gönderilen tahrirâtın tercümesidir.

Tiflis'deki Ermeni Komitesi hakkında tafsilât-ı âtiyeyi malumât olmak

üzere zât-ı sâmî-i nezâret-penâhîlerine iş‘âra müsâra‘at ederim.

Merkez Komitesi Tiflis'de mukimdir. Azâsının isimleri hizmet-i milliyeye

iştirak edenler nezdinde bile ekseriya mechûl kalıyor. En gayûr azâdan

biri olan Serkiz Vahanyan Tiflis gazetelerine bendler vermekdedir. Şehrin

mu‘teber Ermenilerinden ekserisi mezkûr komiteye dahildir. Komite suret-i

hafiyede bir gazete tab‘ etdirip en fedakâr müntesiblere tevzî‘ ediyor. Onlar

da bir takım tarafdarlar toplayıp gazeteyi onlara okuyorlar. İşbu gazetenin

fihrist-i mündericâtı ber-vech-i âtîdir:

Cem‘ olunmuş iânât-ı nakdiye,

Memâlik-i Şahane'ye gönderilmiş olan esliha ve mühimmât,

Dersaâdet, Van ve Erzurum ve saire ile muhaberât.

Bu kısm-ı ahîr Türkler ile Kürdler tarafından icra edilmiş olmak üzere

tasnî‘ edilen bir takım mezâlim ve ta‘addiyâtı ve bir ihtilâl zuhurunda hükûmetleri

tarafından silahla muâvenet edileceğine dair va‘dler veren süferâ ve

sair ecnebi diplomatlarıyla bir takım mükâlemâtı hâvîdir. Hissiyât-ı mezhebiyeleri

hamiyet-i vataniye hissi makamına kâim olan köylülerin ezhânını

tahrik için mezkûr gazete Türkler tarafından kiliselerde ve papaslar aleyhinde

icra edilmiş hayalât kabîlinden bir takım mezâlim ve ta‘addiyât derc edi5

yorlar. Her ay nihayetinde bu gazetenin nüshaları kemâl-i dikkatle toplanıp

bi-tamamihâ komite yedine teslim olunur ve komite dahi onları mahveder.

Diğer tarafdan merkez komitesi David Bey, Kent gibi Memâlik-i

Şahane'ye duhûlü memnû‘ olan bir takım kitabları Trabzon tarîkıyla ve Batum'da

bulunan Saltanat-ı Seniyye Başşehbenderhânesi'nde müstahdem Nuryan

isminde birinin akrabasından olan Nuryan nâmında bir şahıs ma‘rifetiyle

Memâlik-i Şahane'ye irsâl ve idhâl eyliyor.

Mühimmât Batum'dan Rize'ye gönderilip oradan dahi Ho[di]çor Ermenileri

bunları paylaşarak Memâlik-i Şahane'nin nikât-ı muhtelifesine gönderiyorlar.

Tiflis Merkez Komitesi Ermeni sâkin olan eyalât-ı şahanenin mufassal

haritalarına mâlikdir. İânât-ı nakdiye Erzurum vak‘alarından sonra taht-ı tevkife

alınmış olan eşhâsın familyalarına gönderiliyor.

Cemiyetin şu‘abâtı İran memâlikine kadar kol atmışdır. Tiflis'den sonra

başlıca merkezler Revan, Aleksandropol, Tebriz, Dersaâdet, Trabzon, Erzurum

ve Van'dır.

Cemiyetin başlıca maksadı müsellahan bir isyan çıkarmağa kesb-i iktidar

eylemekdir.

Nigohosiantz veyahud Der Nigohosiant isminde bir şahıs Rusya gazetelerine

muhbirlik sıfatıyla İstanbul'da bulunuyor idi. Eğer hâlâ İstanbul'da

ise kendisini nezâret tahtında bulundurmak fâideli olur. Zira merkûm komitenin

müteneffiz azâsından biridir. Şâyân-ı vüsûk ve itimad bir adam, sıfat-ı

resmiyeyi haiz olmaksızın Tiflis'e gidip de kendisini âmâl-i milliye tarafgirânı

gayretlilerinden olmak üzere tanıtarak yavaş yavaş komiteye sokulabilse

komitenin planlarıyla vesâit-i icraiyesinin derecâtına birkaç ay zarfında

vâkıf olabilir.

Komitenin mührünün nişânesi âtîde mündericdir. Ol bâbda.

Aslına mutâbıkdır.

Nezâret-i Celîle-i Hariciye

Tahrirât-ı Hariciye Kitâbeti

Y. EE, 97/89

6

3 BİR GRUP ERMENİ'NİN ERZURUM'DA KARIŞIKLIK

ÇIKARMASI

Bâbıâli'nin gördüğü gerek üzerine Erzurum'daki Ermeni mektep ve murahhasahânelerinde

kumandan paşalar tarafından arama yapılmasının ardından bir

takım Ermeni gençlerinin çarşıda kendilerine ait dükkânları kapattırarak Ermenileri

kiliseye toplamaları ve murahhasayı dövmeye kalkışmaları üzerine meydana

gelen olaylar sonrasında asayişin temin edildiği, Erzurum'da bulunan İngiltere,

Rusya, İran, Fransa ve İtalya konsoloslarının güvenlik tedbirlerinin artırılmasını

istedikleri

7 Temmuz 1890

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Başkitabet Dairesi

Erzurum Vilâyeti'nden gelen şifre suret-i mahlûlesidir.

Ermeniler dağıdılarak dükkânlarının açdırıldığı hakikati vechile fî 7

Haziran sene [1]306 tarihli iki kıt‘a şifreli telgrafla arz olunmuş idi. Sabahleyin

kimisi dükkânlarını açmış ve kimisi dahi açmakda bulunmuş oldukları

hâlde bir takım mekteb şâkirdleri ve bazı Ermeni eclâfı dükkân sahiblerini

birer suretle tehdid ve kapatmaya musırran tasaddî eyledikleri haber verilmesi

üzerine derhal murahhasa ile ondan ziyade mu‘teberân-ı millet hükûmet

konağına davet olunup nizâmiye ve redîf fırkaları kumandanları ferik paşalarla

merkez kumandanı ve Meclis-i İdare-i Vilâyet Hey’eti hâzır oldukları

hâlde kendileri tarafından eşhâs-ı ma‘rûzanın hükûmetin teşebbüsâtına meydan

verilmeyerek dükkânların açılmasını men‘ etmemeleri için nasihat ve

mugayir-i rıza-yı âlî ahvâl vuku‘a getirilmemesine mübâderet edilmesi be-gâyet

üslub-ı hakîmâne ile ifade ve tefhîm olunmuş ve murahhasa ve mu‘teberân-

ı mebhûse dükkânların açdırılmasını taahhüd ederek birkaç karakol bulundurulmasına

da lüzum gösterdiklerinden çarşıya muvâsalatlarıyla açdırılmasına

teşebbüslerinde yine zikrolunan sebük-mağzân taraflarından dükkân

... olunarak ve bazı İslâmların mallarını yağmaya da cür’et eylediklerinden

Ermeni kilisesi civarına ve sair münasib iki mahalle nişancı taburundan üç

müfreze ve jandarma kumandanı ve biraz jandarma da gönderilmiş idi. Kilise

cihetindeki müfreze zâbitânı kilise havalisindeki cemiyetin dağıdılmasını ifa7

de eder etmez cemiyet-i mezkûreden müte‘addid silah atılarak beş nefer asâkir-

i şahane cerh olunarak muahharan birisi şehid olmuşdur. Bunlar câ-be-câ

mekteb ve hâne pencerelerinden silah ve tabanca atmağa mütesaddî olup yolcu

ahali-yi İslâmiye'den asla mukabele etdirilmeyip hüsn-i suretle fesadın

def‘ine ve cemiyetin tefrîkine çalışılmış ve memleketin her tarafına kollar

dağıdılıp muhafaza-i sunûf-ı ahali tedâbîrine itina olunmakda bulunmuşdur.

Ahali-i İslâmiye Ermeni'nin birkaç katı oldukları hâlde olunan nesâyihe şâyân-

ı teşekkür olarak ittibâ‘ ile hiçbir hareket ve mukabelede bulunmamışlardır.

Ermeni edebsizlerinin sarkındılık etdikleri (Ermenileri) de İslâmlar

muhafazada bulunmuşdur. Katil Ermenilerden ikisi derdest olunmuşdur. Ermenilerden

yalnız bir nefer fevt ve birkaçı da mecrûh olmuşdur ve şu hâle

hiçbir gûne sebebiyet verilmemiş ve tedâbîr-i hasene-i hakîmânenin her türlüsü

bilâ-nifak icra kılınmış olduğu hâlde kârger-i te’sir olmayıp nihayet silah

isti‘mâline mücâseretleri menviyyât-ı fâsidelerinin âsâr-ı muzırrasına delil-

i alenî idüğü bedîhîdir. Maamâfih ber-vech-i ma‘rûz her tarafa karakollar

dağıdılarak ve tedâbîr-i saire-i tahaffuziye ifa edilerek saye-i hazret-i Padişahî'de

iade-i sükûnet olunduğu ve cihât ve mukteziyât-ı sairenin muahharan

beyân olunacağı ma‘rûzdur. İşbu telgrafnâme-i çâkerî gece saat üçde telgrafhâneye

teslim edilmişdir.

Fî 8 Haziran sene [1]306

**

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Başkitabet Dairesi

Erzurum Vilâyeti'nden gelen şifredir

C. 24 Haziran sene [1]306. Dördüncü Ordu-yı Hümâyûn Müşiriyet-i

Celîlesi'nin iş‘ârına atfen Bâbıâli'nin verdiği fî 5 Haziran sene [1]306 telgraf

emir üzerine ... taharriyât suret-i sâlimede icra edilip münasebetsiz bir hâle

meydan verilmemek ve neticesinden Müşiriyet-i Celîlece de malumât-ı mukni‘

a hâsıl olmak üzere kumandan paşalarla Çarşamba günü bizzat mektebe

ve Murahhasahâne'ye gidildi. Keyfiyet suret-i cemîlede murahhasa ve mekteb

müdürüne anladıldı. Müteşekkiren muvâfakat ve kendilerinin delâletiyle

8

mekteb ve kilise bodrumlarının tarz-ı nâzikâne ve ihtiyâtkârânede taharrî ve

teftiş edildi. Mekteb demirhânesinde torna aleti ve ufak tefek demir mamulâtı

görülüp bunda ve kilise bodrumlarında ve avlusunda demirhâne ve âlât-ı

harbiye görülemedi. Kemâl-i hoşnudî ile saat sekiz râddelerinde avdet edildi.

Taharriyâtda bir gûne suistimâl ve tahkirât ve sair bir türlü münasebetsiz

muamelât ve ahvâl vuku‘a getirilmediği gibi sunûf-ı ahaliden kimesne dahi

haberdâr olmayıp ol gün akşama kadar hiçbir kîl u kâl dahi tekevvün etmedi.

Neticesi de der-akab Bâbıâli'ye bildirildi. O gece Murahhasahâne'ye tecemmu‘

olunup tasavvur ve tasmîm üzerine olmalıdır ki ferdâsı Perşembe günü

sabahleyin Ermeniler dükkânlarını açmış iken bir takım Ermeni mektebi

şakirdânı gençleri dükkâncıları tehdid ederek dükkânları kapatmağa çalışdıkları

ve kilisede de Ermenilerin tecemmu‘ eyledikleri işidildi. Bu hâl sû-i

netice hâsıl etmemek ve muamele-i cemîle ile bertaraf edilmek üzere bir tarafdan

esbâb-ı inzibâtiyeye teşebbüs ve diğer tarafdan murahhasa ve mu‘teberân-

ı millet celb ve sebebi sual olundukda kendileri tebriye’-i zimmet etdikleri

için bu taharriyâtdan memnun ve müteşekkir iseler de bunu icab eden

muhbirin meydana çıkarılması için bir telgrafnâme-i umumînin atebe-i ulyâya

takdim edilmesine ruhsat verilmesi ricasında olduklarını beyân ve telgraf

müsveddesini dermiyân ve telgrafı temhîr etdirinceye kadar cemiyete ilişilmeyip

hitâmında dükkânlarını açacaklarını beyân eylediler. Telgraf takdimi

maddesi ihtiyarlarına bırakılarak cemiyet bekâsının mahzuru olduğundan ve

dükkânlarda da telgrafnâme temhîri kâbil olacağından bahisle nesâyih-i lâzıme

icrasıyla dükkânları açmalarına taahhüd etdirildi ve o gün bazı dükkânlar

da açdırıldı ise de sabahı Cuma günü yine açılmış Ermeni dükkânlarının kapatdırılması

mütâlaası cârî olduğu ve kilisede cemiyet bulunduğu tahkik kılındı.

Yine murahhasa ve mu‘teberân celb ve her türlü nesâyih icra ve tebligât

ve te’minât-ı icabiye ifa ile cemiyetin teştîtine ve dükkânların açdırılmasına

kaviyyen söz verildi. Bunlar dükkânları açdırırken sebük-mağzân-ı millet

taraflarından kendilerine ilişilmemek için de bir jandarma müfrezesi lâzım

gelen mahallere gönderildi. Az sonra Ermeni edebsizlerinin murahhasayı

dövmeye ve İslâm dükkânlarını da yağma ile kapatdırmağa kıyâm etdikleri

haber verilmesiyle jandarma kumandanı da mevcud jandarmalarla i‘zâm

olundu. Muahharan bu edebsizlerin uygunsuzluğu tevsî‘e ve nâ’ire-i fesadı

9

iş‘âle tasaddî etdikleri anlaşılıp jandarmaya kuvvetü'z-zahr olmak ve başka

harekâtda bulunmayıp satvetlerinden istifade olunmak üzere nişancı taburundan

üç müfreze kilise kapısına ve yol ağızlarına ve sair mahallere gönderildiği

gibi hapishânenin ve konsoloshânelerin muhafazası için der-akab jandarma

ve nizâmiye tertib edildi. Kilise kapısında nişancı taburu binbaşısı müfreze

ile hayli müddet bekledikden sonra cemiyetin dağılmasını şifâhen ifade

eder etmez kiliseden ve etrafından ... reh-güzârlarla ... ye ateş edilmekle bir

asker şehid ve üç neferin mecrûh olması ve kilise ve damlardaki Ermenilerin

de taş yağdırmağa başlaması ve bir bâb hâneden de İslâm dükkânlarına tasallutları

üzerine çarşıda bulunan kömürcü ve ayak takımı hatab arabacıları arabaya

mahmûl odunlarla tahta ve ağaç parçalarıyla müdafaa ve mudârabeye

kalkışarak azîm kargaşalık olmuş ise de lehü'l-hamd ... her türlü tedâfu‘ca

olunan mesâî semeresiyle tahminen bir buçuk saat zarfında önü alınmış ve

ahali-i Müslime Ermenilerin birkaç katı olduğu hâlde kısm-ı küllîsinin fesadı

teskine ve Ermenileri muhafazaya çalışmaları diğerlerinin de tebligât-ı hükûmete

mütâba‘atları sür‘at-i sükûneti mûcib olmuşdur. O gece nizâmiyeden

jandarmadan memleketin dahil ve haricinde devriye kolları gezdirilerek ...

etdirilerek dakika fevt olunmaksızın mülhakâta mahremâne tebligât ve ahaliye

mütemâdiyen vesâyâ icra kılınarak bi-lütfihî Teâlâ yevm-i vak‘anın ferdâsından

bugüne kadar ne bura ve ne de mülhakâtda kat‘an bir vukuât ve ahali-

i İslâmiye ile Hıristiyan beyninde adem-i imtizâc ve fesad zuhur etmemiş

ve sunûf-ı ahali kemâ fi's-sâbık kâr u kisbleriyle ve da‘avât-ı mefrûza-i hazret-

i Padişahî ile iştigâl etmekde ve umûr-ı hükûmet yolunda cereyân ve tedâbîr-

i ihtiyâtiye devam eylemekde bulunmuşdur. Van Vilâyeti'nin Abgay

Aşireti'yle İran'ın Celâlî Aşireti arasında emsali misillü yaylak münâza‘ası

zuhuru işidilmesiyle Bayezid Aşireti'ne sirâyet etmemesi tedâbîri icra olunmakda

ve Dersim'in Kuzucan Ekrâdı'nın sâbıklarda olduğu gibi Tercan'a tecavüz

ve tahattîleri dahi haber alınmasıyla Mamuretülaziz Vilâyeti'ne ve Dahiliye

Nezâret-i Celîlesi'ne müracaat ve asayiş-i dahilînin muhafazası tedâbîrine

"dikkat" kılınmakdadır. Şimdiye kadar hamd olsun ber-kemâldir. Fî 11

Haziran sene [1]306 tarihli telgrafda tafsilâtı arz olunduğu üzere Ermeni'nin

vefeyâtı sekiz ve ağırca mecrûhu ona ve bir hafta zarfında iltiyâm-pezîr olacak

hafif mecrûh ve madrûbu altmış dörde münhasır olduğu muayenât-ı res10

miye ve Murahhasahâne'nin ale'l-esâmî verdiği defterle sâbitdir. İslâm'ın bir

asker iki ahali şehidi ve kırk beş mecrûhu dahi kezâlik muayene ile mütehakkıkdır.

Bugünlerde mecrûhînden bir Ermeni ve bir İslâm daha vefat eyledi.

Kusurları mütesâviyen tedavi etdirilmekde ve ekserîsi ifâkat bulup tehlikeli

kalmadığı da anlaşılmakdadır. İngiliz, Rusya, İran, Fransa, İtalya konsoloshânelerinden

hükûmete fî 10 Haziran sene [1]306 tarihinde bir takrîr-i müşterek

gönderilip bunda tedâbîr-i hükûmetin ... ve vukuât tekerrür etmemek

üzere tedâbîr-i tahaffuziyenin daha ziyade takviyesini beyân etmeleriyle her

birine başka başka cevabnâmelerle beyân-ı memnuniyet olunmuş ve bulundukları

mevkilerin "hüsn-i muhafazası" daha ziyade te’yid kılınmışdır. Rusya,

İran konsolosları birer ve İngiliz konsolosu iki defa hükûmet konağına

gelip vak‘adan müteessif olduğunu ve hükûmet müşfikâne muamelede ve

tedâbîr-i hasenede bulunduğunu ve ... tahkikâtça teennî ve kuvve-i ihtiyâtiyenin

tezyîd edilmesi muhassenâtını ve Ermeniler her ne kadar münasabetsizlik

etdilerse de haklarında muamele-i müşfike icrasını tavsiye etmekdedirler.

Fransız, İtalyan konsolosları daha gelmedi. Taty[î]b-i hâtır için bendeniz

cümlesine birer vizite verdim. Yine bu suretle idare-i kelâmda bulundular.

Acizleri de Padişahımız efendimiz hazretlerinin emr u fermân-ı hümâyûnu

da bu merkezde olduğu için askere ateş etdirilmedi. ... Başka cihet ihtiyar

olunmadı cevabını vermekdeyim. Hükûmetin tedâbîr-i hasenesini ve Ermenilerin

hâllerini ve vak‘a pek cesîm ve vahîm iken tedâbîr-i serî‘a ile tevessü‘

üne meydan verilmediğini sefâretlerine yazdıklarını ifade ediyorlar. İngiliz

sefiri müttehemlerin te’ennî-i tahkikâtını ve kuvve-i ihtiyâtiyenin tezyîdini

veli-nimet-i bî-minnetimiz efendimiz hazretlerinden istirhâm edip irâde-i

seniyyenin şeref-sâdır olacağını İngiliz konsolosu evvelce haber verdi. İngiliz

konsolosu İslâm ahali[nin] müdahalesine "biraz itirazda" bulunduğunda

müdahale olmayıp tasallutâta çarşı kalabalığından teşebbüs olunup bırakılmadığı

ve konsolos-ı mûmâileyhin ... vekil cihetlerine dikkat ve Erzurum civarı

köylerinde atlı gezdirilmesine müdâvemet bahislerine icabı icra olunduğu

cevabı veriliyor. Konsolosların bazıları Ermenilerin vefeyâtı on iki ve mecrûhları

iki yüz olduğunu söylediyse de mikdar-ı ma‘rûza münhasır idüğü edille

ile beyân ve tashih olunmuşdur. Rusya General Konsolosu Ermeni Murahhasahânesi'ne

istifsâr-ı hâtır için gitdiğinde Devlet-i Aliyye'ye itaat olun11

masını ve Rusya Devleti Ermenilere muâhedât ...sine ve hem de meşguldür

dediğini ve kendisi de bura Ermenilerinin edebsizliğinden ve hükûmetin evvel

ve âhir gösterdiği muamele-i müşfikadan bahisle ... edeceğini ve keyfiyeti

mufassalan Patrikhâne'ye yazacağını Ermeni murahhasası evvelki gün

gelip ifade etdi. Gerek murahhasa ve gerek mu‘teberân zâhiren işi biraz edebsizlerin

fenalığına tahmil ile izhâr-ı nedâmet etmekde ve Ermeni'den meclis

ve mahkeme azâsı ve sair memurlar vak‘anın ferdâsı günü mahall-i memuriyetlerine

kemâ fi's-sâbık "devam" eylemekde oldukları ve bu fesad Ermenilerin

doksan yedi tarihindeki hâdiseleriyle sabit olan menviyyât-ı muzırraları

eseri olup ... veyahud tedâbîrin noksanı gibi hâllerden münba‘is olmadığı ve

bâ-irâde-i seniyye tertib buyurulan dört tabur piyade ile bir alay süvarinin

vürûdunda kuvve-i ihtiyâtiyenin bir kat daha te’yid ve tevsîk edileceği ve

tahkikât da ber-mantûk-ı emr u fermân-ı hümâyûn-ı mülûkâne esna-yı vak‘ada

tutulanlara şimdilik hasredildiği ve bugüne kadar olan hâlât-ı câriye bundan

ibaret olup ilk posta ile de tafsilâtı arz olunacağı ma‘rûzdur.

Fî 25 Haziran sene [1]306

Y. PRK. ASK, 62/97

4 ERMENİ PATRİĞİ'NİN ERMENİLER TARAFINDAN

VURULARAK YARALANMASI

Ermeni Patriği'nin, Padişah'ı Ermeni fesadından haberdar ettiği için vurulduğu

olayda asker ve sivil birçok kişinin öldüğü

28 Temmuz 1890

Veli-nimet-i bî-minnetim efendimiz hazretleri

Zabtiye Nâzırı Kâmil Bey'in bâ-irâde-i seniyye-i hazret-i cihandârî azliyle

tevkifine saadetli Ahmed Paşa oğullarının bayramın birinci günü memuren

azîmet etdiği, Ermeni Patriği'nin dahi bazı Ermeniler tarafından vurulup

mecrûh edildiği li-ecli'l-malumât hâk-i pây-ı âlî-i efhamîlerine arz olunur.

Her hâlde emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emr efendimizindir.

Köleleri

Reşid

12

Patrik'in mecrûh edilmesi alenî suretde hücumla mı yoksa tesadüfî suikasd

tarîkıyla mi olmuş ve bunun üzerine ne muamele olunmuş? Derece-i

malumât-ı seniyyelerinin iş‘ârına inâyet buyurulması.

Ahmed Paşa hazretlerinin mazhar-ı vüsûk ve teveccühât-ı veli-nimet-i

bî-minnet olması müstelzim-i kemâl-i şükr ve mahmidetdir.

**

Veli-nimet-i merâhim-sîret efendimiz hazretleri

Vürûd eden mektub acele ile yazılmış ve tafsilât gösterilmemişdir. İbare-

i mevcude şundan ibaretdir: "Ermeni Patriği'ni vurdular. Mecrûh olmuş.

Sebebi Ermenilerin fesadını Padişah'a haber verdiği için. Askerden ve Ermenilerden

haylice telefât var. Tafsilatını yazarım."

Fî 16 Temmuz sene [1]306

İşte veli-nimetim malumât-ı vâsıla bundan ibaret olup yarın elbette hem

efendimize ve hem de kulunuza malumât gelir. Her hâlde fermân vâbeste-i

hazret-i veliyyü'l-emrindir.

[28 Temmuz 1890]

Reşid

Y. EE, 40/39

5

TRABZON'DAKİ İNGİLİZ VE RUS

KONSOLOSHANELERİNDE GÖREVLİ 3 ERMENİ

TERCÜMANIN GÖREVLERİNİ KÖTÜYE KULLANMALARI

Trabzon'daki İngiliz Konsoloshanesi Tercümanı Gomidas Hekimyan ile

Rus Konsoloshanesi Tercümanı Megavoryan Bedros ve İkinci Kâtip Karakin Serdaryan'ın

bağlı bulundukları konsolosluk ve büyükelçiliklere Osmanlı Hükümeti

aleyhinde asılsız ihbarlarda bulunmaları ve Erzurum, Van ve Bitlis'teki milletdaşlarıyla

haberleşmeleri sebebiyle görevden alınmalarının istendiği

2 Eylül 1890

Bâb-ı Alî

Daire-i Sadâret-i Uzmâ

Mektubî Kalemi

Aded: 383

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Trabzon'un İngiltere Devleti Konsoloshânesi Tercümanlığı'nda bulunan

devlet-i müşârunileyhâ tebaasından Gomidas Hekimyan ve Rusya Kon13

sülatosu Tercümanlığı'nda müstahdem Rusya mahmîlerinden Megavoryan

Bedros ve mezkûr konsülatonun ikinci kitâbetinde bulunan Karakin Serdaryan

nâm eşhâs Ermeni milletinden ve efkâr-ı muzırra ashâbından olmakla

beraber sıfat-ı memuriyetlerinden bi'l-istifade Hükûmet-i Seniyye ve millet-i

İslâmiye aleyhinde lâ-yenkatı‘ Erzurum ve Van ve Bitlis'deki Ermenilerle

bi'l-muhabere tertib etmekde oldukları türlü türlü erâcif ve müftereyâtı hakâyık-

ı ahvâl-i mahalliyeden bî-vukûf olan konsoloslara mahz-ı hakikat tarzında

göstererek iğfal etmekde ve konsoloslar da mensub oldukları sefâretlere

gönderdikleri raporlara hakikate mugayir ve menâfi‘-i devlete muzır fıkralar

derc etdirmekde olduklarından bu gibi müftereyât-ı mefsedetkârânenin ise

mehâfil-i resmiyede sermaye-i kîl u kâl olmakda bulunduğundan bahisle bunların

oradan kaldırılması lüzumunu hâvî Trabzon Vilâyeti'nden vârid olan

tahrirâtın gönderildiğini ve zikrolunan tercümanların orada bekâları hasbe'lhâl

gayr-ı caiz bulunmasına mebnî bunların serî‘an tebdîlleri lüzumunu mutazammın

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nden meb‘ûs tezkire melfûfuyla ma‘an

ve leffen tesyîr-i sûy-i devletleri kılınmış olmakla meâline ve ehemmiyet-i

maslahata nazaran iktizâsının ifa ve inbâsına himmet buyurulması siyâkında

tezkire-i senâverî terkîm olundu, efendim.

Fî 17 Muharrem sene 1308 ve fî 21 Ağustos sene 1306

Sadrıazam

Kâmil

**

Bâb-ı Alî

Daire-i Dahiliye

Mektubî Kalemi

Aded: 683

Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhî'ye

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki

Trabzon'un İngiltere Devleti Konsoloshânesi Tercümanlığı'nda bulunan

devlet-i müşârunileyhâ tebaasından Gomidas Hekimyan ve Rusya Konsülatosu

Tercümanlığı'nda müstahdem Rusya mahmîlerinden Megavoryan

Bedros ve mezkûr konsülatonun ikinci kitâbetinde bulunan Karakin Serdar14

yan nâm eşhâs Ermeni milletinden ve fikr-i sakîmleri mâye-i mefsedetle mesmûm

genç takımdan olmakla beraber sıfat-ı memuriyetlerinden bi'l-istifade

Hükûmet-i Seniyye ve millet-i İslâmiye aleyhinde lâ-yenkatı‘ Erzurum ve

Van ve Bitlis'deki Ermenilerle bi'l-muhabere tertib etmekde oldukları türlü

türlü erâcif ve müftereyâtı hakâyık-ı ahvâl-i mahalliyeden bî-vukûf olan konsoloslara

mahz-ı hakikat tarzında göstererek iğfal etmekde ve konsoloslar da

mensub oldukları sefâretlere gönderdikleri raporlara hakikate mugayir ve

menâfi‘-i devlete muzır fıkralar derc etdirmekde olduklarından ve bu gibi

müftereyât-ı mefsedetkârânenin ise mehâfil-i resmiyede sermaye-i kîl u kâl

olmakda olduğundan bahisle bunların oradan kaldırılması lüzumunu hâvî

Trabzon Vilâyeti'nden tevârüd eden tahrirat leffen arz u takdim kılınmış ve

suret-i iş‘âra nazaran zikrolunan tercümanların orada bekâları hasbe'l-hâl

gayr-ı caiz bulunmuş olmağın bunların serî‘an tebdîlleri zımnında Hariciye

Nezâret-i Celîlesi'ne evâmir-i lâzıme itâsıyla taraf-ı bendegâneme de malumât

verilmesi vâbeste-i re’y ve müsaade-i aliyye-i vekâlet-penâhîleridir. Ol

bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 14 Muharrem sene [1]308 ve fî 18 Ağustos sene [1]306

Nâzır-ı Umûr-ı Dahiliye

Münir

**

Trabzon Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Aded: 153

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Sâye-i celâlet-vâye-i hazret-i Padişahî'de izâfe-i teveccühât-ı celîle-i

fahîmâneleriyle vilâyetin idare-i siyasiyesine müte‘allik tedâbîrde şu aralık

her zamandan ziyade iltizâm-ı takayyüd ü ihtimâm edilmekde bulunduğundan

bu takayyüdât-ı ihtimâmkârâne ve mütebassırânenin semere-i hüsn-i

te’siri olmak üzere lehü'l-hamd ve'l-minne vilâyetin her cihetinde asayiş ve

inzibât-ı umumî marzî-i âlîye muvâfık bir derecede cârîdir. Ancak suret-i mahremânede

icra kılınan tahkikâta nazaran İngiltere Devleti'nin Trabzon Kon15

soloshânesi Tercümanlığı'nda bulunan devlet-i müşârunileyhâ tebaasından

Gomidas Hekimyan ve Rusya Devleti'nin Trabzon Konsülatosu Tercümanlığı'nda

bulunan Rusya mahmîlerinden Megavoryan Bedros ve mezkûr konsülatonun

ikinci kâtibi olan kezâlik Rusya tebaasından Karakin Serdaryan nâm

eşhâs Ermeni milleti efrâdından ve fikr-i sakîmleri mâye-i mefsedetle mesmûm

genç takımından olup bunlar sû-i fikr ve niyetleri iktizâsınca maiyyetlerinde

bulundukları konsoloslarla kendileri beyninde hâsıl olan şu irtibât ve

münasebetden ve sıfat-ı memuriyetlerinden bi'l-istifade Hükûmet-i Seniyye

ve millet-i İslâmiye aleyhinde lâ-yenkatı‘ Erzurum ve Van ve Bitlis'deki milletdaşları

ile muhabere ederek tertib etmekden hâlî olmadıkları türlü türlü

erâcif ve müftereyâtı hakâyık-ı ahvâl-i mahalliyeden bî-vukûf olan konsoloslara

mahz-ı hakikat tarzında arz ve irâe ile onları iğfal etmekde ve konsolosların

mensub oldukları sefâretlere gönderdikleri raporlara hakikate ve menâfi‘-

i devlete karşı muzır muzır fıkralar derc etdirmekdedirler. Bunların evrak-

ı muhabereleri ise konsolosların evrak-ı resmiyeleri miyânında teâti edildiği

cihetle bittab‘ ele geçirilememekdedir. Konsoloslar aldıkları bu yalan

yanlış malumâta kapılmayıp da bî-taraf vasıtalara müracaat etmek suretiyle

işin künh ü hakikatine varmak teşebbüsünde bulunsalar kendilerine verilen

malumâtın nasıl ağrâz ve âmâl-i mefsedetkârâneye hizmet maksadıyla tertib

edilmiş müftereyât-ı mahza kabîlinden olduğunu anlayacaklarında şübhe

yok ise de bunlardan bazıları işi nasılsa böyle inceden ince tedkik ile tayin-i

hakikat mahiyetine çendân atf-ı nazar-ı im‘ân etmedikleri gibi diğer bazıları

da zaten bu yolda malumât ahz u i‘tâsına mâ’il ve hâhişker bulunduklarından

mesmû‘ât-ı vâkı‘alarını bi'l-iltizâm tedkike lüzum görmemekdedirler. İşte

böyle şerîr ve müfsid iki-üç Ermeni tercümanının destgâh-ı mel‘anetinden

çıkmakda bulunan bu müftereyât-ı mefsedetkârâne ber-minvâl-i ma‘rûz konsolosların

resmî raporlarına konacak yer bularak o suretle mehâfil-i resmiyede

sermaye-i kîl u kâl olmakdadır ki bu gibi bedhâhâne neşriyâtın sû-i te’siri

derecesi arz u beyâna ihtiyacdan müstağnîdir. Vilâyetin nüfuz ve iktidar-ı

mahdûdu ise bu mahzurun buraca doğrudan doğruya def‘i imkânını te’mine

gayr-ı kâfidir. Binâenaleyh Bâbıâli cânib-i sâmîsince bu bâbda her ne yapılmak

lâzım gelir ise yapılarak hâl ve şânları arz olunan üç nefer tercümanın

buradan kaldırılması hasbe'l-hâl mukteziyât-ı maslahata ve i‘tilâ-yı şân-ı hü16

kûmete muvâfık bir tedbir-i serî‘ü't-te’sir olacağı sâ’ika-i sadakatle arz olunur.

Ol bâbda ve her hâlde emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 3 Muharremü'l-haram sene 1308 ve fî 7 Ağustos sene [1]306

Trabzon Valisi

Âli bin Yusuf Cemil

HR. SYS, 2769/17

6 ERMENİ CEMAATİ İLERİ GELENLERİNİN OSMANLI

DEVLETİ'NE BAĞLILIKLARINI BİLDİRMELERİ

Ermeni cemaati ileri gelenlerinin Mâbeyn'e gönderdikleri arzuhalde, içlerinden

bir kısmının fesat yoluna saptığını, ancak bunların bir avuç insan olduğunu,

Ermeni cemaatini temsile salâhiyetlerinin olmadığını, aksine cemaat tarafından

kınandıklarını belirterek Osmanlı Devleti'ne olan bağlılıklarını dile getirdikleri

29 Kasım 1890

Atebe-i ulyâ-yı hazret-i Şehriyârîlerine arzuhâl-i sadakat-meâl-i çâkerânemizdir

ki

Ermeni cemaat-ı sâdıkasının selâmet ve menfaatine muzır bir fikr-i

mahsusa hizmet ederek Ermeni kullarının mine'l-kadim Devlet-i Aliyye-i

ebediyyü'd-devama olan revâbıt-ı sadakatkârânesini fekketdirmek maksadıyla

bazı eşhâs ötede beride bir takım neşriyât ve muamelât-ı gayr-ı meşrû‘aya

cür’et ederek sâde-dilânı iğfale sa‘y etmekdedirler.

Eşhâs-ı merkûme Ermeni cemaatinin bir cüz’-i ekalli olduğu hâlde cemaat

nâmına hareket etmeğe hiçbir sıfat ve salâhiyeti olmadığı gibi bunun

içinde belli başlı bir ferdin bile bulunmamasına bakılsa Ermeni tebaa-i sâdıkası

kulları onların fikrine tâbi olmadığı nümâyân olur.

Ermeni tebaası kulları beş yüz seneden beri ecdâd-ı izâm-ı ma‘dalet-ittisâm-

ı cenâb-ı Şehriyârîlerinin zîr-i cenâh-ı müstelzimü'l-felâh-ı mülûkânelerinde

mezheb ve lisan ve kavmiyetlerini muhafaza ile beraber refah ve saadet-

i hâle nâil olmuşlar ve bu hâlin şükrânı için Devlet-i Aliyye'ye vâcibü'leda

olan sadakati akdes-i vezâifden addederek bunun mukabilinde Devlet-i

Aliyye-i ebediyyü'd-devamın sahâbet ve emniyetine mazhar olmuşlardır.

17

Ale'l-husus şu asr-ı ma‘delet-hasr-ı cenâb-ı Şehriyârîlerinin hâsıl etdiği nice

âsâr-ı hasene ve hayriye ki, cülûs-ı meyâmin-me’nûs-ı hazret-i Padişahîlerinden

bu ana kadar bilâ-istisnâ umum tebaa-i şahanelerinin maddî ve manevî

terakkiyâtına hâdim olmuşdur. Bunlardan Ermeni tebaa-i şahaneleri kulları

müstefîd oldukları gibi bundan böyle dahi saye-i adalet-vâye-i cenâb-ı hüsrevânelerinde

müstağrak-ı eltâf ve ni‘am-ı seniyye olacakları âşikârdır.

Ermeni tebaa-i sâdıkası kullarının aksâ-yı âmâli Devlet-i Aliyye'nin saye-

i şefkat ve adaletinde müstazıll-i emn ü emân olmakdan ibaret bulunduğu

muhât-ı ilm-i âlem-şümûl-i hazret-i Hilâfet-penâhîleri buyuruldukda ol bâbda

ve kâtıbe-i ahvâlde emr u fermân şevketli kudretli merhametli Padişahımız

efendimiz hazretlerinindir.

Fî 16 Rebîülâhir sene 1308 ve fî 17 Teşrîn-i Sânî sene [1]306

Kulları

Maliye Nâzırı

Agop

Kulları

Ayândan

Abraham

Kulları

Hariciye Müsteşarı

Dadyan Artin

Kulları

Adliye Müsteşarı

Vahan

Kulları

Ayândan

Serfiçen

Kulları

Şûrâ-yı Devlet azâsından

Abro

Kulları

Sermimar-ı İnşaat ve

Ebniye-i Hümâyûn

Kulları

Şûrâ-yı Devlet azâsından

Nuryan

Kulları

Reji komiserlerinden

Serkiz

Kulları

Bâbıâlî Hukuk

müşâvirlerinden

Gabriel

Kulları

Maksudzâde

Simon

Kulları

Hariciye Müsteşar

Muâvini

Elyas

Kulları

Hariciye Muhasebecisi

Kirkor

Kulları

Tâbiiyet Kalemi Müdürü

Ohan

Kulları

Mahkeme-i Temyiz

azâsından

Karabet

Kulları

Tabâbet-i Hazret-i

Şehriyârî Müşâviri

Dikran

Kulları

Ebniye-i Miriye

mimarlarından

Ohannes Nuryan

Kulları

Barutçubaşı Bogos

Beyzâde

Arakel Dadyan

Kulları

Uncuzâde

Apik

Kulları

Emniyet Sandığı Sandık

Emini

Ohannes

Kulları

Bâb-ı Seraskerî Tercüme

Kalemi Müdürü

Murad Mikail

18

Kulları

Sarrafândan

Maksudzâde Sebuh

Kulları

Mahkeme-i Ticaret İkinci

Meclis Reisi

Matyos

Kulları

Tüccardan

Serkis Gülbenkyan

Kulları

Mahkeme-i İstinâf

azâsından

Kapriel

Kulları

Mahkeme-i Ticaret Birinci

Meclis azâsından

Dikran Yosef

Kulları

Tüccardan

Esayanzâde Ohannes

Kulları

Tüccardan

Uncuzâde

Kulları

Sarrafândan

Hacıyan Andon

Kulları

Tüccardan

Dikran Gümüşgerdan

Kulları

Ticaret Odası azâsından

(Mühür)

Kulları

Dava vekillerinden

Meryemkulu

Vekil-i Deâvî

Kulları

Dava vekillerinden

Avadis Kululuyan

Kulları

Tüccardan

(Mühür)

Kulları

Sarrafândan

Mumcuyan

Kulları

Tüccardan

Parsih Hallaçyan

Y. PRK. AZJ, 18/13

7 MİHRAN DAMADYAN'IN ERMENİ KOMİTELERİ HAKKINDA

VERDİĞİ BİLGİLER

Kumkapı Olayın'da sanık olarak arandığı için Atina'ya kaçan, daha sonra

Muş'a gelerek fesat faaliyetlerine devam eden ve Bitlis'te yakalanan Mihran Damadyan'ın

pişmanlığını ifade ederek af talebinde bulunduğu ve Ermeni komiteleri

hakkında yazılı olarak ayrıntılı bilgiler verdiği

23 Şubat 1894

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Başkitâbet Dairesi

Tercüme-i Ahvâl

İsmim Mihran'dır. Pederimin ismi Serope, şöhretim Damadyan'dır. Devlet-

i Aliyye tebaasındanım. Ermeni Katoliği milletindenim. Sinnim otuz birdir.

Âsitâne'de doğmuşum. Beyoğlu'nda Pangaltı'da ikamet ederim. Müteehhil

değilim. Lâkin validem ve hemşirelerimi ben bakarım. Osmanlıca ve Ermenice

okumak yazmak bildiğim gibi Fransız ve İtalyan lisanlarını da okur

yazar ve tekellüm ederim ve Rumca ile İngilizce'ye de cüz’îce âşinâyım. İtal19

ya'nın Venedik şehrinde meşhur Rafaelyan Ermeni Katolik Mektebi'nde

tahsil etmişimdir. Sanatım, mekteb muallimliğidir. Beyoğlu'nda Ermeni Naregyan

Mektebi'nde, Büyükdere'de Katolik Mektebi'nde, Muş Ermeni mekteblerinde

muallimlik etmiş olduğum gibi son defa da Ortaköy'de Ermeni Katolik

Mektebi'nde muallim idim. Oradan firar etdim. Kumkapı Vak‘ası'ndan

dolayı maznûniyetim sebebine Dersaâdet'den Atina'ya firar etdim. Atina'da

bir seneye yakın bir müddet ikamet etdikden sonra oradan müfârakatla Muş

cihetine gitdim. Muş civarında bir müddet gezdikden sonra sene-i hâliye Haziranı'nın

ibtidâsında hükûmetin pençe-i adaletine düşdüm ve beş gün Muş'-

da habsolundukdan sonra tahte'l-hıfz Bitlis'e gönderildiğim sırada esna-yı

râhda bir jandarmanın atı kazâen ayağımı teperek sağ ayağım ağırca mecrûh

ve şikest oldu. Bitlis Merkez Tevkifhânesi'nde beş mâh esir-i firâş oldukdan

sonra saye-i merâhim-vâye-i hazret-i Padişahî'de cerîham iltiyâm bulup yeniden

ayağa kıyam etdim. Hastalıkdan kalkar kalkmaz vali paşa hazretlerinin

huzuruna çıkdığımda evvel emirde her ferd üzerine vâcib olan izdiyâd-ı ömr

ü ikbâl ve iclâl-i hazret-i Padişahî dua-yı mefrûzu'l-edasını ifa etdikden sonra

şu Ermeni fesadına hasbe'l-beşeriye ve gençlik hükmü olarak dahil olduğumdan

mâadâ hiçbir sâbıkam olmadığı gibi daima namusumla yaşayıp bir

saat bile mahbus olmadığım Ermeni Katolik Patrikhânesince dahi ma‘rûf bulunduğunu

ve öyle bir fesad yoluna düşdüğümden de samim-i kalbden nedâmet

etmiş olduğumu arz ile şevketli Padişahımız efendimiz hazretlerinin bâb-ı

merâhim-i mülûkânelerine dehâlet ve iltica etdiğimi atebe-i ulyâ-yı hazret-i

cihanbânîye arz etmelerini rica ve niyaz eyledim ve oraca zaten istintâklarım

hitâm bulmuş ve vâki olan cümle suallere lâyıkıyla cevab vermiş isem de

vâki olan ol ifadâtımdan mâadâ daha başka malumâtlarım bulunduğunu ve

fakat mezkûr malumâtlar çok ziyade mühim ve pâyitahta ve nefs-i akdes-i

hazret-i Padişahî'ye ve başka mevâdd-ı siyasiyeye dair olup onları mahkemede

kat‘iyyen söyleyemeyeceğimi ancak Mâbeyn-i Hümâyûn-ı mülûkânede

arz edebileceğimi vali paşa hazretlerine ifade edip arz-ı malumât etmek üzere

Dersaâdet'e celbime müsaade-i seniyye-i hazret-i Padişahî'nin istihsâl buyurulmasını

rica etdim. Keyfiyet taraf-ı vilâyetden arz ve istîzan olunarak

veli-nimet-i bî-minnetimiz şevketli Padişahımız efendimiz hazretleri mahzâ

mehâsin-i merhamet ve ulviyet-i mülûkânelerinden olarak ma‘rûzâtımın ha20

kikat olduğu sübût etdiği takdirde mazhar-ı afv-ı şahane ve nâil-i mükâfât-ı

seniyye buyurulacağımı ve aksi hâlinde ise iki kat mücâzâta çarpdırılacağımı

emr u fermân buyurarak Dersaâdet'e celbime irâde-i seniyyelerini şeref-müte‘

allik buyurdular. Esna-yı râhda ayağımın cerîhası tazelenip tekrar yatağa

düşdüm ise de o hâlde yola devam edip Dersaâdet'e muvâsalatımda saye-i

merâhim-vâye-i hazret-i cihan-bânîde hastahânede tedavi olunup tekrar ayağa

kalkdım ve ez-ser-i nev merhametli Padişahımız efendimiz hazretlerinin

füzûnî-i eyyâm ve ikbal dua-yı vâcibu'l-edasının tezkârına başladığım gibi

lehü'l-hamd el-yevm dahi irâde-i seniyye-i hazret-i Padişahî'nin ahkâm-ı münîfesine

tevfîkan ânifu'z-zikr malumâtları ber-tafsil ve ayrı ayrı kaleme alarak

huzur-ı âlîlerine arz ve takdime ictisâr eyledim, efendim.

Fî 11 Şubat sene [1]309

Kulları

Mihran Damadyan

**

Birinci Fasıl

Ermeni komitelerine ve hususuyla Ermeni Hınçakyan

Komitesi'ne dair malumât

Ermeni fesad komiteleri bir olmayıp müte‘addiddir ve bunların ayrı

ayrı merkezleri ve ötede beride şubeleri vardır. Bu komitelerden birincisi Ermeni

Milletperverân Cemiyeti tesmiye olunup merkezi Londra'dır ve bu komitenin

Londra'da bulunan başlıca azâları Jean Broussali ve Sevaslian ve

Petrus Aganoor ve Agopyan efendiler olup bu komite İngiltere'nin el-yevm

kuvve-i iktidarda bulunan Mösyö Gladstone fırkasının taht-ı himayesinde

bulunmakdadır. İngiliz mebûslardan çokları bu komiteye azâ yazılmış oldukları

gibi komitenin serveznedarı dahi bir İngiliz mebûsdur. Bu komitenin

Haiasdan nâmında bir gazetesi vardır. İşbu gazete, komitenin mürevvic-i efkârı

olup Londra'da ayda bir defa iki nüsha olarak yani birisi Fransızca ve

diğeri Ermeni lisanında tab‘ olunur. Bu komitenin efkârı yalnız politika ile

yani düvel-i ecnebiyenin müdahalesini davet yolunda çalışarak Ermenilere

istiklâliyet kazandırmak hayalinden ibaret olup o yolda çalışmakdadır ve bu

sebebe mebnî bu komitenin Memâlik-i Mahrûse-i Şahane'de şubeleri bulun21

mayıp yalnız iâne gönderenler ve gazeteye muhbirlik edenler veyahud abone

yazılanlar bulunabilir. Lâkin güya İngiltere'nin efkâr-ı umumîsini Ermeniler

lehine teşvik etmekde olduğu için bu cemiyetin üzerine Ermenilerin çok itikadları

vardır.

İkinci komite yine Londra'da ikamet eden Minas Tcheraz nâm zatın

teşkil etdiği komitedir ki bunun da ayrıca l'Armenia unvanıyla iki lisan üzere

yani Fransızca ve İngilizce bir gazetesi vardır ve bunun tervîc etdiği efkâr ise

suret-i zâhirede ânifu'z-zikr komitenin efkârına yani ihtilâlsiz yalnız düvel-i

ecnebiyeye müracaatla Ermenilere istiklâliyet kazandırmak efkârına mutabık

ise de hakikat-i hâlde âtîde tarif olunacak Ermeni Hınçakyan İhtilâl Komitesiyle

hafiyyen müttefikdir. Bunun da Memâlik-i Şahane'de ayrıca komiteleri

bulunmayıp fakat iâne edenleri ve muhbir ve aboneleri bulunmak tabiîdir.

Üçüncü komite Portokalian Mıgırdıç nâm şahsın komitesidir ki bunun

da merkezi Marsilya'da bulunup orada dahi Ermeniyyü'l-ibare Armenia unvanında

bir gazete-i fesadiye neşrolunmakda olduğu malumdur. Bunun da

tervîc etdiği efkâr ise Ermeniyyü's-sekene vilâyât-ı şahanede ihtilâl çıkarmakdır

ve fakat bu efkârın icrası için başka ihtilâl şirketleriyle birleşmek ve beraber

çalışmak istemeyip ayrıca çalışmakdadır. Maksadına nazaran müte‘addid

mahallerde Portokalian'ın Marsilya Komitesi'nin taht-ı idaresinde fesad

komiteleri bulunmak lâzım gelir. Bu gibi komitelerin nerelerde bulunduğunu

bilmez isem de Marsilya Komitesi'nin Van'da ve İran'ın hudud cihetlerinde

bulunan ahaliyi fesada vermeye gayret etmekde olduğu gerek ol taraflarda

vuku‘a gelen ahvâlden ve gerek mezbûr Armenia gazetesinin hemen her nüshasında

ol taraflara dair neşretdiği muhaberâtdan anlaşılmakdadır.

Dördüncü komite Ermeni Erbâb-ı Fesad İttihadı nâm komitedir ki en

mühimlerinden olup bunun dahi asıl merkezi ve menba‘ı Rusya'nın Asya

kıt‘asında Tiflis şehrindedir ve müessislerinden biri Tiflis'de mütemekkin

Loris Melkonyan nâm bir Ermeni'dir. Diğer azâlarını bilmem. Bu komitenin

dahi maksadı Memâlik-i Şahane'nin Rusya sınırına yakın olan mahallerinde

ihtilâl çıkarmakdır ve bu maksadı husûle getirmek için hayli sarf-ı mesâî

etmekdedir. Bu komitenin Truşak yani "bayrak" nâmında Ermeniyyü'l-ibare

bir gazetesi vardır.

22

Rusya'nın Asya kıt‘asındaki hemen her şehirlerinde ve belki sınıra yakın

bulunan her köyde bile şubeleri bulunduğunu mevsûkan bilir isem de

azâlarını bilmem. Bu komitenin başlıca gayreti Ermenilere silah ve cephâne

tevzî‘ etmek olduğu hasebiyle Rusya Ermeni erbâb-ı fesadının hemen her birisine

silah yetişdirmiş olduğu gibi Eleşkird yani Toprakkale ve Bayezid ve

Pasin ve Hınıs taraflarına ve Van vilâyetinin bazı cihetlerine Rusya'nın Berdanka

tüfenklerinden sevk etmekde olduğunu ve hatta Rusya sınırında bulunan

Yezidîleri bile Ermenilerle birleşmeye teşvikle onlara dahi hayli esliha

tevzî‘ etmiş olduğunu mevsûkan haber almışımdır. Lâkin bu sevkiyât bir defada

kesret üzere olmayıp peyderpey icra olunmakda ve ekserî ânifu'z-zikr

mahallerin ahalisinden her defada onar-yirmişer kişi yalnız geceleri yola giderek

ve gizlice hududu geçerek hudud boyunda bulunan şehirlerde ve köylerdeki

şubelerden asıl kıymetinin çeyreği yahud daha cüz’î bir fiyatla ve bazen

de meccânen eslihayı alıp yine gizlice avdet ederek bu minvâl üzere herkes

kendi silahını kendi yediyle getirmekde imiş. Atina'da bulunduğum esnada

Londra'nın meşhur Daily News gazetesinin muhbiri ve Gladstone Fırkası'-

nın şarkda mürevvic-i efkârı Mösyö Fitzgerald ile görüşdüğüm de Avusturya'nın

bir milyon kadar Pencil sisteminde satılık tüfenkleri bulunduğunu ve

bunların pek ehven fiyatla satılmakda olduğunu haber verdiği sırada Viyana'-

da Rusyalı bir Ermeni kadının kendi vasıtasıyla üç bin beş yüz aded kadar ol

tüfenklerden iştirâ edip Ermenilere tevzî‘ olunmak üzere mezkûr Truşak yani

bayrak şirketine teslim etdiğini söyledi ve sonra bu haberi İsviçre'de Genève'de

bulunan ve Ermeni Hınçakyan Komitesi'nin reislerinden olan Rusyalı

Agnarkiyan'a bildirdiğimde cevabında bunun sahîh olduğunu ve kendilerinin

zaten evvelce malumât almış olduklarını yazmış idi. Ol tüfenklerden bir kısmının

da yine mezkûr Fitzgerald ma‘rifetiyle Atina'da Giritlilerin komitesine

satıldığını ve kalan kısm-ı a‘zamı da tüccarlar ma‘rifetiyle iştirâ olunup Amerika

tarafına gönderildiğini dahi bilir isem de ol cihetleri ifadâtımın başka bir

kısmında fasledeceğim. İşbu komitenin Romanya ve Bulgaristan taraflarında

şubeleri vardır ve bu komiteye dair malumâtım da arz etdiklerimden ibaretdir.

Beşinci ve belki en mühim komite ise Erzurum ve Kumkapı vukuâtlarıyla

Arapkir ve Muş ve diğer bazı mahallerde rû-nümâ-yı zuhur eden ahvâl23

leri husûle getiren komitedir ki bu komitenin dahi mürevvic-i efkârı Londra'-

da tab‘ ve Hınçak nâmını taşıyan Ermeniyyü'l-ibare bir gazete olup komite

dahi mezkûr gazetenin unvanıyla Hınçakyan İhtilâl Şirketi nâmını almışdır.

Kumkapı Vak‘ası'ndan birkaç mâh mukaddem Trabzonlu Agop Megavoryan

ve Rusyalı Rupen Hanazadyan ve Rusyalı Simon ve Rusyalı Gabriel nâmlarıyla

dört kişi Dersaâdet'e geldiler ve Eleşkird'den tahte'l-hıfz Dersaâdet'e getirmiş

olan ve şimdi Aleksan nâmıyla "Zabtiye Nezâreti'nde hafiyelik etmekde

bulunan Mampre Efendi nâmında bir rahib" ol vakit mezkûr Rusyalılar

ile birlikde toplanıp: "Biz Londra'da ve İsviçre'deki Hınçakyan Ermeni Komitesi'nin

azâlarındanız." diyerek şunu bunu ol komiteye bi'l-iştirak İstanbul'da

dahi bir şube te’sis etmeye davet ediyorlar idi. O sıralarda ise Dersaâdet'de

zaten kendi kendine teşekkül etmiş ve memâlik-i ecnebiyede bulunan ânifu'zzikr

komitelerden hiçbirisiyle revâbıt ve muhaberesi olmayan bir komite var

idi. Bu komitenin azâları Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane müntehî sınıfından Haçinli

Hamparsum Boyacıyan, Mekteb-i Hukuk müntehî sınıf talebegânından

Divrikli Kirkor Kılınçyan ve yine mekteb-i mezkûrdan muhrec dava vekili

Arapkirli Kirkor Açıkbaşyan ve Galata'da dava vekili kâtibi Sivaslı Markar

Mumcuyan ve Beyoğlu'nda terzi Markar Vramyan ve İstanbul'da sucu ve

sarraf Vanlı Haci Artin Cangülyan nâm kimesneler idi. İşte merkûmûn dört

Rusyalı ile merkûm rahib Mampre bunları kandırıp bunların komitesini Londra'daki

Hınçakyan Merkez Komitesi'ne rabt etdiler ve onun bir şubesi hükmünü

aldı. Ol sırada bendeniz ile refîkim Koska'da Eczacı Agop Kazgancıyan'ı

dahi mezkûr Rusyalılar kandırıp evvelce hiçbir komiteye iştirak etmiş olmadığımız

hâlde ol Yeni Hınçakyan nâmını almış olan İstanbul Komitesi azâlığına

dahil etdiler. Sonradan Üsküdarlı Kıris Efendi nâmında birisi dahi komiteye

dahil oldu. İşte Hınçakyan Şirketi'nin komitesi bu minvâl üzere İstanbul'da

teşekkül etdi ve bu komiteye ol vakit Kuzguncuk'da ikamet etmekde

olan şimdiki "Eçmiyazin" yani Revan Kilisesi Patriki Hrımyan Efendi ara

sıra talimâtlar ve para dahi verir idi. Ceste ceste olarak elli lira kadar meblağ

verdiğini bilirim. Bu paraları kimlerden aldığını bize bildirmez idi. Yalnız:

"Ben tekmîl Ermeni milletperverânının vekiliyim." diyerek bize talimâtlar

verir idi. Komiteye lâzım olan kusur paralar azâlardan toplanır idi. O sıralarda

Erzurum Vak‘ası zuhur etdi ve onu müteâkib Dersaâdet'de ancak birkaç mâh

24

akdem Hınçakyan nâmıyla teşkil olunmuş olan komite Hrımyan Efendi ile

Hınçakyan Şirketi'nin mebûsları sıfatını haiz olan merkûm Mampre Rahib'in

ve Megavoryan ile diğer Rusyalı refîklerinin teşvikâtına imtisâlen Kumkapı

Vak‘ası'nı icra etdi. Bendeniz Katolik olduğum cihetle vak‘ada hâzır bulunmadım

ise de ol vak‘ayı ilkâ eden komiteye dahil bulunduğum sebebiyle

taht-ı maznûniyete düşdüm. Kumkapı Vak‘ası'nı müteâkib tevkifât sırasında

komite azâlarından birkaçı tutulduğu gibi vak‘adan sonra Batum'dan gelip

komitenin riyâsetini haiz olan Rusyalı Agop Vard Badrikof nâm şahıs dahi

tevkif olundu ve komite azâlarından Rahib Mampre o sırada muhbirliğe kalkışarak

komitenin cümle azâlarının esâmîsini Zabtiye Nezâreti'ne haber verdi.

Bu vechile cümlesi takib olunup ânifu'z-zikr şahısların bir kısmı tevkif

olunduğu gibi diğerleri de şuraya buraya firar etdiler. Hiçbirisi Dersaâdet'de

kalmadı. İşte acizleri dahi ol sırada Atina'ya firar etdim. Bu suretle saye-i

kudret-vâye-i hazret-i Padişahî'de Dersaâdet'de Hınçakyan Komitesi'nin eseri

kalmadı. Sonradan yeniden teşkil olunup olunmadığına dair malumâtım yokdur.

Zira şirket bir tarafın ahvâlini başka tarafda bulunan memurlarına bildirmez.

Hınçakyan Komitesi'ne mensub olanlardan tanıdığım başka bazı kişilerin

esâmîsini de Bitlis Vilâyeti huzurunda verdiğim ve cânib-i vilâyetden atebe-

i ulyâ-yı hazret-i tâcdârîye takdim kılınan ifadât ve ma‘rûzâtım sırasında

söylemişimdir. Kumkapı Vak‘ası'ndan evvel Dersaâdet'de mezbûr Hınçakyan

Komitesi'nden mâadâ Çakıryan nâm Zeytunlu bir Ermeni'nin teşkil eylediği

bir komite dahi bulunduğu gibi bir de bâlâda zikrolunan Mıgırdıç Portokalian

nâm müfsidin Marsilya Komitesi'ne merbût bir komite dahi var idi ve bunların

bazı azâlarını dahi tanır idim. Lâkin Kumkapı Vak‘ası'ndan sonra bu komiteler

de dağılıp azâlarından bazıları firar etdikleri gibi bazıları da tevkif

olundular ve sonra da afv-ı şahaneye mazhar oldular. Bu zikretdiklerimden

mâadâ İstanbul'da ol vakit başka bir komite bulunup bulunmadığını ve el-ân

dahi İstanbul'un ahvâlini bilemem. İşbu Hınçakyan Şirketi'nin muhaberâtına

dair bir esrar daha vardır ki onu burada arz etmek üzere mahkemede ve huzur-

ı vilâyetde söylememişimdir. Dersaâdet'e ve ecnebi postaları bulunan

diğer limanlara şirketin Avrupa merkezleri tarafından gönderilen mektublar

adeta açık ve okunur yazılar ile yazılıp kapalı zarf derûnunda ecnebi postaları

ma‘rifetiyle mürselün ileyhlerine yetişdirildikleri gibi şirketin muzır ve

25

memnû‘ olan Hınçak gazetesi dahi limanlara kapalı zarf derûnunda adi mektub

gibi gönderilir. Lâkin limandan haylice uzak bulunan mahaller için bu

usul icra olunamayıp mektublar bazı Devlet-i Aliyye postalarına verilir ise

de adi mektublar gibi yazılmayıp görünmez bir mürekkeb ile yazılır ki gerek

bu mürekkebin terkibi ve gerek onu açmanın usulü ber-vech-i âtî beyân olunur

"Prussiate Jaune de Potassion" nâm bir ecza vardır ki eczacılarda nâdiren

bulunur ise de ekserî eczacı tüccarlarında bulunur. Bu eczadan bir toplu

iğne başı kadar mikdar alınıp bir fincan su içinde hallolundukda su rengini

asla bozmaz. İşte bu adi suya benzer ilaç ile beyaz kâğıd üzerine her ne yazılır

ise kuruduğu anda nâ-bedîd olur. Böyle ol kâğıd her ne kadar muzır olsa

pek suhûletle arzu olunan mahalle gönderilir. Mektubu kabul eden onu okumak

için her eczacıda bulunur olan "Perchlorure de fer" nâm ilaçdan birkaç

katre bir küçük fincan su içine doldurup bir kuş tüyü ile karışdırdıkdan sonra

ol sarımtırak kırmızı suyu kuş tüyü ile kâğıdın her tarafına sürer. İlaç sürüldüğü

anda ol nâ-bedîd olan yazılar yeşil renkle meydana çıkar ve güzelce okunur.

İşte Hınçakyan Şirketi taşralara gönderdiği mektubları bu minvâl üzere

yazıp gönderir ve taşralardan memâlik-i ecnebiyedeki Ermenilere irsâl olunan

muzır muhaberât dahi bu usul üzere tertib olunur. İşbu Ermeni Hınçakyan

Komitesi'nin gerek Avrupa'da ve gerek Memâlik-i Şahane'de milel-i sairenin

başka hangi muzır komiteleriyle revâbıtı ve ittihâdı bulunduğu âtîdeki fasıllarda

muvazzahan beyân olunacakdır.

Kulları

Mihran Damadyan

İkinci Fasl

Atina'da bulunan ittihâd komiteleriyle

Ermeni Hınçakyan İhtilâl Cemiyeti'nin revâbıtına dair

Üçüncü fasılda beyân olunacağı vechile Dersaâdet'den firar-ı acizânemden

evvelce Daily News gazetesinin şark muhbiri Mösyö Fitzgerald ile görüşdüğümde

Atina şehri Ermeni müfsidleri için pek münasib bir mahal olduğunu

ve orada pek mühim komiteler ve şarka dair fevka'l-gâye mühim siyasî

işler tertib olunmakda bulunduğunu ve kendisi bile Atina'yı ikametgâh ihtiyar

etmiş olduğunu ve binâenaleyh orada bir Ermeni komitesi dahi bulunma26

sı icab-ı maslahatdan olduğunu bendenize söylemiş idi. Acizleri dahi Dersaâdet'den

firara mecbur olduğum esnada merkûm Mösyö Fitzgerald'ın ihtarâtını

der-hâtır ederek başka yere firara cehd1 etmeyip doğruca Atina'ya firar

etdim. Bir müddet sonra refîkim Rusyalı Hanazadyan dahi Avrupa'da ve Mısır

cihetlerinde etdiği seyahatlerden sonra Atina'ya geldi. O sırada Mösyö

Fitzgerald dahi Atina'da bulunuyor idi. Bu İngiliz muhbirin Pire şehrinde bir

evi vardır ki familyası daima orada sâkin olur. Kendisi ise senenin ekserî vakitlerini

seyahat ile geçirip gâh İngiltere'de yahud Avrupa'nın başka cihetlerinde

bazı da Dersaâdet'de ve Rusya'nın Asya kıt‘asında seyahatde bulunup

kusur vakitleri Atina'da geçirir. İşte orada Pire'de kendi hânesinde çok defalar

kendisi ile görüşdük. Atina'da Giritlilerin bir komitesi bulunduğunu kendisi

bize bildirdi ve ilk defa olarak Atina'da Giritlilerin komitesinin reisi ve

İttihad-ı Şarkî Büyük Şirketi'nin dahi azâsından bulunan Doktor Antonyades'e

bizi takdim edip birlikde görüşdük. Tekrar Girit Komitesi azâsından Atina'-

da mütemekkin Giritli gazete muharriri Mösyö İstiratigakis ve Giritli Perini

nâm rahib ve Akka Kalesi'nden firarî Giritli Perinyotakis ile hatta Girit'in en

meşhur eşkıyalarından Kaptan Liyapi dahi o sırada Atina'da bulunup onunla

dahi bizi görüşdürdü ve Ermenilerle Giritlilerin müttefik hareket etmeleri tarafeyn

için pek menfaatli olacağını söyledi. İşte ilk defa olarak bu suretle Giritlilerle

Ermeni Hınçakyan Komitesi azâları beyninde bir münasebât hâsıl

oldu ve Atina'da bulunan Girit Komitesi'nin başlıca azâlarının esâmîsi yukarıda

zikretdiklerimdir ve daha başkaları da vardır. Merkûm Mösyö Fitzgerald'ın

memuriyeti münhasıran Daily News gazetesinin muhbirliği olmayıp daha cesîmdir.

Gladstone tarafdârânının şark ahalisi için kullandığı bir muharrik olduğu

gibi onlara mefsedet yolları öğreten bir rehberdir. Devlet-i Aliyye'nin

bazı esrarını her nasılsa işitdiğinde onları te’vil ile tebaadan bulunan müfsidlere

haber verir. İşte bu kabîlden olarak Devlet-i Aliyye'nin Vanosso nâmında

bir İtalyan'ı güya Avrupa gazetelerine yalan raportolar yazarak Ermenilerin

hâlini rahat göstermek memuriyetiyle maaşla Erzurum cihetlerine gönderdiğini

ve merkûm Vanosso'nun zaten akdemce dahi Girit'de ol memuriyeti

ifa etmiş olduğunu bize söyledi. Yine mezkûr Fitzgerald Viyana'da kendi

1 Metinde "cahd" şeklinde geçmektedir.

27

vasıtasıyla bir Ermeni kadının Ermenilere tevzî‘ olunmak üzere üç bin beş

yüz kadar Pencil Sistemi'nden tüfenk iştirâ etdiğini söylediği gibi Atina'da

dahi Giritlilere ol tüfenklerden almalarını tavsiye eyledi ve Girit Komitesi

azâsından mezkûr Doktor Antonyades'i Atina'da Borsa'nın karşısında Fitzgerald'ın

gösterdiği bir İngiliz silah tüccarı vasıtasıyla ol eslihadan haylice Giritliler

için iştirâ etdiğini bilir isem de bu silahlar el-ân nerede bulunduğunu

bilemem ve ol silahların kusur kalan külliyetli mikdarını da tüccarlar Amerika'ya

nakletmiş olduklarını yine Mösyö Fitzgerald bize söyledi. Girit Komitesi

azâsıyla çend defalar görüşüldükden sonra bunlar kendileri yalnız olmadıklarını

ve kendi komitelerinin fevkinde daha cesîm bir cemiyet bulunduğunu

ve bu cemiyetin ismi Confederation Orientale yani İttihad-ı Şarkî olduğunu

bize bildirdiler ve kendi komitelerinin reisi Doktor Antonyades bizi, yani

Hanazadyan ile bendenizi ol İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'nin Serkâtibi Mösyö

Belgaris'e tavsiye eyledi. Muahharan ol cemiyetin reisi Dimitrios Notibosaris

nâm ihtiyar Yunanî general ile ve daha başkaları ile dahi görüşdük. Ermeni

ihtilâl şirketlerinin dahi kendi ittihâdlarına dahil olmaları kendi efkârlarına

çok mutabık geldiğini beyân etdiler ve Atina'da bulunan Ermeni firarîlerini

ba‘demâ kendi himayeleri tahtına alacaklarını bildirdiler ve daha etraflı

ve esaslı bir ittifak için Ermeni Hınçakyan Komitesi'nin Londra'da bulunan

merkezi ile muhabere etmek arzusunu beyân etdiler. Mezkûr İttihad-ı Şarkî

Cemiyeti'nin Atina Merkez Komitesi'yle Ermeni Hınçakyan Komitesi'nin

münasebâtı henüz bu suretde idi. Bendeniz Atina'dan müfârakatla Muş cihetlerine

gitdim. Orada bir müddet kaldıkdan sonra bendeniz ile muhabere edenler

yani gerek Atina'da refîkim Hanazadyan ve gerek Londra'dan Hınçakyan

Komitesi'nin başlıca azâsından Agnarkiyan ayrı ayrı mektublar ile İttihad-ı

Şarkî Cemiyeti'nin Atina merkezi ile Ermeni Hınçakyan Cemiyeti'nin Londra'daki

merkezi beyninde bir ittifak kararlaşdırılmış olduğunu ve bu ittifakı

iki taraf dahi resmen ilan etdikleri gibi Londra'nın Daily News gazetesi ve

Avrupa'nın en mu‘teber gazeteleri yazmış ve takdir etmiş olduğunu bendenize

bildirdiler. Bu İttihad-ı Şarkî nâm cemiyetin esası çok büyükdür ve şübhesiz

böyle bir mühim cemiyet-i ihtilâliyenin vücudu Bâbıâlice malum olup

buna karşı lâzım gelen tedâbîr ittihâz olunmuş bulunacağı dahi vâreste-i

şekk ü şübhe ise de yine şu verdiğim malumâtlar bütün bütün fazla addolun28

mayacak itikadındayım. İttihad-ı Şarkî şarkın milel-i muhtelifesinin hükûmetleri

değil şimdilik yalnız ahalisinin mütehayyizânı ile ihtilâl cemiyetleri beyninde

hepsinin menâfi‘ine muvâfık bir ittifakdır. Şöyle ki bir tarafdan kendi

millet ve vatanlarını düvel-i muazzamanın taarruzundan kurtarmak ve bir tarafdan

her bir ihtilâl cemiyeti kendi maksadını meydana getirmek için sarf-ı

mesâî eylediğinde öbürlerinden mümâna‘at görecek yerde onların dahi muâvenetini

görmek ve her birinin ayrı ayrı husûle getiremeyeceği maksadları

için bir zaman-ı muayyende müttefikan hareketle her birinin muvaffakiyete

nâil olması ve bilâhare birer devlet-i hurda-bîniye teşkiliyle birbirini kıskanarak

mütemâdiyen harb ile meşgul olacak yerde ol devletleri bir ittihâd-ı daimî

hâlinde yaşatdırmak maksadından ibaretdir ve bu ittihâdın asıl dairesi ise

tekmîl Balkan Şibh-i Cezîresi ile Girit ve Cezayir-i Bahr-ı Sefid'in Ermenileri

böyle bir ittihâda kabul etdikleri ancak onların da Devlet-i Aliyye'yi bir diğer

tarafda işgal etdirmesi hâlinde o hâlden dahi istifade etmek hayalinden

ma‘dûddur. İttihad-ı Şarkî'nin bir esası dahi şudur ki Memâlik-i Mahrûse-i

Şahane'nin Epir yani Yanya Vilâyeti ve Arnavudluk ve Makedonya cihetleri

üzerine gerek Yunan Devleti'nin gerek Karadağ ve Sırbiye'nin ve gerek Bulgaristan

Prensliği'nin ayrı ayrı gözü olup bunların tervîc etdikleri ikdamât ve

vesâit birbirinin muhalifinde bulunup öteden beri yekdiğerini çürüterek onlardan

hiçbirisi maksadına muvaffak olamadığı gibi onların isti‘mâl etdiği

tabir üzere Devlet-i Aliyye'nin ol cihetlerinin Hıristiyan ahalisi yine hâl-i mahkûmiyetde

bulunuyorlar. Yunanistan'ın ve diğer düvel-i sağîrenin tutdukları

bu mesleği kendi ahalilerinin bir kısmı ve ihtilâl cemiyetlerine mensub olanlar

beğenmeyerek başka bir meslek ittihâz etmişlerdir. Şöyle ki ol vilâyât-ı

şahane bu gidişle Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye yedinde kalacak veyahud bilâhare

Düvel-i Muazzama'dan bir diğerinin eline düşecek korkusuyla bu hâlin

önünü almak için gerek Yunanistan ve gerek Sırbiye ile diğer düvel-i sağîre

onları istila etmek maksadlarından istinkâf ederek bu milel-i sağîrenin

ihtilâl komiteleri cümlesi bi'l-ittifak ol vilâyât ahalisine ve Girit'e bir istiklâliyet

kazandırmak için kendi hususî menfaatlerini gözetmeyerek onlara muâvenet

etmek ve onları müstakil bir hâle sevk etdikden sonra onlar ile ve mezkûr

düvel-i sağîre yekdiğeriyle bir ittihâd-ı umumî ihdâs etmek esasıdır. İşte

böyle bir ittifak maksadıyla kendisini mükellef gösterdiği için asıl merkezi

29

Yunanistan'da bulunan İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'nin Sırbiye'de ve Karadağ'da

ve Bulgaristan'da ve Romanya'da birçok şubeleri bulunduğu gibi Atina'da

dahi kendi taht-ı himaye ve idaresinde hem Giritlilerin hem Makedonyalıların

ve hem de Arnavudluk ve Epir müfsidlerinin ayrı ayrı komiteleri vardır

ve bunlar ayrı ayrı kendi vatanlarının mütehayyizânı veyahud ahalinin fesada

meyyâl kısmı ile daima muhabere edip onları isyana teşvik etmekde oldukları

ve bazen dahi ol taraflara yani Girit'e, Arnavutluk'a ve Makedonya'ya

ihtilâl memurları göndermekde oldukları şübhesizdir. Giritlilerin Atina'daki

komitesi azâlarının esâmîsini zaten beyân etdim. Diğer komitelerin azâlarının

isimlerini bilemem. Lâkin mevcud bulundukları şübhesizdir. Hatta Atina'-

da Sillog de Pir nâmında bir müessesât dahi vardır ki Arnavutluk ve Yanya

müfsidlerinin merkezidir. İşte bu ittihâd komitelerinin Yunanistan'da ve Bulgaristan'da

ve Karadağ'da ve Romanya'da bulunması tekmîl Rumeli Vilâyât-ı

Şahanesi'nin ve Girit'in asayişine karşı bir daimî tehlikedir ve Arnavudluk ile

Girit'in şimdiki sükûneti kendi mağlubiyetlerinden dolayı me’yûsiyetlerinden

olmayıp daha ziyade İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'ne dahil olduklarından onun talimâtları

semeresidir. Onlar cümlesi de hafiyyen hazırlanmağa teşvik olunuyorlar.

İttihad-ı Şarkî Cemiyet-i fesadiyesi bir münasib sırası geldiğinde ol

vilâyâtın cümlesini birden ayaklandırmak tasavvurundadır ve öyle bir sırada

Balkan Şibh-i Cezîresi'nin sağîr hükûmetleri her ne politika ihtiyar ederler

ise etsinler onların ahalisinin ittihâd tarafdarânı her tarafdan bi'l-ittifak ihtilâl

mevclerini artırmağa gayret edeceklerdir. İşte İttihad-ı Şarkî'nin esası budur!

Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye gerek tebaasını ve gerek öyle düvel-i hurde-bîniyenin

cümlesini birden terbiye etmekden hiçbir vakit aciz olmadığı müsellem

ise de fesad ve ihtilâl tohumları kuvveden fi‘le çıkmazdan def‘ u ref‘

olunmaları daha muvâfık idüğü derkâr olmakla İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'nin

entrikalarına dair bâlâda verdiğim malumâtlar pek de fazla sayılmaz deyu

ümid ederim. İngiltere Devleti'nin Gladstone Fırkası bâlâda zikrolunduğu

vech üzere bu ittihâd komitelerine ara sıra rû-yı muvâfakat göstermekde ve

teşvikât ve muâvenet etmekdedir ki bu da tabiî şark taraflarının asayişinin

ihlâlinden kendi gözetdiği menâfi‘i içindir.

Kulları

Mihran Damadyan

30

Üçüncü Fasıl

Şevket-meâb efendimiz aleyhinde müteşekkil bulunan komite-i hafiyeye

ve onun bazı teşebbüsâtına ve bazı fesad komitelerinin ondan aldıkları

teşvikât üzere etdikleri teşebbüsâta dair

Cenâb-ı âferînende-i eczâ-yı kâinat tekaddese zâtuhû şevketli, kudretli,

kemal-i merhametli veli-nimet-i bî-minnetimiz Padişahımız efendimiz hazretlerini

bâ-kemâl-i âfiyet ve ten-dürüstî firâvân ve rûz-efzûn ve vücud-ı meyâmin-

mev‘ûd-ı zıllullahîlerini ekdâr-ı kevniyeden masûn ve serîr-i saltanat

ve evreng-i Hilâfet-i hümâyûnlarında ebed-nümûn buyursun, âmin. Padişahlar

şer‘-i şerif ahkâmınca zıllullah addolundukları gibi her mezheb dahi onların

nefs-i nefîs ve vucud-ı mesudlarını akdes ve her gûnâ taarruzdan berî

addetmekde oldukları malum-ı âlemiyân olduğu şöyle dursun el-ân erîke-pîrâ-

yı şevket ü şân olan böyle bir Padişah-ı adalet-destgâh ve böyle bir hakan-ı

envâr-endâz cihan-ı dünyada bir daha görülmemiş olduğu aşikâr ve nümâyân

olduğu hâlde hayfâ ki her an ve zamanda nev‘-i beşer ve insan sınıfında ve

milyonlarca bendegân-ı sadakat-nişan miyânında bir cüz’î kısımda öyle küfrân-

ı nimet gürûhu bulunabilir ki zulmeti ziyâdan cehli maârifden ve sifleti

saadetden müreccah addedebilsinler. İşte böyle küfrân-ı nimet makûleleri

gürûhundan olarak bazılarının veli-nimet-i bî-minnetimiz şevket-meâb efendimiz

aleyhinde bir takımı hazmı nâ-kâbil ve tarifi müşkil tertibât-ı hafiye

ilkâ ve icrası maksad-ı pür-mefsedetiyle bir kumpanya teşkil etmiş olduklarına

dair dahi bazı malumâtlarım vardır ki böyle bir fevkalâde muzır esrar-ı

tabiî pek hafî tutulmuş olacağından isbata muktedir olamaz isem bile gördüğümü

ve işitdiğimi doğruca söyleyip arz etmek muvâfık-ı tarik-ı istikâmet

olduğu gibi bir mukaddes vâcibe-i zimmet-i ubûdiyet ve bir hizmet-i mûcib-i

mefharet olacağı itikadıyla hiç olmaz ise vicdanımı raha[t]latdırmak üzere ol

husus-ı mahreme dair cüz’î, küllî malumâtlarımı dahi burada acizâne arz etmeye

ictisâr eyledim.

Ma‘rûzâtımın ikinci faslında dahi arz u beyân olunduğu vechile Kumkapı

Vak‘ası'ndan evvel Dersaâdet'de Ermeni Hınçakyan Komitesi'ne dahil

olduğum esnada İngiltere'nin Gladstone tarafdarânı mürevvic-i efkârı olan

meşhur Daily News gazetesinin şark muhbiri sıfatıyla ve fırka-i mezkûr reis31

lerinden Mösyö James Bryce nâm zâtın İngilizce ve ol vakit Dersaâdet'de

bulunan şimdiki Revan Katogikosu Hrımyan Efendi'ye hitaben yazmış olduğu

tavsiyenâmeyi hâmil olarak Mösyö Fitzgerald nâmında bir İngiliz Dersaâdet'e

geldi ve acizleri elsine-i ecnebiyeye âşinâ olduğum cihetle komitemiz

ol zât ile görüşmeyi bendenize ihale etdi. Mösyö Fitzgerald ile iki defa görüşdüm.

İlk defasında Galata'da Segpos Hanı'nın karşısında bir ihtiyar İngiliz

avukatın idarehânesinde, ikinci defasında da Beyoğlu'nda Bonmarşe'nin

karşısında Ecole Anglais des Demoiselles yani İngiliz Kızlar Mektebi nâm

mektebde mektebin muallimelerinden İngiliz Matmazel Rose'un gösterdiği

bir odada görüşdüm. Ermeni ihtilâl komitelerinin maksadı Erzurum ve hemcivarı

olan bazı vilâyât-ı şahanede ihtilâl çıkarmakdan ibaret olduğu malum

olup ol vakt değin Dersaâdet Hınçakyan Komitesi'nin maksadı da Dersaâdet'-

de bulunan Ermeni gurebâyı o yolda tahrik ve teşvik ile kendi memleketlerine

yollamak gibi işlerden ibaret idi. Lâkin Mösyö Fitzgerald bize bütün bütün

başka bir hatt-ı hareket gösterdi ki Hınçakyan Komitesi akdemce ol tarika

asla rû-yı muvâfakat göstermedi ise de her nasılsa sonradan yavaş yavaş o

gösterilen tarika da sülûk etmeye başladı. Mösyö Fitzgerald: "Ermeniler dağınık

olduklarından hemen vilâyât-ı şahanenin hiçbir tarafında devamlı bir

isyan çıkaramazlar ve hem de ol taraflar çok uzak olup ehemmiyetli bir iş

meydana gelse bile düvel-i ecnebiye duymadan bastırılır ve bir takım kanlar

beyhûde dökülüp hiçbir semere görülmez. Madem öyledir, gelin ol taraflar

için sarf-ı mesâîden vazgeçin. En mühim iş pâyitahtdadır. Pâyitahtın asayişini

ihlâl edebilir iseniz size daha fâideli olur, hem düvel-i ecnebiye sizin fedakârlığınızı

görürler ve hem de taşraları ziyade tedkik edip Ermenilerin çekdiği

mezâlim ve ta‘addiyâtı nazar-ı dikkat ve merhamete alırlar ve bundan

mâadâ pâyitahtda karışıklık çıkarmaya muvaffak olur iseniz İslâmlardan dahi

size müttefikler bulursunuz. Zira Sultan Abdülhamid Han hazretlerinin idare-

i müstakillesinden hoşnudsuz olan İslâmlar vardır. Ol takdirde onlardan

da muâvenet görürsünüz yahud onların dahi teşebbüsleri bilâhare size fâideli

olur. Davanız her hâlde eskimiş ve düvel-i ecnebiyeyi usandırmış olan kavmiyet

ve istiklâliyet davası daire-i mahdûdesinden çıkıp bütün Türkiye'nin

ıslahâtı ve hükûmet-i meşrûta ve saadet-i beşeriye talebi davaları gibi cesîm

bir hüküm alır ki ehemmiyetini herkes takdir eder ve mâdem ki İslâmlarda

32

dahi nâ-hoşnudî eserleri görülmekdedir, hem pâyitahtda karışıklık çıkarmalısınız

ve hem de hususuyla öyle işler icra etmelisiniz ki ziyade Sultan Abdülhamid

Han hazretlerinin idaresinden hoşnud olmadığınız anlaşılsın. Meselâ

bir tarafdan Dersaâdet'in muhtelif semtlerinde bir günde yahud birbirini müteâkib

büyük harîkler çıkarmalı ve bu pek kolaydır ve bir tarafdan dahi bir

gecede Galata'dan Beyoğlu'na kadar her nerede ki tuğrâ-yı garrâ müveşşah

bulunur ise hepsini kırıp parçalamalı ve bu gibi sair işler yapmakdan geri

durmamalı." yolunda bir takım teşvikâtda bulundu ise de komitemiz ol vakit

kendi gösterdiği hatt-ı harekete asla ehemmiyet vermeyip bilakis kendisini

bir deli İngiliz tesmiye etmekle iktifâ etdi. İşte bu mülakâtlar sırasında idi ki

ikinci fasılda beyân olunduğu vechile Atina'da şarka dair fevkalâde mühim

siyasî işler tertib olunmakda bulunduğunu ve orada bir Ermeni komitesi dahi

bulunması elzem olduğunu söyledi ve bu mülakâtlardan sonra Ernenilerin

ahvâli hakkında Daily News gazetesine muhaberât yazmak üzere Rusya'nın

Asya kıt‘asına gitdi. Mösyö Fitzgerald hakkında sair malumâtlar ma‘rûzâtımın

birinci ve ikinci fasıllarında derc-i sahife olunmuşdur. Mösyö Fitzgerald'ın

İstanbul'daki ânifu'z-zikr teşvikâtdan az müddet sonra Erzurum vak‘a-yı malumesi

rû-nümâ-yı zuhur etdi ve bu vukuât pâyitahtda bulunan Ermenilerin

ve hususuyla gariblerin efkârını pek ziyade tahrik ve teshîn eyledi. Hınçakyan

Kumpanyası'nın Dersaâdet Komitesi bu hâlden istifade edip Kumkapı Vak‘ası'nı

icraya karar verdiyse de bu karar yalnız Erzurum'da vuku bulan vak‘aya

karşı bir şikâyet yolunda olup Mösyö Fitzgerald'ın teşvikâtının bazı noktalarına

temas eder idiyse de asla ve kat‘iyyen şevket-simât efendimiz aleyhinde

etdiği teşvikâtın eseri olmayıp yalnız düvel-i ecnebiyenin nazar-ı dikkatlerini

Erzurum ve civarı Ermeni ahalisinin ahvâli üzerine celb etmek efkârına mübtenî

idi. Komitenin kararı bu esas üzere olduğu hâlde icrasında yalnız bir şahıs

tarafından daha ziyade tecavüz vâki olarak hayfâ ki Mösyö Fitzgerald'ın

en muzır teşvikâtının aynı olarak tuğrâ-yı garrâ-yı hümâyûna karşı büyük

hakaret olundu. Bendeniz Katolik mezhebinden olduğum cihetle ol nümâyişde

bulunmadım. Lâkin hakikat-ı hâl budur. Kumkapı Vak‘ası'ndan sonra acizleri

Atina'ya firar etdiğimde orada refîkim Hanazadyan ile beraber Mösyö

Fitzgerald ile tekrar görüşdüğümü ma‘rûzâtımın başka kısımlarında arz etdiğim

vechile Atina'da onunla görüşdüğümüzde İstanbul'daki teşvikâtdan tek33

rar bahisle: "Ben size harîk çıkarın dedim. Siz bu işi yapmazdan Rusya'daki

refîklerinize İstanbul'a ve hususuyla ebniye ve müessesât-ı hayriyeye yangın

salacağız deyu muhaberât yazmışsınız. Rusya zaten şübheli muhaberâtı açar.

İşte sizin ol muhabereniz açılarak keyfiyet Rusya Hükûmeti tarafından Bâbıâli'ye

arz olunmuş ve bu vechile esrarınız meydana çıkıp Hükûmet-i Seniyye

pâyitahtın her tarafında ve hususuyla müessesat-ı mîriyeye yakın mahallerde

bir takım tedâbîr-i itfâiye ittihâz etmiş. Bunu Rusya'nın Asya cihetinde bulunduğum

sırada mevsûkan haber aldığım gibi Daily News gazetesine dahi yazdım."

diyerek ba‘demâ muhaberât yazmayıp ancak iş görmemizi tavsiye ile

İstanbul'da büyük bir harîk çıkarmaya dair teşvikâtını tekrarladı. Rusya Ermenilerine

öyle bir muhabere yazılması bahsine gelince; bizim komite öyle

bir şey yazmamış ise de zaten ol vakitler İstanbul'da başka komiteler de bulunup

sonradan dağıldığını ma‘rûzâtımın ilk kısmında yazmışım. İşte belki

Mösyö Fitzgerald kendi teşvikâtını onlara dahi etmiş olup onların dahi Rusya

Ermenilerine öyle bir muhabere yazmış oldukları ihtimaldir. Acizleri Atina'ya

firar etdiğimde Mösyö Fitzgerald'ın akdemce oradaki komiteler ile orada

tertib olunmakda olan şarka dair pek mühim mevâdd-ı siyasiye hakkında

vermiş olduğu malumâtların hakikat olduğu birdenbire gözüme çarpdı. Orada

bulunan komiteler ve hususuyla İttihad-ı Şarkî komiteleri hakkında lâzım

gelen malumâtları teferruâtı ile zaten ma‘rûzâtımın ikinci faslında arz etdim.

Burada da şarka dair mevâdd-ı siyasiye denilen mevâddın en mühiminden

bahsedeceğim. Benim Atina'ya muvâsalatımdan hemen birkaç gün sonra

oraya Dersaâdet'den Kelekyan Diran Efendi nâmında bir Ermeni dahi vâsıl

oldu ve Pire'nin demiryolu mevkıfı karşısındaki Lakonya Oteli'nde ikamet

etdi. Bu şahıs ile çok defalar görüşdük. Kendisi İstanbul'da Türkçe neşrolunmakda

olan Saadet gazetesinin muharrirlerindan olup mükemmel Türkçe bildiği

gibi güzel de hattı var idi. İbtidâ kendisini Hükûmet-i Seniyye tarafından

oraya i‘zâm olunmuş bir hafiye zannetdim ise de gitdikçe bu zannım zâil oldu

ve peyderpey birbirimize açıldık. Kendisi İstanbul'dan firarî olmadığını

ve son gününe değin memuriyetine giderek refîkleriyle vedalaşıp gazetenin

sahib-i imtiyâzından ağlayarak ayrıldığını ve mûmâileyh sahib-i imtiyazın

kendisini çok sever olduğunu ve kendi sırdaşı idüğünü bi'd-defaât söyler idi.

Fi'l-hakika Atina'da müddet-i ikametince haftada iki defa Saadet gazetesinin

34

nüshalarını postadan aldığı gibi bazen dahi sahib-i imtiyâzdan ve muharrir

refîklerinden Türkçe mektublar alır idiyse de onların mündericâtını bendenize

bildirmez idi. Yalnız kendisi şevket-meâb efendimiz aleyhinde müteşekkil

bulunan hafî komiteye mensub olup bu işden yalnız gazetenin sahib-i imtiyâzının

malumâtı olduğunu ve diğerlerinin haberdar olmadığını ve kendisi

mezkûr muzır fırka tarafından memuriyet-i mahsusa ile gelmiş fakat kendisinde

çokdan beri göğüs za‘fiyeti ve verem alâmetleri görüldüğü için işi bilmeyenlere

hastalığını bahâne göstermiş olduğunu söyler idi ve kendisi Pire'-

de iki buçuk mâh kadar müddet ikamet etdi ve birkaç defalar kendisine posta

ile para geldi. Bu paraları kim yolladığını sualimde evden olmadığını ve zengince

bir tüccar hısmı var ise de kendisine asla muâvenet etmez olduğunu ve

bu paralar gazetenin sahib-i imtiyâzından maksad-ı malum uğruna sarf olunmak

üzere verilir olduğunu söyledi. Kendisi şevket-simât efendimiz aleyhinde

çok şeyler söylediği gibi güya efendimiz daima evhâm içindedir. İki gece

bir yatakda yatmaz yolunda bir takım sözler söyler idi ve kendisi dahi güya

saray-ı şevket-ihtivâ-yı mülûkâneye çok defalar girmiş çıkmış olduğunu ve

güya şehzâdegân için mi bizzat şevket-meâb efendimiz için mi bilmem birkaç

roman dahi Fransızca'dan Türkçe'ye tercüme etmiş ve bunun için nâil-i

mükâfât olmuş olduğunu söyler idi ve Çırağan Yalısı daimî muhasara içindedir

ve oraya kimsenin ayak basmaması ol derece memnû‘dur ki geçen sene

bir fırtınada bir kayık gark olup içindeki sefil yolcular yüzerek Çırağan Yalısı'nın

rıhtımı üzerine sahil-i selâmete çıkdıkları hâlde orada duran nöbetçiler

onları süngüleyip tekrar denize atmışlar ve sefiller gark olmuş yolunda bahislerine

cevab olarak: "Lâkin orada ikamet eden zât-ı me‘âlî-simât mecnundur,

ondan ne fâide görülebilir." deyu itiraz etdiğimde müşârunileyh hazretlerinin

mecnun olmadığını iddia eder ve şâyed ol zât-ı me‘âlî-simât olmasa bile şehzâdegândan

birisini teclîs etdirip bir kanun-ı esasî ve bir meclis-i mebûsân

tecdîd etmek komitemizin cümle-i kararlarındandır. Çünkü taht-nişîn efendimizden

asla ümid yokdur ki idare-i müstakilleden sarf-ı nazar edip de Hükûmet-

i Seniyye'yi öyle bir şart altına alsınlar gibi daha bir takım bahisler ve

tezvîrât eder idi. Bir gün şimdiki polis idaresinin hüsn-i intizam ve itinasından

bahis geçdikde Serhafiye Ahmed Cemaleddin Paşa hazretlerinin güya:

"Kumkapı Vak‘ası'ndan evvelki polislik bütün bütün kör idi. Şimdikinin gö35

zünde perde var." demiş olduğunu dermiyân ile: "Bu söz şimdiki polisler vâkı‘

a Ermeni fesadını görüyor ve haber veriyor. Lâkin şevket-simât efendimizin

aleyhinde mevcud olan komiteyi göremiyor demekdir." deyu izah eyledi.

"O hâlde demek olur ki Serhafiye Ahmed Paşa hazretlerinin dahi bu husus-ı

mahremden malumâtı vardır." dediğimde müşârunileyhin dahi komiteye dahil

bulunduğunu söyledi ve mukaddemce müşârunileyhin güya sarayda muhill-

i namus bir ahvâli müşahede olunup Haleb taraflarına memuriyetlerine

menfâ olarak gönderildiğini ve ba‘dehû afv olunup serhafiyyelik memuriyetine

tayin buyurulduğunu bendenize nakletmişdir. Daha başkalarını söylemedi

ise de gerek ulemadan gerek askeriyeden ve gerek başka sınıflardan daha

pek çok mu‘teber zevât mezkûr komiteye dahil bulunduklarını söyledi ve

böyle bir komitenin vücuduna ve Avrupa'da ve ötede beride adamları bulunduğuna

bir delil daha olmak üzere Daily News gazetesinin bir İslâm muhbiri

bulunduğunu ve merkûm muhbir kendi muhaberâtında daima Sultan Abdülhamid

Han hazretlerinin politikasını zem ve tahkir edip şimdiki Ermeni fesadını

dahi güya efendimizin asrında cârî olan sû-i idarenin bir semere-i tabîiyesi

gibi göstermekde olduğunu ve Paris'de dahi La Turquie Contemporaine

nâmında İslâmlar tarafından neşrolunup yine şevket-simât efendimizin aleyhinde

ve Ermeni fesadı hakkında Ermeniler lehinde idare-i lisan etmekde olan

Fransızca bir gazete bulunduğunu ve ale'l-umum serbestiyet tarafdarânı olan

İslâmlar Kumkapı Vak‘ası'nı güya nazar-ı memnuniyetle gördüklerini söylemişdir.

Merkûm Kelekyan Efendi'nin memuriyet-i mahsusuna gelince; iki memuriyeti

olduğunu birincisi Kumkapı Vak‘ası'nı ilkâ eden Ermeni Hınçakyan

cemiyet-i fesadiyesinin reisleriyle görüşerek Hınçak gazetesinin ba‘demâ tebdîl-

i lisan etmesini ve milliyet davasından sarf-ı nazarla umum Türkiye ahalisinin

ıslâh-ı hâli ve saadeti davası yolunda idare-i lisan eylemesini ve kendi

hatt-ı hareketini dahi bu yolda tebdîl ederek İslâmları dahi fesada vermeye

sa‘y etmesini Hınçakyan Komitesi'ne kendi komiteleri tarafından tavsiye ve

teklif edeceğini ve ikinci memuriyeti ise Ermeni İhtilâl Komitesi'nin bu yeni

programına bir medâr ve daha ziyade suhûlet olmak üzere kendisi dahi kendi

komitelerinin masârıfıyla Avrupa'da münasib bir mahalde Türkiyyü'l-ibare

bir gazete çıkaracağını ve kendisi de Hınçak gazetesine tavsiye etdiği program

üzere idare-i lisan edeceğini ve bu gazete kendi komiteleri ma‘rifetiyle

36

İslâm ve Hıristiyan tebaaya tevzî‘ olunacağını söylediği gibi Mısır'dan kendi

çıkaracağı gazetenin Selâmet-i Vatan serlevhasını dahi getirtdi ve Hınçakyan

Komitesi'nin İsviçre'nin Geneve şehrinde bulunan azâları ile mülakât edip

ba‘dehû Paris'e gitmek ve orada gazetesini neşretmeye başlamak niyet-i fesadiyesiyle

Pire'den Marsilya'ya müteveccihen hareket etdi. Lâkin cenâb-ı

Hudâ'nın bir hikmet-i Rabbaniyeleri olarak vapurda hastalanıp kan kusduğunu

ve Marsilya'ya muvâsalatında La Consepsion nâm Fransız hastahânesinde

hastalığı Doktor Koch'un yeni kaidesi üzere tedavi olunup bir faide görülemediğini

ve oradan Geneve'deki Hınçakyan Komitesi'yle muhabere etdiğini

ve bilâhare yeniden rehâ-yâb olmasından kat‘-ı ümid ile Dersaâdet'e avdet

eylediğini sonradan Geneve'den bendenize yazılan bir muhabereden anladım

ise de daha sonraki hâlinden Muş cihetlerinde bulunduğum sebebiyle bir haber

alamadım. İşte bu zâtın evi Beyoğlu'nde Feridiye Sokağı'ndadır. Kendim

evi bilmem. Numarasını da bilmem. Eğer kendisi ber-hayat ise kendisinin

tevkifiyle bu fevkalâde mühim husus-ı mahrem hakkında pek çok malumât

alınabilir. Aksi hâlinde hiç olmaz ise hânesinin taharrîsinden belki bir eser

zuhur eder. Böyle bir hikmet-i Hudâ ile mezbûr Kelekyan'ın Türkiyyü'l-ibare

gazete neşretmesi teşebbüsü henüz kuvveden fi‘le çıkarılmadan ibtâl oldu ise

de onun teşvikâtı semeresi olmak üzere Ermeni Hınçakyan Cemiyeti ol vakitden

itibaren kendi evvelki meslek-i milletperverânesinden ayrılıp gitdikçe

Fitzgerald'ın ve Kelekyan'ın ve belki daha başkalarının gösterdikleri yeni

program ile yazmaya ve o yolda da teşebbüsâta mübâderet eyledi ve bendeniz

bu hâli zaten beğenmediğimden ve vicdanıma sığdıramadığımdan evvelki

gibi münhasıran milliyet davası programına mutabık hareket edebilmek

üzere Muş cihetlerine gitdim ve oradan Atina'ya daima amelelikle giden gelenler

eksik olmadığı cihetle onlar vasıtasıyla ve hafî muhaberât için ma‘rûzâtımın

birinci faslında gösterdiğim usul-i mahsus ile ara sıra muhabere eder

idim ise de onların yolsuz ve muzır talimâtlarını icra etmeyerek şöyle böyle

imrâr-ı vakt eder idim. Geçen senenin Teşrîn-i Sânî ayında ötede beride

mümkün olan mahallerde şevket-simât efendimiz aleyhinde Türkçe bir yafta

yapışdırmak yolunda bir talimât dahi aldım ise de buna asla itibar vermeyerek

icrasından istinkâf etdim. Halbuki bu defa Dersaâdet'e getirildiğimde

esna-yı râhda Ankara vilâyetinin bazı mahallerinde böyle bir yafta işi zuhur

37

etmiş olduğu maa't-teessüf mesmû‘-ı acizânem oldu ve zaten iki, iki buçuk

seneden beri gerek Hınçak gazetesinin lisanı tebdîl olunup; "Memâlik-i Mahrûse

ahalisinin menfaatleri müşterekdir. İslâm, Hıristiyan şimdiki idare aleyhinde

birleşmeli." yolunda Hınçak gazetesinin müellifi tarafından yazılmış

olan bir takım resmî bendler görüldüğü gibi gazetenin bir nüshasında dahi

"Büyük Bir Sehiv" serlevhasıyla Sivas ve Harput taraflarından yazılmış uzun

bir bend dahi görülmüşdür ki meâl-i mündericâtı biz İslâmları mutaassıb belleyip

"yeni efkâr taşıyamazlar" efkârına zâhib olarak Ermenilik davası sürmeye

devam ediyoruz. Lâkin bu büyük bir sehivdir. İslâmlarla ittifak mümkündür.

Onlardaki eski mutaassıblık gitdikçe zâil olmakdadır. İşte bu taraflarda

bir İslâm binbaşısı da bizim bu ittifak-ı efkârımızı anladığında madem

öyle ise münevver ve hürriyet seven İslâmlar Ermenilerin bu davasına karşı

duracak yerde iştirak etmeye borçludurlar dedi yolunda ve daha bu gibi ahvâllerden

bahseder. Gayet mühim bir bend dahi görülmüş olduğu gibi gazetenin

bazı nüshalarında da şevket-simât efendimiz aleyhinde bulunan İslâm,

komitenin bir takım işlerinden ve güya İstanbul'da onlardan vuku bulan tevkifâtdan

dahi bahsolunmuşdur ve yine İstanbul'dan yazılmış olan bir bendde

güya esna-yı istintâkda hâkimlerin Ermeni müfsidlere sahîh midir ki Murad

Efendi hazretleri yeniden cülûs ederse Ermenilere beylik vermek va‘d etmiş

deyu sual etdiklerine dair bir sarâhat dahi vardır ve Arapkir ve Dersim vukuâtlarında

ve Sivas vilâyetinde zuhura gelen hem eşkıyalık ve hem başka bir

takım ahvâlde Hınçak gazetesinin nakline itimad olunur ise İslâmlar ile Ermeniler

beyninde hakikaten bir hafî ittifak eserleri görülmekdedir ve Rusya

sınırındaki Yezidlere de başka bir Ermeni ihtilâl şirketi tarafından silah tevzî‘

olunmuş idüğüne dair malumâtımı dahi ma‘rûzâtımın birinci faslında beyân

etmiş olduğum gibi Van vilâyetinde bulunan Nasturîler ile dahi bir hafî ittifak

husûle getirilmeye çalışılmakda olduğuna dair malumâtımı da dördüncü

fasılda arz edeceğim. İşte ta‘dâd olunan tekmîl bu ahvâlden bir tarafdan Yunanistan'daki

İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'nin Balkan Şibh-i Cezîresi hakkında

büyük bir ittifak-ı beyne'l-milel tasavvurunun bir aynını Ermeni Hınçakyan

Şirketi'nin Anadolu'daki Ermeni, Türk, Kürd, Yezid ve Nasturî ve Çerkes

kavimleri arasında husûle getirmek yolunda sarf-ı mesâî eylediği ve bu suretle

diğer tarafdan şevket-simât efendimiz aleyhindeki komitenin tavsiye ve

38

teklifine dahi imtisâlen şevket-simât efendimiz ve hükûmetin şimdiki usul

ve idaresi aleyhinde dahi bir takım teşebbüsâtda bulunduğu anlaşılmakdadır

ve gerek Rumeli'nin ve gerek Anadolu'nun bu gibi bir ahvâle sevk olunmasında

İngiltere Devleti'nin parmağı olduğu şimdiye değin arz etdiğim bazı noktalardan

sâbit olduğu gibi ma‘rûzâtımın dördüncü faslında daha ziyade bir

suret-i zâhirede müstebân olacakdır.

Atina'dan müfârakat etmemden akdem şevket-simât efendimiz aleyhindeki

komitenin daha bazı fevkalâde mühim esrarına dahi vâkıf oldum ki onları

da ber-vech-i âtî arz ederim. İstanbul Kumkapı Vak‘ası'ndan evvel Dersaâdet'e

gelip muahharan firar etdiğini bi'd-defaât söylediğim Rusyalı Rupen

Hanazadyan nâm şahıs üç yüz yedi sene-i Rumîsinin ibtidâlarında Marsilya'-

dan İskenderiye'ye gitmek üzere vapura râkib olur. Vapurda Fransız elbisesini

lâbis ve Fransız Hocası nâm-ı müsteârı ile bir Osmanlı seyyâhına ikisi bir

kamarada olarak tesadüf eder. Bir müddet birbirinin ahvâlinden sual, cevabdan

sonra ol Osmanlı seyyâh refîkimin Ermeni ihtilâl cemiyetine mensub olduğunu

anladığında kendisi dahi İslâm olduğunu ve şevket-simât efendimiz

aleyhinde teşekkül etmiş olan komiteye mensub bulunduğunu ve bu komitenin

maksadı Memâlik-i Mahrûse-i Şahane'yi idare-i müstakille hâlinden bir

hükûmet-i meşrûta hâline tebdîl etmek için Çırağan Yalısı'ndaki zât-ı me‘âlîsimâtı

yahud şehzâdegândan başka birisini teclîs etdirmeye çalışmakdan ibaret

bulunduğunu söylediği gibi kendisinin de o yolda sarf olunmak üzere

Crédit Lyon Bankası'ndan on bin liralık bir çeki hâmil olduğunu ve bu komiteninin

Dersaâdet'den mâadâ Londra'da, Paris'de ve Mısır'da ve sair mahallerde

dahi adamları bulunduğunu söylemiş ve: "Erzurum taraflarında bir istiklâliyet

Ermenilerin hakkıdır." diyerek Ermeni Hınçakyan Cemiyeti'nin cehd

ve gayretini takdir ve tahsîn eylemiş idi ve bundan mâadâ Yemen cihetlerinin

Asir Aşireti'nin isyanı bahsi açıldıkda Sultan Abdülhamid Han hazretleri bir

gün bile taht-ı Osmanî'de rahat oturamayacaklardır. Daha çok müşkilâtlar

çıkaracağı ve zaten Asir Aşireti'nin eşkıyalarına birkaç bin İngiliz şaspo tüfenkleri

komitemiz ma‘rifetiyle Mısır'dan geçirilip tevdî‘ edilmişdir yolunda

bahisler etmiş idi. Vapurdan çıkdıklarında refîkim İskenderiye'de otele indiği

hâlde ol zât Kahire'ye gitmiş olmasıyla artık birbirine tesadüf etmezler. Refîkim

bir müddet ol taraflarda durdukdan sonra Atina'ya geldi ve bu tesadüfü

39

ile ânifu'z-zikr bahisleri bendenize nakletdi. Aradan biraz müddet geçdikden

sonra bir gün Atina'da refîkim Hanazadyan ile bendeniz birlikde gezmekde

iken caddeden geçen bir açık Lando arabası derûnunda açık renkli bir uzun

kaput giymiş, boylu poslu bir adam arabaya yaslanmış oturur iken refîkimi

gördüğünde araba süratle gitdiği cihetle arabadan geriye eğilip refîkime dikkatlice

bakdıkdan sonra arabayı durdurtdu. Refîkim dahi onu gördüğünde tanıdı

ve der-akab arabanın yanına koşarak gitdi. Bendeniz yerimde durdum.

İkisi beş dakika kadar birbiriyle görüşdükden sonra vedalaşıp ayrıldılar. Araba

yoluna devam etdi. Refîkim dahi yanıma geldiğinde işte bu zât şevket-simât

efendimiz aleyhinde sarf olunmak üzere on bin liralık bir çeki hâmilim

diyen zâtdır. Pire'de meşhur otel The Saint Petersburg'a inmiş, bu akşam oraya

beni davet etdi, seni de beraber almaya rızasını aldım dedi. Akşamısı gitdik.

Odasında bir siyah çantasından başka bir şey yok idi. Bir müddet öteden

beriden konuşduk. Sonra Atina'nın âsâr-ı atîkasından bahsetdiğinden kendisinin

bir mühendis olmasına dair şübhe etdim. Lâkin mühendis mi idi zâbit

mi idi, başka bir sıfatı mı var idi bilmem. Bu cihetleri asla açmıyor idi ve hatta

İslâm ismini de orada söylemedi. Lâkin akdemce vapurda refîkime söylemiş

idiyse de Hasan mı idi Hüseyin mi idi başka bir isim mi idi iyi der-hâtır

edemiyorum. Fransızca ismi de âdeta bir isim olmadığından hâtırımda kalmadı.

Zaten nâm-ı müsteâr idi. Bu adamın boyu uzun idi. İri kemikli lâkin zayıfça

rengi sarı ve benzi sararmış, gözleri mâi, saçı bıyığı açık sarı, sakalı tıraş

idi. Sinni otuz beş çağlarında idi. Fransızca mükemmel tekellüm eder olduğunu

refîkim bana söylemiş idiyse de otelde Fransızca lakırdı olmayıp Osmanlıca

söylenildi. Otelciye bazı Rumca emirler dahi verdiğinden biraz da Rumca

tekellüm eder olduğu anlaşılmakda idi. Bir saat kadar orada oturduk. Kendi

geldiğinin sebebini refîkim sual etdiğinde Atina'da bizim bir eski adamımız

vardır. Kendisi Rum'dur. İsmi Cleanti Scalyeri'dir. Vaktiyle İstanbul'da

Murad Efendi hazretlerinin en sadık bendesi idi. Müşârunileyh için çok fedakârlık

gösterdi. Az kaldı onun uğruna idam olunacak idi. Atina'ya firar edip

kurtuldu. İşte bu adam komitemizin en büyük müessislerinden biri itibar

olunur. Ol vakitden bu ana kadar daha yorulmamışdır. Biz hiçbir teşebbüse,

bu pederimize danışmadan el vurmayız. Bir mühim maddeden dolayı onun

ile görüşmeye gelmiş idim. Birkaç günden gideceğim dedi ve sonra bizim

40

Ermeni komitesi işlerinden bahis açıldığında: "Siz beyhûde çalışıyorsunuz.

Bu yol ile muvaffakiyet göremezsiniz. Taşralarda büyük işlere el vuracak

yerde Dersaâdet'de nümâyişler icra etseniz kâfidir. Sizde belki dinamit dahi

vardır. Murad Efendi yeniden tahta otursa sizin Devlet-i Aliyye'nin taht-ı himayesinde

istiklâliyet kazanmanız pek kolay olur. Zira onun tarafdarânı eski

efkâr sahibi Türkler değildir. Hürriyet seven zevâtdır ve müşârunileyhin teclîsine

mâni olan şimdiki Padişahımız efendimizdir. Esas madde şudur ki İstanbul'da

vukuâtlar çıkarılarak İslâm ve Hıristiyan ahali Sultan Abdülhamid

Han hazretlerinin idaresinden usansınlar. Sizin bu yolda hareketiniz bize haylice

suhûlet-bahş olur ve müstakbel tarafeyn için hayırlı olur." yolunda idare-i

lisan eyledi. Biz cevabımızda: "Komitemizin yedinde dinamit yokdur ve Dersaâdet'de

şimdi evvelkinden pek ziyade itina olunmakda olup artık evvelki

gibi nümâyişler icra etmek mümkün değildir." Dediğimizde: "Vâkı‘a müşkildir.

Lâkin mümkündür. İşte az vakitden Dersaâdet'de tarih-i Osmanî'nin son

on beş-on altı sene akdemki vukuâtlar gibi ahvâller yeniden meydana çıkacakdır.

Biz hukukumuzdan geri durmayacağız. Sû-i idare artık tahammül olunmayacak

derecelere vâsıl olmuşdur. Son ve kat‘î tedbirlere kalkışacağız."

yolunda bir şedîd lisan kullandı ve biz kendi müşevveş lakırdılarından izahât

taleb etdik ise de bir müddet sükûn ihtiyar etdikden sonra lakırdıyı değiştirip

yine merkûm Cleanti Scalyeri'nin bahsini açarak: "Bunun bir de sâbık Sultan

Murad lehinde düvel-i ecnebiyeye hitab olarak Fransızca matbû bir te’lif-kerdesi

vardır." dediğinde biz ol kitabı görmeye arzu gösterdik. "İki günden buraya

tekrar gelirseniz ol kitabın bir nüshasını size veririm, okursunuz ve daha

görüşürüz." dedi ve biz de iki günden tekrar nezdine gitmek va‘di ile vedalaşıp

ayrıldık. Zira biz Atina'da sâkin olduğumuz için vakit çok geçmeden Pire'-

den Atina'ya avdete mecbur idik. Esna-yı mülakâtda bu zât komitelerinin cesâmetinden

bahis ile: "Hatta Ertuğrul Fırkateyn-i Hümâyûnu'nun Japon sularında

gark olmasından beri daha pek çokları bizim efkârımıza iştirak etmişlerdir."

dedi. İki gün sonra yeniden otele gitdiğimizde otelci seyyâh-ı merkûmun

ol günü İtalyan Vapuru'na râkiben hareket etdiğini fakat bize teslim olunmak

üzere bir kitab bırakmış olduğunu söyledi ve otelciden ol kitabı aldık ve ol

günü Pire'den iki İtalyan Vapuru, birisi İtalyan ve diğeri Dersaâdet'e müteveccihen

hareket etdiğini anladık ise de seyyâh-ı mezbûrun hangisine râkiben

41

gitdiğini bilemedik. Sonradan Cleanti Scalyeri'nin te’lif-kerdesi olan ol kitabı

okuduk. Bunun mündericâtı eski işlerden bahseder olup pek muzır idi. Cennet-

mekân Sultan Abdülaziz Han'ın vefatından ve sâbık Sultan Murad'ın cülûsundan

ve hastalığından ve güya tabiblerin hastalığın teşhisine dair yalan

raportolarından ve şevketli Padişahımız efendimiz hazretlerinin şehzâdeliği

zamanındaki vukuâtlardan cülûs-ı hümâyûn-ı mülûkânelerinden sonraki bazı

vukuâtlara kadar birçok tezvîrât ile memlû bir takım hikâyât ve erâcîf nakletdiği

gibi kendisinin mahkemede mahkûm olmasından ve Atina'ya firarından

ve Sertabib-i Hazret-i Şehriyârî Mavroyani Paşa hazretleriyle kendi beynlerinde

ol vakitlerde cereyân eden muhaberâtdan ve daha bu gibi şeylerden bahseder

bir kitabdır. İşte gerek Mösyö Fitzgerald'ın gerek mezbûr Kelekyan ile

seyyâh-ı merkûmun verdikleri teşvikât birbirine çok mutabık geldiği gibi

Hınçakyan Cemiyeti'nin yavaş yavaş bu gibi ihtarât ve teşvikâta imtisâlen

hem Hınçak nâm resmî gazetesinde o yolda idare-i lisan etmeğe başlaması

ve hem de ol yeni plan üzere ve bir de Atina'daki İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'nin

planı üzere İslâmları ve milel-i saireyi de fesada vermek tarikına sülûk etdiği

ve fakat şimdilik Dersaâdet'de o yolda bir iş göremeyip taşralarda daha suhûletle

maksadlarını icra etmekde olduğu taşraların ahvâline dair bâlâda ta‘dâd

olunan hususât ve teferruâtdan müstebân olur ve bu işde dahi akdemce Mösyö

Fitzgerald'ın teşvikâtı vâki olduğuna nazaran belki şevket-simât efendimiz

aleyhinde bulunan bu gibi işlerde dahi İngiltere Devleti'nin Gladstone Fırkası'nın

alâkası olduğundan şübhe olunabilir olduğu gibi mâdem ki Yunanistan'-

da efendimiz aleyhinde bulunanlardan Cleanti Scalyeri gibi büyük bir müfsid

dahi vardır, bu makûlelerin dahi Ermeni Hınçakyan Komitesi gibi İttihad-ı

Şarkî komiteleriyle bir hafî münasebâtı bulunması da ihtimalden ba‘îd değildir.

Muş cihetinde bulunduğum vakit tâ tevkifimden biraz evvele kadar Atina

tarikıyla Londra'da Ermeni Hınçakyan Merkez Komitesi azâsından olan

Agnarkiyan'dan aldığım bazı muhaberâtda: "Sultan Abdülhamid Han hazretleri

aleyhinde bulunanların Dersaâdet'de bir müşkil çıkaracakları muhtemeldir.

Öyle bir hâl vuku‘unda fırsatdan istifade edip taşraların dahi asayişini

mümkün mertebe ihlâl etmeye çalışmak lâzım gelir." yolunda bazı talimâtlar

dahi almış olduğum gibi en son defa aldığım muhaberede de mezkûr talimâtlar

sırasında bir havâdis olmak üzere geçen senenin Hırka-i Şerif resminde

42

şevket-simât efendimizi istikbale gelmiş olan bir istimbot vapurunun esna-yı

avdetinde batmasından ve derûnunda bulunan adamlardan on, on beş kişinin

mağrûkan telef olmasından dahi bahsolunmuş idi. Acizleri vilâyetçe şedîden

takib olunmakda olduğumu bildiğimden muhaberâtımı daima ihrâk eder idim.

Onun için el-yevm yedimde hiçbir evrakım yokdur. İşte şu talimâtlardan dahi

efendimiz aleyhinde bulunanların germiyet üzere kendi maksad-ı pür-mefsedetlerine

çalışmakda oldukları anlaşılır ve saye-i kudret-vâye-i hazret-i Padişahî'de

öyle muzır hayallerin maâzallahi Teâlâ icrası zaten muhâl kabilinden

ise de şu bildiğim ahvâli arz etmek Padişahımız efendimiz hazretlerinin

nefs-i nefîs-i hümâyûnlarına sadakatim iktizâsından bulunduğu cihetle ol husus-

ı mahreme dair cemî‘ malumâtlarımın ber-vech-i bâlâ arz u takdimine

ictisâr kılındı.

Kulları

Mihran Damadyan

Dördüncü Fasıl

Politika nokta-i nazarıyla ecânibin Memâlik-i Şahane'de etdikleri

bazı seyahatlere ve yine âmâl-i siyasiye ile Ermenilerin ve Nasturî

Süryanîleri'nin Protestan Mezhebi'ni kabul etmeye temayülâtına

ve ecânibin o yolda tervîc-i mezheb etmelerine dair

Öteden beri İngiltere Devleti'nin Ermeniler ve Ermeniyyü's-sekene vilâyât-

ı şahanenin umûr-ı siyasiyesi hakkında başka devletlerden ziyade hususî

bir dikkat ve tedkik gösterdiği zaten malum ise de İngilizlerin bu tedkiki şu

son senelerde göze çarpacak derecede tezâyüd etmişdir. İngiltere'deki el-yevm

mevcud olan bir takım Ermeni komitelerine gösterdikleri hüsn-i nazar ve etdikleri

maddî ve manevî muâvenetler şöyle dursun, Memâlik-i Şahane'de mütemekkin

Ermenilerin ahvâlini tedkike memur olarak bir takım seyyâhların

ol tarafları geşt ü güzâr etmekde oldukları görülmekdedir. Birkaç sene mukaddem

Macaristanlı meşhur Mösyö Vambery'nin Dersaâdet'e gelip hatta

Padişahımız efendimiz hazretlerinin birkaç defa huzur-ı şahanelerine dahi

kabule şâyân buyurulduğu hâtırlardadır. Halbuki mûmâileyh Mösyö Vambery

İngiltere'nin muhafazakârân yani Salisbury Kabinetosu tarafından Ermenilerin

politika meselesinin esası ne olduğunu tedkik etmek memuriyeti ile Dersaâdet'e

gelmiş olarak ibtidâ Dersaâdet'den Londra'da neşrolunan Times ga43

zetesine kendi imzası tahtında: "Ermenilerin istiklâliyet davası esassız bir

dava olup birkaç delikanlıların işidir ve hem de Ermeniler kendi kendilerini

idare edemez oldukları için onlara bir istiklâliyet vermek abes olur." meâl ve

mefhûmunda bir bend yazmış idi. Times gazetesinin ol bendi hâvî olan nüshası

henüz buraya vâsıl olmadan ol vakit Dersaâdet'de bulunup muahharan

tard olunan Rusyalı meşhur Kirkor Nikososyan, Mösyö Vambery ile birkaç

defalar mülakât edip Ermeni Meselesi kendi zannetdiğinden ziyade esaslı bir

dava olduğu ve Ermeniler kendi kendilerini idareye muktedir oldukları iddiasında

bulunduğundan Mösyö Vambery'nin: "Madem öyle diyorsunuz bana sizin

bu efkârınızı taşıyan birkaç Ermeni daha gösterir iseniz sözünüze kanaat

edeceğim:" demesi üzerine merkûm Kirkor Nikososyan'ın teşvik ve tavsiyesi

ile bir takım Ermeniler birbirini müteâkib Mösyö Vambery ile görüşdükleri

gibi Ermeni Millet Meclisi Reisi Doktor Tiryakiyan Efendi ve akdemce orman

memuriyetinde bulunmuş olan Amasyan Efendi ve nihayet bendeniz dahi

Beyoğlu'nda Hôtel d'Angleterre'de mûmâileyh ile görüşdüm. Bu mülakâtlardan

sonra Mösyö Vambery bile kendi efkârını değiş[tir]miş, o da Ermenilerin

istiklâliyet davasını esaslı görüyor manasında İngiltere'nin müte‘addid

gazeteleri bendler yazdıkları gibi Londra'da neşrolunan Ermenlerin Fransızü'libare

Haiasdan gazetesi dahi yazmış idi ve Mösyö Vambery'nin kendisine

hitaben yazmış olduğu ve Avrupa'nın efkâr-ı umumîsi gitdikçe Ermenilerin

lehine dönmekde olup Ermenileri hoşnud etmek üzere onlara bir istiklâliyet

vermek lüzumu tabiî görünüyor meâlinde iki mektublarını gördüm ve bunlardan

birisinin Fransızca cevabını mezkûr Kirkor Nikososyan bendenize yazdırdığı

gibi diğerinin de cevabını mûmâileyh Doktor Tiryakiyan Efendi yazmış

olduğunu söyledi ve bendenizin mülakâtımda ise ol zaman meşhur Musa

Bey yeni İstanbul'a celb olunmuş olmasından mübâhasemiz ziyade Musa Bey

maddesi üzerine cereyân etdi ve onu müteâkib mûmâileyh Mösyö Vambery

Muş ovası ile Erzurum cihetlerinin ahalisinden ve Ortodoks Mezhebi'ni kabul

etmek arzusunu mübeyyin mahzarlar2 imzalanıp Rusya Devleti'ne takdim kılınmış

olduğuna dair İngiltere Devleti'nin malumât almış olduğunu söyleyerek

bunun esası olup olmadığını bendenizden sual etdi. Acizleri dahi vaktiyle

2 Metinde "mazharlar" şeklinde geçmektedir.

44

muallimliğe Muş cihetlerinde bulunduğumda Saatçi Manuk nâmında bir Muşlu

Ermeni ile biraderinin öyle bir mahzar3 meydana getirmek maksadında bulunup

hatta mezkûr Saatçi Manuk'un bu iş için birkaç defa Erzurum'a gidip

gelmesini der-hâtır eyledim ise de hem mezbûr Saatçi Manuk'un ve refîklerinin

ol teşebbüsün neticesini bilmediğim ve hem de zaten öyle bir mahzarın4

vücudu sahîh bile olsa Ermenileri Rusya'ya meyyâl göstermeği muvâfık görmediğim

için mezkûr havâdisi suret-i kat‘iyede tekzib etdim ve Mösyö Vambery

bu işe gayet ehemmiyet verdiği cihetle kendi defterinde bu işin aslı olmadığını

işaret etdi. Mûmâileyh Mösyö Vambery'nin Dersaâdet'e gelip gitmesinden

bir müddet sonra İngiltere'nin Manchester Guardian and Review

nâm muhafazakârân fırkasına mensub meşhur gazetesinin bir muhbirinin dahi

Ermenilerin ahvâlini tedkik için Dersaâdet'e gelip oradan da Rusya cihetlerine

gitdiğini haber aldım ise de onun ile görüşmedim. Bundan mâadâ Lady

Bishop nâmında bir İngiliz kadının dahi Erzurum ve Muş ve Bitlis ve Van ve

İran hududu cihetlerinde bir seyahat icra etdikden sonra İngiltere'ye avdetinde

Londra'da büyük bir miting tecemmu‘ ederek Ermeniler lehinde nutuk

îrâd etdiği gibi geşt ü güzâr etdiği cihetlerin Kürd ve Ermeni ahalisinin ahvâline

dair İngiltere'nin cerîdelerine ve hususuyla Comtemporary Review nâm

risâle-i mâhiyyede mufassal bendler yazdığı malumdur. İngiltere'nin Gladstone

Fırkası'na mensub Daily News gazetesinin muhbirliği mülâbesesiyle

Mösyö Fitzgerald nâm bir İngiliz'in dahi gerek Dersaâdet'e gelmesinden ve

etdiği teşvikâtdan ve gerek Yunanistan'da ve sair mahallerde kendi mensub

olduğu fırka nâmına gördüğü işlerden ve icra etdiği entrikalardan ma‘rûzâtımın

evvelki fasıllarında suret-i kâfiyede bahis ve tarif olunmuşdur. Ermenilerin

politika nokta-i nazarıyla Protestanlığı kabul edip İngilizlerin Anglikan

Mezhebi'ne iştirak etmeye temayülâtına gelince; bu temayülât çokdan

beri rû-nümâ-yı zuhur edip gerek Ermenilerin bazı serpiskoposları ve patrikleri

tarafından ve gerek İngilizler tarafından bu efkâr takdir ve tervîc olunmakdadır.

Müteveffâ meşhur Ermeni Patriği Nerses Efendi bu efkârın en büyük

mürevvici olup kendi patrikliği zamanındaki cerîdelerde bu ruhânî meseleden

dolayı açıkdan açığa mülâhazât görülmekde idi ve müşârunileyh Nerses

3 Metinde "mazhar" şeklinde geçmektedir.

4 Metinde "mazharın" şeklinde geçmektedir.

45

Patrik'le İngilizlerin ruhânîce en büyüğü olan ve Meclis-i Mebûsân azâlığında

bulunan Canterbury serpiskoposunun beyninde bu maddeden dolayı birçok

muhaberât cereyân etdiği ve hatta ol vakitler bir takım İngiliz piskoposlar

meb‘ûsen Kudüs-i Şerif'e gelip oradaki Ermeni Patrikhânesi'de Ermeni

mezhebinin itikadının esaslarını tedkik etdiklerini ve ondan sonra Nerses Patrik'le

İngilizlerin serpiskopos beynindeki muhaberât ve münasebât daha ziyade

kesb-i ehemmiyet ederek lâkin bazı esbâb-ı malumeye mebnî suret-i hafiyede

icra olunmağa devam etdiği cümle-i malumâtlarımdandır. Nerses Patrik'in

vukû‘-ı vefatıyla bu iş bir vakit ta‘lîk olunduysa da şimdiki Revan Kilisesi

Katogikosu Hrımyan Efendi'nin Dersaâdet'de bulunduğu vakitlerde bu

iş yine mevzû‘-ı bahs olup ve zaten Hrımyan Efendi dahi Nerses Patrik'in efkârında

bulunduğu ve Canterbury serpiskoposunu İngiltere'ye azîmeti zamanından

bizzat tanıdığı cihetle tekrar ol münasebât gizlice cereyân etmeğe başladı

ve şu [so]n dört senelerde Ermeni Meselesi bir derece kesb-i ehemmiyet

etdiğinde İngiltere'nin Mebûsân Meclisi'nde ol meseleye dair birçok uzun

mücadelât icra olunduğu malum olduğu gibi ol mücadelât arasında en ziyade

Ermeniler lehinde serd-i efkâr eyleyenlerden biri de müşârunileyh Canterbury

serpiskoposu olduğu ve hatta kendi mübâhasesinde Ermenilerin mezhebi

Anglikan Kilisesi'nin itikadına en yakın mezheb olduğunu suret-i aleniyyede

ilan etdiği muhakkakdır ve birkaç sene mukaddem Amerika'nın New York

şehrinde muhâcereten bulunan şark Ermenilerinin bir Protestan kilisesinde

kendi ayinleri üzere kudâs-ı şerif icra etmelerine oranın Anglikan itikadına

mensub olan piskoposunun ruhsat vermesi üzerine şimdiki Ermeni Patriği

rütbetli Horen Efendi'nin bir Protestan kilisesinde Ermenilerin kudâs-ı şerif

icra etmeleri öteden beri emsali nâ-mesbûk bir şey olduğu ve asıl Ermeni

mezhebinin itikadının muhalifinde bulunduğu müsellem olduğu hâlde kendisinin

bundan sarf-ı nazarla hatta ol ruhsatı veren New York'un Protestan piskoposuna

İngilizce ve Ermenice olarak bir de teşekkürnâme yazması ve bu

teşekkürnâmenin gerek İngilizcesi ve gerek Ermenice dibâcesinin aynı litoğrafya

usulüyle New York'un İngilizce gazetelerinde derc olunması iki mezhebbaşları

beyninde ne derece mukârenet hâsıl olduğuna büyük ve kavî bir

delildir. Sene-i mâziyede dahi yine İngilizlerin Anglikan Kilisesi'ne mensub

üç-dört İngiliz piskoposlarının Adana ve Haleb vilâyetlerinin birçok mahal46

lerini geşt ü güzâr ve her yerde Ermeni mekteblerini ve manastırlarını ziyaret

etdikleri gibi Ermenilerin ikinci katogikosu rütbetli Mıgırdıç Efendi'nin

katogikoshânesi olan Maraş'daki ve Sis şehrindeki manastırlara da azîmetle

orada müşârunileyh Mıgırdıç Katogikos ile birkaç günler mülakât etdikleri

malum olup işte arz u beyân olunan bu ahvâl ve hususât Ermenilerin en büyük

katogikoslarıyla Dersaâdet Ermeni Patriği'nin bile Ermenilerin Anglikan

Kilisesi'yle iştiraki meselesine suret-i hafiyede meyyâl ve muvâfık bulunduklarını

isbata kâfidir ve bu ise Ermenilerin eski itikadlarına açıkdan açığa muhalif

geldiği zâhir ve bâhir olmakla görülen işbu temayülâtın esası Ermenilerin

politika meselesi olduğu da nümâyândır ve bu iddiamın sahîh ve hakikî

olduğuna bir delil de şudur ki Cizvit nâm Katolik ecânibin bazı vilâyât-ı şahanede

mektebler küşâd etmeleri gayreti üzerine Ermenilerin ve Ermeni Patrikhânesi'nin

ol kadar büyük velveleler ile bu işin men‘i zımnında Hükûmet-i

Seniyye'ye müracaat etdikleri hâlde Amerikalı Protestan misyonerlerinin

Harput'da ve Merzifon'da ve Ayntab'da ve sair pek çok mahallerde birçok

mektebler ve hemen dârülfünûn derecelerinde kolejler te’sis ve küşâd etmelerine

karşı asla iştikâ etmemekde olduklarından mâadâ gerek ol Protestan

mekteblerine ve kolejlerine ve gerek Rumelihisarı'ndaki Robert Kolej ile Üsküdar'daki

Home nâm inâs mektebine kesret üzere kendi çocuklarını yollamakdadırlar

ve gerek Merzifon ve gerek Harput ve sair mahallerin Ermeni

Protestanlarında ve Protestan ecnebi misyonerlerin kolejlerinde bile fesad

eserleri rû-nümâ-yı zuhur etdiği Hükûmet-i Seniyyece malum ve muhakkakdır.

İşte bâlâda tarif olunduğu vech üzere İngilizlerin Ermenilerin kendi Anglikan

kiliseleriyle birleşmesine bu derece sarf-ı ikdâm ve mesâî etmelerinden

maksad bir tarafdan Katolikliğe karşı mezhebce bir fütûhât etmek ve diğer

tarafdan Rusya'nın tervîc-i mezheb efkârına meydan bırakmamak niyetinden

ibaret olduğu gibi Rusya politikasına karşı İngiltere'nin şarkda gözetdiği

menâfi‘ine muvaffak olması için tertib etdiği bir plandır. Rusya'nın tervîc-i

mezheb efkârı dediğim de şudur ki daha evvelleri Ermenileri Ortodoks Mezhebi'ne

davet yolunda Rusya'nın dahi cehdleri vâki olup fakat semeresiz kaldığı

gibi bundan altı-yedi sene mukaddem Rusya Devleti Erzurum'da hemen

hiçbir Rus bulunmadığı hâlde orada bir Rus manastırı ve kilisesi te’sis etmek

istedi ve ol vakitki Rus gazeteleri Rusya'nın bu kararı henüz icra olunmadı

47

ve Ermenilerin cühelâsını ber-taraf ederek az çok iş bilirlerinin kâffesi de

Rus politikasına zıd oldukları gibi Ortodoksluğa asla mukârenet göstermedikleri

için Rusya'nın tervîc-i mezheb efkârı terakkî etmemekdedir. Nihayetü'lemr

İngilizlerin Van vilâyetinin Hakkari cihetlerinde bulunan Nasturî Süryanîleri

dahi kendi Anglikan mezheblerine davet yolunda sarf-ı mesâî eylemekde

olduklarına ve Nasturîlerin Patriği olan Mar Şimon Efendi ile yine İngiltere'nin

ruhânîce en büyüğü olan Canterbury serpiskoposu beyninde dahi Ermenilerle

cârî olduğunun aynı olarak mezhebce ittifak emeliyle münasebât ve

muhaberât cereyân etmekde olduğuna dair malumâtım olduğu gibi çokdan

beri sâbık Van Murahhasası ve şimdiki Ermeni Katogikosu Hrımyan Efendi

dahi müşârunileyh Mar Şimon ile pek dost olup Ermeni ve Nasturî kiliseleri

arasında şimdilik bir ittifak değil yalnız bir hüsn-i münasebât husûle getirmeye

muvaffak olmuşlardır ve bu Nasturî Süryanîler dağlık mahallerde ve hususuyla

Çölemerik dağlarında ve İran hududunda kesret üzere sâkin oldukları

ve ale'l-umum müsellah bulundukları cihetle Ermeni ihtilâl komiteleri ve

hususuyla Ermeni Hınçakyan Cemiyeti onları dahi ihtilâl ve isyana teşvik etmekdedirler

ve İngiltere'nin ise bu küçük milleti de Ermenilerle beraber ayaklandırmağı

kendi menâfi‘ine mutabık görmekde olduğunu anlamak için şu

son birkaç senelerde neşrolunan Mavi Kitablar'a atf-ı nazar-ı dikkat olunması

kâfidir.

Kulları

Mihran Damadyan

Arz-ı Dehâlet

Bâlâdaki dört fasla münkasım olan ma‘rûzât-ı çâkerânem, cemî‘ malumâtlarımı

muhtevî olup sırf Ermeni fesadında vâki olan medhalimin bile ancak

bir kısmı Hükûmet-i Seniyyece malum ve mütehakkık olup kısm-ı a‘zamı

mechûl olduğu ve meydanda diğer malumâtlarımı itirafa çâkerlerini icbâr

edecek hiçbir eser ve isnâd bulunmadığı hâlde ancak hüsn-i rızasıyla ve vicdan-

ı acizâneme sığmayan bir bâr-ı girânın ref‘iyle izhâr-ı sadakat etmek arzusuyla

hiçbir şey ketm etmeyerek gerek Ermeni fesadında sebkat etmiş olan

medhalimin derece-i hakikiyesini ve gerek asla ve hiçbir gûnâ medhalim olmayıp

yalnız vukûf ve malumâtım bulunan diğer umûr-ı siyasiye ile nefs-i

akdes-i hazret-i Padişahî'ye müte‘allik olan ânifu'z-zikr hususâtı ber-vech-i

48

bâlâ tamamıyla arz u takdim eylediğim gibi Ermeni fesadına her nasılsa dahil

olduğumdan dolayı hûnâbe-i nedâmet ü şermsârî ile atebe-i felek-mertebe-i

hazret-i zıllullahîye yüzüm ve gözüm sürerek ve merhametli Padişahımız

efendimiz hazretlerinin ulviyet-i cihan-bânîlerine sığınarak izhâr eylediğim

işbu sadakat ve ubûdiyet-i acizânem ve ale'l-umum Ermeni Katolik Milleti'-

nin müsellem olan ciddî ve ebedî sadakati için olsun şu hâl-i malûlüme ve

biçare validem ile hemşirelerim câriyelerinin gözyaşlarına merhameten şu

aciz kullarının dahi mazhar-ı afv-ı şahane buyurularak yeni başdan ihyâ ve

çerâğ buyurulmaklığım hususunda ol bâbda ve her hâlde emr u fermân ve

lutf u ihsan veli-nimet-i bî-minnetimiz şevketli, kudretli, kemâl-i merhametli

Padişahımız efendimiz hazretlerinindir.

Fî 11 Şubat sene 1309

Kulları

Mihran Damadyan

Y. PRK. BŞK, 35/29

8 YOZGAT HADİSESİ'NİN TAHKİKİ

Yozgat'ta Müslüman ve Ermeni ahali arasında meydana gelen olaylarla

ilgili tahkikatın tamamlandığı, hadiseyi tertipleyenlerin tespit edilerek yakalandığı

ve adlî soruşturmanın devam ettiği

2 Mart 1894

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Yozgad'da Heyet-i Tahkikiye Azâsından Hüsnü Bey Kullarından Şifre

Hâdisenin suret-i zuhur ve cereyânı olup hakkındaki ihzâr müzekkiresinin

Tuzkaya Mahallesi'ndeki hânesine tebliği sırada polis komiserini cerh

ile firar ve ihtifâ eyleyen Kehribarcıyan Kirkor'un muhtefî olduğu ertesi günü

Ermeni muhbirleri tarafından ihbar olunan hâne bi't-taharrî iki ... iki seneden

beri firarda bulunan müfsidlerden diğer bir şahsın orada elde edilmesini

müteâkib merkûm Kirkor birdenbire müsellahan başka bir hâneden çıkıp

kordonda bulunan asâkir-i şahane ve zabtiye üzerlerine revolver ile altı defa

49

ateş etmesiyle bi'l-mukabele mecrûhan derdest olunarak fakat bu hâli gören

Ermeni erbâb-ı mefsedeti tarafından etrafdaki hânelerden tahlîs maksadıyla

esliha endâhtına başlanmış ve merkûm hükûmete götürülür iken çarşıda ve

civarında ve sair mahallerde kalabalık ve izhidâm hâsıl olmasıyla beraber

bunlardan bir cemm-i gafîr bu adamı götürmekde olan kolu takiben gelmiş

olup merkûmu kordon altına almak ve derdest eylemek için evvelce gönderilen

kollar daha oralarda bulunduğu ve kalabalığı dağıtmak ve kargaşalığı

men‘ etmek üzere kumandanlıkdan başkaca da kollar gönderildiği hâlde men‘

ve teskîn kâbil olamayarak her nasılsa mücadele ve mudârebe zuhura başlamışdır.

Şu fenalık vuku‘uyla beraber kesb-i cesâmet eylemesiyle ahali rastgeldikleri

yerlerde birbirine taarruza başlayıp o esnada birçok Ermeni'nin Tuzkaya

Mahallesi'nden müctemi‘an ve müsellahan sürat ve dehşetle Eskipazar

Mahallesi'ne doğru gelmekde ve men‘-i muhâcemeleri için ahali-i İslâmiyenin

orada toplanmakda oldukları haberi üzerine giden kol tarafından İslâm

ahali dağıdıldığı gibi işbu Ermenilerden firar edemeyen yirmi beşi silahlarıyla

beraber tutulup hükûmete götürülmüş ve silahsız olan bazıları dahi yolda

gelirken silahlarını bir takım Ermeni hâneleri pencerelerinden içeriye atmış

ve bunlar evvelce asâkir-i şahaneye teşhîr-i silah ve bir de zabtiye cerh eylemişdir.

Tuzkaya Mahallesi'nde bir Ermeni hânesinden kesretle silah atıldığı

ve haric-i hânede müctemi‘ ahâlî-i İslâmiye cânibinden dahi mukabele olunduğu

ve orası Ermeni mahallesi olup İslâm sükkânı yalnız iki hâneden ibaret

bulunmasıyla ahali-i İslâmiye'nin işbu iki hâneyi taarruzdan muhafaza maksadıyla

ictimâ‘ eylediği anlaşılarak tedâbîr-i lâzıme bi'l-ittihâz her iki tarafın

ateşleri kesdirildiği ve Ermeni hânesi halkı dahi te’min ile silahları ahz olunduğu

gibi İstanbulluoğlu Mahallesi'nde ... hânesinden ve yekdiğerine muttasıl

kezâlik birkaç Ermeni hânesinden silah atıldığı ve orada da İslâmların ictimâ‘

etdikleri müşâhede olunarak İslâmlar dağıtdırılmış ve hânedeki Ermeniler

isti‘mâl-i silahdan men‘ etdirilmişdir. Bir tarafdan dahi çarşı ve civardaki

ictimâ‘ın dağıdılması ve bırakılan dükkânların muhafazası ve dükkânlardan

birinde zuhur eden ateşin basdırılması ve havflarından bazı dükkân ve kahvehânelerde

saklanmış İslâm ve Hıristiyan ahalinin ve Çarşı Hamamı'nda

bulunan ve dûçâr-ı dehşet olan kadınların ... sâlimen yerlerine gönderilmesi

ve gürültü olan mahallerde diğerlerinin dahi gelip inzimâm eylemesine mey50

dan verilmemesi gibi tedâbîr-i mukteziye dahi tamamen ifa kılınmışdır. Hâdise

işte bu suretle cereyân edip Ermeni muhtarları cânibinden bi'l-ihbar gönderilen

belediye tabibinin başka başka icra eylediği muâyene üzerine verdiği

raporlara nazaran hâdisede Ermenilerden sekiz maktûl ve elli üç mecrûh vuku

bulmuş ve İslâmdan yalnız bir zabtiye neferi yaralanmış ve maktûllerden

biri tüfenk ve ikisi revolver kurşunuyla ve ikisi âlet-i câriha ve biri âlet-i darb

ile ve biri dahi ya yüksek bir mahalden düşmek veya şedîden darb olunmakla

vefat etdikleri gibi mecrûh ve maznûn-ı merkûm Kehribarcıyan Kirkor

ahîren kendi kamasıyla intihara da tasaddî eylemiş ve mecrûhların dahi ikisi

tüfenk kurşunuyla ağır ve biri revolver ile vasat ve üçü âlet-i câriha ile ağır

ve on ikisi evsat ve biri âlet-i darb ile ağır ve yedisi vasat ve biri âlet-i câriha

ile hafif ve yirmi biri dahi âlet-i darb ile kezâlik hafif suretde bulunmuşdur.

Kehribarcıyan'ın mukabeleten ve mecrûhan derdestinden başka asâkir-i şahane

ve zabtiye tarafından isti‘mâl-i silâh olunmayıp mezkûr raporlar[da] ondan

mâadâ maktûl ve mecrûhlar adi tüfenk ve revolver ve tabanca kurşunu

ve kama ve bıçak ve sopa ve taş gibi şeylerle telef ve cerh olundukları dahi

gösterilmişdir. Kâtil ve cârihlerin zâhire ihracı tahkikât-ı adliye ile meydana

çıkacağı derkâr olduğundan cihet-i adliyece de tahkikâta kemâl-i germî ile

müdâvemet etdirilmekde olarak bu yolda dahi peyderpey istihsâl olunacak

malumât-ı sahîha ve hususuyla maktûllerden Ermeni kadınının kâtilinin zâhire

ihracına fî 25 Kânûn-ı Sânî sene [1]306 tarihli telgrafnâme ile Bâbıâli'den

tebliğ buyurulan emr u fermân-ı Padişahî hükm-i celîline tevfîkan pek ziyade

sürat ve germiyet verdirilmekle ondan dahi hâsıl olacak netice arz kılınacakdır.

Arbede ahali-i İslâmiye ile Ermeniler beyninde vuku bulmuş ve İslâm'ın

mücadeleye ayak takımı karışmış olduğu gibi sebebi dahi hîn-i derdestde

mârrü'l-arz hânelerden Ermeniler tarafından silah atılması ve maznûnu

götüren kol arkasınca cemiyetle gidilmesi olmuşdur. Ber-mantûk-ı emr u

fermân-ı hümâyûn keyfiyet vilâyete de bildirilmişdir. Fermân

Fî 26 Kânûn-ı Sânî sene [1]309

Heyet-i Tahkikiye'den Mektubî-i Dahiliye

Hüsnü

**

51

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Başkitâbet Dairesi

Yozgad'dan Şifre Telgrafnâme

Geçen Teşrîn-i Sânî'nin otuzuncu günü Yozgad'da vuku‘a gelen hâdisenin

mürettib ve muharrikleri ve fesad komitesini teşkil edenler kimler olup

ne suret-i desîsekârânede işe başlanmış olduğu mukdimâne icra kılınan tahkikâtdan

ve vesâit-i münasibe ile celb olunarak lisan-ı tatyîb ve mahremâne

kabul edileceği hakkında te’min eylediğim Ermeni mu‘teberlerinin bu bâbda

serd eyledikleri ihbarâtdan esas-ı mesele vuzûh kesb etmişdir. Şunların ifadâtı

çâkerlerinin de hâzır olduğum hâlde Hey’et-i Tahkikiye reisi ferik paşa

hazretleri cânibinden zabıt varakasına aldırıldı. Bir tarafdan istiknâh-ı fesada

şu vechile sa‘y olunduğu gibi Ermenilerin aklı başında ve işleriyle meşgul

olmak arzusunda bulu[na]nlar komite memurlarının tehdidinden mütevahhiş

oldukları cihetle hükûmetden muhtefî olan bu fedailerin elde edilmeleri de

ehemm-i umûrdan görünerek fakat polis komiserini cerh eyledikleri yolda

yine bir uygunsuzluk zuhuru melhûz olmasına nazaran komite efrâdının

hâneleri bi't-taharrî derdest edilmelerine hâcet kalmaksızın icab edenlere

zemîn [ü] zamana münasib mukaddemât-ı kelâmiye tertib ve beyân olunduğundan

ahz u girifti matlûb ve mültezem eşhâs akşamdan sonra sâkin olduğum

mahalle birer birer geldiler. Cümlesi de dehâlet eylediler. Çâkerleri de

reis paşaya gönderdim. Dişli ve azgın olanlar lehü'l-hamd saye-i hazret-i

Padişahîlerinde bilâ-vukuât şimdi elde edilmişdir. Bazıları da hapishânede

mevcud olduklarından artık yapılacak şey emr u fermân-ı hümâyûn-ı Padişahî

mantûk-ı münîfi üzere bedhâhânın itirazâtına sebebiyet verilmeyecek suretde

tahkikât icra ve Divan-ı Harb-i Örfî'de verilecek hükmün o esasa binâ

kılınması maddesinden ibaret olup bu emr-i ehemm ise hey’et-i hâkimeye

aid olduğu ma‘rûzdur. Fermân.

Fî 18 Şubat sene [1]309

Ankara Valisi

Memduh

Y. PRK. KOM, 8/47

52

9

MATBUAT-I ECNEBİYE KALEMİ MEMURLARINDAN

HAMPARSUM'UN ERMENİ KOMİTESİ TARAFINDAN

ÖLDÜRÜLMESİ

Yozgat Hadisesi'nde devlete sadık bir şekilde hizmet ettiği için taltif edilerek

Matbuat-ı Ecnebiye Kalemi'ne aldırılan Hamparsum'un Ermeni Komitesi tarafından

öldürülüp ailesinin tehdit edildiği

28 Ağustos 1895

Saadetli efendim hazretleri

Ermeni Hadisesi esnasında Yozgad'da hidemât-ı sâdıkâne ibrâz etdiği

cânib-i çâkerîden arz olunması üzerine taltifen müstevfî maaşla Matbûât-ı

Ecnebiye Kalemi'ne aldırılan Hamparsum'un Ermeni Komitesi tarafından geçen

gün Dersaâdet'de itlâf edildiği gibi birkaç güne kadar Dersaâdet'deki pederiyle

efrâd-ı ailesinin ve bu yolda ibrâz-ı hizmet ve sadakat eden sairlerinin

dahi bulundukları mahallerce imhası komitece mukarrer olduğu ve mahv

edileceklerin fotoğrafları da aldırılmış idüğünden komite fedailerine dağıdıldığı

haber verilmekle berây-ı malumât arz-ı keyfiyete ibtidâr kılındı. Emr u

fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 8 Rebîülevvel sene 1313 ve fî 16 Ağustos sene 1311

Ankara Valisi

Mehmed Memduh

Y. PRK. UM, 32/96

10 MARAŞ VE ÇEVRESİNDEKİ ERMENİLERİN İHTİLÂL

HAZIRLIKLARI

Maraş ve çevresinde emniyetin olmadığı iddiasıyla iki muhtıra gönderen

ve hükümetin davetine icabet etmeyen Maraş Katolik murahhasasının çarşı ve

pazarların kapanmasını emretmesi, Zeytun Ermenileri'nin de Alabaşlılarla birleşerek

ihtilâl hazırlığı içerisine girmeleri üzerine gerekli tedbirlerin alınmasının

istendiği

27 Ekim 1895

Haleb Kumandanlığı'ndan

Adem-i emniyetinden bahisle bazı isnâdâtı hâvî iki kıt‘a muhtıra gönderen

Maraş Katolik murahhasasının Meclis-i İdare azâ-yı tabîiyesinden olmak

hasebiyle hükûmete gelmesi için jandarma mülâzımı gönderilmiş ise de kili53

sede millet-i saire rüesâsıyla mu‘teberânını toplamış olduğu hâlde izhâr-ı hiddet

ve şiddetle yirmi bin nüfusun reisi olduğundan çarşı ve pazarın kapanmasını

emreylediği ve makamât-ı âliyeden emir olmadıkça kendisi dahi hükûmete

gelmeyeceğini kat‘iyyen beyân ve ferdâsı günü mûmâileyhin nezdine

Livâ Tahrirât müdürüyle azâdan Şükrü Bey gönderilerek Ermeni ve Protestan

reis-i ruhânîleri ile mu‘teberânı dahi orada hâzır oldukları hâlde lisan-ı münasible

tebligâtda bulunulmuş ise de semeresi görülmeyip Hıristiyanların fikri

tevsî‘-i fesad olduğu ve sebebiyet vermemekde olan ahali-i Müslimenin eslihası

bulunmadığı ve ilk erbâb-ı kıyâmın ikisinin hânesinden kırk sekiz parça

mütenevvi‘ esliha çıkarıldığı gibi Karamanlı Mahallesinin erbâb-ı fesadının

hânesinden dahi birkaç esliha ve üç kıyye mikdarı barut ve sair fişenk derdest

edildiği şimdi Maraş Mutasarrıflığı'ndan alınan telgrafnâmede bildirilmiş ve

bunu müteâkib alınan diğer telgrafda dahi li-ecli't-tahkik Alabaş'a gönderilmiş

olan jandarma binbaşısı maiyyetindeki altı neferle avdet ederken Fırnız

Nahiyesi civarında önlerine çıkan iki bin kadar eşhâs-ı muzırra mûmâileyh

binbaşı ile bir nefer jandarmayı şehid eyledikleri tahlîs-i can ederek gelen bir

nefer jandarmanın ifadesinden anlaşılmış olduğu gibi bu Alabaş fesadının

muharrikleri Zeytun ve Maraş Ermenileri olup karîben tevsî‘-i fesad ile etrafa

hücum edecekleri kaviyyen melhûz olduğundan ve Zeytun telgraf hattı dahi

şimdi kat‘ olunduğundan Pazarcık Redif Taburu'nun teslîhiyle iki dağ topunun

serî‘an irsâline müsaade olunması mezkûr mutasarrıflıkdan istirhâm olunmuş

ve bunu müteâkib gelen diğer telgrafda dahi Zeytun Ermenileri'nin Alabaşlılara

iltihak ederek iki-üç bini mütecâviz Ermeni'nin dağlara çıkarak yolları

sedd ü bend ederek ve Maraş'ın çarşı ve pazarı kapalı olarak Ermenilerin

ihtilâl üzere bulundukları ve Bertiz çayı cihetinde bulunan asâkir-i şahane

üzerine hücumla bir neferi şehid etdikleri ve Haleb'le Maraş arasındaki telgraf

hattını dahi kat‘ edecekleri ve bu işin bir-iki taburla idaresi gayr-ı mümkün

olduğundan dört-beş taburla mikdar-ı kâfi dağ topunun sür‘at-i i‘zâmı

şiddetle istid‘a olunmakla ve keyfiyetin dahi gerçekden mühim olup bu tehiyyâtı

icab etmekle icra-yı icabına müsaade buyurulması müsted‘âdır. Fermân.

Fî 15 Teşrîn-i Evvel sene [1]311

Nizamiye Onuncu Fırka Kumandanı

Ferik Edhem

Y. PRK. ASK, 107/63

54

11

MAMURETÜLAZİZ'DE BAŞLARINA SARIK SARAN

ERMENİ FESATÇILARIN SÜRYANÎ KADİM KİLİSESİ'NE

SALDIRMALARI

Mamuretülaziz'de başlarına sarık saran Ermeni fesatçıların Süryanî Kadim

Kilisesi'ne saldırarak Kürtleri tahrik ettiklerinin Süryanî Kadim Patrik vekili tarafından

bildirildiği

16 Ocak 1896

Bâb-ı Âlî

Daire-i Sadaret

Âmedî-i Divan-ı Hümâyûn

1830

Mamuretülaziz Ermeni fesedesinin başlarına sarık sararak İslâm kıyafetiyle

kiliselerine hücum ve çend neferlerini katl ile emvâl ve eşyalarını gâret

ve Kürdleri dahi tahrik etdiklerine ve Ermeni hânelerinde emvâl-i mağsûbe

zuhur eylediğine dair mahalli Süryanî-i Kadim murahhasa vekilinin ve

mu‘teberândan dokuz kimsenin imzalarını hâvî vârid olan şukkanın leffiyle

cemaat-i merkûmenin Ermenilerden tefrîki hakkında bazı ifade ve istid‘âya

dair Dersaâdet Süryanî-i Kadim Patrik Vekâleti'nden i‘tâ kılınan takrîr ve

melfûfu manzûr-ı âlî buyurulmak için Adliye ve Mezâhib Nezâret-i Celîlesi'-

nin tezkiresiyle ma‘an arz u takdim kılınmış ve li-ecli'l-malumât bir sureti

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne verildiği gibi gazetelerle de ilân etdirilmişdir,

efendim.

Fî gurre-i Şaban sene [1]313 ve fî 4 Kânûn-ı Sânî sene [1]311

Sadrıazam

Rifat

**

Adliye ve Mezâhib Nezâreti

Mezâhib Müdürlüğü

721

Huzur-ı Sâmî-i Hazret-i Sadâret-penâhî'ye

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki

Mamuretülaziz'de Ermeni fesedesinin başlarına sarık sararak Osmanlı

kıyafetiyle kiliselerine hücum ve çend neferlerini katl ile emvâl ve eşyalarını

55

gâret ve Kürdleri dahi tahrik etdiklerine ve Ermeni hânelerinde emvâl-i mağsûbe

zuhur eylediğine dair mahalli Süryanî-i Kadim murahhasa vekilinin ve

mu‘teberândan dokuz kimsenin imzalarını hâvî vârid olan şukkanın leffiyle

cemaat-ı merkûmenin Ermenilerden tefrîki hakkında bazı ifade ve istid‘âya

dair Dersaâdet Süryanî-i Kadim Patrik Vekâleti'nden verilen takrîr melfûfuyla

beraber takdim-i huzur-ı sâmî-i cenâb-ı Sadâret-penâhîleri kılınmış olmakla

ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 29 Receb sene [1]313 ve fî 2 Kânûn-ı Sânî sene [1]311

Adliye ve Mezâhib Nâzırı

Abdurrahman

**

Adliye ve Mezâhib Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi'ne

Ma‘rûz-ı dâ‘î-i dîrîneleridir ki

Mamuretülaziz'de mukim millet-i dâ‘iyânem Patrik vekili ve mu‘teberânından

dokuz imza ile taraf-ı acizîye gönderilen ve sureti leffen hâk-i pây-ı

efhamîlerine takdim olunan şukkanın muhteviyâtı muhât-ı ilm-i âlî-i dâver-i

a‘zamîleri buyurulacağı vechile gerek Hükûmet-i Seniyye'den ve gerek Müslüman

vatandaşlarından şimdiye kadar mugayir-i adalet bir hâl görmeyip her

suretle memnun ve müteşekkir iken geçenlerde Ermeni fesedesi başlarına sarık

sarıp hoca kıyafetine girerek Kürdleri tahrikle îkâ‘-ı şûriş eyledikleri sırada

kendilerinden dahi çend nefer katl ve bi'l-cümle emvâl ve eşyalarını yağma

ve kiliselerini külliyyen gârât eyledikleri cihetle tâbiiyet-i sâdıkaları nâmına

bir an evvel her bir hususca tefrîk olunmaları hususunda müracaât-ı acizânemin

iltimâsından ibaret olup fi'l-hakika Süryanî-i Kadim milleti her zaman,

her yerde İslâm komşularıyla bir aile halkı gibi yaşadığı bu kadar asırlardan

beri göstermiş olduğu meslek-i sadakat ve ubûdiyetiyle müeyyed bulunduğu

ve cemaat-i dâ‘iyânemin huzur ve rahatını ihlâl edenler ise daima Ermeniler

olduğu makam-ı celîl-i nezâret-penâhîlerince malum bir keyfiyetdir. Zira Süryanî

milleti lisan ve mezheb-i kadime ve hukuk ve menâfi‘-i kavmiyesini muhafaza

etmek için bu devlet-i ebediyyetü'd-devamın ubûdiyet ve sadakatından

ayrılmayarak Ermenilerle rekabet ve mücadelât-ı mütevâliyede bulunduğun56

dan Ermeniler öteden beri kilise ve manastırlarımıza itâle-i dest-i taarruzla

âyin ve ibadetimize müdahale etmek ve kabristanımızı zabtederek mevtâmızı

defnetdirmemek gibi envâ‘-ı ta‘addiyât ile bizi de yavaş yavaş bel‘ ve mahv

eylemek emel ve teşebbüsâtında bulunduklarından lâ-yenkatı‘ haklarında

şikâyâtla hükûmet-i metbû‘a-i mufahhamımızdan istimdâd eylediğimiz vâreste-

i arz u beyândır. Binâen-alâ-zâlik cemaat-i merkûme fesedesinin Anadolu-

i Şahane'de çıkardığı şu iğtişâşât esnasında Bitlis ve Mamuretülaziz ve Diyarbakır

Vilâyetleriyle Urfa Sancağı'nda mütemekkin cemaat-i acizânemin

musâb olarak külliyyen izmihlâlini intâc eden felâket ve musibet dahi en ziyade

fırsatı ganimet sayan Ermeni eşkıyasından îkâ‘ edildiği cihetle lütfen

cemaat-i sâdıka ve mutî‘a-i acizânemin her bir hususca tefrîkiyle Hükûmet-i

Seniyye tarafından himaye ve sahâbet-i mahsusa ile terfîh edilmesi hususunda

delâlet ve himemât-ı âlî-i cenâb-ı nezâret-penâhîlerinin bî-dirîğ buyurulmasını

kemâl-i tazarru‘la niyaz ve istirhâm eylerim. Ol bâbda emr u fermân

ve lütf-ı firâvân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 29 Receb sene [1]313 ve fî 2 Kânûn-ı Sânî sene [1]311

Ed-dâ‘î

Dersaâdet'de Süryanî-i Kadim Patrik Vekili

Serpiskopos Bols

(Mühür)

**

Mamuretülaziz'de mukim Süryanî-i Kadim Patrik Vekili ve

mu‘teberânından dokuz imza ile Dersaâdet Süryanî-i Kadim Patrik

Vekâleti'ne gönderilen fî 8 Kânûn-ı Evvel sene [1]311 tarihli şukkanın suretidir.

Cenâb-ı Hak ömr ü şevket-i şahaneyi efzûn buyursun. Süryanî-i Kadim

milletimiz altı yüz seneden beri Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye'nin taht-ı

tâbiiyetinde kemâl-i saadetle yaşadı. Gerek Hükûmet-i Seniyye'den ve gerek

ahali-i İslâmiye'den hiçbir vakit muğayir-i adalet bir hâl görmediğimiz gibi

şu zamanda Müslüman vatandaşlarımızdan her suretle memnun ve müteşekkir

bulunduğumuzu ve şu dünya durdukça Devlet-i Aliyye'nin tâbiiyetiyle

müftehir iken geçen hâdise esnasında Ermeni milletinden başlarına sarık sa57

rarak hoca kıyafetine girerek Kürdleri teşvik ve tahrikle çend nefer dahi milletimizden

katl ve bi'l-cümle emvâl ve eşyalarımızı yağma ve eşya-yı mağsûbemizin

nümûneleri Ermeni merkûmların hânelerinden zuhur eylediğinden

başka kilisemizi dahi külliyyen yağma eylemiş olduklarından tâbiiyet-i sâdıkamız

nâmına milletimizin her bir hususca ayrılmasına lâzım gelen tedâbîrin

bir an evvel icrası zımnında lâzım gelen mahallere müracaatınızı dû-çeşm ile

bekleriz. Ol bâbda.

Y. A. HUS, 344/4

12 MARAŞ VE ZEYTUN CİVARINDA MEYDANA GELEN

OLAYLAR

Ermeni çetelerinin Maraş'ta Müslüman ahaliyi öldürerek eşyalarını yağmaladığı,

Zeytun dışındaki yerlerde asayişin sağlandığı ve Zeytun üzerine yapılacak

askerî bir harekât için ağır davranıldığı konularındaki ihbarın asılsız olduğuna

dair Maraş'ta bulunan Redif Kuvvetleri Kumandanı Mustafa Remzi Bey'in

raporu

28 Şubat 1896

Pişgâh-ı Sâmî-i Mün‘imânelerine

Ma‘rûz-ı çâkerleridir

Ahîren zîver-bahş-ı enâmil-i ihtirâm olan irâdenâme-i düstûrîleri melfûfu

olan varaka mündericâtının mazmûn-ı hikmet-meşhûnu esbâb-ı adîdeden

dolayı münkesir olan kalbe cidden tesliyet bahşetmiş ve bâ-husus öteden

beri bu bendelerine teveccüh ve inâyet-i mahsusası bulunan bir zât-ı celîlü'şşân

tarafından îrâd buyurulmasına nazaran fevka'l-had müstevcib-i mefharet

bulunmuşdur. Fi'l-hakika çâkerleri şimdiye kadar memur buyurulduğum hizmetlerde

olduğu gibi bu defa ki memuriyetde dahi vüs‘-i istitâ‘at-ı beşeriye

dairesinde ifa-yı vazifeye sa‘y u gayretde kusur etmediğimi arz ve hizmet-i

vâkı‘a-i kemterânemin zât-ı âlî-i müşir-i efhamîleri gibi Devlet-i Aliyye'nin

en benâm bir kumandanı tarafından tasdik buyurulmasından nâşi kendimi

bahtiyâr addeylerim. Maraş ve Zeytun havalisinde güzerân eden vukuât taf58

silâtını arz etmek malumu ilâm kabîlinden ise de müsaade-i celîle-i çâker-nüvâzîlerine

mağrûren ol bâbda bazı hususun arzına mücâseret eyliyorum. Akka'da

şeref-vârid olan emr-i telgrafî-i Seraskerî'de serî‘an Maraş'a muvâsalat-ı

çâkerânem izbâr buyurulduğundan hemen bahren Beyrut ve İskenderun'a azîmet

ve oradan tayy-ı mekân edercesine bir süratle Maraş'a muvâsalat eyledim.

Ol esnada Maraş Sancağı Ermenilerin harekât-ı ihtilâliye ve şekâvetkârânesiyle

dûçâr-ı dehşet olmuş ve eşkıya çeteleri her yerde ahali-i Müslimeyi katl

ve eşya ve emvâlini nehb ve yağmaya koyulmuşlar idi. Maraş'da bulunabilen

kuvve-i askeriye mücerred irâe-i satvet emrinde isti‘mâl ve her yüzden tedâbîr-

i mukteziye ittihâz kılınarak lehü'l-hamd ateş-i isyan itfâ ve Zeytun havalisinden

başka sancağın asayişi iade olundu. Zeytun Meselesi için makam-ı

celîl-i Seraskerîce mukaddemâ tertib bulunan redif taburlarının tecemmu‘ ve

muvâsalatı esbâb-ı malumeden nâşi hayli teehhürâta uğradığına ve uzun müddet

intizâr ise mevsimin güzerânı ve kışın hulûlü münasabetiyle harekât-ı askeriyenin

dûçâr-ı işkâl olmasını iktizâ eyleyeceğine mebnî Maraş'da mevcud

bulunan sekiz taburla Zeytun eşkıyası üzerine hareket için istîzân kılındı ise

de bu iş için müretteb olan taburlarla toplar kâmilen vürûd etmedikçe hareket

olunmaması emri alındı. Redif taburlarının emr-i ictimâ‘ ve suret-i techizâtınca

ne derece müşkilâta uğranıldığı vâreste-i kayd-ı izahdır. Bunların muvâsalatına

muntazıran Maraş'da kırk küsur gün ikamete mecburiyet elvermiş ve

nihayet taburlar gelmiş ise de bunların hiçbirisi mükemmel bir hâlde mücehhez

görülemedi ve hele mevcud ümerâ ve binbaşıların ekserisi ve redif zâbitânının

kısm-ı a‘zamı sinnen ve cismen ve ilmen işe yaramadıkları gibi taburların

nizâm u intizâm ve en mühim olan itâ‘at u inkiyâd maddeleri şâyân-ı

teessüf bir derecede müşâhede edildi. Maa-zâlik bir tarafdan bunların mehmâ-

emken tanzim ve tensîkine hasr-ı dikkat ve gayret ve nihayet Kânûn-ı

Evvel'in üçüncü günü üç koldan eşkıya üzerine hareket olundu. Saye-i satvetvâye-

i hazret-i Padişahî'de eşkıya taraf taraf mağlub ve perişan ve silah-ı şekâvete

sarılmış olanların bir kısm-ı mühimmi meydan-ı ma‘rekede itlâf edilerek

bakıyyetü's-süyûfu Zeytun Kasaba ve Kışlası'na iltica etmekle asâkir-i

mülûkânenin gayretiyle eşkıyanın tahassungâhı olan kışla dahi ihrâk ve zabt

olunmakla eşkıya için Zeytun Kasabası'ndan başka bir melce’ kalmadı ve

asâkir-i şahane dahi kasabayı abluka ve muhasara altına aldı. Zeytun'un va59

ziyet-i coğrafiyesi malum-ı sâmî-i müşirîleri olup aded ve eslihaca oldukça

ehemmiyetli olan ve hânelerine tahassun eylemiş bulunan eşkıya üzerine hücum

ve kasabanın bi-mennihî Teâlâ zabtı mümkün ise de asâkir-i mülûkâneden

dahi ehemmiye[t]lice telefât vuku‘u melhûz ve böyle bir hücum hâlinde

eşkıya ile beraber bir takım sabî ve sıbyân ve aceze ve nisvânın dahi ayaklar

altında kalması veyahud top ve tüfenk dânelerine hedef olması muhakkak idi.

Bununla beraber hücum için vâki olan istîzâna te’hir edilmek emri alındı.

Merâhim-i eşfâk-ı şâmiletü'l-âfâk-ı hazret-i tâcdârîden aceze ve nisvân

ve sıbyâna bir hasar îrâs edilmemesi irâde-i kat‘iyesi şeref-sunûh ile tebliğ

buyurulduğuna ve halbuki eşkıya cerâim-i azîme-i mesbûkalarına mebnî teslimiyete

kat‘an meyyâl olmadığına nazaran bunların elde edilmeleri bi-eyyi

hâlin kasabaya hücum ile mümkün olacak ve o hâlde ise aceze ve nisvân ve

sıbyân dahi bittab‘ ayaklar altında kalacağından hükm-i irâde-i seniyyeye

muhalif bir hâl vuku‘u muhakkak idi. Kasaba her cihetden mahsûr olup hatta

eşkıya sokaklarda bile gezememekde ve top ve tüfenk ateşiyle tazyiklerinden

hâlî kalınmamakda idiyse de eşkıya şu abluka ve tazyik ile teslimiyete mecburiyetleri

biraz vakte muhtac görünmekde idi. Taraf-ı sipehsâlârîden alınan

evâmir-i mükerrerede aceze ve nisvânın mazarratdan vikâyeleri şartıyla eşkıyanın

darb ve tenkîli irâde ve tavsiye buyurulmuş ve şu kayd ü şart ile tenkîl-i

eşkıyanın adem-i imkânı taraf-ı bendegânemden esbâb-ı mûcibesiyle beraber

arz ve izah olunmuş idi. İrâde istihsâl etmeksizin Zeytun Kasabası'na hücum

ve zabta adem-i teşebbüs-i bendegânem esbâbı ise kulları daima sadakat ve

gayret yüzünden bir takım muâhazâta hedef olageldiğime ve şu vak‘anın

ehemmiyeti ise âşikâr bulunup bu yüzden ahîren bir vartaya uğramakdan ihtirâzıma

mebnî istîzâna müsâra‘at edildi. Yoksa esas-ı maslahat ve muktezâ-yı

hareket asâkir-i şahanenin Zeytun'a bir hücum hareketi icra eylemesi idi. Zât-ı

sâmî-i Seraskerî'nin telgraf makinesi başında bulunarak Zeytun Meselesi'nin

kaç saat ve dakikada hall ü tesviyesi kâbil olacağı hakkında cevab ve te’minât

talebinde ısrar buyurmaları kullarını cidden müşkil bir mevkide bulundurmuşdur.

Zira dakâyık-ı harbiyenin her cihetine vukûf-ı tâm ve kâmili bulunan

zât-ı sâmî-i fahîmânelerine gayr-ı hafîdir ki bu gibi ahvâlde ve hususuyla

Zeytun eşkıyası gibi bir azm-i mütemerridâne ile silah-ı isyana sarılmış

60

olan haşarâta karşı irâde-i seniyye-i cenâb-ı mülûkâne hükm-i münîfine riâyet

şartıyla icra olunacak hareket-i askeriye neticesi için gün ve saat tayinini hiçbir

kumandan suret-i kat‘iyede deruhde edemez zannederim. Her ne hâl ise

son günlerde zât-ı sâmî-i Seraskerî'den aldığım bazı evâmir ve tebligâtdan

hakk-ı acizânemde nev‘an-mâ bir eser-i iğbirâr hissetdim ve ol aralık cidden

nâ-mizâc ve vücudca rahatsız olup Zeytun maslahatının süferâ vasıtasıyla

halli teşebbüsünde bulunulduğuna dair makam-ı Seraskerî'den bir de telgraf

aldığımdan mazeret-i vücudiyeme mebnî Zeytun memuriyetinden afv-ı bendegânemi

istirhâm eyledim ve çok geçmeksizin kumandaya aid evrakı Ferik

Edhem Paşa hazretlerine bi't-teslim Akka'ya avdet-i acizânem hakkında emir

aldım. İstifa-yı memuriyet telgrafının keşîdesinden pek cüz’î zaman mürûr

eder etmez müşârunileyh Edhem Paşa hazretlerinin Zeytun'a muvâsalatından

müşârunileyhin bu memuriyete daha evvelce tayin buyurulmuş olduğu istidlâl

kılınıyor. İstihbar-ı acizâneme göre Serasker paşa hazretlerinin Edhem

Paşa'ya keşîde buyurdukları telgrafda harekât-ı askeriyece batâet gösterdiğim

münderic imiş. Gerçi müşârunileyh hazretleri gibi erbâb-ı adl ve insafdan bulunan

bir zât tarafından hakk-ı çâkerânemde hilâf-ı hakikat olarak şu yolda

bir lisan kullanılmış olmasına ihtimal verememekde isem de kırk seneye

karîb bulunduğum silk-i celîl-i askerîde hiçbir hizmetde ve hiçbir tarafdan

hakk-ı acizânemde böyle bir isnâd vâki olmamasına nazaran eğer bu isnâd

sahîh ise Serasker-i müşârunileyh hazretleri hayatımı ile'l-ebed tesmîm etmiş

ve akran ve emsalim arasında kullarını gadren muhakkar eylemiş olacaklardır.

Maraş'da kırk küsûr gün ikamet, mücerred redif taburları ikmâl-i nevâkıs

ile gelememelerinden neş’et eyledi ki bu batâetin bendelerine isnâdı kâbil olamaz.

Maraş'dan hareketden sonra harekât-ı askeriyece bir gûne batâet vuku‘a

gelmedi. Taburların hâli mevsimin icabı ve hasmın reviş ve mevkii neyi iktizâ

etdirmiş ise ol vechile hareket olundu. Eşkıyanın bakıyyetü's-süyûfu Zeytun'a

iltica ve asâkir-i şahane de bunları abluka eyledikden sonra hücumdan

başka yapılacak bir hareket-i askeriye kalmamış idi. Oradaki ümerâ içinde

bir-iki erbâb-ı dirâyet ve iktidar zevât bulunur. Harekât-ı askeriyece bir gûne

batâet ve yolsuzluk olup olmadığının onlardan suali kâbildir. Bunları arzdan

maksad-ı çâkerânem hâşâ bir gûne itiraz veya iddia-yı mükâfât olmayıp mücerred

hakikat-i maddeyi arz ve hakk-ı çâkerânemde neyyir-i ta‘attufât-ı me‘â61

lî-gâyât-ı hazret-i Padişahî'nin isticlâbına bir fırsat elverir ise delâlet-i fahîmânelerinin

bî-dirîğ buyurulmasıyla teveccühât-ı celîlelerinin hakk-ı çâkerânemde

istimrârını istirhâm olmağın ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 14 Ramazan sene [1]313 ve fî 16 Şubat sene [1]311

Asâkir-i Redif Fırka Kumandanı

Ferik

Mustafa Remzi bin Hüseyin

Y. PRK. ASK, 110/34

13 ERMENİ PATRİKHANESİ GÖREVLİLERİNİN UYGUNSUZ

DAVRANIŞLARI

Ermeni Patriği Mateos İzmirliyan'dan, Patrik vekâletinde bulunduğu sırada

İzmir fesadına ilişkin Ergani murahhasasına yazdığı mektup hakkında açıklama

talebinde bulunulduğu; Polis Komiseri Markar Efendi'yi yaraladıktan sonra Ermeni

Patrikhanesi'ne sığınan Samik Efendi'yi zamanında ihbar etmeyen Patrikhane

memur ve hademelerinin değiştirilmelerinin istendiği

14 Haziran 1896

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına

Mahsus Zabıt Varakasıdır

Hulâsa-i Meâli

El-yevm Ermeni Patrikliği'nde bulunan İzmirliyan Mateos Efendi'nin

mukaddemâ Patrik vekâletinde bulunduğu esnada Ergani murahhasasına yazmış

olduğu fesad-âmîz mektubun bir suretinin kendisine irâesi ile istîzâh-ı

keyfiyet edilmesi ve teferruâtı hakkında sebk eden karar ve tebliğ üzerine bazı

ifadeyi ve geçende polis komiserlerinden Markar Efendi'yi katl kasdıyla

cerh eden Samik nâm şahsın esna-yı takibde Patrikhâne kilisesine ilticasından

dolayı mezkûr Patriklik'e vuku bulan tebligâta verilen cevabı mutazammın

takrîrin gönderildiğine dair Adliye ve Mezâhib Nezâreti'nden ve bu bâbda

Dahiliye Nezâreti'nden vârid olan tezkireler birleşdirilerek kırâet olundu.

62

Kararı

Meâllerinden müstebân olduğu üzere zikrolunan mektubun yazıldığını

mürûr-ı zaman hasebiyle der-hâtır edemiyor ise de bunun suret-i tahrîrine nazaran

yalnız Ergani Murahhasalığı'na olmayıp umum suretinde diğer murahhasalıklara

dahi yazılmış olması lâzım geleceğinden bi'l-bahs Ermenice nüshası

irâe edilir ise Patrikhâne'de bulunması icab eden kaydıyla tatbik ve kimin

re’y ve kararıyla yazıldığı tahkik ile izahât-ı lâzımenin i‘tâ olunabileceği

ve merkûm Samik'in keyfiyet-i ihtifâsının vakt ü zamanıyla ihbar edilmemesi

dâ‘î-i şübhe ve mes’uliyet ahvâlden olduğunu tasdik ile beraber bu husus

hademenin şaşırmış olmalarından ileri gelmek melhûz olduğu ve mezkûr Patrikhâne

kilisesi papaslarının tebdili mağduriyetlerini mûcib olacağına mebnî

kiliselerce bu gibi ahvâlin adem-i vuku‘u zımnında icab edenlere tenbihât-ı

lâzıme icra kılındığı Patriklik cânibinden cevaben gönderilen takrîrlerde beyân

ve iş‘âr edildiği dermiyân olunmuşdur. Suret-i iş‘âra göre zikrolunan

mektub hakkında lâzım gelen izahâtın i‘tâsı mektubun Ermenicesinin görülmesine

ta‘lîk edilmiş olduğundan mektub-ı mezkûrun fotoğraf vasıtasıyla bir

sureti çıkarılarak ve bir vasıta-i münasibe ile Patrik-i mûmâileyhe i‘tâ edilerek

bu bâbda alınacak izahâtın iş‘ârı ve erbâb-ı cerâyimin kiliselerde ihtifâsı

memurîn-i ruhâniyenin ahvâl-i gayr-ı münasibesinden neş’et etdiğinde şübhe

olmadığına ve hususuyla merkûm Samik'in Patrikhâne kilisesinde gizlenmesi

hiçbir vechile te’vîl kabul eyleyecek mevâddan bulunmadığına mebnî tebligât-

ı sâbıka vechile emsâline nümûne-i ibret gösterilmek üzere mezkûr kilise

memurîn-i ruhâniyesinin ve sair hademesinin behemehâl tebdil edilmesinin

ve ba‘d-ezîn bu misillü harekât-ı gayr-ı marziyyede bulunan papaslar

ile kilise hademesinin mücâzât-ı kanuniyeye dûçâr olacaklarının Patriklik'e

tebliğ kılınması hususlarının Adliye ve Mezâhib Nezâreti'ne havâlesi ve Dahiliye

Nezâreti'ne de malumât verilmesi tezekkür edildi.

2 Muharrem sene [1]314 - Fî 2 Haziran sene [1]312

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

MV, 88/14

63

14 VAN'DA MÜSLÜMAN AHALİYE SALDIRAN ERMENİLERİN

ELEBAŞILARININ İRAN'A SÜRÜLMESİ

Van Hadisesi'nde Müslümanlara zarar veren Ermenilerden elebaşlarının

İngiliz konsolosunun ifadeleri uyarınca fotoğrafları alındıktan sonra Osmanlı askerlerinin

korumasında İran'a sürülüp diğerlerinin de affedilmelerinin yerinde

olacağı

21 Haziran 1896

Telgrafnâme

Geldiği Mahal: Van

Mürselünileyhi Olan Mahal:

Mâbeyn-i Hümâyûn

Numara: 6049

Tarih: 7 Haziran 1312

Mâbeyn Başkitâbet-i Celîlesi'ne

Bu hâl, şûriş değildir, muharebedir. Ermeniler işi azdırdıkça azdırıyorlar.

Sabahleyin İngiliz konsolosuna da kurşun atdılar. Bu gece asâkir-i şahanenin

bulunduğu mevkiin etrafına gazyağı döküp ateş vermek istedilerse de

def‘ u tenkîl olunduklarından muvaffak olamadılar. Bu sabah eşrâf-ı memleketden

Hamdi Bey'i vurdular. Şehrin etrafına aşiretler dolmuşlardır. Bahçelik'in

garb cihetinde üç bin kadar aşiret halkı kırları doldurmuşdur. Bizzat

üzerlerine gitdim, nasihat etdim, fermân-ı hümâyûn-ı cenâb-ı velî-nimet-i

bî-minnet-i a‘zamîyi tebliğ etdim. Semi‘nâ ve eta‘nâ nefs-i hümâyûnlarına

itaat Rabbimiz Teâlâ ve tekaddes hazretlerine mutâva‘at olduğundan iman-ı

kâmil ile itaat ederiz. Dinimizin ulusu ve hâmîsi ve bunca silahsız fukarâ-yı

Müslimînin velisi ve efendisi olduklarından elbette din karındaşlarımızın eli

bağlı kırıldığını, ayaklar altında kaldığını arzu buyurmazlar. Biz buradan gidersek

dindaşlarımız mahvolur. Ancak şehre girmeyip şöylece kırlarda oturur

bekleriz dediler. Çok rica etdim; yerlerinize gidiniz dedim. Ermeniler terk-i

silah ve taarruz etsinler, kimsenin burnunu kanatmaksızın döner gideriz dediler.

Şehrin şark ciheti dahi diğer aşâyir halkından iki bin kişiyle dolmuşdur.

Oraya dahi kumandan paşa gitmiş idi. Onlar da yirmi dört saat daha dururuz.

Mâdem ki emîrü'l-müminîn efendimiz hazretlerinin fermân-ı hümâyûnları

durmaklığımız merkezinde imiş, dinleriz; şimdilik dururuz demişler. Asâkir-i

64

şahane Ermeni mahallesiyle İslâm mahallesini tefrîk eden mahalde mevkiler

tutmuşlardır. Ne Ermenileri İslâmlar taraflarına ve ne de İslâmları Ermeniler

taraflarına geçirmiyorlar. İş zora biner ise yani aşâyir ile Ermeniler çarpışmağa

başlar ise men‘ için kuvve-i askeriye kâfi değildir. Şimdi İngiliz ve İran

devletleri konsoloslarıyla Rusya konsolos vekili geldiler. Hâli anlatdım. Dünkü

gün arz olunduğu vechile on fedai sergerdesini kırk nefere iblâğ ederek

İran Konsoloshânesi'ne teslim edeceklerini ve iki yüz de silah teslim eyleyeceklerini

ve işin böylece hüsn-i hitâma erişdirilmesini teklif ediyorlar. İşbu

kırk neferden gayrısı mazhar-ı afv-ı âlî olmasını ve bilâhare haklarında takibât-

ı kanuniye ifası münasibdir diyorlar. Zaman dardır. Aşiretler etrafda duruyor.

Daha arkası gelmek de melhûzdur. Şimdi cevab beklemekde olan konsoloslara

ifade etmek üzere bu bâbdaki irâde-i seniyye-i velî-nimet-i a‘zamîye

kemâl-i şiddetle medd-i uyûn intizâr eyleriz. Fermân.

Fî 7 Haziran sene [1]312

Yâverân-ı Hazret-i Şehriyârî'den

Ferik Sadeddin

Y. EE, 5/144

***

Van Vilâyeti'ne ve Ferik Sadeddin

ve kumandan paşalara yazılacak telgrafnâme müsveddesidir.

C. 6 Haziran sene [1]312. Van Hadisesi'nin suret-i zuhur ve cereyânına

ve asâkir-i şahane ile ehl-i İslâm aleyhinde Ermeniler taraflarından irtikâb

olunan harekât-ı kıtâliyeye nazaran hükûmetçe asıl vazife erbâb-ı şekâvetin

tenkîl ve istîsâliyle emsaline ibret-i müessire gösterilmesi sureti ise de beyân

ve iş‘âr olunan melhûzât ve mütâlaâtın medlûlü o vazifenin ifasınca irâe-i

müşkilât ve muhâtarât etmekde ve İngiliz konsolosunun nezd-i hükûmetde vuku

bulan ifadâtını o hâle göre ihtiyar zarurî görünmekde olduğundan rüesâ-yı

fesadın asâkir-i şahane taht-ı muhafazasında olarak hudud-ı Memâlik-i Osmaniyye'den

diyar-ı İran'a def‘ u teb‘îdleri ile diğerlerinin mazhar-ı afv edilmeleri

ve iki hânede müddehar olduğu bildirilen esliha ve cephânenin ahzıyla

nâire-i bağy ve fesadın sür‘at-i itfâsı ve hududdan ihrac olunacak erbâb-ı fesadın

avdetleri takdirinde haklarında en şedîd cezanın icrası için fotoğrafı ile

resimleri alınarak bunlardan her ne vakit hangisi dahil-i Memâlik-i Şahane'-

65

de derdest edilir ise hakkında kanunun tayin eylediği ceza-yı şedîdin derhal

icrası Encümen-i Mahsus-ı Vükelâ kararıyla bâ-irâde-i seniyye tavsiye olunur.

**

Mazbata

Van valisiyle memuren Van'da bulunan Ferik Sadeddin ve Van Kumandanı

Ferik Şemsi Paşalar taraflarından vârid olup miyâne-i bendegânemizde

mütâlaa olunan telgrafnâmede İngiliz konsolosunun bağlarda tahassun eden

Ermeni fedailerinin davetine mebnî yanlarına gidip rüesâsından bir Bulgar

ve bir Rusyalı Ermeni ve Almanca tekellüm eden diğer biri ile görüşerek hareket-

i vâkı‘a-i isyaniyelerinin neticesi kendileri ile bir takım Ermeniler haklarında

vahim olacağını beyân etmesi üzerine eşhâs-ı merkûmenin izhâ[r-ı]

nedâmet eylediklerini ve bu fesadın asıl mürettib ve rüesâsından tayin edeceği

on şahsın asâkir-i şahanenin muhafazası tahtında olarak konsoloshâneye

teslim oldukları ve fedailerin tahassun etdikleri iki hânede mevcud olan

esliha ve cephâneyi hükûmete teslim eyledikleri hâlde diğerlerinin mazhar-ı

afv-ı âlî olmalarına tavassut edeceğini ifade etmesine mukabil eşhâs-ı merkûme

tarafından muvâfakat olunduğunu ve keyfiyeti Dersaâdet İngiltere Sefâreti'ne

yazacağını ve beyhûde kan dökülmeksizin gâilenin bertaraf edilmesi münasib

olacağını ve konsoloshâneye teslim olunacak rüesâ-yı fesadın asâkir-i

şahanenin taht-ı muhafazasında olmak üzere bizzat istishâb ile bir daha Memâlik-

i Şahane'ye gelmemek şartıyla Rusya hududuna tard edeceğini konsolos-

ı mûmâileyhin beyân ve hikâye eylediği iş‘âr olunmuş olduğundan icab-ı

hâl teemmül ve mütâlaa olundu. Müşârunileyh Sadeddin Paşa'nın diğer iki

kıt‘a telgrafnâmesinin hulâsa-i müfâdından müstebân olduğu üzere Ermeni

fedailerinin harekât-ı cür’etkârâneleri bir takım tertibât-ı harbiyeye müstenid

olmasıyla tahassungâhlarına kimesneyi yanaşdırmamakda ve olunan nesâyih

ve ifadâtı reddetmekde oldukları cihetle bunların tenkîl ve istîsâli isti‘mal-i

kuvve-i cebriyeye mütevakkıf olup o hâlde asâkir-i şahane ile Ermenilerin

müsâdemesi etrafa münteşir olarak aşâyir-i Ekrâdın hareket ve heyecanını

mûcib olacağı ve tedâbîr-i mahalliye aşâyirin men‘-i müdahalesine münhasır

olur ise Ermeniler kendi başlarına kalarak bütün bütün şımarmalarını istilzâm

66

eyleyeceği derkâr olduğundan işi bu pereseye getirmemek ve sefk-i dimâ’ vuku‘

uyla hâl-i hâzırı bir derece daha tevhîm etmemek kaide-i hazm ve ihtiyâta

muvâfık görünmesiyle mûmâileyh İngiliz konsolosunun dermiyân eylediği

vechile ve rüesâ-yı fesadın asâkir-i şahanenin taht-ı muhafazasında olarak

Memâlik-i Şahane'den def‘ u teb‘îdleri ve iki hânede müddehar olan esliha

ve cephânenin ahzı ile diğer erbâb-ı şekâvetin mazhar-ı afv edilmeleri ve şu

kadar ki hudud-ı Memâlik-i Şahane'den ihrac olunacak erbâb-ı fesadın bir

daha enderûn-ı Memâlik-i Mahrûse'de görüldüğü takdirde haklarında en şedîd

cezanın icrası için fotoğrafları alınarak bunlardan her ne vakit hangisi Memâlik-

i Şahane'de derdest edilir ise hakkında kanunun tayin eylediği ceza-yı

şedîdin derhal icrası hâl ve maslahata muvâfık olmasıyla cânib-i vilâyete ona

göre icra-yı vesâyâ olunması tezekkür olunmuş ise de ol bâbda ve kâtıbe-i

ahvâlde.

Y. EE, 50/47

***

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Başkitâbet Dairesi

255

Van'da bulunan fahrî yâverân-ı hazret-i Şehriyârî'den Ferik Sadeddin

Paşa hazretleri tarafından vârid olup Encümen-i Mahsus-ı Vükelâ'da mevzû‘-ı

bahs ve müzâkere olan ve netice-i müzâkerâtı hâvî mazbatası üzerine şerefsâdır

olan irâde-i seniyye-i hazret-i Hilâfet-penâhî zeyl terkîmiyle tebliğ kılınan

telgrafnâme leffen savb-ı sâmî-i Sadâret-penâhîlerine irsâl kılınmış ve

icabında müracaat ve mukarrerât-ı vâkı‘a dairesinde ittihâz-ı muamele ve

hareket hususunca bâ‘is-i suhûlet olmak için bu misillü mevâdd-ı mühimme

hakkında mukarrerât ve tebligât vuku buldukça daire-i kitâbetdeki deftere

kaydolunmak üzere suretlerinin irsâli emr u fermân-ı hümâyûn-ı hazret-i Hilâfet-

penâhî iktizâ-yı âlîsindendir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'lemrindir.

Fî 9 Muharrem sene [1]314 - Fî 9 Haziran sene [1]312

Serkatib-i Hazret-i Şehriyârî

Tahsin

Y. EE, 5/144

67

15 ERMENİLERİN GALATA'DAKİ OSMANLI BANKASI'NA

BASKIN DÜZENLEMELERİ

Ermenilerin başta Galata'da bulunan Osmanlı Bankası olmak üzere İstanbul'un

çeşitli yerlerine baskınlar düzenledikleri, Hasköy'de karakola saldırdıkları,

Samatya Sulumanastır civarında polislere ateş açtıkları / Balıkpazarı Ermeni Kilisesi'nde

dinamit ve bomba ele geçirildiği

27 Ağustos 1896

Hariciye Nezâreti'nden fî 27 Ağustos sene [18]96 tarihiyle

Sefârât-ı Seniyye'ye irsâl kılınacak telgrafnâme-i umumînin tercümesidir.

Ermeni anarşistleri tarafından pâyitaht-ı Saltanat-ı Seniyye'de îkâ‘ olunan

karışıklıklara dair dünkü tarihli umumî telgrafıma zeyl olmak üzere şurasını

iş‘âr ederim ki "Dersaâdet Ermeni Merkez Fesad Komitesi" bir maksad-ı

hayalperestânenin hayyiz-i fi‘le îsâli için bir takım iğtişâşât ve harekât-ı cinâiye

programını gayet vâsi‘ bir suretde tertib eylemiş idi. Bu maksada mebnî

birçok erbâb-ı fesad takım takım ayrılarak Dersaâdet'in nikât-ı muhtelifesinde

aynı zamanda îkâ‘-ı fezâyih ve mefâside mübâşeretle hâmil oldukları revolver

ve kamalardan mâadâ dinamitle memlû’ ve demirden mamul birçok

humbaralar isti‘mâl eylemişlerdir. Dün vakt-i zuhrda içlerinden elli kişi fâsılalı

olarak üçer-beşer Bank-ı Osmanî'ye girmiş ve nöbetçi zâbit orada ne yapdıklarını

ve niçin geldiklerini sual eylemesi üzerine gerek mûmâileyhi ve

gerek orada bulunan jandarmaları telef ederek ser-i maktû‘larını tramvay caddesi

üzerine atmışlardır. Ba‘dehû bu cinayetden münba‘is havf u telaşdan

bi'l-istifade bankanın kapılarını sedd ile lâ-yenkatı‘ sokağa ve mârrîn ve âbirîn

üzerine ateş etmeğe başladıklarından kendi hâlinde birçok adamlar ve

ez-cümle o sırada araba ile oradan geçen dört İslâm kadını eşirrâ-yı merkûmenin

atdıkları humbaralarla pâre pâre olmuşlardır. Bank-ı Osmanî memurlarından

ve Fransa tebaasından Mösyö George Grayliski ile Mösyö Alfredy

bir ipe sarılarak pencereden kaçar iken Ermeniler tarafından cerh edilmiş ve

ancak asâkir-i nizâmiye-i şahane kendi vücudlarını siper etmek suretiyle merkûmânı

tahlîse muvaffak olmuşlardır. Merkûmânın kendi imzaları tahtında

tahrîren verdikleri beyânnâmeler Zabtiye Nezâreti'nde mahfûzdur. Galata'da

68

işbu vukûât-ı hûnrîzâne cereyân etdiği sırada İstanbul'da kâin Celal Bey Hanı'na

dahi diğer bir takım fesad-pîşeler bi'd-duhûl civardaki sokaklara humbaralar

yağdırmağa ve gelen geçeni cerh ve itlâf etmeğe tasaddî eylemişlerdir.

Hasköy'de diğer bir hazele gürûhu karakolhâneye taarruz ve nöbetçi zâbit

ile birçok neferâtı telef etmiş ve güç hâl ile derdest ve tevkif edilebilmişdir.

Samatya'da kâin Sulumanastır'la ittisâlindeki mektebe birçok Ermeni

anarşistleri tahassun ederek Müslümanlarla kendilerini teslim olmaya davet

eden polis neferâtı üzerine humbaralar atmağa ve ateş etmeğe başlamış ve

bu suretle ahaliden bir hayli kesânı itlâf eylemişlerdir. Gerek Bank-ı Osmanî'-

de ve gerek tahassungâh ittihâz edilen hânelerle manastır ve mekteblerde

mikdar-ı küllî humbaralar bulunduğu gibi Beyoğlu'nda vâki Balıkpazar Ermeni

Kilisesi bu sabah taharrî edildikde derûnunda dinamitle memlû’ birçok

humbaralar bulunmuşdur.

Ahvâl-i meşrûhadan müstebân olacağı üzere Ermeni fesad komitesi ezhânı

tahdîş ve memleketi havf u hirâse ilkâ için elden geleni yapmışdır. Saye-

i kudret-vâye-i hazret-i Padişahî'de Dahiliye nâzırı devletli paşa hazretleri

bizzat sokakları dolaşarak ahaliyi hâl-i sükûn ve huzura davet etmekde olduğu

gibi sokaklarda dahi kollar gezdirilmekde ve bilâ-tefrîk-i cins ve mezheb

herkes vesâit-i iknaiye ile dağıdılmakdadır. Bank-ı Osmanî bu gece eşirrâdan

tahliye edilmişdir. Ermeni erbâb-ı fesadının hedef-i taarruzu olmuş olan ahali-

i İslâmiye müdafaa-i nefs için müte‘arrızîndan bazılarını cerh ve telef eylemişlerdir.

Ermenilerin kısm-ı a‘zamı Hükûmet-i Seniyye'ye sâdık oldukları cihetle

vatandaşlarının harekât-ı mücrimâne ve şenâ‘atkârânelerinden ol derece

müteessir ve müteessif olmuşlardır ki Ermeni Patrik kaymakamı dünkü iğtişâşâtın

fâil ve muharriklerini Hazret-i İsa nâmına aforoz eylemişdir. Kaymakam-

ı müşârunileyh kilisece ittihâz olunan işbu tedbiri Hükûmet-i Seniyye'-

ye tebliğ eylediği sırada keyfiyetin gazeteler vasıtasıyla resmen ilân edilmesini

dahi rica eylemişdir. Ermeni cemaatinin reis-i ruhânîsi bulunan müşârunileyhin

işbu tavır ve hareketi Avrupa medeniyetinin takbîh etdiği ve Anarşizm

ve Nihilizm nâmıyla yâd eylediği bir maksad-ı cinayetkârâneye alet olan mücrimîn-

i merkûmeyi ile'l-ebed tel‘în ve teşnî‘e kâfidir. Vukûât-ı meşrûhayı

69

gazetelerle ilân ve görüşeceğiniz zevâta dahi bu yolda idare-i lisan eylemeniz

mütemennâdır.

Y. PRK. HR, 22/22

16 HINÇAK ÜYELERİNE HİTABEN YAZILAN "SON SÖZ VE

TEKLİF" BAŞLIKLI MEKTUP

Paris'te bulunan eski Hınçak üyelerinden Susi Kokaryan ve arkadaşlarının

Hınçak üyelerine "Son Söz ve Teklif" başlığıyla gönderdikleri mektupta, Ermeni

komitelerinin gelecekteki ümit ve hayat kaynağının Amerika ihtilâlcilerin yardımları

olduğu, isyanın maddî ve manevî rıza ile yardımlaşmaya dayanması gerektiği,

malî gücü yerinde olanların silah satın alınmasına yardım etmelerinin lüzumu

ile hepsinden önemlisi merkezî idare usulünün kaldırılması gerektiği konuları

üzerinde anlaştıkları

8 Mayıs 1897

Trusik Numara

(Uçurtma) 5

Hınçakyan Refîklere ve Şubelere

Son Söz ve Teklif

İkinci ve üçüncü numara trusiklerle, Hınçakyan merkezlerini idare eden

memurların kim ve neci olduklarını mâzi ve hâl-i hâzır ahvâlini muhtasaran

teftiş ve nakş u beyân eylemiş idik. Merkûmların şimdiye kadar sâlik oldukları

meslekle isyanın hususî bir iş misillü ve bâ-husus ta‘ayyüş için menfaatli

bir iş addetmekde oldukları nümâyân olmakdadır.

Bakkal, dükkânına başka gözle bakmıyor. İki merkez kılavuzları dükkânlarını

iflâsiyetden kurtarmak için her gün yeni yeni iğfalâtla her nev‘ denâeti

irtikâbda devam ediyorlar. Merkezler isyan için lüzumsuzdurlar. Vazife-

şinâs azâları dahi bulunsa revolüsyonistlerin (isyancılar) kâffe-i metâlibine

yetişemezler. Beher Ermeni isyan merkezi için senevî iki bin İngiliz lirası

masraf olunmakdadır (Elli bin frank, yirmi bin ruble, on bin dolar, iki bin

beş yüz Osmanlı lirası). İki merkez için masraf olan dört bin lira ile senevî

lâ-ekall iki bin tüfenk satın alınarak isyan hususu ciddî olarak mevki‘-i icra70

ya konulur. Arparyan merkezi 1896 senesi Kânûn-ı Evvel nihayetine kadar

757 İngiliz lirası ahz ile mecâlis-i umumî için Teşrîn-i Evvel on birine kadar

355 lirasını sarf edip mütebâkî 402 lirasını dahi Teşrîn-i Evvel on birinden

Kânûn-ı Evvel nihayetine kadar iki buçuk mâh zarfında sarf etmişdir. Merkûmların

müstakbelde ümid ve ta‘ayyüş menâbi‘i yegâne Amerika revolüsyonistlerinin

iâneleridir. Merkezlerin masârıfı ba‘demâ daha ziyade tekessür

etmek lâzımdır. Çünkü Sultan'a mahsus korkaklıkla yâverân fırkaları saklamağa

mecburdurlar ve saklıyorlar. Millet haini olan merkez-i idare memurları

menâfi‘-i âdiyeleri için namussuz tarîklere sülûk etdiler. Lâkin siz Hınçakyan

refîkler ve şubeler sizin de öyle menafi‘iniz var mıdır? Niçin körlemesine

merkezin mekrûh davalarını iânelerinizle teşvik ediyorsunuz? Ceplerini

dolduruyorsunuz. Muâvenetinizle beyhûde lekesiz hediyeleri sarf etdiriyorsunuz

ve isyancılar mâbeyninde buğz ve adâvet tohumları saçarak umum

isyan meselesini tahrib ediyorsunuz? Merkûmların tutdukları tarîk Sultan'ın

acentelik memuriyetinden asla tefrîk olunmuyor. Kör gibi müşâreketinizle

îrâs eylediğiniz hasâr kâfidir. Merkez hain ve fâsidlerinin namussuz isimleri

üzerine tükürün. Ermenili[ği]n şu acı günlerinde ittifak edin ve Sisvanlı ve

Sönüklü ve Muşlu ve Arsaklı ve Vanlı ve Peryivanlı'yı (?) tefrîk etmeyerek

bilerek ve kendi kendinize iş görünüz. İttihad örtüsü altında ittifak mukabilinde

nifaklılardan komite teşkil edecek olan ve sünger misillü husûle gelen

adamların tuzaklarından sakının.

İsyan komitelerinin tekessürüne muâvenet eylediğiniz hâlde namussuz

ve menfaatperest adamların adedini çoğaltırsanız bu misillüler bir komiteden

tard olunup diğer komiteye dahil olarak çapkınlardan ibaret bir hey’et teşkiliyle

isyan meselesi tahrib olunur.

Kendisini tanıyan, iş gören Ermeni isyancı merkezin alçak ve hilekâr

azâları üzerine ümid etmeyip yalnız namus kuvvetiyle bileğine ve çalışarak

iş görmesine ümid etmelidir. Ermeni delikanlıların millî vazife-şinâs hissiyâtlarını

tahrik edin. Vezâif-i şahsiyelerini bildirin. İsyancılara5 işgüzarlık, ittifak,

refîk-perverlik ve müsâvât va‘z edin. Böylece Ermeni'nin ulüvv-i cenâbına

dokunmayarak isyan meselesi bâki kalıp devam edebilir ve muvaffakiyet

5 Metinde "isyancıların" şeklinde geçmektedir.

71

bulması mücerred-i lâzımdır. İsyanın maddî ve manevî kâffe-i kuvveti hüsn-i

rıza ile muâvenete müstenid bulunduğundan Hınçakyanlığın isbat eylediği

gibi merkezî usulünün cebrî ve keyfe mâ-yeşâ muamelâtına tahammül edemez.

Hınçakyan Komitesi'nin hallolup taksim olduğu bir seneyi mütecâvizdir.

Belki de şu Ermeni vükelâsının yekdiğerini lekeleyen, gamz eden katl ve her

gûne denâeti icra eden nifak ocağı devam eder. İsyan mesâili[n]i tashîh edip

tarîk-i selâmete vaz‘ etmenin çare-i yegânesi seri suretde ve bilâ-şart merkez

usulünün lağvıyla her bir isyan teşkilât mahalli kendisine mahsus olarak bilâ-

maaş bir hey’et-i idare teşkil edip diğer devâir-i idareleriyle ihtilât peydâ

ederek revâbıt-ı umumiye-i maneviyeyi muhafaza ve ciddî ittihâdı muvaffak

etdirmek için Ermeni isyancıların Taşnak[s]üt[y]un hey’et-i müttefika teşkilâtıyla

yek-vücud olmakda maksada muvâfık suretde ve muvaffakiyetle iş

görmek için yalnız ve son vasıta budur. Yek-vücud olarak hareket etmek tedbiri

Hınçakyan bulunan hiçbir ferdin veya şubenin ulüvv-i cenâbına dokunmayıp

bilakis merkez usulünün lağvıyla cebrî ve keyfe mâ-yeşâ muâmelât

münkesir olduğundan bu misillülerin ulüvv-i cenâbları daha a‘lâlanarak isyan

umûru tarîk-i selâmet üzere devam edebilir.

Ermeniler tarihçe kanuna merbût adamlar olduğumuzdan keyfî ve cebrî

muameleye tahammül edememişiz, edemiyoruz ve edemeyeceğiz. Hınçakyanlık

merkezinin münhezim olduğu gibi merkez usulünün lağvıyla husûle

gelecek teşkilât münhezim olamaz. İşbu teşkilâtda sû-i muamelede bulunan

efrâd yahud şubeler hey’etçe muhakemeye alınarak matrûd veya mefsûh addolunup

bu misillülerin kabahatleri Hınçakyan merkez-i idaresinde olduğu

gibi diğer şubelerin veya tekmîl teşkilâtın nâmlarını lekeleyemez. Hayır! Ermeni

cemiyeti ve Hınçakyan isyancılar maişetleri için meydana çıkan sahte

ve kâzib vatanperver isyancılardan artık iğfâl olunmayınız! Bundan böyle

kanını ve akçeni bir takım baht arkasına düşen maskaralara teslim etme!..

Hürriyet için Ermeni cemiyet ve şübbânına davet okuyun! Çabuk yekdiğerinize

muâvenet ile isyan teşkilâtına takviyet verin! Vatan muhabbetini

her Ermeni kalbinde alevlendirin ve mümkün mertebe silah taliminde mahâret

kesb edin! Ermeni cemiyeti ve Ermeni delikanlıları fütursuzluğunuzdan

kımıldanın! Ermeni zenginleri ve Ermeni rahibleri sizin namusunuza ar ge72

tiren taş yürekliliğinizden kımıldanın, münasib fırsatlar takarrub etmekdedir.

Gecikdirmek Ermeniliğin mahvını mûcib olur.

Her kim malen muktedir ise muâvenete yetişin! Tecemmu‘ eden iânelerle

esliha iştirâ edin! Esliha, yalnız esliha! Cerîdeler ve merkezler isyan icra

edemezler. Ve'l-hâsıl anlayın, fütursuz ve duygusuz adamın alnına milletin

adâvet ve nefretini damgalayarak tarih mahkum edecek. Yaşasın kendi

kendiye idare olunan amelî isyan! Yaşasın kendisini bilen ve vatanının intikamını

almağa hâzır bulunan delikanlılık! Düşsün namussuz idare-i merkeziye

usulü.

Fî 8 Mayıs sene 1897, Paris

Atik Hınçakyanlar

Susi Kokaryan

ve refîkleri

Y. PRK. TKM, 38/62

17

SASON'DAN GELEN ERMENİ EŞKIYANIN VARAK

MANASTIRI'NDA GİZLENİP AHALİDEN TEHDİTLE

PARA İSTEMESİ

Varak Manastırı'nda gizlenerek ahaliden tehditle para isteyen Ermeni eşkıyasının

asker tarafından ablukaya alındığı, Rusya ve İngiltere konsoloslarının

durumu incelemek üzere olay mahalline gelmelerinin usullere aykırı olduğu

22 Kasım 1901

Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]317 tarihli tezkire-i hususiye suretidir.

Muş'a bir buçuk saat mesafede ve Sason cibâlinin zirvesinde vâki olan

Varak Manastırı denilen mahalle Sason'dan gelen Ermeni eşkıyası tahassun

ederek ve manastır derûnunda elli-altmış kadar kadın ve çocuk bulundurarak

Muş Ermenileri'nden maa't-tehdid para istedikleri Ermeni murahhasası cânibinden

hafiyyen hükûmet-i mahalliyeye bildirilmesi ve bu haber devriye müfrezesi

zâbitinin ifadesiyle dahi te’eyyüd eylemesi üzerine manastıra tecavüz

ve sıbyân ve nisvân-ı merkûme tehlikeye ilkâ edilmemek ve eşkıya harice

çıkdıkdan sonra ahz u girift olunmak üzere manastır haricen abluka altına

73

alındığı hâlde gece vakti manastıra dahil olmak niyetiyle haricden gelen beşaltı

müsellah Ermeni gafletle abluka hattına düşmekle beraber silah endâhtına

da cür’et etmeleriyle asâkir-i şahane tarafından bi'l-mukabele ikisi itlâf

edildiği ve asâkir-i şahaneden bir onbaşı şehid ve bir nefer ağırca mecrûh

olduğu ve manastır derûnundan ale'd-devam şiddetle tüfenk endâht edilmekde

bulunduğunu ve eşkıyanın esliha-i cedîde ile müsellah oldukları ateşlerinden

anlaşılmakda olup manastır derûnunda su ve külliyetli zahire mevcud olmasıyla

bir müddet harice çıkmayacakları melhûz idüğü ve bu vak‘anın ertesi

sabahı Rusya ve İngiltere konsoloslarının mezkûr manastır cihetine gidip

harekât-ı askeriyeyi uzakdan temâşâ ile akşam Muş'a avdet eyledikleri Bitlis

Vilâyeti'nden ve Kumandan Mehmed Ali Paşa tarafından arz u iş‘âr edilmiş

ve daha evvel alınan bir telgrafnâmede gerek murahhasanın ve gerek Ermeni

mu‘teberânından bazılarının şu yoldaki ifadât ve beyanâtını Rusya konsolosunun

dahi istimâ‘ eylediği bildirilmişdir. Sefârât-ı ecnebiyeden şimdiye kadar

bu işe dair malumât alınmış olup olmadığının ve çünkü Fransa Meclis-i

Mebûsânı'nda Ermeniler lehinde olmak üzere ne türlü hezeyanlar söylendiği

malum olarak şimdi devletleri işgal eden Çin Meselesi de bertaraf olmuş olduğundan

eşkıyanın tarîk-i hıyânetde hangi tarafdan daha ziyade himayet

görmekde ve nezâret-i celîlelerince ne yolda müdafaa edilmekde olduğunun

ve eşkıya hangi cins ve mezhebden ve nerede olursa olsun kuvve-i zâbıta ve

askeriye ile ahz u girift ve mehâkim ve kavânîne tevdî‘ edilerek haklarında

muamele-i lâzıme-i kanuniye ifa edileceği malum bir keyfiyet ve her devlet-i

mütemeddinede eşkıyaya yapılacak muamele bundan ibaret olup halbuki

konsolosların oraya giderek eşkıyaya kendilerini göstermeleri hilâf-ı usul olduğundan

kat‘-ı nazar maslahata da muvâfık olamayacağından ve çünkü oralarda

konsolosların vücudu fesedeyi bir takım hayalâta zâhib ederek vadi-i

mefsedetde ta‘annüd ve sebatlarınca medâr-ı cür’et ve bilâhare iş uzayıp bir

mesele şekline münkalib olacağından ve bu iş henüz mebde’inde olup ilerlememiş

ise de şimdiden bir çare bulunmadığı hâlde âtiyen mazarrât-ı azîmeyi

istilzâm eyleyeceğinden velev böyle dolayısıyla olsun ecânib tarafından bu

işe müdahale vuku‘unun önü alınması için nezâret-i celîlelerince ne türlü tedâbîr

ittihâz edileceğinin arz u inbâsı veli-nimet-i bî-minnetimiz şevket-meâb

efendimiz hazretlerinin Hükûmet-i Seniyye'nin bu işde olsun mağlub olma74

yacağını ümid buyurmakda olduklarının taraf-ı vâlâ-yı nezâret-penâhîlerine

tebliği şeref-sudûr buyurulan irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî icab-ı

âlîsinden olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

HR. SYS, 2793/48

18

ERMENİ FESATÇILARIN MUŞ VE ÇEVRESİNDE

MÜSLÜMAN KIYAFETİNE GİREREK ERMENİLERİ

ÖLDÜRMELERİ

Muş ve çevresinde Müslüman kıyafetine girerek Ermenileri öldüren Ermeni

fesatçıların, Sason bölgesine kaçarak saklanmaları ve bölgeye siyasî sebeplerle

asker sevkiyâtı yapılamaması sebebiyle yakalanamadıkları

13 Ocak 1902

Şifre

Başkitâbet'e Dördüncü Ordu-yı Hümâyûnları Müşiriyeti'nden

Cevab. Fî 29 Eylül sene [1]317. Şimdiye kadar Ordu-yı Hümâyûnlarınca

vuku‘a gelen istihbarât ve istıtlâât-ı resmiye Ermeni fesedesinin Muş ve

havalisinde İslâm kıyafetine girip Ermenilerden bazı kesânı katleylediklerine

dairdir. Mahallince cereyân eden tahkikât-ı resmiye de bu merkezde olduğu

gibi şu hakikat Ermeni mu‘tebâranıyla maktûllerin akraba ve müte‘allikâtlarının

ve erbâb-ı vukûf ve malumâtın ifadât ve ihbarâtlarına müstenid ve muhakemât-

ı adliye de bu esas üzerine mübtenî ve müntehî olmakda ve Rusya

konsolosunca da bu esas ve hakikate vukûf ve kanaat husûle gelmekde bulunduğu

ve tafsilâtı arz-ı hâk-i pây-ı muallâ kılındığı ve Bitlis Vilâyet ve Kuvve-

i Seyyâre kumandanı taraflarından vuku‘a gelen iş‘ârât-ı cevabiyeden müstebân

olmuşdur. Bundan başka Erzurum vilâyeti dahilinde bulunan Hınıs ve

Kiğı ve Pasinler kazalarında dahi bu sene zarfında birkaç Ermeniler katlolunmuşdur

ki bunların da kâtilleri kâmilen isim ve şöhretleri muayyen ve mehâkim-

i adliyenin tahkikât ve muhakemâtıyla müte‘ayyin bir takım Ermenilerdir.

Gerek Muş ve havalisi ve gerek mezkûr kazalarca sâlifü'l-arz katl ve cerh

olunan Ermenilerin kâtilleri ve cârîhleri bulunan Ermeni fesedesinden bir takımının

şimdiye kadar elde edilememesi mücerred hazele-i merkûme Sason

mıntıkasını kendileri için bir câ-yı selâmet ve necât ve menba‘-ı fesad adde75

derek oraya savuşmakda olmalarından ve zabtiye ile bir iş görülemeyip Sason

noktasına kuvve-i askeriye sevki de mehâzîr-i siyasiyeyi davet etmekde

olması emsali delâletiyle bedîhî bulunmasından münba‘is idüğünün her hâl ü

kârda muhât olan hâk-i pây-ı kudsiyet-îmâ-yı hazret-i Hilâfet-penâhî'ye fart-ı

ta‘zîmât-ı ubeydânemle arzına cür’et kılındı. Ol bâbda.

Fî 1 Receb sene [1]319 ve fî 1 Teşrîn-i Evvel sene [1]317

Müşir

Mehmed Zeki

**

Şifre

Başkitâbet'e Dördüncü Ordu-yı Hümâyûnları Müşiriyeti'nden

C. 23 Kânûn-ı Evvel sene [1]317. Saye-i kudret-vâye-i hazret-i Hilâfetpenâhî'de

hudud-ı hakanîde kuvve-i kâfiye ta‘biye ve asâkir-i şahane kullarını

geceli gündüzlü tarassudât ve ikdâmât-ı teyakkuzkârîleri idâme olunması

üzerine hudud-ı hakanîyi tecavüzle Memâlik-i Mahrûse-i Şahane'de îkâ‘-ı

hasar ve ihdâs-ı gâileye sâ‘î ve fırsat-cû olan Rusya ve İran Ermeni fesedesi

lehü'l-hamd bugüne kadar fürce-yâb-ı mürûr ve tecavüz olamamışdır. Ancak

hudud-ı hakanîde bulunan asâkir-i şahane her yerden ziyade mihnet ve meşakkat

içinde bulundukları hâlde bunlara ve daha bazı mevkilerde bulunan

alay ve taburlara Ramazan-ı şerif ve îd-i saîd hürmetine olsun birer maaş verilip

zaruret ve müzâyakaları tehvîn olunamaması ve bir de bu misillü Ermeni

fesedesinin ahvâl ve tasmîmâtlarından en ziyade Hudud Hafif Süvari Alayları

vasıtasıyla haber ve malumât almakda ve kahr u tenkîlleri ve men‘-i mazarratları

emrinde dahi mezkûr alayların yararlıkları görülmekde olduğu hâlde

her tarafda ve en ziyade Diyarbakır Vilâyetince bunca emeklerle ve ale'l-husus

şevket-meâb-ı akdes ve başkumandan-ı a‘zam efendimiz hazretlerinin

ikdâmât ve inâyât-ı mahsusa ve fevkalâdesiyle vücuda getirilmiş ve müessesât-

ı satvet-âyât-ı hazret-i Hilâfet-penâhîleri cümle-i cemîlesinden bulunmuş

olan bu alayların intizâmı[n]ı sektedâr ve daha doğrusu mahv u târumâr etmek

için efkâr-ı bedhâhâneye muvâfık suretde her türlü ikdâmât ve mesâîde

bulunulmakda ve Ermenilerin de şu aralık bazı mahallerde yine iğtişâş-ı sâbıkı

maâzallah iade edebilecek etvâr ve evzâ‘ı rû-nümâ olmakda ve ale'l-husus

Ermeni fesedesinin bu kere Rusya hududu dahilindeki ictimâ‘ları küllî

76

ve ciddî olduğuna dair haber alınmakda olması kullarınca atebe-i felek-mertebe-

i hazret-i mülkdârîye karşı bâ‘is-i te’emmül ve endişe olmakdadır. Maamâfih

infaz-ı emr u fermân-ı hümâyûn-ı hazret-i zıllullahîye müsâra‘atı ve

hamden li'llahi Teâlâ nezd-i âlîde min gayrı haddin ihrâz eylediğim emn ü

itimad-ı cihan-kıymeti muhafazada bezl-i nakdîne-i hayatı mefrûz-kerden-i

sadakat ve ubudiyet bildiğimden ber-mantûk-ı emr u fermân-ı hümâyûn merkûm

hazeleden bir ferdin bu tarafa kat‘iyyen yol bulamaması için hudud-ı

hakanîce Hamidiye Alayları'ndan ve efrâd-ı nizâmiyeden zaruret ve müzâyaka-

i hâzıranın müsaid olabildiği nisbetde bir kat daha tertibât-ı lâzıme icra

ve ikdâmât ve tarassudât-ı teyakkuzkârînin te’min-i ifasına çalışılmakda olduğunun

ve Ordu-yı Hümâyûn erkânı miyânında bu misillü hususât-ı mühimmede

cidden kullarına muâvenet eden ve suret ve reviyyeti tecrübe olunanların

ba‘dehû suret-i taltifâtı arz-ı hâk-i pây-ı âlî kılınacağının kemâl-i ta‘zîmât

ve tefhîmât-ı memlûkâne ile arzına cür’et kılındı. Fermân.

Fî 3 Şevval sene [1]319 ve fî 31 Kânûn-ı Evvel sene [1]317

Müşir

Zeki

Y. PRK. ASK, 176/1

19 KOMASOR ERMENİLERİ'NİN CİVARDAKİ EŞKIYA İLE

BİRLEŞEREK MÜSLÜMANLARI ÖLDÜRMELERİ

Komasor Ermenileri'nin civardaki eşkıya ile birleşerek Müslümanları çeşitli

işkencelerle öldürüp askerlere ateş açtıkları

26 Ekim 1903

Fî 5 Şaban sene [1]321 - Fî 13 Teşrîn-i Evvel sene [1]319

tarihiyle Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nden mevrûd tezkirenin suretidir.

Devletli efendim hazretleri

Geçenlerde Pasinler'de zuhur edip saye-i makderet-vâye-i cenâb-ı Hilâfet-

penâhî'de tenkîl edilen Ermeni hazelesinin îkâ‘ etdikleri fezâyih-i mü’ellimeye

dair Dördüncü Ordu-yı Hümâyûn Müşiriyet-i Celîlesi'nden keşîde

olunup taraf-ı vâlâ-yı Seraskerî'den bâ-tezkire huzur-ı sâmî-i Sadâret-penâhî'-

ye bi't-takdim tevdî‘ buyurulan telgrafnâmenin sureti Tesrî‘-i Muamelât Ko77

misyonu ifadesiyle berây-ı malumât leffen savb-ı devletlerine irsâl kılındı.

Ol bâbda.

**

Erzincan'da Dördüncü Ordu-yı Hümâyûn Müşiriyeti'nden

mevrûd 2 Teşrîn-i Evvel sene [1]319 tarihli telgrafnâmenin suretidir.

Saye-i kudsiyet-vâye-i hazret-i Hilâfet-penâhî'de kahr u itlâf edilen hazele

rehgüzârlarına tesadüf eden birkaç Müslümanı feci bir suretde şehid eyledikleri

gibi ez-cümle Alicerek karyeli Mail'in oğlu Ahmed tarladan sap getirirken

eşkıya-yı merkûme taraflarından tutulup en vahşi canavarların bile

yapmağa haya eylediği bir suretde kollarıyla ayaklarını parça parça keserek

şehid eyledikleri ve Erzurum'un Eleşkird'e gitmekde olan İslâm bir yolcuyu

Komasor'da derdest ederek kulağına kama sokup kamayı sağa sola çevirmekle

onun da şehid edildiği ve Komasor karyesinin alt tarafında zümre-i şühedâya

dahil olan bir piyade askerinin kulak ve burun ve dudaklarını keserek

isbat-ı mel‘anet eyledikleri ve hele Komasor Ermenileri hazeleye köy civarında

kendi kazma ve kürekleriyle toprakdan siperler yaparak silah be-dest

olarak eşkıya ile müştereken asâkir-i şahane üzerine ateş icra etdikleri ma‘rûzdur.

HR. SYS, 2795/53

20

ERMENİ FESATÇILARIN ANADOLU VE SURİYE

SAHİLLERİNE SİLAH VE HARP MÜHİMMATI

ÇIKARMALARI

Ermeni fesatçıların Kıbrıs'ı merkez kabul ederek Anadolu ve Suriye sahillerine

silah ve harp mühimmatı çıkardıkları tespit edildiğinden gerekli korumanın

sahilden gambotlarla yapılmasına, karada ise karakol ve kuleler inşa edilmesine

karar verildiği

5 Aralık 1905

Teftiş-i Umumî-i Askerî

Komisyonu

Ermeni erbâb-ı mefâsidinin Kıbrıs'ı makar ittihâz ederek oradan Anadolu

ve Suriye sevâhiline esliha ve ecza-yı muharribe ihrac etmekde olmalarıyla

bunun men‘ine aid tedâbîr ve takayyüdâtın ittihâz ve icrası şâyân-ı itina

bulunduğundan ve gerçi sevâhilin te’min-i muhafazası zımnında sipariş olu78

nan ganbotların vürûduna kadar berren te’kîd-i takayyüdât olunması ve Rüsûmât

İskele memurlarınca da tezyîd-i esbâb-ı basîret edilmesi Dahiliye Nezâret

ve Rüsûmât Emânet-i Celîleleri'ne tebliğ kılınmış ise de dolgunca maaş

verilerek ve tahkikât-ı lâzıme icrası yolunda da tahsisât i‘tâ olunarak zâbitân-ı

asâkir-i şahanelerinden ve jandarma ve polislerle ahali-i mahalliyeden sâdık-ı

din ü devlet olanlardan icabı kadarının tefrîk edilerek birer hey’et-i tarassudiye

teşkil ve işbu hey’etler yekdiğeriyle muhabere edebilmeleri zımnında devâire

taksim olunarak te’min-i tarassudât edilmesi vârid-i hâtır-ı âlî-i şevketpenâhîleri

olduğundan komisyon-ı askerîce bi't-teemmül verilecek kararın

arz-ı atebe-i ulyâ-yı cenâb-ı mülûkâneleri kılınması şeref-sudûr buyurulan

irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhîleri icab-ı âlîsinden olduğu Başkâtib

paşa kulları tarafından tebliğ kılındı.

Hâk-i pây-ı hazret-i Hilâfet-penâh-ı akdesîlerine vâreste-i arz bulunduğu

üzere Payas'dan Süveydiye'ye kadar olan sevâhilin te’min-i muhafazası

zımnında sevâhil-i mezkûreye karakollar inşası fî 25 Mayıs sene [1]311 tarihinde

şeref-pîrâ-yı sudûr buyurulan irâde-i seniye-i cenâb-ı şehriyâr-ı a‘zamîleri

icab-ı celîlinden olup ol bâbda icra edilen keşfiyât neticesi olarak tanzim

kılınmış olan lâyihada on aded karakolhâne inşâsına lüzum gösterilerek halbuki

Payas ile Süveydiye arasındaki sevâhilin muhafazası Adana ve civarının

te’min-i asayişine kifâyet etmeyeceğinden bunların bir tarafdan Mersin'e

diğer tarafdan Lazkiye'ye temdîdi ve aralarına kuleler inşa olunmak üzere

keşfiyât icrası için mahalline bir komisyon i‘zâmı hususuna bi'l-istîzân fî 13

Mart sene [1]312 tarihinde irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhîleri şerefmüte‘

allik buyurularak evvelce inşasına lüzum gösterilen on bâb karakolhâneden

mâadâ Haleb vilâyeti sâhilinde de bir aded karakolhâne inşası ve mezkûr

on bir aded karakolun cenûbunda sonuncu noktasından itibaren Lazkiye

sancağı sevâhilinin muhafazası için dokuz bâb karakolhâne ve Adana vilâyeti

sahilinin muhafazası için dahi Mersin civarına kadar on üç kulenin inşasına

mezkûr komisyon tarafından lüzum gösterilmiş ve sâlifü'l-arz kuleler de

inşa ve ikmâl kılınmış olduğundan şeref-pîrâ-yı sudûr buyurulan emr u fermân-

ı hümâyûn-ı mülûkâneleri vechile Mersin ve İskenderun iskelelerinde

bulunan memurîn-i mahsusa ve polis ve saire kulları tarafından bilhassa Ermeni

mefâsidi ve eşya-yı muzırra idhâli muamelâtını da şâmil olan vazifele79

rince ifa olunagelen semere-i takayyüdâtın netâyic-i müstahsala-i hasenesine

göre ve Haleb ve Adana ve Havalisi Umum Kumandanlığı Vekâletince de

münasib görüldüğü takdirde bu usul-i takayyüd ve inzibâtın daha ziyade tevsî‘

i yani mezkûr İskenderun ve Mersin İskele Memuriyetleri'nden başka Lazkiye

ve Silifke'nin Taşucu mevkilerinde de birer iskele hey’eti te’sis ve teşkiliyle

sâlifü'l-arz iskele memuriyetlerinin dörde iblâğı ve inşası muktezâ-yı

irâde-i seniyye-i Şehinşâhîlerinden olduğu hâlde henüz mübâşeret ve ikmâl

olunamayan Karaağaç tarassud kulesinin bir an evvel inşası ve iskele memur

ve hey’etlerini terkîb edenlerin ve bâ-husus bunlar miyânındaki polis komiser

ve efrâdının ahvâl ve emzice-i mahalliyeye vâkıf erbâb-ı istikâmetden tayinleri

ve işbu Mersin, İskenderun, Taşucu, Lazkiye mevâki‘ ve devâirinin

birer mıntıka ittihâzıyla ve bu suretle teessüs edecek menâtık-ı erba‘adan

beherinin idare ve nezâreti kemâ-kân iskele memuru olan ümerâ-yı asâkir-i

şahaneleri tarafından ifa olunarak daima seyyar bulunmak ve sırf sevâhilin

te’min-i tarassudâtıyla iştigâl eylemek üzere Haleb ve Adana Fevkalâde Kumandanlığı

Vekâleti tarafından intihâb edilecek münasib ve muktedir bir kullarının

müfettiş tayiniyle umum menâtıkın müfettiş-i mûmâileyhin nezâret-i

daimesi tahtında bulundurulması ve mezkûr hey’etler emr u fermân-ı hümâyûn-

ı şehriyâr-ı a‘zamîleri mantûk-ı münîfi vechile sâdık-ı din ü devlet olanlardan

teşkil ve dolgunca maaş ve tahkikât-ı lâzıme icrası yolunda da tahsisât

i‘tâ kılındığı ve menâtıkın yekdiğeriyle ve kulelerle muhaberâtı te’min

edildiği suretde ve mûmâileyhim kulları tarafından da faâlâne ve nimet-şinâsâne

olarak vazife-i takayyüdkârî ifa kılındığı takdirde saye-i me‘âlî-vâye-i

cenâb-ı şevket-penâhîlerinde sevâhil muhafazası için sipariş buyurulan ganbotların

vürûduna kadar berren te’min-i tarassudât ve takayyüdât edilebileceği

münasib gibi mütâlaa kılınmakda olduğundan suret-i ma‘rûza rehîn-i tasvîb-

i hikmet-nasîb-i cenâb-ı Hilâfet-penâh-ı akdesîleri olduğu takdirde icabının

Bâbıâli'ye ve Serasker paşa kullarına emr u fermân buyurulması menût-ı

irâde-i seniyye-i şehriyâr-ı a‘zamîleridir. Ol bâbda ve kâtıbe-i ahvâlde emr u

fermân veliyyü'l-emr ve'l-ihsân efendimiz hazretlerinindir.

Fî 6 Şevval sene [1]323 ve fî 20 Teşrîn-i Sânî sene [1]321

Abd-i Memlûkleri

Ömer Rüşdü bin Mehmed

Abd-i Memlûkleri

İbrahim Edhem bin Ferhad

80

Manzûr-ı âlî buyurulan işbu arîza-i müştereke üzerine tedâbîr ve tertibât-

ı ma‘rûzanın serî‘an mevki‘-i tatbike vaz‘ı ile beraber Teftiş-i Askerî Komisyon-

ı Âlîsi azâsından ve yâverân-ı hazret-i Şehriyârî'den münasib birer

zâtın da bu işe memuren havali-i merkûmeye i‘zâm edilmesi ve mûmâileyhimâ

tarafından ahvâl ve ihtiyacât-ı mahalliyeye nazaran te’min-i inzibât için

daha ne gibi tedâbîr ve takayyüdât ittihâzı lâzım geleceği tedkik olunarak

neticesinin arz-ı atebe-i ulyâ kılınması ve Fransa'ya sipariş edilen ganbotların

vürûduna kadar bahren icra-yı tarassudât edilebilmek üzere geçende Tersâne-

i Âmirece Fransa tebaasından birinden mübâya‘a edilmiş olan vapurun

tertibât ve techizât-ı lâzımesi bi'l-icra sevâhil-i mezkûreye gönderilmesi hususlarına

irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî şeref-sudûr buyurulmuş ve

Bâbıâli ile taraf-ı vâlâ-yı Seraskerî'ye ve Bahriye Nezâret-i Celîlesi'ne tebligât-

ı lâzıme icra kılınmış olmakla ol bâbda.

Fî 8 Şevval sene [1]323 ve fî 22 Teşrîn-i Sânî sene [1]321

Mukabele olunmuşdur.

Kulları

Mehmed Tevfik

Kulları

Ömer

Abd-i Memlûkleri

Tahsin

Y. MTV, 281/52

21

VAN'DA KOBANS KİLİSESİ İLE EVLERDE YAPILAN

ARAMALARDA ÇOK SAYIDA HARP ALETİNİN ORTAYA

ÇIKARILMASI

Van'da Kobans Kilisesi ile evlerde yapılan aramalarda 208.786 fişek, 290

tüfek, 10 kg. dinamit ve 30 kg. barut ele geçirildiği

4 Mart 1908

Van Vilâyeti'nden 20 Şubat sene [1]323 tarihinde gelen şifrenin suretidir.

Kobans Kilisesi'yle şehir dahilindeki hânelerden zâhire çıkarılan eşya-yı

memnû‘iyenin yüz bin dokuz yüz otuz aded memlû ve yüz yedi bin sekiz yüz

elli altı aded fabrika malı ve kapsüllü ve kapsülsüz koğan ki cem‘an iki yüz

81

sekiz bin yedi yüz seksen altı aded fişenk, elli sekiz mavzer ve otuz beş sürmeli

ve bir martini ve bir manliher ve beğlik mavzer ve yüz yetmiş iki maamekanizma

mavzer, yirmi iki maa-mekanizma sürmeli namlıları ki cem‘an

iki yüz doksan tüfenk ve ikisi muhtelifu'n-nev‘ olmak üzere on yedi aded on

ateşli mavzer revolveri ve on aded muhtelif sistemde dürbün ve bir torba kalpazan

edevatı ve üç tenekede on kilo dinamit ve altmış aded muhtelifu'n-nev‘

tüfenk mekanizmaları ve otuz kilo barut ve bir aded Taşnak Komitesi'ne

mahsus bayrak, iki torba evrak-ı muzırra birçok hazele resimleri ve tüfenk

aksâm-ı muhtelifesinden ibaret idüğü icra kılınan muayeneden anlaşılmışdır

ve yekûnda esna-yı müsâdemede zıyâ‘a uğrayan kısım dahil olmadığı gibi

fişenklerin hîn-i ta‘dâdında bir takım sandıklar veznen ve kıyasen hesab edilmiş

olduğundan ikinci bir muayene ve devirde daha fazla zuhuru me’mûl bulunduğu

ma‘rûzdur.

HR. SYS, 2799/3

22 BULGAR VE ERMENİ FESATÇILARIN İSTANBUL'DA

KARIŞIKLIK ÇIKARMA HAZIRLIKLARI

Bulgar ve Ermeni fesatçıların 1908 yılı Martı'nda İstanbul'da karışıklık çıkarma

planı yaptıkları, bu amaçla Sofya'dan satın aldıkları dinamit ve bombaları

Karadeniz sahilinden nakledecekleri ihbar edildiğinden gerekli tedbirlerin alınması

16 Mart 1908

Bâb-ı Âlî

Daire-i Umûr-ı Dahiliye

Tesrî‘-i Muamelât ve Islahât Komisyonu

Aded: 4

Müsta‘cel

Zabtiye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Bulgar ve Ermeni erbâb-ı fesadı tarafından Mart'dan itibaren Dersaâdet'de

icra-yı fesada başlanılması mukarrer olduğu ve eşirrâ-yı merkûmenin

tervîc-i mefsedetleri maksadıyla Sofya'da mübâya‘a edilmekde olan dinamit

82

ve bombaların Bahr-ı Siyah sevâhilinden idhâl ve naklolunacağı arz ve ihbar

olunduğundan evvel ve âhir tebliğ olunduğu vechile tedâbîr ve takayyüdât-ı

lâzımenin bi-tamamihâ ittihâzından geri durulmayarak fesede-i merkûmenin

her ne türlü olur ise olsun îkâ‘-ı şûriş ve mel‘anet eylemelerine imkân bırakılmaması

ve bunlardan Dersaâdet'e gelmek isteyecek olanların duhûlüne meydan

verilmeyip gerek kendilerinin gerek nezdlerinde bulunacağı tabiî olan

eczâ ve mevâdd-ı muzırranın tamamen derdest edilmesi ve te’min-i maksadı

kâfil olacak her türlü esbâb ve tedâbîre tevessül olunduğu hakkında atebe-i

ulyâ-yı mülûkâneye arz-ı te’minât olunması ve bir de hâdise-i zâile esnasında

Dersaâdet'de bulunan bir takım işsiz güçsüz Ermenilerin alet-i mefsedet

oldukları anlaşılmış ve bunların memleketlerine def‘ u teb‘îdi üzerine fesadın

önü alınmış olduğundan el-hâletü hâzihî Dersaâdet'de o makûle serseriler

bulunduğu takdirde şer ve mazarratlarına mahal kalmamak üzere şimdiden

memleketlerine i‘zâm edilmelerine teşebbüs kılınması ve fakat bir gûne

dağdağaya meydan verilmemesi şeref-sudûr buyurulan irâde-i seniyye-i hazret-

i Hilâfet-penâhî icab-ı âlîsinden olarak nezâret-i celîlelerine tebliğ olunduğu

Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Cenâb-ı Mülûkâne Başkitâbet-i Celîlesi'nden bâ-tezkire-

i hususiye izbâr ve emr u fermân-ı hümâyûn-ı şahane mantûk-ı münîfine

tevfîkan nezâretçe icab edenlere vesâyâ ifa edildiği gibi 21 Şubat sene

[1]323 tarihli tezkire-i acizî ile de bildirildiği üzere Bulgar yüzbaşılarından

Sabuh Katibyan ve Kirkor'un Ermeni eşirrâsının menviyyât-ı muzırrasını tervîcen

îkâ‘-ı şûriş için Sofya'da mübâya‘a etmekde oldukları dinamit ve bombaları

Bahr-ı Siyah'ın Rumeli ve Kavaklar'dan Sinob'a kadar Anadolu sevâhilinden

nakledeceklerine dair İkinci Ordu-yı Hümâyûn Kumandanlığınca vâki

olduğu Edirne Vilâyet-i Aliyyesi'nden iş‘âr olunan istihbarât hakkındaki

istıtlâ‘âtının izbârı Bulgaristan Komiseri atûfetli Sadık Paşa hazretlerine yazılarak

Bulgar Ordusu'ndaki Ermeni zâbitlerinin isimlerini ve bunlardan yüzbaşı

Bogos Bogosyan'ın bir mülâzım-ı sânî ile birlikde Dobniçe ve Radomir

taraflarında birer manastırda Ermeni ve Bulgar müdâvimlerine dinamit imalini

tedrîs etmekde olduklarını mutazammın bu defa alınan tahrirât-ı cevabiyenin

sureti Tesrî‘-i Muamelât Komisyonu ifadesiyle leffen savb-ı devletlerine

irsâl kılındı. Dersaâdet'de o makûle serseriler bulunduğu takdirde şimdiden

memleketlerine i‘zâmlarına teşebbüs edilmesi ve fakat dağdağaya meydan

83

verilmemesi ve te’min-i maksadı kâfil olacak her türlü esbâba tevessül olunduğu

hakkında arz-ı te’minât edilmesi fermân buyurulmasına göre atebe-i

ulyâ-yı mülûkâneye arz-ı keyfiyet kılınmak üzere takayyüdât ve tedâbîr-i

müttehazeden serî‘an malumât i‘tâsı hususuna himem-i aliyye-i âsafâneleri

derkâr buyurulmak bâbında emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 13 Safer sene [1]326 - Fî 3 Mart sene [1]324

Nâzır-ı Umûr-ı Dahiliye

Memduh

ZB, 24/1

23 TALORİ ERMENİLERİ İLE KÜRTLER ARASINDAKİ

ANLAŞMAZLIK

Hamidiye Alayları ile Dördüncü Süvari Fırka Kumandanı Edhem Nuri Bey'in

Talori'de Kürtlerle Ermeniler arasında meydana gelen anlaşmazlığın sebep ve

sonuçları ile ilgili raporu

27 Nisan 1909

Geçen sene mesmû‘ât-ı çâkerâneme nazaran Talori Ermenileri'yle Ekrâd

beyninde bir hayvan gasbı maddesinden dolayı münâza‘a ve mukâtele

vuku‘a gelmekle her iki tarafdan birkaçar kişi katledilmiş olmasına mebnî

Talori Ermenileri hânelerini terk ile çoluk çocuklarıyla beraber cibâle çekilmişler

ise de hükûmet-i mahalliye cânibinden verilen malumât ve makam-ı

müşiriyetden bi'l-istîzân alınan emir üzerine altmış neferden mürekkeb bir

süvari bölüğü kemâl-i sür‘atle mahall-i mezkûra sevk ve inhâc edilerek Ekrâd

ile Ermeniler beyninde tahaddüs etmiş olan münâza‘a ve muhâsamanın

önü alınmış ve tarafeyn dahi teskin edilmiş idi.

Vak‘a-i mezkûreyi müteâkib Muş'da bulunan Nizâmiye Otuz İkinci

Alayı'nın Dördüncü Taburu'ndan iki bölük bi'l-ifrâz binbaşılarının taht-ı kumandasında

olarak zikrolunan Talori'ye sevk edilmiş ve henüz ötede beride

bulunup karyelerine avdet etmemiş bulunan ahaliyi te’min ve görülen âsâr-ı

heyecan bi'l-külliyye teskîn ve izâle edilerek Ermeniler me’vâlarına iade etdirilmiş

idi ve mezkûr Talori karyesinin merbût bulunduğu Genç Sancağı Mu84

tasarrıf-ı sâbıkı Mustafa Rıfkı Paşa dahi zikrolunan Talori'ye gelip Ekrâdın

Ermenilerden gasb etmiş oldukları eşya ve hayvanâtı Kürdlerden istirdâd ile

Ermenilerin öteden beri Hükûmet-i Seniyye'ye vermiş oldukları vergilerine

mahsûb etdirmiş olduğu gibi vali paşa dahi Bitlis'ten Muş'a ve oradan da dörtbeş

saat mesafede vâki olan Şinek ve Şimal karyelerine azîmet ve ba‘dehû

merkez-i vilâyete avdet etmiş idi.

Bu sene ise Genç ve Kulb cihetlerine iki bölük asâkir-i şahanenin sevki

lâzım geleceği Genç Mutasarrıflığı'ndan vilâyete vâki olan iş‘âr üzerine

Sekizinci Fırka Kumandanlığı Vekâleti'nden i‘tâ olunan emre imtisâlen Muş'-

da bulunan Dördüncü Tabur'dan iki bölük asâkir-i şahane mahall-i mezkûra

sevk olunmuş ise de birkaç gün sonra doğrudan doğru mezkûr tabur binbaşılığına

verilen emir mûcebince zikrolunan bölükler Muş'un dört-beş saat mesafesinde

vâki olan Şinek ve Şimal karyelerinde ikame etdirilmesi için Genç

ve Kulb cihetlerinden geriye aldırılmış idi.

Bekiranlı Aşireti her sene Diyarbakır taraflarından Muş'a iki buçuk saat

mesafede bulunan yaylaklarına hayvanâtlarıyla beraber gelip orada sayfı

imrâr etmek mu‘tâdları olduğundan ve bunların huşûnet-i tabîiyeleri sâikasıyla

ol civar ahalisine taarruzdan hâlî kalmadıklarından bunların bir gûne taarruz

ve tecavüzâtına meydan verilmemek için her sene yaylaklarına iki bölük

asâkir-i şahane sevk ile aşiretin avdetine değin orada ikame edilmek usul-i

müttehazeden bulunmasına mebnî bu sene dahi ale'l-usul ol mikdar asâkir-i

şahane gönderilmiş idi. Ancak bir aralık Ermeniler mezkûr aşirete taarruz etdiklerinden

ve aşiret dahi Ermenilere mukabele eylediğinden gitdikçe mesele

büyümeğe ve vukuât te‘âkub etmeğe başlamış ve gâh Ermeniler aşirete ve

gâh aşiret Ermenilere galib olagelmekde iken muahharan Badikanlı ve Delikanlı

aşâiri dahi iltihak ve müsâdemâta iştirak edip Ermenilere galebe etmiş

ve Ermenileri tâ Anduk dağına kadar takib ile Şinek ve Şimal ve Gelikozan

karyeleriyle yedi karyeden ibaret olan Talori nâhiyesini bi'l-külliyye ihrâk eylemişlerdir.

Ermenilerle Ekrâd beyninde vuku‘a gelen müsâdemâtın teşeddüd

ve tezâyüdüne asıl sebeb Ermenilerin din hakkında şütûm-ı galîza ve muhadderât-

ı İslâmiye'ye suver-i şenî‘a ve fecîada taarruzâta kıyâm etmiş bulunmalarıdır.

Kurâ-yı mezkûrenin Ekrâd tarafından ihrâk edilmeyip Ermeniler tarafından

yakılmış bulunduğuna dair bazı şâyi‘ât var ise de bunların Ekrâd ta85

rafından yakıldığı anlaşılmakdadır. Ermeniler ber-vech-i ma‘rûz Ekrâd tarafından

Anduk dağına kadar takib edildikden sonra mikdarı nezd-i âlî-i hazret-

i Şehriyârîlerinde malum olan kuvve-i cünûdiye-i mülûkâne dahi Miralay

Tevfik Bey'in kumandası altında olarak oraya sevk olunarak bu kuvvet mârru'z-

zikr Anduk dağına kadar hemen hiçbir yerde eşkıyaya tesadüf etmeyip

ancak Talori'de ve mezkûr dağda ve civarında mütehassın bulunan eşkıya tarafından

asâkir-i şahaneye karşı isti‘mâl-i silaha cür’et olunmakla asâkir-i

şahane cânibinden mukabele-i bi'l-misl kaidesi icra olunarak eşkıya dûçâr-ı

inhizâm edilmiş ve bir takımı da reisleriyle beraber hayyen derdest edilmişdir.

Bu esnada Ermeniler tarafından bir hayli telefât vuku bulmuş ise de hâne

ihrâk etmek ve nisvân ve sıbyâna taarruz ve istîmân edenleri katleylemek gibi

ahvâl-i gayr-ı marziye asla ve kat‘â cünûd-ı cenâb-ı mülûkâne cânibinden

vuku bulmamışdır. İhrâk-ı kurâ ve belki de nisvâna taarruz Ekrâd tarafından

vuku‘a gelmişdir. Bu misillü ahvâlin asâkir-i şahane cânibinden îkâ‘ edildiğini

isbat eder hiçbir eser yokdur. Müfreze kumandanı maiyyetinde bulunmuş

olan Erkân-ı Harbiye Kolağası Refik Bey kulları harekât-ı askeriyenin ibtidâsından

nihayetine kadar vuku‘a gelen ahvâle tamamıyla vâkıf ve muttali‘ bulunduğundan

ve kendisi dahi gayet sâdık ve müstakîm bir kulları olduğundan

ondan dahi istifsâr-ı keyfiyet buyurulduğu hâlde hakikat tezâhür edecekdir.

Bekiranlı Aşireti'yle Ermeniler müsâdemâta başladıkları zaman vilâyet

ve Muş ve Genç Mutasarrıfiyetlerince mesele nazar-ı itibara alınmış ve derhal

teşebbüsât-ı ciddiye icrasıyla vali ve mutasarrıflar mahall-i mezkûra kadar

gitmiş olsaydı ateş-i fesad pek çabuk kesdirilir ve Ekrâd ile Ermenilerin

münâza‘âtına nihayet verilirdi. Fakat her ne sebebe mebnî ise vali ile mutasarrıflar

işe zâhiren ehemmiyet vermeyip bu bâbdaki tesâmuhlarıyla meseleyi

ı‘zâm eyledikleri bedîdârdır. Şu kadar ki müfreze-i askeriyenin Talori'ye

azîmetinden sonra Vali Tahsin Paşa Muş'a kadar gelerek orada bir-iki gün

kaldıkdan sonra müşir paşanın geleceği sırada aldığı emir üzerine ale'l-acele

Muş'dan Genç'e azîmet etmiş ve müşârunileyh müşir paşa ile mülâkât eylememişdir.

Çâkerleri bir sene kadar Muş'da durdukdan sonra Bitlis'e giderek bir

sene orada dahi ifa-yı vazife etmiş ve ba‘dehû tekrar Muş'a gelip bir buçuk

seneye karîbdir ki nefs-i Muş'da ikamet etdiğim gibi Talori Hâdisesi'nde da86

hi Muş'da bulunmuş olduğumdan hâdise-i ma‘rûzaya dair olan malumât ve

istıtlâ‘ât-ı ubeydânem yukarıdaki ma‘rûzâtımdan ibaret olup buna dair olan

malumât ve muhaberâtı hâvî olarak atebe-i felek-mertebe-i hazret-i zıllullahîlerine

Bekir Bey kulları vasıtasıyla takdimine cür’etyâb olduğum evrak-ı mufassala

manzûr-ı âlî-i cenâb-ı mülûkâneleri buyurulduğu hâlde hakikat-i hâlin

sâha-ârâ-yı tezâhür olacağının arzına ictisâr kılındı. Ol bâbda ve kâtıbe-i

ahvâlde emr u fermân veli-nimet-i bî-minnetimiz şevket-meâb efendimiz hazretlerinindir.

[6 Rebiülahir 1327]

Hamidiye Alayları ile

Dördüncü Süvari Fırka-i Hümâyûnları Kumandanı

Ferik

Abd-i Memlûkleri

Es-Seyyid Edhem Nuri

Y. EE, 5/180

24 FİRARÎ ERMENİ ASKERLERİN AFFI

Kıtalarına katıldıktan sonra firar eden veya silah altına alındıktan sonra

davete icabet etmeyen Ermeni askerlerin affedildiği, bu kararın Müslüman askerler

için de geçerli olduğu

11 Ocak 1913

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına

Mahsus Zabıt Varakasıdır

Zabıtnâme Rakamı: 846

Tarih: 2 Safer sene[1]331

29 Kânûn-ı Evvel sene [1]328

Hulâsa-i Meâli

Zeytun, Göksun, Haçin ve civarındaki mahaller Ermeni efrâd-ı askeriyesinin

hizmet-i askeriyelerini ifaya mecbur tutulmak şartıyla firarlarından

dolayı terettüb edecek cezâdan afvları hakkında mukaddemâ ittihâz olunup

irâde-i seniyye-i cenâb-ı Hilâfet-penâhî'ye iktirân eden kararın nizâmiye kıt‘alarına

iltihak etdikden sonra firar edenlere mi münhasır yoksa taht-ı silâha

87

davete icabet etmeyerek firarla bakaya kalanlara da şâmil olup olmadığını

müstefsir Harbiye Nezâreti'nin 26 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 tarihli ve 1064

numaralı tezkiresi okundu.

Kararı

Afv-ı âlî-i mezkûr hem kıt‘alarına ba‘de'l-iltihâk firar edenlere hem

taht-ı silâha davet olunup da icabet etmeyenlere şâmildir. Bu karârın efrâd-ı

İslâmiye'den olan bu kabîl firarîlere de şümûlü tabiîdir. Keyfiyetin cevaben

nezâret-i müşârunileyhâya iş‘ârı tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükela üyelerinin imzaları)

MV, 173/2

25 ZEYTUN MURAHHASASI FRANKLİYAN EFENDİ'NİN

ERMENİLER LEHİNE FAALİYETLERİ

Ermeni eşkıyasını himaye eden ve ahali arasında karışıklık çıkmasına

sebebiyet veren Zeytun Murahhasası Frankliyan Efendi'nin Zeytun'dan uzaklaştırılması

gerektiği

23 Mayıs 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

216

Haleb Vilâyeti'nden alınan şifre telgrafnâme

C. 17 Nisan sene [1]330 şifre. Mülkiye müfettişinin Zeytun'a azîmet

ve bu kere avdet ile verdiği rapor mündericâtına nazaran Zeytun Murahhasası

Frankliyan Efendi'nin Zeytun eşkıyasını himaye ve hükûmetin her türlü icraâtına

müdahale eylemek, ahali ile hükûmet arasında fesad karışdırmak misillü

sıfat-ı ruhâniye ile gayr-ı mütenâsib ahvâli görüldüğü gibi bu defa hâdis

olan vak‘ada da eşkıyayı muhafaza ve icraât-ı hükûmeti sektedâr eylediği ve

ahalinin mûmâileyhin sû-i ahvâlinden bî-zâr kalarak Sis Katogikosluğu'na kadar

şikâyetde bulundukları anlaşılmışdır. Bu adamın öteden beri Zeytun eşkıyasını

himayet ü sahâbete alarak orada nüfuz-ı hükûmeti ihlâl edecek ahvâl

88

ve vekâyi‘e sebeb vermekde olduğuna zaten vilâyetçe kanaat hâsıl olmuş olduğundan

her ne suretle olur ise olsun hemen Zeytun'dan kaldırılması esbâbının

istikmâli ve neticeden malumât i‘tâ buyurulması.

Fî 10 Mayıs sene [1]330

Vali Vekili

Remzi

DH. EUM. 2. Şb, 68/11

26 AMASYA'DA BOMBA İMAL EDEN ERMENİLERİN

DERSAÂDET DİVAN-I HARBİ'NE SEVKLERİ

Amasya'da bomba imal edip çevre illerdeki Ermenilere gönderen, sakladıkları

bomba, dinamit ve çeşitli edevat ile birlikte yakalanan bazı Ermenilerin

Dersaâdet Divan-ı Harbi'ne sevkleri

22 Temmuz 1914

Harbiye Nezâreti

Harbiye Dairesi

Asayiş Kısmı

Aded

47/417

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Amasya kasabasında iki Ermeni hânesinde birkaç bomba ve bunları

imale mahsus âlât bulunduğu hakkında Onuncu Kolordu'dan mevrûd şifrenin

bir sureti leffen takdim edilmişdir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'lemrindir.

Fî 25 Şaban sene [1]332 ve fî 6 Temmuz sene [1]330

Harbiye Nâzırı ve

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi nâmına

Müsteşar Muâvini

(İmza)

**

89

Harbiye Nezâreti

Harbiye Dairesi

Asayiş Kısmı

Sivas'da Onuncu Kolordu Kumandanı

Ziya Paşa'dan mevrûd fî 5 Temmuz sene [1]330 tarihli şifre sureti

Amasya'nın Sofular Mahallesi'nden hancı esnafından Tabakoğlu Karnik'in

hânesinde fî 3 Temmuz sene [1]330 tarihinde iki bomba ve dükkânında

nâ-tamam bir bomba ile bomba imaline mahsus kalıp ve edevât-ı sairenin

hükûmet-i mahalliye tarafından bi't-taharrî bulunduğu ve kışlaya civar Savatçı

Mahallesi'nde Nazaret oğlu Haykazun'un hânesinde ve dükkânında bir fitilli

içi dolu ve diğerinin içi boş iki bomba ve iki aded fişenk altı bulunduğu

Otuz Birinci Fırka Kumandanlığı'nın iş‘ârına atfen ma‘rûzdur.

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Sivas Vilâyeti'nden alınan şifre telgrafnâme

Amasya'da imal edilmekde olduğu istihbâr olunan bomba âmilleriyle

imalâthânenin tahkik etdirilmekde olduğu 14 Haziran sene [1]330 telgrafla

arz edilmiş idi. Bu kere Amasya kasabasından Debbâğoğlu Karnik'in hânesinde

biri memeli diğeri memesiz iki bomba ve dükkânı[n]da birçok âlât ve

edevâtı ve Nazaroğlu Haykazun'un dükkânında da bomba imaline mahsus

gülle ve iki kalıp zuhur etmişdir. Bunlardan Karnik ve biraderi Ohannes bombaları

dükkânlarında imal etdiklerini itiraf etdikleri gibi Haykazun ve biraderi

Eğya'nın ifadesine nazaran bir seneden beri bir hayli bombanın birer mecidiye

mukabilinde Ankara ve Çorum'a sevk edildiği anlaşılmışdır. Tokat'da

bazı Ermeniler de bomba âmili olmak[la] maznûndur. Tahkikât ve lede'l-icab

taharriyâta devam ediliyor.

Fî 7 Temmuz sene [1]330

Vali

Muammer

**

90

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Sivas Vilâyeti'nden alınan şifre

Dünkü telgrafa zeyldir:

Hân ve dükkânlarında bomba zuhur eden Amasyalı Karnik ve

Ohannes'in ifade-i mazbûtalarına nazaran iki aydan beri Amasya'dan civar

mahallere birçok dinamit, bomba ve martin sevk edildiği ve Samsun'da

müsâdere edilen martinler dahi Mardiyan nâmına getirildiği anlaşılmışdır.

Amasya mutasarrıfı merkûmların cihet-i adliyeye tevdî‘inden ise Divan-ı

Harb'e sevkleri münasib olacağını yazıyor. Bu bâbdaki tahkikât ve taharriyât

kemâl-i sükûnetle icra etdirilmekdedir. Amasya'nın iş‘ârı vechile bu işin

Dersaâdet Divan-ı Harbince tahkik ve tedkiki muvâfık olacağından irâde-i

aliyyelerine muntazırım.

Fî 8 Temmuz sene [1]330

Vali

Muammer

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 9 Temmuz sene [1]330

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

C. 8 Temmuz sene [1]330. Bomba âmil ve bâyi‘lerinin evrak-ı tahkikiyeleriyle

ma‘an ve mahfûzan Dersaâdet Divan-ı Harb-i Örfîsi'ne i‘zâmları.

DH. EUM. EMN, 88/33

91

27 ZEYTUN ERMENİ MURAHHASASININ DİVAN-I HARB'E

SEVKİ

Zeytun'da kışkırtıcı faaliyette bulunan ve Ermeni eşkıyasını himaye eden

Zeytun murahhasası hakkında Divan-ı Harb'e sevk edilmek üzere kanunî işlem

başlatıldığı

29 Eylül 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

567

Haleb Vilâyeti'nden alınan şifre

Zeytun'da harekât-ı şekâvetkârânede zî-medhal olmasına mebnî hakkında

tahkikât icra edilmekde olduğu 6 Eylül sene [1]330 tarihli telgrafnâme

ile arz olunan Zeytun Ermeni murahhasasının eşkıyaya yataklık etdiği ve esliha

celb ve tevzî‘inde medhaldâr olduğu ve kilisesi olmayan yerlere diakos

tayini suretiyle muamelât-ı askeriyeye fesad karışdırdığı sâbit olmakla murahhasahânenin

taht-ı tarassuda alındığı ve dün gece saat dokuz buçukda merkûm

firara teşebbüs etmiş ise de jandarma tarafından görülerek firarı men‘

edildiği ve şu hâle nazaran murahhasahânede bırakılması caiz görülmediğinden

hitâm-ı tahkikâta kadar kışlada kendisinin ikamet etdiği dairede misafir

edildiği ve murahhasa-i mûmâileyhin Sis Katogikosu'na vâki olan müracaatı

üzerine Zeytun'a murahhasa vekili gönderildiği Zeytun'da bulunan Maraş

Mutasarrıflığı'ndan iş‘âr edilmiş ve merkûm murahhasa ile rüfekâsı Divan-ı

Harb'e sevk edilmek üzere haklarındaki tahkikâtın tesrî‘ ve inbâsı cevaben

mahalline bildirilmişdir.

Fî 16 Eylül sene [1]330

Haleb Valisi

Celal

DH. EUM. 2. Şb, 68/20

92

28 ERMENİLERİN ERZURUM HUDUT YOLUNU

KULLANARAK RUSYA'YA KAÇMAK İSTEMELERİ

Erzurum ve hududa yakın kazalardaki Ermenilerden birçoğu ile bazı asker

firarilerinin Rusya'ya kaçarak çetelere yazıldıkları anlaşıldığından gerekli tedbirlerin

alınması

9 Ekim 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

604

Müsta‘celdir.

Erzurum Vilâyeti'nden alınan şifre

Vilâyet dahilinde ve be-tahsis hududa mücâvir kazalarda bulunan Ermenilerden

birçoğu şu aralık Rusya'ya geçmekdedirler. Bunların arasında

asker firarîleri de olduğu ve Ruslar tarafından teşkiline çalışılan çeteye kaydolunmakda

oldukları cümle-i müstahberâtdan olup çete yazılmaları bile her

hâlde ahvâl-i askeriye hakkında Ruslara malumât vermeleri muhtemel olduğundan

men‘ine müte‘allik tedâbîr cümlesinden olmak üzere bizim tarafdan

hiçbir kimsenin hududdan Rusya'ya geçmesine müsaade edilemeyeceğine ve

gidecek olanların Trabzon tarîkıyla azîmetlerinde be’s görülemeyeceğine dair

ittihâzı derece-i elzemiyetde görülen kararın mevki‘-i tatbike vaz‘ı istîzân

olunur.

Fî 26 Eylül sene [1]330

Vali Vekili

Cemal

DH. EUM. 2. Şb, 68/24

29

ERMENİLERİN HUDUT VİLÂYETLERİNDE ALINAN

TEDBİRLER KARŞISINDA MEVCUT SİYASETLERİ

HUSUSUNDA FİKİR AYRILIĞINA DÜŞMELERİ

Hudut vilâyetlerinde alınan tedbirlerin Ermenilerin gayretlerini kırmakta olduğu,

siyasetlerine devam edip etmemek hususunda aralarında fikir ayrılığı ortaya

çıktığı ve Taşnak reislerinden Antranik'in Ermeni delegelerine başkanlık etmek

üzere Tiflis'ten hareket ettiğinin Petersburg Sefâreti'nden bildirildiği

3 Kasım 1914

93

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Şifre Kalemi

3054

Petrograd Sefâret-i Seniyyesi'nden 687 numara ile

mevrûd fî 20 Teşrîn-i Evvel sene [1]914 tarihli telegram hallidir.

657 numaralı telgrafnâmeye zeyldir:

Kafkasya askerleri miyânında Ermeniler mevcud olduğu ve lâkin Ermeni

taburları teşkil olunmadığı ve işbu haberin Ermeni fedai teşkilatından

galat olabileceği ve fedai teşkilatına Kafkasya Hükûmeti'nin ve Ermenilerin

her hususda yardım etmekde oldukları ve bunların ruhu olan Taşnak rüesâsından

Antranik'in Balkan Muharebesi'nde başına toplamış olduğu gönüllülerle

Bulgar Ordusu'nda bize karşı harb eylemiş olduğu Tiflis Başşehbenderliği'nden

bildirilmişdir.

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Şifre Kalemi

3085

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne fî 24 Teşrîn-i Evvel

sene [1]914 tarihiyle Petrograd Sefâret-i Seniyyesi Maslahatgüzârı

Fahreddin Bey'den vârid olan 706 numaralı telgrafnâmenin hallidir.

689 numaralı telgrafnâmeye zeyldir:

Vilâyât-ı hududiyemizdeki tedâbîr-i müttehazenin Ermenilerin gayretini

kesr etmekde olduğu ve siyaset-i hâzıralarına devam edilip edilmemesi

hakkında Ermeniler beyninde ihtilâf-ı efkâr husûle geldiği ve fedailerden iki

yüz elli kişinin Erivan Vilâyeti'nden Tiflis'e avdet etdikleri ve Antranik'in

Culfa havalisinde gizli bir yerde Âzerbaycan ve Kafkasya'dan gelen Ermeni

murahhaslarına riyâset etmek üzere Tiflis'den hareket etdiği ve işbu ictimâda

aleyhimizdeki harekete germiyet vermek veya muvâfık bir zamana intizâren

fedai teşkilatını te’hir etmek hususlarında ittihâz-ı mukarrerât olunacağı ve

karar-ı müttehazı öğrenmeğe sarf-ı gayret etmekde olduğu Tiflis Başşehbenderliği'nden

bildirilmişdir.

94

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Kayıd Numarası: 2529

Tarih: 21 Teşrîn-i Evvel sene [1]330

Hulâsa: Vilâyât-ı hududiyemizdeki

tedâbîr-i müttehaze hakkında

Harbiye'ye

Vilâyât-ı hududiyemizdeki tedâbîr-i müttehazenin Ermenilerin gayretini

kesr etmekde olduğu ve siyaset-i hâzıralarına devam edilip edilmemesi

hakkında Ermeniler beyninde ihtilâf-ı efkâr husûle geldiği ve fedailerden iki

yüz elli kişinin Erivan Vilâyeti'nden Tiflis'e avdet etdikleri ve Antranik'in

Culfa havalisinde gizli bir yerden Âzerbaycan ve Kafkasya'dan gelen Ermeni

murahhaslarına riyâset etmek üzere Tiflis'den hareket eylediği ve işbu ictimâda

aleyhimizdeki harekete germiyet vermek veya muvâfık bir zamana

intizâren fedai teşkilatını te’hir etmek hususlarında ittihâz-ı mukarrerât olunacağı

ve karar-ı müttehazı öğrenmeğe sarf-ı gayret etmekde olduğunun Tiflis

Başşehbenderliği'nden bildirildiği.

HR. SYS, 2879/4

30 ERMENİ GÖNÜLLÜLERİNİN RUSYA HÜKÜMETİ

TARAFINDAN KAFKASYA'YA SEVKLERİ

Rusya'ya göç eden 4.031 Ermeni gönüllünün Rusya tarafından Kafkasya'-

ya sevk edildiklerinin Kalas şehbenderi tarafından bildirildiği

10 Aralık 1914

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Aded: 58464/1839

Hulâsa: Tebaa-i Osmaniyye'den Rusya'ya

sevk olunan Ermeni gönüllüleri

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Tebaa-i Osmaniyye'den olup Kânûn-ı Evvel-i Efrencî'nin yedisine kadar

Rusya'nın Reni Kasabası'nda ictimâ eden ve adedleri dört bin otuz bire

95

bâliğ olan Ermeni gönüllülerinin Kafkasya'ya sevk olundukları Kalas Şehbenderi

Haydar Bey tarafından 7 Kânûn-ı Evvel [1]914 tarihli telgrafnâmede

bildirilmişdir. Mezkûr telgrafnâmenin bir sureti Harbiye Nezâret-i Celîlesi'-

ne gönderildi, efendim.

Fî 21 Muharrem sene [1]333 ve fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]330

Hariciye Nâzırı nâmına

Umûr-ı Siyasiye Müdür-i Umumîsi

Ahmed Reşid

DH. EUM. 2. Şb, 3/16

31 REŞADİYE VE KARÇİKAN TELGRAF HATTININ

ERMENİLER TARAFINDAN TAHRİP EDİLMESİ

Ermeniler tarafından tahrip edilen Reşadiye ve Karçikan telgraf hatlarının

bakım ve onarımlarının yapılarak suçluların yakalanması ve gelişmeler hakkında

bilgi verilmesi

15 Aralık 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 131

Şifre

Van Vilâyeti'ne

Reşadiye ve Karçikan telgraf hutûtunun bazı mahalleri tahrib edildiği

ve bu tahribâtı îkâ‘ eden Ermenilerle müsâdeme başladığı cihetle tahribât-ı

vâkı‘anın ıslâhı gayr-ı kâbil bulunduğu Posta ve Telgraf Nezâreti'nden iş‘âr

kılınmışdır. Hattın serî‘an tamir ve ıslâhı esbâbının istikmâli ve mütecâsirlerin

derdesti ile vuku‘u bildirilen müsâdeme hakkında malumât i‘tâsı.

Fî 2 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 48/7

96

32 ERMENİLERİN VAN VE REŞADİYE'DE TELGRAF HATLARINI

KESEREK JANDARMALARLA ÇATIŞMAYA GİRMELERİ

Reşadiye-Vastan ve Vastan-Van telgraf tellerinin Ermeniler tarafından

kesilmesi, Pelli karakol kumandanının Ermeniler tarafından katledilmesi ve Gevaş

kaymakamının maiyyetindeki jandarmalarla Ermeniler arasında çatışma

başlaması sebebiyle daha fazla karışıklığa meydan verilmeden suçluların cezalandırılması

20 Aralık 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 137

Şifre

Mahrem ve müsta‘celdir

Van Vali Vekili Cevdet Bey'e

Reşadiye ile Vastin ve Vastin-Van arasındaki telgraf tellerinin Ermeniler

tarafından kesildiği ve Pelli karakol kumandanının yine bunlar tarafından

katlolunduğu ve o civarda bulunan Gevaş kaymakamı maiyyetindeki jandarmalar

ile Ermeniler arasında hakikî bir müsâdeme başladığı vekâletinizden

alınan 6/7 Kânûn-ı Evvel sene [1]330 tarihli şifrede iş‘âr olunuyor. Hattın

esasen derkâr olan ehemmiyetine mebnî muhafaza ve te’min-i selâmeti

ale'l-husus şu sırada her zamandan ziyade matlûb ve mültezem olduğu hâlde

Ermeniler tarafından birkaç defadır tahribâta ma‘rûz kalması fevkalâde şâyân-

ı dikkatdir. Hattı kesmek ve kuvve-i müsellaha ile çarpışmak derecesinde

cür’et göstermek tabiî verilen bir karar ve talimâta müsteniddir. Gevaş ve

Reşadiye'de bunları sevk ve idare edenler tabiî mahdûd ve hükûmetçe de

malumdur. Tahkikât-ı serî‘a icrasıyla kendilerinin temâdî-i mefsedetlerine

meydan bırakdırılmaması esbâbının istikmâliyle beraber gerek hattın hüsn-i

muhafazası ve gerek hükûmetin muhafaza-i haysiyet ve mevki‘i için gerek

Gevaş muhitinden ve gerek oraya mücâvir bulunan şâyân-ı itimad İslâm

karyelerinden münasib suretde istifade olunması suretiyle mütecâsirlerinin

te’dîbleri.

Fî 7 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 48/85

97

33 EDİRNE MURAHHASASI TORYAN EFENDİ'NİN

ERMENİLERİ KIŞKIRTMASI

Bulgaristan Ermenileri'ni Osmanlı Hükümeti aleyhine kışkırtan ve gönüllü

olarak Rusya'ya gitmelerini teşvik eden Edirne Murahhasası Toryan Efendi'nin

bu ihanetinden dolayı murahhasalığına son verilmesi

21 Aralık 1914

Sofya Sefâret-i Seniyyesi

2016-106

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Kendisini Sofya Ermeni Murahhasalığı'na intihâb etdirmek üzere ahîren

Bulgaristan'a gelmiş olan Edirne Ermeni Murahhasası Toryan Efendi'nin

Bulgaristan'da Ermeni ile meskûn olan havaliyi dolaşdığı sırada Ermenileri

Hükûmet-i Osmaniyye aleyhine kıyâm için teşvik ve merkûmâna Rusya'ya

gönüllü olarak gitmeleri için nasihat eylediği ve bunun neticesi olarak birçok

Ermeni'nin gönüllü olarak Rusya'ya müteveccihen hareket eyledikleri şehbenderlerden

alınan raporlardan anlaşıldığı ve Sofya'ya muvâsalatdan beri bir

Osmanlı memuru olmak sıfatıyla evvelâ Sefâret-i Seniyye'yi ziyaret etmesi

lâzım gelen mûmâileyhin bugüne kadar ne Sefâret-i Seniyye'ye ve ne de Şehbenderhâne'ye

uğramaması maksad-ı hainâne ile uğraşdığına ve Hükûmet-i

Osmaniyye ile kat‘-ı alâka eylemek fikrinde bulunduğuna bir delil olduğu da

berây-ı malumât arz olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 1 Kânûn-ı Evvel sene [1]914

Sofya Sefiri

Ali Fethi

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]330

Tahrirât

Edirne Vilâyeti'ne

Kendisini Sofya Ermeni Murahhasalığı'na intihâb etdirmek üzere ahîren

Bulgaristan'a gitmiş olan Edirne Murahhasası Toryan Efendi'nin Bulgaristan'-

98

da Ermeni ile meskûn olan havaliyi dolaşdığı sırada Ermenileri Hükûmet-i

Osmaniyye aleyhine kıyâma teşvik ve Rusya'ya gönüllü gitmeleri için nasihat

eylediği ve bunun neticesi olarak birçok Ermeni'nin gönüllü olarak Rusya'ya

müteveccihen hareket etdiklerinin şehbenderlerden alınan raporlardan

anlaşıldığı ve bir Osmanlı memuru olduğu hâlde Sofya'ya muvâsalatdan beri

ne Sefâret ve ne Şehbenderhâne'ye uğramaması makâsıd-ı hainâne takib eylediğine

ve Hükûmet-i Osmaniyye ile kat‘-ı alâka eylemek fikrinde bulunduğuna

delil olduğu Sofya sefirimizden alınan tahrirâtda iş‘âr kılınmış ve merkûmun

memuriyetine nihayet verilmesi için Adliye Nezâreti'ne müracaat

olunmuşdur. Merkûm murahhasanın vilâyetçe ne suretle tanıldığının ve ne

zamandan beri oradan infikâk etdiğinin iş‘ârı tavsiye olunur. Ol bâbda.

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]330

Mahremdir

Adliye Nezâret-i Celîlesi'ne Tezkire

Kendisini Sofya Ermeni Murahhasalığı'na intihâb etdirmek üzere ahîren

Bulgaristan'a gitmiş olan Edirne Murahhasası Toryan Efendi'nin Bulgaristan'-

da Ermeni ile meskûn olan havaliyi dolaşdığı sırada Ermenileri Hükûmet-i

Osmaniyye aleyhine kıyâm için teşvik ve Rusya'ya gönüllü olarak gitmeleri

için nasihat eylediği ve bunun neticesi olarak birçok Ermeni'nin gönüllü olarak

Rusya'ya müteveccihen hareket etdiklerinin şehbenderlerden alınan raporlardan

anlaşıldığı ve Sofya'ya muvâsalatından beri bir Osmanlı memuru

olmak sıfatıyla evvelâ Sefâret-i Seniyye'yi ziyaret etmesi lâzım gelen merkûmun

ne Sefâret'e ve ne de Şehbenderhâne'ye uğramaması kendisinin makâsıd-

ı hainâne takib eylediğine ve Hükûmet-i Osmaniyye ile kat‘-ı alâka eylemek

fikrinde bulunduğuna bir delil olduğu Sofya sefirimizden alınan tahrirâtda

iş‘âr kılınmış ve vaziyeti nazar-ı hükûmetde tavazzuh eden böyle bir şahsın

murahhasa sıfatıyla Edirne'de bulundurulması gayr-ı caiz görülmüş olduğundan

merkûmun memuriyetine serî‘an nihayet verdirilmesi zımnında icab

eden tedâbîrin istikmâl ve iş‘ârına müsaade buyurulması bâbında.

99

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 8 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Mahremdir

Adliye Nezâret-i Celîlesi'ne Tezkire

Fî ... sene ... tarih ve ... numaralı tezkireye zeyldir:

Edirne Ermeni Murahhasası Toryan Efendi hakkında sebk eden isti‘lâma

cevaben Polis Müdüriyeti tarafından yazılıp vilâyet-i müşârunileyhâdan

mevrûd tahrirâtla gönderilen derkenarın sureti leffen takdim kılındı. Arz u

iş‘âr-ı sâbık vechile iktizâsının serî‘an istikmâl ve izbârına müsaade buyurulması

bâbında.

**

Edirne Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Hususî: 1348

Umumî: 18870

Hulâsa: Edirne Ermeni Murahhasası Toryan

Efendi'nin ahvâli ve tarih-i infikâki

hakkında bazı malumâta dair

Mahremdir

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti ifadesiyle vârid olan 26 Teşrîn-i Sânî

sene [1]330 tarihli ve seksen sekiz numaralı tahrirât-ı aliyye-i nezâret-penâhîleri

cevabıdır:

Sofya'ya giderek makâsıd-ı hainâne takib etdiğine delâlet edecek bazı

ahvâl-i mefsedetkârâneye mücâseret etdiği iş‘âr buyurulan Edirne Ermeni

Murahhasası Toryan Efendi'nin vilâyetçe ne suretle tanıldığına ve ne zamandan

beri buradan infikâk etdiğine dair Polis Müdüriyeti'nden yazılan derkenar

tafsilât-ı matlûbeyi şâmil olduğundan bir sureti leffen takdim kılındı. Mûmâileyh

İstanbul'da hayli müddet Patrik kaymakamlığında mesbûku'l-hidme

bulunmak cihetiyle takib etdiği meslek ve hatt-ı hareketin oraca da tedkiki

mümkün olacağı ilâve olunur, efendim.

Fî 26 Muharrem sene [1]333 ve fî 2 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Edirne Valisi

Âdil

100

Edirne Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Polis Müdüriyeti'nin derkenarı suretidir.

Edirne Ermeni Murahhasası Toryan burada bulunduğu müddetçe Ermeni

gençliğinin başında bulunmuş ve her ne iş için olursa olsun hükûmete

bizzat müracaatlarını men‘e çalışarak daima kendilerini Murahhasahâne'ye

rabta uğraşmış ve şahsa aid en basit ve ashâbı müracaat etmeksizin husûl bulacak

işler için gece dahi devâir-i resmiyeye müracaatdan geri kalmamış ve

esna-yı sukûtda Bulgar efrâdından olup firar edemeyen Ermenileri kilise ittisâlinde

bir dairede alıkoyduğu ve birer birer firarlarını te’min etdiği muahharan

elde edilen birkaçının ifadesinden anlaşılmışdır. Bir gün bu cihet bi'l-münasebe

kendisine imâ edildikde asker olmayan bazı Ermenileri hasta ve bî-kes

olmak dolayısıyla bir odaya kabul ve tedavi etdirdiğini söylemiş idi. Ruhbânın

bazıları gibi efrâdın hurafâtla kiliseye irtibâtı tarafdarı olmayan Toryan

bunları kaldırmağa ve fakat ber-vech-i ma‘rûz yalnız Ermeni mefkûresinin

takibi emrinde fikrin terakkîsine çalışır. Hadîdü'l-mizac, serî‘u'l-infiâl bir kimse

olarak tanınmışdır. Validesinin hastalığını bi'l-beyân 21 Eylül sene [1]330

tarihinde İstanbul'a gidip 29 minh tarihinde avdet ve Sofya'da Ermeni murahhasası

intihâbına nezâret etmek üzere 2 Teşrîn-i Evvel sene [1]330 tarihinde

Sofya'ya azîmet etmişdir. Dersaâdet'e giderek avdetini müteâkib Sofya'ya

azîmeti İstanbul'dan talimât aldığına da delâlet eder.

Fî 1 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Edirne Vilâyeti

Polis Müdüriyeti

DH. EUM. 2. Şb, 3/30

34 BURSA ERMENİ MURAHHASASI SİVASLI SAHAK

ODABAŞYAN'IN HAREKETLERİNİN İZLENMESİ

Patrikhane'nin emriyle Erzincan'a hareket eden Bursa Ermeni Murahhasası

Sivaslı Sahak Odabaşyan'ın hareketlerinin izlenmesi

21 Aralık 1914

101

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Sivas, Erzurum, Trabzon, Bitlis, Van Vilâyetlerine

Ermeniler üzerinde tahrikât-ı siyasiyede bulunması kaviyyen me’mûl

olan ve öteden beri hâl ve harekâtı dâ‘î-i iştibâh görülen Bursa Ermeni Murahhasası

Sivaslı Sahak Odabaşyan'ın Patrikhâne'nin emriyle vilâyât-ı şarkıyeye

gitmek üzere 20 Teşrîn-i Sânî'de Erzincan'a müteveccihen Bursa'dan

infikâk etdiği anlaşıldığından merkûmun oraya vürûdunda harekâtının taht-ı

tarassudda bulundurularak münasib bir vesile ile yine Bursa'ya iadesi.

Fî 8 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 48/91

35

MISIR, BULGARİSTAN, RUSYA VE AVRUPA'NIN ÇEŞİTLİ

YERLERİNE GİDİP GELEN ERMENİ KOMİTECİLERİN

BİRBİRLERİYLE HABERLEŞMELERİ

Mısır, Bulgaristan, Rusya ve Avrupa'nın çeşitli yerlerine gidip gelen Ermeni

komiteciler arasındaki haberleşmeyi sağladığı tespit edilen Aleksan Eğserciyan'ın

hareketlerinin dikkatle izlenmesi

24 Aralık 1914

İstanbul

Polis Müdüriyet-i Umumiyesi

Kısm-ı Siyasî İkinci Şube

Aded: 74

Mahremdir

Emniyet Umumiye Müdüriyet-i Aliyyesi'ne

An-asl Dimetokalı olup Balkan Harbi'nden sonra Dedeağacı'nda ihtiyar-

ı ikamet ve icra-yı ticaret eden Aleksan Eğserciyan nâm şahsın mahall-i

mezkûrda Mısır, Bulgaristan, Rusya ve Avrupa'nın muhtelif mahallerinden

gidip gelen Ermeni komiteleri mensubînine ibrâz-ı suhûlet ve evrak-ı muha102

bere nakline vesâtat etmekde olduğu istihbâr kılınmağla oraca kendisiyle

temas edenler anlaşılmak üzere ahvâlinin nazar-ı dikkatde bulundurulması

esbâbının istikmâli temenni olunur, efendim.

Fî 11 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

İstanbul Polis Müdür-i Umumîsi

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 3/31

36 VAN-BİTLİS TELGRAF HATTININ ERMENİ

SALDIRILARINDAN KORUNMASI

Van'daki bazı Ermeni köylerinin ayaklanarak Gevaş'a gitmekte olan kadı

ile posta jandarmalarını pusuya düşürüp şehit etmeleri sebebiyle telgraf hattının

güvenliğinin sağlanması konusunda gerekli tedbirlerin alınması

28 Aralık 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 142

Şifre

Van Vilâyeti'ne

Van'la Bitlis arasındaki bazı Ermeni köylülerinin müsellahan kıyâm

ederek bunlara Ermeni asker firarîlerinin de iltihâk etdiği ve Gevaş'a gitmekde

olan kadı ile refîkini ve Gevaş'dan evrak postasını hâmilen Van'a sevk

olunan posta jandarmalarını pusuya düşürerek şehid etdikleri ve bu sebeble

Van, Bitlis postalarının te’hir-i ihalesi kesb-i zaruret eylediği Posta ve Telgraf

Nezâreti'nden iş‘âr kılınmışdır. Bitlis Vilâyeti'yle bi'l-muhabere telgraf

hutûtunun ve postanın te’min-i muhafazası ve vilâyetçe mevcud malumâtın

serî‘an inbâsı.

Fî 15 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 48/182

103

37 ERMENİ AYAKLANMASININ ŞATAK VE HAVASOR'A

KADAR YAYILDIĞI

Gevaş yakınındaki Atalan köyü ile Şatak'ta bulunan Ermenilerin memur,

jandarma ve ahaliden bazı kimseleri şehit etmeleri üzerine tedbir olarak vekâleten

münasip birinin gönderilmesi

30 Aralık 1914

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 143

Şifre

Mahrem ve müsta‘celdir

Bizzat Cevdet Bey tarafından hallolunacakdır

Van Valisi Cevdet Bey'e

Sebk eden istîzâha cevaben Vilâyet Vekâleti'nden alınan 16 Kânûn-ı

Evvel sene [1]330 tarihli şifrede Karçikan vukuâtından sonra bu kere de Gevaş'a

yarım saat mesafedeki Atalan karyesinde Gevaş kadısı ile Van'a posta

götüren jandarmaların yine Ermeniler tarafından şehid edildiği ve kıyâmın

Şatak ve Havasor havalisine kadar intikal ederek Şatak'da da kaymakam ile

jandarmalardan ve memurîn ve ahaliden bazılarının şehid düşdüğü bildiriliyor.

İdâme-i sükûn ile beraber maksad-ı aslî olan haysiyet-i hükûmetin te’min-i

muhafazası için tedâbîr-i serî‘a ve kat‘iye ittihâzı icab eder iken esbâb ve sevâiki

vilâyetçe de tamamen malum olması icab eden şu vekâyi‘e karşı pek

sakîm ve bî-sûd bir tedbir olmak üzere hey’et-i tahkikiye ve nâsıha göndermek,

mebûsları sevk etmek ve bu suretle merkez-i mefsedet bir karye demek

olan Atalan'daki katilleri, içlerinde ecnebi Ermenilerinin de bulunduğu bildirilen

çeteleri kaçırtmak, bilâhare de müfreze ile güya haricden vuku bulacak

bir taarruza karşı bu karyeyi muhafaza etmek ve şu harekâtı evvelce de iş‘âr

olunduğu vechile kat‘î ve müessir darbelerle daha mebde’inde imha ve itfâ

mümkün iken vilâyetin diğer kazalarına kadar sirayet etdirmek pek ziyade

şâyân-ı teessüfdür. Şu hâli tevlîd eden tedâbîr ilcaât-ı mahalliyeye müstenid

bir zaruret neticesi olarak ittihâz olunmamış ise vekilin bu meseleyi idare

edemeyeceğini gösteriyor. Merkeze avdetiniz daha epeyce bir zaman için

104

mümkün olamayacak ise vekâlete münasib ve müteşebbis birisi i‘zâm olunmak

üzere serî‘an iş‘ârı.

Fî 17 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Nâzır

DH. ŞFR, 48/220

38

İSTANBUL'DAN AYRILAN MEBUS PASTIRMACIYAN'IN

RUSYA'YA GEÇEREK ERMENİ GÖNÜLLÜLERİ İLE

BİRLEŞMİŞ OLABİLECEĞİ

İstanbul'dan ayrılarak Erzurum'a giden Mebus Karakin Pastırmacıyan'ın

Rusya'ya geçerek Ermeni gönüllüleri ile birleşmesi muhtemel olduğundan Erzurum

Vilâyeti'nden gereğinin yapılmasının istendiği

18 Ocak 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Erzurum Vilâyeti'nden alınan şifre telgrafnâme

Zeyl-i 7/8 Kânûn-ı Evvel sene [1]330. Mebûs Pastırmacıyan'ın Dersaâdet'de

olup olmadığının tesrî‘-i iş‘ârına müsaade buyurulması tekrar istirhâm

olunur.

Fî 23 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Vali

Tahsin

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 24 Kânûn-ı Evvel sene [1]330

Tezkire

Mahrem, gayet müsta‘celdir

İstanbul Polis Müdüriyet-i Umumiyesi'ne

Mebûs Pastırmacıyan'ın el-yevm İstanbul'da olup olmadığının yoksa

tarih-i infikâkiyle mahall-i azîmetinin serî‘an tahkik ve iş‘ârı mütemennâdır,

efendim.

105

İstanbul

Polis Müdüriyet-i Umumiyesi

Kısm-ı Siyasî Üçüncü Şube

Aded: 425

Mahremdir

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Emniyet-i Umumiye ifadesiyle şeref-vârid olan fî 24 Kânûn-ı Evvel

sene [1]330 tarihli ve yedi yüz üç hususî numaralı tezkire-i aliyye-i nezâretpenâhîleri

cevabıdır:

Karakin Pastırmacıyan Efendi'nin 2 Eylül sene [1]330 tarihine müsâdif

Salı günü hareket eden Rus vapuruyla Erzurum'a azîmet eylediğinin bi't-tedkik

anlaşıldığı ma‘rûzdur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 3 Kânûn-ı Sânî sene [1]330

Polis Müdür-i Umumîsi

(İmza)

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 5 Kânûn-ı Sânî sene [1]330

Şifre

Mahremdir

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 23 Kânûn-ı Evvel sene [1]330. Pastırmacıyan'ın 2 Eylül sene [1]330

tarihinde hareket eden Rus vapuruyla Erzurum'a gitdiği bi't-tahkik anlaşıldı.

O zamandan beri vilâyet dahilinde görülmemiş ise buradan doğruca Rusya'-

ya geçerek Ermeni gönüllüleri ile birleşmiş olması me’mûldür. Bu cihet vilâyetin

malumâtıyla da te’eyyüd ederse muktezâsının ifa ve bu bâbda malumât

i‘tâsı.

DH. EUM. 2. Şb, 68/26

106

39 İZMİT'TEKİ ERMENİ KÖYLERİNDE ÇOK SAYIDA SİLAH VE

CEPHANE BULUNMASI

İzmit'in Ermenilerle meskun Bahçecik, Yuvacık, Arslanbey ve Döngel köylerinde

silah ve cephane bulunduğu / İzmit'teki Fransız Mektebi'nde telsiz-telgraf

cihazı olduğunun haber alındığı

26 Ocak 1915

İstanbul

Polis Müdüriyet-i Umumiyesi

Kısm-ı Siyasî İkinci Şube

Aded: 58

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

İzmit'e tâbi Arslanbey, Döngel, Yuvacık6, Bahçecik karyeleri kâmilen

Ermeni ile meskûn olup bunlarda külliyetli mikdarda silah ve cephâne bulunduğu,

İzmit'de Şimendifer Caddesi'nde kâin Fransız Frerler Mektebi'nde 21

Teşrîn-i Evvel sene [1]330 Salı günü Frerler tarafından Çanakkale'nin İngiliz

ve Fransız sefâini tarafından sekiz milden bombardıman edildiği talebeye

haber verilmekle mektebde telsiz-telgraf cihazı bulunması muhtemel idüğü,

yine İzmit'de Müftüzâde damadı Sarıklı Aziz Efendi isminde birinin Ermenilerle

düşüp kalkarak gerek Müslümanlar ve gerek Ermeniler arasında hükûmet

aleyhinde bî-muhâbâ tenkidât ve isnadât ve tefevvühâtda bulunduğu bazı

hususât için İzmit'e gönderilen memurun cümle-i tahkikâtından olmakla

mahalline tebligât ifası için arz-ı keyfiyet olunur. Ol bâbda emr u fermân

hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 25 Teşrîn-i Evvel sene [1]330

Polis Müdür-i Umumîsi

(İmza)

**

6 Metinde "Ovacık" şeklinde geçmektedir.

107

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]330

Evrak Umumî Numarası: 487

Kalem Numarası: 3168

Mahremâne

İzmit Mutasarrıflığı'na

İzmit'e tâbi Arslanbey, Döngel, Yuvacık ve Bahçecik karyeleri kâmilen

Ermeni ile meskûn olup bunlarda külliyetli mikdarda silah ve cephâne bulunduğu

ve İzmit'de Şimendifer Caddesi'nde kâin Fransız Frerler Mektebi'nde

sene-i hâliye Teşrîn-i Evveli'nin yirmi birinci günü Frerler tarafından Çanakkale'nin

İngiliz ve Fransız sefâini tarafından sekiz milden bombardıman edildiği

talebeye haber verilmekle, mektebde telsiz-telgraf cihazı bulunması

me’mûl idüğü ve yine İzmit'de Müftüzâde damadı Sarıklı Aziz Efendi isminde

birinin Ermenilerle düşüp kalkarak gerek Müslümanlar ve gerek Ermeniler

arasında hükûmet aleyhinde bî-muhâbâ tenkidât ve isnadât ve tefevvühâtda

bulunduğu haber veriliyor. Bu bâbda yapılacak tahkikâtdan hâsıl olacak

neticenin inbâsı bâbında.

**

İzmit Mutasarrıflığı

Tahrirât kalemi

Aded: 784

Mahrem

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Nâzır beyefendi hazretleri

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti'nden muharrer 2 Teşrîn-i Sânî sene

[1]330 tarihli ve 16 mahrem numaralı tahrirât-ı aliyye-i nezâret-penâhîleri

arîza-i cevabiyesidir:

Ahîren tahliye etdirilerek Mekteb-i Sultanî talebe-i leyliye ve sunûf-ı

ibtidâiyesiyle Numûne Mektebi için işgal edilen Fransız Frerler Mektebi'nde

lede't-taharrî telsiz-telgraf âlâtı bulunmadığı ve Aziz Efendi'nin öteden beri

ahvâli tecessüs ve tarassud edilmekde olduğu hâlde dâ‘î-i şübhe ve hükûmet

aleyhinde tenkidâtda bulunduğuna dair bir emâre elde edilemediği Polis Merkez

Memurluğu'ndan ve Ermenilerle meskûn Bahçecik, Yuvacık, Arslanbey,

Döngel karyelerinde bazılarının hânelerinde esliha-i memnû‘a mevcud oldu108

ğu gibi Ermişe'de kilise derûnunda dahi esliha bulunduğu mahalli Jandarma

Takım Kumandanlığı'nın ihbarından anlaşıldığı ve kuvvetli bir müfreze-i askeriye

ile şedîd bir taharriyât neticesinde hayli eslihanın zâhire ihracı me’mûl

idüğü Jandarma Tabur Kumandanlığı'ndan ifade olunmuşdur. Geçen sene idare-

i örfiye altına alınan livâda hükûmet-i askeriye ve Divan-ı Harb Riyâseti'-

ne tayin ve i‘zâm kılınan erkân-ı harbiye kaymakamlarından Remzi Bey'in

mevcud esliha-i memnû‘anın hükûmete teslimi hakkında umum livâya şâmil

olmak üzere ilanât-ı kat‘iyede bulunmasına rağmen hiçbir tarafdan silah teslim

olunmamış ve tayin kılınan müddetin hitâmı üzerine taharriyâta mübâşeret

mukarrer iken her ne esbâba mebnî ise hükûmet-i askeriyece sarf-ı nazar

edilmiş idi.

Çend sene mukaddem Ermişe Manastırı'nda esliha mevcud olduğu hakkında

vuku bulan ihbar üzerine cereyân eden muhabere neticesinde manastırın

taharrîsi münasib olamayacağı yolunda selef-i acizî tarafından vuku bulan

ma‘rûzât nezd-i âlî-i nezâret-penâhîlerince de mazhar-ı tasvîb olmuş ve

binâenaleyh taharrîden sarf-ı nazar olunduğu anlaşılmışdır. Tafsilât-ı ma‘rûzadan

esliha-i memnû‘anın mevcudiyeti şübhesiz gibi ise de fakat vaktiyle

taharrîsinde tasavvur buyurulan mehâzîr el-yevm bir kat daha artmışdır. Maamâfih

köylerde mevcud silahların zâhire ihracı sâlifü'l-arz kurânın aynı zamanda

bağteten muhafaza ve tarassud altına alınarak taharriyât-ı şedîde icrası

suretiyle mümkün olabilir ki bunun için de birkaç tabur askere ihtiyac derkârdır.

Halbuki eslihanın bu suretle dercinden hâsıl olacak menâfi‘ ile bunun

şu sıra îkâ‘ edeceği sû-i te’sirât mukayese olunduğu takdirde bâ-husus şu nazik

zamanda mazarrât-ı melhûzânın hâsıl olacak muhassenât ile kıyas kabul

etmeyecek derecede olacağı ve madem ki vaktiyle taharriyât icrasında mahzur

mütâlaa buyurularak te’hir edilmişdir, şu hâlde kurâ-yı mezkûre zaten tarassud-

ı hafî altında bulunduğundan bunun teşdîdiyle taharriyâtın ileride vakt-i

münasibde icrası şimdilik muvâfık gibi mütâlaa kılınmakda ise de icra-yı icabı

merhûn-ı re’y-i sâmî-i nezâret-penâhîleridir, efendim hazretleri.

Fî 13 Kânûn-ı Sânî sene[1]330

İzmit Mutasarrıfı

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 2/67-A

109

40 HINÇAK KOMİTESİ İLERİ GELENLERİNDEN HAMPARSUM

BOYACIYAN'IN ERMENİLERİ KIŞKIRTICI DAVRANIŞLARI

Hınçakyan Komitesi reislerinden Hamparsum Boyacıyan'ın Ermeniler lehine

uğraş verdiği tespit edilmiş olduğundan gerekli tedbirlerin alınması

31 Ocak 1915

Emniyet-i Umumiye

İstıtlâ‘ât Müdüriyeti

Tarih: 18/11/1330

Karargâh-ı Umumî İstihbarât Şubesi Müdürüne

Altıncı Kolordu-yı Hümâyûn'da bulunan Adanalı ve Hınçakyan Komitesi'ne

mensub bilumum Ermeni efrâdın geçen Teşrîn-i Sânî'nin yirmi ikinci

günü Makriköyü'nde Kozan Mebûs-ı sâbıkı Hınçak rüesâsından Hamparsum

Boyacıyan (Murad) tarafından verilen nutku istimâ‘ ederek ba‘dehû merkûmun

familyası ve Haçin yetimlerinden biraderzâdesi Nuvart Keçeciyan ile

birlikde fotoğraflarını çıkartdıkları mevsûkan istihbâr olunmuşdur. Ermeni

efrâdın böyle esasen şiddetle Ermeni mefkûresine çalışan Hamparsum gibi

eşhâsla temas etdirilmesi muvâfık olamayacağından bu cihet hakkında icab

edenlerin nazar-ı dikkati celb olunması.

DH. EUM. 2. Şb, 4/28

41

MAMURETÜLAZİZ'DE ELE GEÇİRİLEN ERMENİCE BİR

MEKTUPTA RUS İSTİLASINI ARZU EDEN BİR TAKIM

İFADELERİN BULUNMASI

Mamuretülaziz'in Eğin Kazası'nda Muallim Kavkazyan Şahbaz tarafından

yazılmış Ermenice mektupta, Rus istilası ve İsa yortusunu Rus bayrağı altında

geçirme temennisinde bulunulduğu anlaşıldığından adı geçen kişi ile yandaşlarının

Divan-ı Harb'e sevk edildikleri

10 Şubat 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mamuretülaziz'den gelen şifre

Eğin Kazası'nda Mesâha Mektebi muallimi bulunan Kavkazyan Şahbaz

tarafından yazılmış olan Ermenice bir mektub on gün evvel buraca tutul110

muş ve mezkûr mektubun tercümesinde Rusların burayı istila ederek Milad-ı

İsa Yortusu'nu Rus bayrağı altında geçirmeleri gibi bir takım temenniyâtda

bulunduğu anlaşılmış olmakla merkûm Şahbaz ve mektubun nâkili Karabet

ve muhâtab Toros ve Melkon taht-ı tevkife alınarak evrak-ı tahkikiyeleriyle

beraber Divan-ı Harb-i Örfî'ye tevdî‘ edildiği ma‘rûzdur.

Fî 28 Kânûn-ı Sânî sene [1]330

Vali

Sabit

DH. EUM. 2. Şb, 4/53

42

ERMENİ EŞKIYASININ İHTİLÂL TEŞEBBÜSÜNE KARŞI

UYGULANACAK MUAMELELER KONUSUNDA

ORDULARA GENEL BİR TEBLİĞDE BULUNULMASI

Bitlis'te ortaya çıkan Ermeni eşkıyasının Halep ve Dörtyol'da askerlere

saldırması, Kayseri'de bombalar ele geçirilmesi, ele geçen Rusça, Fransızca ve

Ermenice yazılı şifreli muhabere evrakında bir ihtilâl teşebbüsünde bulunulacağının

anlaşılması üzerine gerekli tedbirlerin alınması hakkında Ordu-yı Hümâyûn

Başkumandanlığı Vekâleti'nden ordulara genel bir tebliğde bulunulduğu

28 Şubat 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 1053

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Haleb, Hüdavendigâr,

Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Mamuretülaziz, Van Vilâyetlerine Urfa,

İzmit, Bolu, Canik, Karesi, Kayseri, Karahisar-ı Sahib Mutasarrıflıklarına

Bitlis'de zuhur eden Ermeni eşkıyası ve Haleb ve Dörtyol'da yine Ermenilerin

askere karşı vuku bulan tecavüzâtı ve Kayseri'de zuhur eden külliyetli

bombalarla Rusça, Fransızca ve Ermenice grupları hâvî şifreli muhaberât

evrakı, memleketde düşmanlarımız tarafından bir ihtilâl teşebbüsü hazırlanmakda

olduğuna delâlet etdiğinden her türlü ihtimale karşı bu gibi vekâyi‘

tahaddüs eden menâtıkda tatbik olunacak muamele ile taht-ı silahda bulunan

111

Ermeni efrâd hakkında Ordu-yı Hümâyûn Başkumandanlığı Vekâleti'nden

ordulara tebligât-ı mahsusa ve umumiye ifa kılınmışdır. Mülkiyeye ta‘alluk

eden hususâtda bilâ-ifâte-i zaman cihet-i askeriye ile bi'l-müzâkere icab eden

tedâbîrin tamamî-i tatbikine fevkalâde itina olunması ehemmiyetle tavsiye

olunur.

Fî 15 Şubat sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 50/127

43 DÖRTYOL ERMENİLERİ'NİN SEVKİ

Dörtyol Ermenileri'nin belirlenen yere sevk edilerek isyan çıkarmalarına

meydan verilmeyip köklü tedbirler alınması

2 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 121

Şifre

Adana Vilâyeti'ne

C. 16 Şubat sene [1]330. Dörtyol Ermenileri'nin 13 Şubat tarihli telgrafnâmenizde

iş‘âr kılınan mevâki‘e sevkleri muvâfıkdır. Hâl ve vaziyetin takdiriyle

hükûmet tarafından ihtilâl ve isyanı intâc edecek ahvâl vuku‘una meydan

bırakılmamakla beraber Ermenilerin harekât ve faaliyetleri tezâyüd eden

menâtıkda son derecede şiddet ve süratle hareket olunmak ve her vak‘ayı

müessir ve kat‘î vesâit ile mahallinde esbâb-ı vuku‘uyla birlikde imha etmek

icab eder.

Fî 17 Şubat sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 50/141

112

44 ZEYTUN OLAYLARINA KARŞI ASKERÎ BİRLİKLERİN

ARTIRILMASI

Zeytun'da çoğunluğu asker firarilerinden oluşan eşkıyanın saldırılarına

karşı yeteri kadar askerî birliğin sevkine ihtiyaç duyulduğunun Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz Bey tarafından bildirildiği

8 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Maraş Mutasarrıflığı'ndan alınan şifre

28 Kânûn-ı Sânî sene [1]330 tarihinde Zeytun'un bazı mahallerinde silah

ve jandarmalara karşı taş atılması ve muahharan ifa-yı vazifeye giden jandarma

Abdullah'ın bazı eşhâs tarafından darb ve cerh ile silah ve cephânesinin

alınması ve 16 Şubat sene [1]330 tarihinde yetmiş-seksen kadar asker firarîsi

hükûmeti basmak teşebbüsünde bulundukları hâlde hükûmet-i mahalliyece

haber alınmasından dolayı bu teşebbüsün akîm kalmış olması hususâtı

vakt ü zamanıyla vilâyete iş‘âr ve iki yüz ellişer mevcudlu iki ve hiç olmazsa

bir bölük askerin irâe-i satvet olunmak üzere Zeytun'a gönderilmesi izbâr

olunmuş ve bir bölük askerin i‘zâmı Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na yazıldığı

alınan cevabnâmede bildirilmiş ise de cihet-i askeriyeye henüz bir tebligât

vuku bulmamışdır. Bugün kaymakamlıkdan aldığım telgrafnâme meâlinden

ekserîsi asker firarîsinden ibaret olan eşkıyanın hükûmeti basmak hususundaki

teşebbüsleri askere verilmek üzere jandarmalardan istirdâd olunan

yüz otuz kadar mu‘addel martinilerle cephânesini almak ve telgraf telini kesmek

ve memurlarla İslâmları maa-aile katletmek gibi bir fikr-i ihtilâlkârâneye

müstenid olduğu ve müteşebbislerden bir kısmı firar edip diğer takımı hükûmetin

adem-i vukûfu mülâhazasıyla hânelerinde iseler de bunların derdestine

teşebbüs olunursa umumen kıyâm etmeleri muhtemel olup o hâlde ise

mevcud jandarma teskine gayr-ı kâfi olacağı beyânıyla altı yüz kadar askerin

i‘zâmına lüzum gösterilmişdir. Müstağnî-i arz olduğu üzere Zeytun öteden

beri menba‘-ı şekâvet olmakla beraber şu sırada mahalli ve mahâll-i saire as113

ker firarîlerine melce’ olmak itibarıyla bir kat daha kesb-i ehemmiyet eylemiş

ve asayişin te’mini bunların behemehâl derdestine mütevakkıf bulunmuş

olduğundan Maraş Taburu'ndan iki bölüğün oraya sevki lüzumu bu kere de

Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na yazılmışdır.

Fî 23 Şubat sene [1]330

Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz

DH. EUM. 2. Şb, 5/32

45

SAMSUN'DA HALI TÜCCARI HÜSREV KASABYAN'IN

SİLAH TEMİN ETMEK VE İHTİLÂL FİKİRLERİNİ YAYMAK

SUÇLARINDAN DİVAN-I HARB'E SEVKİ

Samsun'da halı tüccarlığı yapan Hüsrev Kasabyan'ın silah ithaline aracılıkta

bulunduğu ve hariçteki Ermeniler ile ihtilâl gayesiyle haberleştiği anlaşıldığından

kardeşi Kigork'la birlikte Divan-ı Harb'e verilmek üzere Samsun'a gönderilmesi

9 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 47

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 21 Şubat sene [1]330. Silah idhalâtına tavassut etdiği ve haricdeki

Ermenilerle tertibât-ı ihtilâlkârâne için muhaberesi bulunduğu nâmına gönderilen

mektubdan anlaşılan şahıs Samsun'da halı ticaretiyle meşgul olan Hüsrev

Kasabyan ismindeki kimsedir. Merkûmun Samsun'da bulunan biraderi

Kigork da tevkif etdirilmişdir. Kendisinin Divan-ı Harb'e tevdî‘ olunmak

üzere Samsun'a i‘zâmı.

24 Şubat sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 50/209

114

46 ERMENİLERİN KÜRTLERLE BİRLEŞME İHTİMALİNE

KARŞI TEDBİRLİ DAVRANILMASI

Ermenilerin bazı yerlerde Kürtlerle birleşerek hükümete karşı hareket etmek

ihtimalleri bulunduğundan Van, Bitlis ve Erzurum vilâyetlerinde bu tür faaliyetler

olup olmadığının bildirilmesi

9 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Mahrem

Van, Bitlis, Erzurum Vilâyetleri'ne

Ermenilerin bazı mahallerde müsta‘idd-i iğfâl olan Kürdlerle birleşerek

hükûmete karşı hareket etmek ihtimali mevcud ve mahsûs bulunduğundan

vilâyet dahilinde bu suretle bir faaliyet ve hareket ihtimali olup olmadığının

iş‘ârı.

Fî 24 Şubat sene [1]330

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 50/210

47 ZEYTUN'DA EŞKIYA İLE JANDARMA ARASINDA ÇIKAN

ÇATIŞMA

Zeytun yakınlarında eşkıya ile jandarma arasında çıkan çatışma üzerine

bölgeye yeterli miktarda kuvvet sevkine ihtiyaç olduğu

9 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Maraş

Mühim ve pek müsta‘celdir

Zeyl-i 24 Şubat sene [1]330. Eşkıya ile jandarma müfrezesi arasında

müsâdeme vuku‘a gelerek bir jandarma maktûl olduğu ve müsâdemenin de115

vam etmekde bulunduğu Zeytun Kaymakamlığı'ndan bildirilmiş olmasına

mebnî hemen telgraf ve postahâneye azîmet ve kaymakam davetle alınan

izahâta nazaran müsâdemenin Zeytun'a iki saat mesafede vuku‘a geldiği ve

jandarma on yedi neferden ibaret olup çavuşları avdet etmiş ise de on iki

neferden haber alınamadığı ve beş neferin şehid düştüğünü ifade eylediği ve

iki gün evvel buradan gönderilen cephânenin henüz vâsıl olmadığı anlaşılmış

ise de asker sevkiyâtı hakkında mukaddemâ vilâyetden ve dün de taraf-ı çâkerîden

vâki olan iş‘âra Dördüncü Ordu Kumandanlığı'ndan cevab alınamamasına

ve meselenin aldığı şekil, intizâra ve te’kîd-i iş‘âra müsaid olmayıp

mevki‘-i kumandanîde âmirinden emir almadıkça asker gönderemeyeceğini

ifade etmesine mebnî çabuk Ayntab, Haleb [kuva-yı] mürettebe rüesâları telgraf

ve postahâneye davetle cereyân eden muhabere neticesinde Maraş'da

bulunan müsellah beş yüz neferin sevki emri istihsâl kılındı. Jandarma kumandanı

da birlikde olduğu hâlde bu gece hareket edeceklerdir. Cereyân-ı hâlden

kaymakamlığa malumât verilmek arzu olunmuş ise de işaret-i mahsusaya

mukabele olunmadığından ya tellerin kesildiği veyahud mahalli telgraf müdürünün

bir tarafa gizlendiği.

Fî 24 Şubat sene [1]330

Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz

DH. EUM. 2. Şb, 68/30_1

48 ZEYTUN'DA EŞKIYANIN JANDARMA VE ASKERE

SALDIRMAYI SÜRDÜRMESİ

Zeytun'da devriye gezen jandarma ve askere eşkıya tarafından taarruz

edildiği

13 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zeytun

Dün vakt-i zuhrda Zeytun'a geldim. Evvelce arz etdiğim vekâyi‘e zamîmeten

dün gece ahali ile beraber devriye gezen jandarma ve askere eşkıya

tarafından taarruz olunarak bir asker ile ahaliden bir şahıs katl ve ikisi asker

116

biri ahaliden olmak üzere üç kişi cerh edilmiş ve eşkıyadan da iki maktûl olmuşdur.

Vusûlümden sonra telgraf tamir olunmuş ve başkaca bir vak‘a olmamışdır.

Eşirrânın derdest ve tenkîlleri muktezî ise de zâbitân-ı askerî ile

cereyân eden müzâkereden gayr-ı kâfi olan kuvve-i mevcude ile tedâbîr-i

şedîdeye tevessül edilmesi münasib görülmeyerek civar mahaller ahali-i Müslimesinin

müzâheretine müracaat olunmakla beraber tam mevcudlu bir taburla

bir batarya cebel topunun celbine lüzum görülmüş ve keyfiyet Dördüncü

Ordu Kumandanlığı Vekâleti'ne yazılmışdır. Şimdilik istimâletle idareye ve

civar kazalar tekâlîf-i harbiye anbarlarından beş-on günlük erzak-ı askeriye

celbine ikdâm olunmakdadır.

Fî 28 Şubat sene [1]330

Zeytun'da Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz

DH. EUM. 2. Şb, 68/31

49 ZEYTUN'DA ÇIKAN OLAYLARIN ARAŞTIRILMASI

Zeytun olaylarını çıkaran Ermenilerin tespit edilebilen amaçlarının bildirilmesinin

istendiği

21 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 1

Şifre

Maraş Mutasarrıflığı'na

Zeytun'da tahaddüs eden vak‘anın mahiyeti ile şimdiye kadar tahkikâtınızdan

ne netice istihsâl edildiğinin ve Ermenilerin ora muhitinde ne gibi

tertibât ve makâsıdı anlaşılabildiğinin bi'l-etraf iş‘ârı.

Fî 8 Mart sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 51/88

117

50 KARS VE ARDAHAN'DA MÜSLÜMANLARA VE ESİRLERE

YAPILAN ZULÜMLER

Kars ve Ardahan'da Ermeniler tarafından öldürülen Müslümanların 30.000'e

vardığı, evlerin yakıldığı, kadın ve çocukların perişan halde oldukları, Ermenilerin

kasden esir düşüp sonra kaçarak elde ettikleri bilgileri Ruslara aktarmalarından

ötürü ihtiyatlı davranılması gerektiği / Müslüman esirlere iyi davranılması

için İtalya Sefâreti nezdinde girişimlerde bulunulduğu

21 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Aded: 62151/2544

Hulâsa: Kafkasya'daki İslâmlara

ve üserâya mezâlim

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Kars ve Ardahan havalisinde hükûmetin tahrikiyle bilhassa Ermeniler

tarafından itlâf edilen Müslüman erkeklerin adedi otuz bine vardığı ve hânelerinin

ihrâk edildiği ve karlı ve buzlu dağlara dökülen biçare kadın ve çocukların

hâli dil-hırâş bulunduğu ve muhafazası Ermenilere verilen Osmanlı

üserâsının bunlar tarafından envâ‘-ı sû-i muamelâta ma‘rûz kaldıkları ve tüfenk

dipçiğiyle döğülerek itlâf edildikleri mevsûkan istihbar kılındığı ve Ruslarla

temasda bulunan asâkir-i Osmaniyye miyânında Rum ve Ermenilerin

bulunmasını Kafkasya'daki hayrhâhlarımızın tenkid etmekde oldukları ve rivayet

olunduğuna göre bunların bi'l-iltizâm esir düşdükleri ve Kafkasya Ermenileri'nden

bir kısmının da amden bize esir düşerek ve sonra kaçarak öğrendiklerini

Ruslara söylediklerini binâen alâ-zâlik bu bâbda ihtiyât edilmesi

Tahran Sefâreti'nden bildirilmişdir. Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne tebliğ-i keyfiyet

olundu. Üserâmıza hüsn-i muamele edilmesi esbâbının istihsâli zımnında

İtalya Sefâreti nezdinde mükerreren teşebbüsât-ı kaviyye icra olunmuş ve

118

aksi takdirde Rus esirlerine karşı tedâbîr-i şedîde ittihâz olunacağı bildirilmişdir,

efendim.

Fî 20 Rebîülâhir sene [1]333 - Fî 22 Şubat sene [1]330

Hariciye Nâzırı namına

Umûr-ı Siyasiye Müdür-i Umumîsi

Ahmed Reşid

DH. EUM. 2. Şb, 5/31

***

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 7270

109

Hulâsa: Kafkas Ermenileri'nin İslâmlar

hakkındaki mezâlimine Rusların ne

suretle delâlet etdiklerine dair

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Tahran Sefâret-i Seniyyesi'nin 27 Şubat [1]915 tarih ve 64 numaralı

telgrafında Kars ve Ardahan havalisinde Rusların tahrikiyle yerli Ermeniler

tarafından itlâf olunan Müslüman erkeklerin adedi otuz bine bâliğ olduğu,

karlı dağlara kaçan biçare kadın ve çocukların hâli dil-hırâş bulunduğu ve

muhafazası Ermenilere tevdî‘ olunan Osmanlı üserâsının tüfenk dipçiğiyle

itlâf edildikleri iş‘âr edilmiş ve bu bâbda Üçüncü Ordu Kumandanlığı'na sorulan

suale vârid olan cevablar bunu müeyyid bulunmuş olmakla bu hususda

bî-taraf devletler nezdinde teşebbüsât-ı lâzıme icrası ma‘rûzdur. Ol bâbda

emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 2 Mart sene [1]331

Başkumandan Vekili nâmına

(İmza)

**

119

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Tarih: 8 Mart sene [1]331

Hulâsa: Kafkasya'daki

üserâ-yı Osmaniyye

Başkumandanlık Vekâlet-i Celîlesi'ne

Kafkasya'da bulunan üserâ-yı Osmaniyye hakkında Ruslar ve Ermeniler

tarafından icra edilen mezâlim ve vahşetin men‘-i tekerrürü ile haklarında

hukuk-ı insaniye ve düveliye kavâidince muamele edilmesi esbâbının istikmâli

için Rusya Hükûmeti nezdinde teşebbüsât-ı kat‘iyye ve müessire icrası

defaâtle İtalya Sefâreti'ne yazılmış ve bu kere Vekâlet-i Celîleleri İkinci Şubesi'nden

vârid olan 2 Mart [1]331 tarih ve 109 numaralı tezkire üzerine de

sefâret-i müşârunileyhâya tebligât-ı mukteziye ifa edilmişdir, efendim.

HR. SYS, 2363/1_8, 9

51 AYNTAB'DA ERMENİLER ARASINDA GÖRÜLEN

HAREKETLENMELERE KARŞI ALINAN TEDBİRLER

Ayntab'da Ermeni ahali arasında görülen hareketlenme üzerine Dördüncü

Ordu Kumandanlığı'ndan alınan telgrafta, hiçbir Ermeni'nin yer değiştirmesine

izin verilmemesi, yer değiştirenlerin tekrar eski mahalline iade edilmesi, itaatkâr

ahalinin can, mal ve namuslarının her türlü saldırıya karşı güvence altında tutulması,

sadık veya ihtilâlci olsun Müslüman ahali tarafından en ufak bir saldırı yapıldığı

takdirde derhal cezalandırılması şeklinde karar alındığının bildirildiği; alınan

bu kararlar her iki taraf ahalisini endişeye sevk ettiğinden yapılacak muamelenin

Halep valisi tarafından sorulduğu

29 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Haleb'den gelen şifre

Ayntab'da İslâm mahallesinde sâkin olan bazı Ermenilerin gece eşyalarını

hafiyyen Ermeni mahallesine nakletmekde oldukları ve geçen Ermeni

120

vak‘asından evvel de bu suretle hareket etdikleri Ayntab Mutasarrıflığı'ndan

iş‘âr edilmesi üzerine fevkalâde müteyakkızâne davranılması mezkûr mutasarrıflığa

bildirilmekle beraber mülhakâta da sureti aynen âtîde münderic telgrafnâme

ile ta‘mimen tebligât ifa kılınmış idi. Şimdi Dördüncü Ordu Kumandanlığı

Vekâleti'nden alınan telgraf dahi âtîye derc olundu. Hiçbir Ermeni'-

nin tebdil-i mekân etmesine müsaade olunmaması ve tebdil-i mekân edenlerin

tekrar eski mahallerine iadesi ittihâz olunan bazı tedâbîrin te’sirâtıyla Ermenilerin

hükûmete mutî‘ olan kısmında da şu günlerde hâsıl olan endişe ve

emniyetsizliği tezyîd edeceği gibi İslâmlarda da Ermenilerin umumunun ihanetine

dair bir fikir husûlüne bâdî olabileceğine nazaran acizlerince münasib

görülmemekde olmakla ne suretle hareket edilmek lâzım geleceği arz u istîzân

olunur.

Fî 16 Mart sene [1]331

Vali

Celal

Suret

Zeytun'da asker firarîsi bazı Ermenilerin gösterdikleri tavr-ı muhalefet

ve isyan üzerine devletçe te’dîblerine teşebbüs edilmişdir. Hükûmet yalnız

erbâb-ı cerâim ve muhalefeti te’dîb eder ve hakk-ı te’dîb münhasıran hükûmete

aiddir. Ermeni vatandaşlarımızın kısm-ı a‘zamı bu şirzime-i kalîlenin

şu hareketlerinden müteessir oldukları gibi kendilerinin vatana merbûtiyetleri

her türlü şübhe ve tereddüdden âzâde olduğundan şu vesile ile ahaliden

hiçbir ferdin Ermenilere ve sair vatandaşlarımıza karşı muamelât-ı tecavüziye

ve tahkîriyede bulunmamasına be-gayet itina edilmelidir. Bunun gibi gerek

Ermenilerden gerek efrâd-ı saireden memleketin sükûn ve asayişini ihlâl

edebilecek teşebbüsât ve tevessülâtda bulunacaklar haklarında yalnız kuvâ-yı

hükûmetle te’dîbât-ı serî‘a ittihâz edilmeli ve hiçbir suretle efrâd-ı ahalinin

müdahalesine meydan ve imkân bırakılmamalıdır. Şu ihtarâta harfiyen riâyet

edilmesi ve bilhassa tarafınızdan takayyüdât-ı mütemâdiyede bulunulması

matlûb ve mültezemdir.

121

Suret

Birinci madde: Hiçbir Ermeni'nin şu aralık tebdil-i mekân etmesine

müsaade edilmeyecekdir.

İkinci madde: Tebdîl-i mekân edenler tekrar eski mahallerine iade olunacakdır.

Üçüncü madde: Ahali-i mutî‘anın mal ve can ve namusları her türlü

tecavüzden masûn ve emin olduğu Ayntab'da ilan olunacakdır.

Dördüncü madde: Gerek ihtilâlci gerek mutî‘ herhangi bir Ermeniye

ahali-i İslâmiyece en ufak bir taarrruz olur ise eşkıya misillü derhal te’dîb

olunacağı ilan edilmelidir.

DH. EUM. 2. Şb, 68/34

52

ZEYTUN OLAYLARINA KARŞI DAHA ETKİLİ TEDBİRLER

ALINMASI GEREKTİĞİNE İLİŞKİN MARAŞ MUTASARRIFI

MÜMTAZ BEY'İN TEKLİFİ

Zeytun'da firari ve bakaya efradından pek çok kimsenin yakalandığı,

tahkik heyetinin çalışmalarını sürdürdüğü, bazı sakıncalı ailelerin başka yerlere

gönderilmeleri hakkında Dördüncü Ordu Kumandanlığınca alınan kararın uygun

görülmekle birlikte istenen sonucu vermeyeceği ve Zeytun olaylarına son

vermek için daha etkili tedbirlere başvurulması gerektiği konusunda Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz Bey'in yazısı

30 Mart 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zeytun Kışlası

Müstaceldir

Dünkü telgrafnâmeye lâhıkadır. Bugün de firarî ve bakaya efrâdının

eşhâs-ı maznûneden bir hayli kimseler elde edilmişdir. Hey’et-i tahkikiye tahkikâtına

devam etmekdedir. Süratle neticelendirilmesi için Elbistan Müdde‘î-i

umumîsini de davet etdim. Zeytun gâilesi yeni bir şey olmayıp kadîmdir.

Esaslı tedbir ittihâz olunmazsa âtiyen de tekrar edeceğine şübhe yokdur. Bazı

sâbıkalı ailelerin mahall-i âhara nakilleri Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na

122

yazılan bir sureti zeylen arz edilen telgrafnâmedeki mütâlaa, kumandanlıkça

tensîb edilmişdir. Ancak mahall-i tağrîb gösterilmediğinden ve bittab‘ bu cihet

Nezâret-i Celîleleri'nin takdirine ta‘alluk eylediğinden iktizâsının sür‘at-i

irâdesine muntazırım. Maa-hâzâ bu da matlûb semereyi tamamıyla veremeyecekdir.

Te’hirinde be’s olmayan mütâlaâtımı peyderpey arz edeceğim. Şimdiden

tevessülüne lüzum gördüğüm bir mütâlaayı ber-vech-i zîr arz ediyorum.

Şöyle ki Zeytunluların vakit vakit tuğyânına cesaret-bahş olan başlıca sebeb

mevkilerinin menâ‘atı ve civarında bulunan kurânın cümleten hem-efkâr olan

Ermenilerle meskûn olmasıdır. Vaktiyle buralarda bulunan bazı İslâm köyleri

Zeytunluların tazyikine tahammül edemeyerek dağılmış, emlâk ve arazileri

Ermenilerin yed-i zabtına geçmişdir. Binâenaleyh hem Ermeni nüfusunu tenkîs

hem de nüfus-ı İslâmiye'yi tezyîd etmek için müsaid olduğu zannında bulunduğum

şu sırada haiz-i ehemmiyet olan bazı Ermeni köylerinin ovalık mahallere

nakliyle yerlerine henüz ötede beride olup yerleşmemiş muhacirlerin

celb ve iskânı münasibdir. Adana valisinden bugün mevki kumandanına vârid

olan telgrafnâme mündericâtı da bu mütâlaayı muvâfıkdır. Keyfiyetin Nezâret-

i Celîleleri'ne arz edilmesi yolunda vali-i müşârunileyhe cevab yazdırılmışdır.

Vâkı‘â bu muamelenin bir hayli masârıfı intâc edeceği derkâr ise de

meselenin ehemmiyetine nazaran şâyân-ı istiksâr görülemeyeceğine ve hususuyla

sık sık tekrar etmekde olan harekât ve sevkiyât-ı askeriye masârıfına

nisbetle pek dûn mertebede kalacağına binâen iktizâsının serî‘an ifa ve emr

[u] inbâsı.

Fî 17 Mart sene [1]331

Zeytun'da Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz

DH. EUM. 2. Şb, 68/35

53 DEVELİ'DE ERMENİ KOMİTECİLERE AİT SİLAH,

MÜHİMMAT VE FOTOĞRAFLAR ELE GEÇİRİLMESİ

Develi'de Ermeni ihtilâl komitesine ait silah, bomba, fişek ile Ermenistan

olarak addedilen yerlerin isimleri ve yıkılan binalarını gösteren fotoğrafların ele

geçirildiği

15 Nisan 1915

123

Kayseri Sancağı Mutasarrıflığı

Tahrirât Müdüriyeti

Umumî: 1529

Hususî: 29

Hulâsa: İki aded fotoğrafın

takdimine dair

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Develi Kazası merkezinde izhâr olunan Ermeni tertibât-ı ihtilâliyesinde

alâkadar olanlardan elde edilen esliha-i harbiye ile bombalar ve fişenk ve

barut gibi eczâ-yı nâriyeden bir kısmını ve Ermenistan addedilmek istenilen

memâlikin isimleri menkûş ve a‘sâr-ı sâbıkada mevcud iken ser-nigûn olmuş

binâ-yı istiklâlin enkaz ve ahcârını irâe eden bir tasvîri hâvî levhanın manzarasını

gösteren fotoğrafın iki adedi manzûr-ı sâmî-i nezâret-penâhîleri buyurulmak

üzere leffen arz u takdim kılınmış olmakla ol bâbda emr u fermân

hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 1 Cumâdelâhir sene [1]333 ve fî 2 Nisan sene [1]331

Kayseri Mutasarrıfı

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 6/1

54

ERMİŞE NAHİYESİNDE KÖYLÜLERİ RAHATSIZ EDEN

SİLAHLI BAZI KİŞİLERİN DİVAN-I HARB-İ ÖRFÎ'YE

GÖNDERİLMESİ

Ermişe nahiyesinde köy ahalisini tehdit ve hayvanları telef eden Makar

oğlu Ohannes ile bazı şahısların Divan-ı Harb-i Örfî'ye teslim edilmeleri

19 Nisan 1915

İzmit Mutasarrıflığı

Tahrirât kalemi

Aded: 81

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Nâzır beyefendi hazretleri

Ermişe nahiyesinde ahali-i kurâyı tehdid ve bazı hayvanâtı cerh ve telef

etmek suretiyle müsellahan dolaşmakda olan beş şahs-ı şerîrden üçü mu124

kaddemâ derdest edilerek Divan-ı Harb-i Örfî'ye teslim edildiği gibi bunların

rüfekâsından ve en şerîri olan Makar oğlu Ohannes nâm şahıs da bu kere elde

edilerek evrak-ı tahkikiyesiyle beraber Bolu Divan-ı Harb-i Örfîsi'ne i‘zâm

kılındığı berây-ı malumât arz olunur, efendim hazretleri.

Fî 6 Nisan sene [1]331

İzmit Mutasarrıfı

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 6/7

55

KONYA'YA ERMENİ SEVKİNİN DURDURULARAK

SEVKİYÂTIN BUNDAN SONRA HALEP, ZOR VE URFA

CİHETLERİNE YÖNLENDİRİLMESİ

Zeytun ve Maraş civarından şimdiye kadar Konya'ya gönderilenlerden başka

bu bölgeye Ermeni sevk edilmemesi, bundan sonra gönderileceklerin Halep'in

güneydoğusu ile Zor ve Urfa'ya sevk edilmeleri

24 Nisan 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 14

Şifre

Dördüncü Ordu-yı Hümâyûn Kumandanı Cemal Paşa Hazretleri'ne

Zeytun, Maraş ve civarından ihrac edilen Ermenilerin tamamen Konya'ya

sevkleri bilâhare kendilerinin o muhitde de toplu bir hâlde bulunmalarını

ve bir müddet sonra yine o civardaki Ermenilerle tevhîd-i faaliyet etmelerini

intâc edeceğinden şimdiye kadar gönderilenlerden başka artık o mıntıkaya

Ermeni gönderilmemesi ve İskenderun, Dörtyol, Adana, Haçin, Zeytun,

Sis gibi mevâki‘den tard ve ihracına lüzum görüleceklerin başkumandan vekili

paşanın da fikri vechile Haleb'in cenûb-ı şarkîsi ile Zor ve Urfa havalisine

sevklerinin icab edenlere emir ve tebliğ buyurulması.

Fî 11 Nisan sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 52/93

125

56 DEVLET ALEYHİNDE FAALİYETLERDE BULUNAN

ERMENİ KOMİTE MERKEZLERİNİN KAPATILMASI

Ermeni komitelerinin Osmanlı ülkesinde ayrılıkçı fikirlerle muhtariyet elde

etme teşebbüsleri, Taşnak Komitesi'nin Rusya'da bulunan Ermenileri kışkırtma

çabaları, ülkenin savaş halinde olmasını fırsat bilerek Anadolu'nun birçok vilâyetinde

isyan çıkarmaları, bomba, silah tedarikleri, gönüllü alaylar oluşturmaları ve

Ruslarla birlikte hareket ederek Osmanlı ordusunu tehdit etmeleri, bu komitelerin

faaliyetlerine bir son vermeyi gerektirdiğinden; komitelerin vilâyetlerdeki şubelerinin

kapatılmasına, her türlü evraklarının yok edilmelerine meydan bırakılmayarak

ele geçirilmesine, komite ile işbirliğinde olan Ermenilerin takip ve gözaltına

alınmalarına, ellerindeki silahların toplatılmasına ve tutuklanan şahısların

Divan-ı Harb'e sevk olunmasına karar verildiği

24 Nisan 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Müsta‘cel, mahrem, bizzat halli

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis,

Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya,

Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne Urfa, İzmit, Bolu, Canik, Karesi,

Kayseri, Niğde, Eskişehir, Karahisar-ı Sahib, Maraş Mutasarrıflıkları'na

Ermeni komitelerinin Memâlik-i Osmaniyye'deki teşkilat-ı ihtilâliye

ve siyasiyeleriyle öteden beri kendilerine muhtâriyet-i idare te’minine ma‘tûf

olan teşebbüsleri ve ilân-ı harbi müteâkib Taşnak Komitesi'nin Rusya'da bulunan

Ermenilerin derhal aleyhimize hareketine ve Memâlik-i Osmaniyye'deki

Ermenilerin dahi ordunun dûçâr-ı za‘f olmasına intizâr ederek o zaman bütün

kuvvetleriyle ihtilâl eylemelerine dair ittihâz etdikleri mukarrerâtları ve

her fırsatdan istifade etmek suretiyle memleketin hayat ve istikbaline te’sir

edecek harekât-ı hainâneye cür’etleri bilhassa devletin hâl-i harbde bulunduğu

şu sırada Zeytun ile Bitlis, Sivas ve Van'da vuku bulan hâdisât-ı ahîre-i

ısyâniye ile bir kere daha te’eyüd etmiş ve esasen merkezleri memâlik-i ecnebiyede

bulunan ve el-yevm unvanlarında bile ihtilâlcilik sıfatını muhafaza

126

eden bütün bu komiteler mesâisinin hükûmet aleyhine olarak her türlü esbâb ü

vesâite müracaat suretiyle nuhbe-i âmâlleri olan muhtâriyeti istihsâl maksadı

etrafında toplandığı ve Kayseri ve Sivas ile mahâll-i sairede meydana çıkarılan

bombalarla ve Rus Ordusu'nda gönüllü alayları teşkil ederek Ruslarla birlikde

memlekete saldıran ve an-asl Osmanlı memleketi ahalisinden olan Ermeni

komite rüesâsının harekâtı ve Ordu-yı Osmanî'yi arkadan tehdid etmek

suretiyle ve pek büyük bir mikyâsda alınan tertibât ve neşriyâtları ile tahakkuk

eylemişdir. Bittab‘ hükûmet kendisi içün bir mesele-i hayatiyet teşkil

eden bu kabîl tertibât ve teşebbüsâtın temâdisine hiçbir zaman nazar-ı iğmâz

ve müsamaha ile bakamayacağı ve menba‘-ı mefsedet olan komitelerin hâlâ

mevcudiyetini meşrû‘ telakki edemeyeceği cihetle bilumum teşkilat-ı siyasiyenin

ilgâsına lüzum-ı âcil hissetmişdir. Binâenaleyh Hınçak, Taşnak ve emsali

komitelerin vilâyet dahilindeki şu‘abâtının derhal sedleri ile şube merkezlerinde

bulunacak evrak ve vesâikin kat‘iyyen zıyâ‘ ve imhasına imkân bırakılmayarak

müsâderesi ve komiteler rüesâ ve erkânından müteşebbis eşhâs

ile hükûmetçe tanılan mühim ve muzır Ermenilerin hemen tevkifi ve bulundukları

mahallerde devam-ı ikametlerinde mahzur görülenlerin vilâyet / sancak

dahilinde münasib görülecek mevâki‘de toplatdırılarak firarlarına imkân

bırakılmaması ve icab eden mahallerde silah taharrîsine başlanılarak her türlü

hâl ve ihtimale karşı kumandanlarla bi'l-muhabere kuvvetli bulunulması

ve icraâtın hüsn-i tatbiki esbâbının te’min ve istikmâliyle zuhur edecek evrak

ve vesâikin tedkiki neticesinde tevkif olunan eşhâsın divan-ı harblere tevdî‘i

Ordu-yı Hümâyûn Başkumandanlığı Vekâleti'yle bi'l-müzâkere takarrur etmiş

olmakla icab eden tedâbîrin bi'l-etraf istikmâliyle derhal tatbiki ve tevkif

olunan eşhâs adediyle icraâtdan peyderpey malumât i‘tâsı *(ve şu icraât sırf

komitelerin teşebbüsâtına karşı bir hareket mahiyetini haiz olmasına binâen

buna ahali-i İslâmiye ile Ermeni unsuru arasında mukâteleyi intâc edeceği

bir şekil verilmemesi) kemâl-i ehemmiyetle tavsiye olunur.

Fî 11 Nisan 1331

Nâzır

* [Kavseyn] içinde bulunan ve üstleri çizilen cümle yalnız Bitlis, Erzurum,

Sivas, Adana, Maraş için yazılacakdır.

DH. ŞFR, 52/96, 97, 98

127

57 GÖNÜLLÜ ERMENİLERİN RUSYA'YA GİTMELERİ

60 kadar gönüllü Ermeni'nin Rusya'ya gittiği

25 Nisan 1915

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-i Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Kayıd Numarası: 375

Tarih: 12 Nisan sene [1]331

Dahiliye'ye

16 Şubat sene [1]330 tarihli ve 61902/2492 numaralı tezkire-i senâverîye

zeyldir. Altmış kadar Osmanlı Ermeni'[si]nin Efrenci Nisan'ın yirmi

birinde gönüllü olarak Rusya'ya azîmet etdikleri İbrail Şehbenderliği'nden

iş‘âr olunmakdadır, efendim.

HR. SYS, 2879/19

58 HAYDARPAŞA'DAN TRENLE GÖNDERİLEN

ERMENİLERİN AYAŞ VE ÇANKIRI'YA SEVKLERİ

Haydarpaşa'dan trenle Ankara'ya gönderilen sakıncalı 180 Ermeni'den bir

kısmının Ayaş'ta tutuklu olarak kalmaları, 100 kadarının da Çankırı'ya sevk edilmeleri

25 Nisan 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 3063/8

Şifre

Müsta‘cel ve mahrem

Ankara Vilâyeti'ne

Bu akşam zevâlî onu yirmi üç geçe Haydarpaşa'dan hareket edecek yetmiş

sekiz numaralı trene irkâb olunacak ve öbür gün saat sekizde Ankara'ya

128

vâsıl olacak yüz altmış dört numaralı trenle on beş polis, iki zâbit, bir komiser,

bir sivil memuru ve saireden mürekkeb yetmiş beş kişilik kuvvet refâkatinde

oraya yüz seksen kadar Ermeni komitecileri rüesâsı ve burada ikametlerinde

mahzur görülen Ermeniler sevk olunacakdır. Bunlardan altmış-yetmiş

kadar eşhâs dünkü şifre ile yazıldığı vechile Ayaş Askerî Deposu'nda taht-ı

tevkifde kalacaklar ve yüz kadarı da berây-ı ikamet Ankara tarîkıyla Çankırı'-

ya sevk edilecekdir. Ayaş'a sevk edileceklerin Sincanköy istasyonunda ihzâr

olunacak kuvvetle doğruca mezkûr istasyonda tefrîk olunarak Ayaş'a gönderilmesi

veyahud cümlesinin Ankara'ya celb etdirilerek oradan iki postaya ayrılmak

suretiyle Ayaş ve Çankırı'ya sevkleri muhafaza ve suhûlet cihetinden

takdirinize mevdû‘dur.

Fî 12 Nisan 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 52/102

59 ÇANKIRI'YA GÖNDERİLEN ERMENİLERE TUTUKLU

MUAMELESİ YAPILMAMASI

Çankırı'ya gönderilen Ermeniler tutuklu olmadıklarından kışlada tutulmamaları

ve kasaba dahilinde serbest bırakılarak muhafazalarına özen gösterilmesi

gerektiği

2 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 7

Şifre

Kastamonu Vilâyeti'ne

C. 16 Nisan sene 1331. Çankırı'ya gönderilen Ermeniler mevkûf olmadığı

için kendilerinin kışlada bulundurulmaları muvâfık değildir. Evvelce de

tebliğ olunduğu vechile esasen firar etmeleri de muhtemel bulunmadığından

kasaba dahilinde serbest bırakılarak muhafazalarına itina edilmesi ve buradan

129

tertib olunan bir komiser muâvini ile beş polisin Çankırı'ya derdest-i i‘zâm

bulunduğu.

Fî 19 Nisan sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 52/184

60 İZMİR VE MANİSA'DA ERMENİ KOMİTE MENSUPLARINA

AİT EVRAK VE RESİMLER ELE GEÇİRİLMESİ

İzmir ve Manisa'da komiteye mensup şüpheli Ermenilerin evlerinde yapılan

aramalarda komiteye ait evrak ve resimler bulunduğu; 30 Ermeni'nin tutuklandığı

3 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

26

Mahreci: İzmir

C. 11 ve 16 Nisan sene [1]331. Tebligât-ı aliyyeleri Ermeni bulunan

mülhakâta yazıldı. İzmir ve Manisa'da dün şübheli ve komiteye mensub Ermenilerin

ikametgâhları taharrî etdirildi. Bunlarda silah ve bomba çıkmadı.

Yalnız Ermeni Komitesi'ne müte‘allik bazı resimlerle bir takım evrak zuhur

etmişdir. Resimler hıfzolunmuş ve otuz Ermeni maznûnen tevkif edilmişdir.

Gerek bu evrakın ve gerek Manisa'da iki Ermeni'nin hânesinde bulunan el

yazısıyla muharrer evrak ve defâtirin tedkikâtı icra etdirilmekdedir. Ödemiş'-

de bugün yapılacak taharriyât ile mevcud evrak üzerine icrasına başlanan

tedkikât neticesi arz olunacakdır.

Fî 20 Nisan sene [1]331

Vali

Rahmi

DH. EUM. 2. Şb, 6/35

130

61

KONYA'YA GÖNDERİLEN ERMENİLERE SARF EDİLECEK

PARANIN TESPİTİ İÇİN ERMENİLERİN SAYISININ

BELİRLENMESİ

Konya'ya gönderilen Ermenilerin iskân ve iaşe masraflarının karşılanması

için Maliye Nezâreti'ne tebligat yapıldığı, bunun için gerekli miktarın ve ne kadar

Ermeni bulunduğunun tespit edilerek bildirilmesi

5 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 21

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

C. 17 Nisan sene [1]331. Oraya gönderilen Ermenilerin iskân ve iâşeleri

masrafının masârıf-ı gayr-ı melhûza tertibinden tesviyesi takarrur ederek

Maliye Nezâreti'ne tebligât-ı mukteziye ifa olunmuşdur. Ancak bu cihet için

oraca sarfına ihtiyac görülen mebâliğin tahakkuk etdirilerek Maliye Nezâreti'ne

yazılmak üzere mikdarının ve berây-ı iskân şimdiye kadar vürûd eden

Ermenilerin nerelerden geldiğinin ve kaç hânede ne kadar nüfus olduğunun

iş‘ârı.

22 Nisan sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 52/235

62

KOMİTE MENSUBU OLAN VE SADAKATSİZLİK

GÖSTEREN ERMENİ MEMURLARIN GÖREVDEN

ALINMALARI

Maliye Nezâreti'ne mensup Ermeni memurlardan komite mensubu olanlarla

sadakatsizlik gösterdikleri kesinleşenlerin azledilmeleri ve icap edenlerin

de Ermeni bulunmayan vilâyetlere gönderilmeleri

6 Mayıs 1915

131

Maliye Nezâreti

Memurîn ve Levâzım Müdüriyeti

Dahiliye şifresiyle telgraf

Erzurum, Bitlis, Van, Sivas, Mamuretülaziz, Diyarbakır Vilâyetleri'ne

Ermeni memurlarından kısm-ı a‘zamının hiss-i vazifeden ziyade gayret-

i milliye ile hareket eder komite mensubîni olduğu [şimdiye] kadar birçok

vesileler ile ta‘ayyün eylemiş olduğundan vilâyet ve mülhakâtında müstahdem

ve Maliye'ye mensub Ermeni memurlarından bu vechile komitelere münasebetleri

veya muhalif-i sadakat ve tâbiiyet hâlleri mahsûs ve meşhûd olanların

mercî‘leri bulunan defterdar ve muhasebeciler ile bi'l-istişâre azilleri ve

icab edenlerin bi'l-muhabere Ermeni bulunmayan vilâyât-ı saireye tahvîlleri

ile netice-i icraâtdan malumât i‘tâsı.

Fî 23 Nisan sene [1]331

Maliye Nâzırı

Talat

DH. ŞFR, 52/249

63 ÇANKIRI'YA GÖNDERİLEN BAZI ERMENİLERİN TEKRAR

İSTANBUL'A DÖNEBİLMELERİ

Çankırı'ya gönderilen Torkomyan, Nargileciyan, Keropeyan, Bardizbanyan,

Keçyan, Tolayan, Karagözyan ve Komidas'ın İstanbul'a dönmelerine izin

verildiği

7 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 8

Şifre

Kastamonu Vilâyeti'ne

Çankırı'ya i‘zâm olunan Ermeniler miyânında bulunan Doktor Vahram

Torkomyan, Agob Nargileciyan, Karabet Keropeyan, Zara Bardizbanyan,

132

Puzant Keçyan, Yervant Tolayan, Rafael Karagözyan, Vartabet Komidas

efendilerin Dersaâdet'e avdetlerine müsaade olunduğunun kendilerine tebliği.

Fî 24 Nisan sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 52/255

64 HINÇAK KOMİTESİ İLERİ GELENLERİNDEN BAZI

KİŞİLERİN İZMİT'TE FAALİYET GÖSTERMELERİ

Hınçak Komitesi İzmit ileri gelenlerinden olup köyleri dolaştıkları tespit

edilen bazı Ermeniler hakkında işlem yapılması

8 Mayıs 1915

İstanbul Polis Müdüriyet-i Umumiyesi

Kısm-ı Siyasî İkinci Şube

Aded: 75

Mahremdir

Emniyet-i Umumiye Müdüriyet-i Aliyyesi'ne

Adapazarlı Antranik Gencyan, İzmit Düyûn-ı Umumiye Böcek Müfettişi

Leon Zakaryan, İzmit'de Bogos Koryan, Hırabet Jamgoçyan nâm şahıslar

Hınçak Komitesi İzmit erkânından oldukları ve hasbe'l-memuriye köyleri

dolaşması hasebiyle bunlardan Leon Zakaryan'ın köy[lü]lerle temasda bulunması

da muhtemel olduğu istihbâr kılınmağla berây-ı malumât arz olunur.

Fî 20 Nisan sene [1]331

Polis Müdür-i Umumîsi

(İmza)

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Numara: 4071

Tarih: 25 Nisan sene [1]331

Tahrirât

Mahremdir

İzmit Mutasarrıflığı'na

Adapazarlı Antranik Gencyan, İzmit Düyûn-ı Umumiye Böcek Müfettişi

Leon Zakaryan ve yine İzmit'de Bogos Koryan ile Hırabet Jamgoçyan

133

nâm şahısların Hınçak Komitesi İzmit erkanından oldukları ve bunlardan hasbe'l-

memuriye köyleri dolaşan Leon Zakaryan'ın köylülerle temasda bulunması

muhtemel bulunduğu Polis Müdüriyeti'nden alınan tezkirede iş‘âr kılınmışdır.

Merkûmûn hakkında da bu bâbda tebligât-ı mahsusa dairesinde muamele

ifası tavsiye olunur. Ol bâbda.

DH. EUM. 2. Şb, 6/48

65 DİRAN KELEKYAN'IN İSTANBUL DIŞINDA İSTEDİĞİ

VİLÂYETTE İKAMET EDEBİLECEĞİ

Çankırı'ya gönderilen Diran Kelekyan'ın İstanbul dışında Ermeni bulunmayan

vilâyetlerden birinde ikamet edebileceği

8 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4

Şifre

Mahremdir

Kastamonu Vilâyeti'ne

Çankırı'ya teb‘îd olunanlar miyânında bulunan Diran Kelekyan Efendi'-

ye İstanbul'a avdet etmemek şartıyla ailesiyle birlikde Ermeni bulunmayan

vilâyâtdan arzu etdiği mahalde ikamet edebileceğinin tebliği ile iş‘ârı.

Fî 25 Nisan 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 52/266

66 ZEYTUN ERMENİLERİ'NİN İHRACI

Zeytun Ermenileri'nin tamamının ihraç edilmesi gerektiğinin Başkumandanlığa

yazıldığı

9 Mayıs 1915

134

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 14

Şifre

Maraş Mutasarrıflığı'na

C. 25 Nisan sene [1]331. Evvelce de iş‘âr olunduğu vechile Zeytun'daki

Ermenilerin tamamının ihracı lâzımdır. Keyfiyet Başkumandanlığ'a yazılmışdır.

Fî 26 Nisan sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 52/286

67

VAN VE BİTLİS VİLÂYETLERİNDE YOĞUN HALDE

BULUNAN ERMENİLERİN BÖLGEDEN

UZAKLAŞTIRILMALARI

Van Vilâyeti'nin belli yerlerinde yoğun olarak bulunan Ermenilerin güneye

sevklerinin kararlaştırıldığı, sevk işlemini kolaylaştırmak için ilgili birimlere tebligat

yapıldığı, Erzurum'un güneyi ile Bitlis'e bağlı kazalar, bilhassa Muş ve Sason

ile Talori civarındaki Ermenilerin de sevke dahil edileceği

9 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4090

Şifre

Bizzat hallolunacakdır

Van Valisi Cevdet Bey'e

Bitlis Valisi Mustafa Abdülhâlik Bey'e

Van Gölü etrafında ve Van Vilâyetince bilhassa malum olan mevâki‘-i

muayyenedeki Ermeniler isyan ve ihtilâl için daimî birer ocak hâlinde bulunduklarından

bunların mütekâsif oldukları mahallerden tard ve ihraclarıyla cenûba

doğru sevkleri takarrur etmiş ve bu kararın derhal tatbiki için valilere

135

mümkün olan her türlü muâvenetin ifası lüzumu Başkumandanlık Vekâleti'nden

Üçüncü ve Dördüncü Ordular kumandanlarına tebliğ edilmişdir. Esasen

pek müfîd neticeler verecek şu teşebbüsün Van'la beraber Erzurum'un cenûb

cihetiyle Bitlis merkezine merbût mühim kazalara ve bilhassa Muş ve Sason'-

la Talori civarına da teşmîli ve tamamî-i tatbikine aid tedâbîrin ordu kumandanıyla

bi'l-müzâkere Erzurum Valisi Tahsin Bey tarafından ittihâzı muvâfık

görülerek keyfiyet kendisine de yazılmış olmakla Erzurum'la muhabere olunarak

karar-ı mezkûrun, icab eden tedâbîrin istikmâliyle serî‘an ve muntazaman

tatbiki ve şifre kopyasının telgrafhâneden ahzı.

Fî 26 Nisan 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 52/282

68

AYAŞ'TA TUTUKLANANLARLA ÇANKIRI'YA GÖNDERİLEN

ERMENİLERİN KÜNYE VE SANATLARINI GÖSTERİR

DEFTER DÜZENLENMESİ

Ayaş'ta tutuklu bulunanlarla Çankırı'ya sürülen Ermenilerin isim, künye ve

sanatları ile İstanbul'daki ikamet ve doğum yerlerini gösterir defterin düzenlenerek

gönderilmesi

10 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4112

Şifre

Ankara ve Kastamonu Vilâyetleri'ne

Ayaş'da mevkûf bulunan / Çankırı'ya teb‘îd olunan Ermenilerin isim

ve pederi ismi ile künye ve sanatlarını ve İstanbul'da mahall-i ikametleri ve

mahall-i tevellüdlerini hâvî bir defterin serî‘an tanzim ve irsâli.

Fî 27 Nisan sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 52/297

136

69 HAÇİN VE DÖRTYOL'DAN ÇIKARILAN ERMENİLERİN

SAYISI VE GÖNDERİLDİKLERİ YERLERİN BİLDİRİLMESİ

Haçin, Dörtyol ve çeşitli bölgelerden şimdiye kadar çıkarılan Ermenilerin

miktarı ve nerelere sevk edildiklerinin bildirilmesi

12 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 19

Şifre

Adana Vilâyeti'ne

C. 25 Nisan sene [1]331. Haçin, Dörtyol ve sair mevâki‘den şimdiye

kadar ne kadar Ermeni çıkarılmışdır ve nerelere sevk edilmişdir.

Fî 29 Nisan sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 52/338

70 ERMENİ KİLİSESİNİN ÖNDE GELEN RUHANÎ

MERKEZLERİ

Osmanlı ülkesinde yaşayan Ermenilerin Eçmiyazin Katogikosluğu'na tâbi

olmaları mahzurlu olacağından Sis Katogikosluğu'nun ruhanî merkez olarak gösterilmesi

12 Mayıs 1915

Adana Vilâyeti

Tahrirât Müdüriyeti

Umumî: 58831

Hususî: 181

Hulâsa: Ermeni Katogikosluğu hakkında

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Van'da bulunduğum zaman; inhilâl etmiş olan Rusya'daki Eçmiyazin

Katogikosluğu'nun icra-yı intihâbı için o zaman Van'dan ve Memâlik-i Osma137

niyye'nin her tarafından bir hayli kimselerin Rusya'ya gitmiş olduğunu pek

iyi hâtırlıyorum. Bugün bir vesile ile Ermenilerin Memâlik-i Osmaniyye'deki

riyâset-i ruhâniyeleri tedkik edildi. Melfûf listede esâmî ve mevâki‘i gösterilen

üç başriyâset-i ruhâniye; Katogikosluğun en büyüğünün Eçmiyazin Riyâset-

i Ruhâniyesi olduğu, ondan sonra Sis Katogikosluğu'nun geldiği ve

üçüncüsü olan Ahtamar Katogikosluğu'nun el-ân münhal olup bu daire-i

ruhâniyeye aid mevâki‘in de Eçmiyazin Katogikosluğu daire-i ruhâniyesine

intikal etdiği anlaşıldı.

Bana öyle geliyor ki: Bu katogikosluk devâir-i ruhâniyelerinin de halli

zamanı geldi. Neden Memâlik-i Osmaniyye'nin birçok yerlerinde yaşayan

Ermeniler bugün Rusya'nın elinde bir bâzîçe olan Eçmiyazin Riyâset-i Ruhâniyesi'ne

tâbi olsun? Hükûmet-i Osmaniyye dahilinde bulunan bilumum Ermeniler

için Sis Katogikosluğu merci‘-i ruhânî olarak gösterilir ise Ermenilerin

artık Rusya'ya bu vesile ile olan merbûtiyet-i ruhâniyelerine nihayet verilmiş

olur ve o zaman bütün Ermeniler için başriyâset-i ruhâniye; Hükûmet-i

Seniyyemizin uhde-i intihâb ve tayinine kalmış olur. Hâl-i hâzırda Sis Katogikosluğu

makamını işgal eden Sahak Efendi altmış yaşını mütecâviz, umûrdîde;

Hükûmet-i Seniyyemize sâdık ve öyle anlıyorum ki: Bilumum Ermenilerce

de merğûb bir zâtdır. Fikr-i acizânem nezd-i celîl-i hazret-i nezâret-penâhîlerince

de tensîb ve tasvib buyurulduğu takdirde icra-yı icabı menût-ı

re’y-i âlîleri bulunmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 27 Cumâdelâ[hir] sene [1]333 ve fî 29 Nisan sene [1]331

Adana Valisi

Hakkı

**

Adana Vilâyeti

Tahrirât Müdüriyeti

Ermeni Kilisesi'ne aid Başriyâset-i Ruhâniyeler

1

Eçmiyazin Katogikosluğu'nun dairesi

1- Vilâyât-ı Osmaniyye'nin zîrde ta‘dâd olunanlardan mütebâkîsinin

Ermeni kiliseleri.

138

2- Mısır Ermeni Murahhasalığı.

3- Bulgaristan ve Romanya Ermenileriyle memâlik-i ecnebiye-i sairede

ve Amerika'da bulunan Ermeni kiliseleri.

4- Acemistan ve Hindistan'daki murahhasalıklar.

2

Sis Katogikosluğu'nun daire-i ruhâniyesi

1- Adana Vilâyeti: Adana-Kozan, Cebel-i Bereket ve Mersin livâları.

2- İçel Sancağı: Bütün kazalarıyla birlikde.

3- Haleb Vilâyeti: Haleb ve Ayntab sancakları.

4- Maraş Sancağı: Tekmîl kazalarıyla birlikde.

5- Mamuretülaziz Vilâyeti'nde: Malatya Sancağı (Hısnımansur, Hekimhan,

Behisni, Kahta) kazaları.

6- Ankara Vilâyeti: Yozgat ve Çorum sancakları.

7-Sivas Vilâyeti'nde: Gürün-Darende, Divrik, Tonus, Bünyan, Aziziye

kazaları.

8- Beyrut Vilâyeti'nde: Lazkiye Sancağı.

3

Mülgâ Ahtamar Katogikosluğu'nun daire-i ruhâniyesi

1- Van Vilâyeti'nin merkez livâsına tâbi kazalar.

DH. EUM. 2. Şb, 6/58

71 DİYARBAKIR'DA İHTİLÂLCİ ERMENİLERİN

FAALİYETLERİ

Diyarbakır Ermenileri'nin haince hareketlerini ispat eden bomba, dinamit

ve silahlara ait iki adet fotoğraf gönderilerek ihtilâli hazırladıkları için tutuklananlar

hakkında yapılan tahkikatın sürdürüldüğünün bildirildiği

18 Mayıs 1915

139

Diyarbakır Vilâyeti

Polis Müdüriyeti

Umumî: 81

Hususî: 9

Emniyet-i Umumiye Müdüriyet-i Aliyyesi'ne

Beyefendi hazretleri

Diyarbakır Ermenileri'nin harekât-ı hainânelerini isbat ve irâe eden

bomba, dinamit ve eslihanın iki aded fotoğrafı leffen arz u takdim kılındı.

Maamâfih harekât-ı ihtilâliyeyi ihzâr edenlerin birçoğu tevkif edilmiş ve haklarında

tahkikât-ı amîka icra olunmakda bulunmuş olduğundan neticesiyle

hüsn-i hizmet ve ibrâz-ı faaliyet eden memurîne aid muamele bilâhare bildirileceği

arz olunur. Ol bâbda emr u irâde efendim hazretlerinindir.

Fî 5 Mayıs sene [1]331

Polis Müdürü

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 7/13

72

ERZURUM'DAN ÇIKARILAN ERMENİLERİN URFA VE

MUSUL'UN GÜNEYİ İLE ZOR SANCAĞI'NA

GÖNDERİLMELERİ

Erzurum'dan çıkarılan Ermenilerin Kastamonu ve Sivas'ta iskânları uygun

olmadığından, bu yöne sevk edilen Ermenilerin yoldan çevrilerek Urfa ve Musul'un

güneyi ile Zor Sancağı'na gönderilmeleri

18 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4247

Şifre

Mahrem ve müsta‘cel

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 4 Mayıs sene [1]331. Oradan çıkarılan Ermenilerin Kastamonu ile

Sivas'da iskânları kat‘iyyen muvâfık olamaz. Bunların cenûba sevkleri evvel140

ce de taraf-ı âlîlerine tebliğ olunmuş idi. Binâenaleyh Erzincan tarîkı ile Sivas'a

sevk olundukları bildirilen Ermenilerin hemen yoldan çevrilerek Urfa

ve Musul'un havali-i cenûbiyesiyle Zor livâsına gönderilmesi ve ba‘demâ ihrac

edileceklerin de münhasıran o cihete i‘zâmları.

Fî 5 Mayıs sene 1331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 53/48

73

DAVA VEKİLİ PARSİH GÜLBENKYAN'IN EVİNDE YAPILAN

ARAMADA DİNAMİT VE BOMBA KALIPLARI ELE

GEÇİRİLMESİ

Dava Vekili Parsih Gülbenkyan tarafından satın alınarak mesken olarak

kullanılan eski Taşnaksütyun Kulübü binasında yapılan aramada dinamit ve

bomba kalıplarının ortaya çıkarıldığı

19 Mayıs 1915

Aydın Vilâyeti

Polis Müdüriyeti

Tahrirât Kalemi

Umumî: 387

Hususî: 52

Emniyet-i Umumiye Müdüriyet-i Aliyyesi'ne

Evvelce Ermeni Taşnaksüyun Kulübü iken bundan beş sene mukaddem

dava vekillerinden Parsih Gülbenkyan Efendi tarafından bi'l-iştirâ mesken ittihâz

edilen Ermeni mahallesinin Moda sokağında kırk beş numaralı hânenin

matbah döşemesi altında dinamit mevcud olduğu bi't-tahkik anlaşılması üzerine

mezkûr hânede şehr-i Nisan'ın yirmi altıncı Pazar günü icra kılınan taharriyât

ve amele marifetiyle icra etdirilen hafriyatda mezkûr döşemeler altında

ve zeminin otuz dört santim umkunda tesadüf edilen çürümüş bir sandık derûnunda

on gaz tenekesine mevzû‘ yüz seksen kıyye dinamit ile dokuz aded

boş bomba kabı zuhur etmişdir. Tahkikât icra edilmekde olup mevâdd-ı mezkûrenin

Kolordu Mühimmât Anbarı'na teslim edildiği ve esna-yı hafriyâtda

141

çekdirilen iki kıt‘a fotoğrafın manzûr-ı âlîleri buyurulmak üzere leffen savb-ı

âlî-i müdüriyet-penâhîlerine takdim kılındığı ma‘rûzdur. Ol bâbda.

6 Mayıs [1]331 Çarşamba

Polis Müdürü

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 7/16

74 ERMENİ KÖYLERİNDE YAPILAN ARAMALARA İLİŞKİN

VİLÂYET VE SANCAKLARDAN GELEN RAPORLAR

Vilâyetlerdeki Ermeni köylerinde yapılan aramalar sonucunda Hınçak ve

Taşnak Komitelerine üye bazı Ermenilerin tutuklandığı, çok sayıda silah ve evrak

ele geçirildiği

21 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Samsun

C. 11 Nisan sene [1]331. Hınçak ve Taşnak Komitesi erkânıyla şübheli

ve muzır takımından on Ermeni'nin tevkif ve icab eden yerlerin taharrî edildiği

ve mülhakâta da tebligât-ı lâzıme ifa kılındığı ve tedkikât ve tahkikâta

devam edilmekde olup tedâbîr-i mukteziye-i inzibâtiyenin tamamen ittihâz

edilmiş olduğu.

Fî 12 Nisan sene [1]331

Mutasarrıf

Necmi

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kayseri

C. 11 Nisan sene [1]331. Buraca mümkün olan tedâbîr-i inzibâtiyeye

tevessül ile icabında Ermeni mahallelerinde tutulacak nikât, bulunacak mik142

dar-ı kuvvet tayin ve ani vuku bulacak hadiseye karşı ittihâzı muktezî muamele,

askerî kumandanı [ve] memurîn-i inzibâtiye ile kararlaştırıldı. Yalnız

kumandan ve inzibât rüesâsından bulunmak üzere hafî talimâtnâmeye rabt

edilmiş ayrıca elliyi mütecaviz Müslüman mahalle bekçisi tayin olunup hususât-

ı saire nazar-ı itibara alınmışdır. Develi'de bomba infilâkından beri şiddetle

takibâtın hüsn-i te’siriyle başkaca bir hadise îkâ‘ına mücâseret eden olmamışdır.

Bu kere takibât tevsî‘ edilmiş, Ermeni kulüpleri seddolunmuşdur.

Devam olunmakda bulunan tahkikâtın neticesi olmak üzere Develi'de bu defa

da boşaltılmış üç bomba bulunduğu gibi silahlar külle yevmin elde edilmekdedir.

Bu defa Kayseriye merkezinde derdest olunan Hınçak, Taşnak komitelerinin

Kayseriye rüesâsı itirafâta başladılar. Dört ay evvel Hınçak, Taşnak

komiteleri merkez-i umumîsinden vâki olan telkinât üzerine aralarında müteşekkil

bir hey’etçe fedai cemiyeti taayyün etdiğini, esliha tevzî‘ olunduğunu

söylediler. Balkan Harbi'nden sonra Bükreş'e davet olunan Amerika, Avrupa'-

daki Ermeni komiteleri rüesâsıyla, sair Ermeni komitecileri tarafından bu ictimâda

Ermeni komitelerinin hafî bir vaziyetle Hükûmet-i Osmaniyye aleyhine

hareketleri takarrur etdikden sonra Kozan Mebûsu Boyacıyan Hamparsum

ile fırkaların şu‘abâtına tebliğ olunduğunu ve Bükreş İctimâ‘ı mukarrerâtının

bir tedbir-i ihtiyatî bir vaz‘-ı ca‘lî olmak üzere güya ol vakit Hınçak

Merkez-i Umumîsince kabul edilmemiş olduğunu ve fakat dört ay evvel Hınçak

Merkez-i Umumîsi'nden vuku bulan tebligât üzerine müsellahan hareket

için teşebbüsâta ibtidâr olunduğunu ifade ediyorlar. Silah celbi maksadıyla

Meclis-i Umumî-i Livâ Meclis-i İdare azâları dahi dahil olduğu hâlde para

dercinde faaliyet ibrâz edildiği anlaşılmış külliyetli mikdarda esliha-i memnû‘

a ecza-yı nâriye şimdilik dokuz dinamit, dom dom kurşunları ile ihtilâl

mürettiblerinin derdestine ibtidâr olunup el-yevm mevkûfların adedi otuzu

mütecâviz bulunmuşdur. Polisin mesbûk olan ciddî gayretiyle tertibât-ı ihtilâliyenin

burada izhâr edilmekde bulunduğu peyderpey arz-ı malumât edileceği

ma‘rûzdur.

Fî 15 Nisan sene [1]331

Kayseri Mutasarrıfı

Ahmed Midhat

143

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

113

Mahreci: Diyarbakır

14 Nisan sene [1]331 telgrafa zeyldir. Merkezce taharriyât ve takibâta

devam edilmekde ve daha birçok esliha-i memnû‘a elde edilmekde olduğu

gibi Beşiri Kazası Ermeni köylerinde icra kılınan taharriyât neticesinde de

yüz kırk beş esliha-i memnû‘a elde edildiği ma‘rûzdur.

Fî 16 Nisan sene [1]331

Vali

Reşid

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Adana

1-Adana'dan teb‘îd ve tevkif olunması lâzım gelen Ermeniler miyânında

İtalya Konsolos Tercümanı Babikyan da vardır. Diğerleri gibi bunu da tevkif

eder isek buradaki acemi konsolos vekilinin feryadı üzerine sefâret orada

Bâbıâli'ye müracaat edecek, ahîren ise İtalyanlara karşı biraz muamele-i mücâmeletkârânede

bulunulması taraf-ı nezâret-penâhîlerinden emr u irâde olunuyor

idi. Bu cihet hakkındaki irâde-i devletleri müste’zendir.

2-Adana, Dörtyol, Haçin, Bahçe, Kozan mevâki‘inde aynı zamanda taharriyât

icrası ve bunlar ise birbirinden uzak ve müteferrik bulunması itibarıyla

mevâki‘-i mezkûre için muktezî taharrî kuvvetlerinin ona göre bi'l-hesab

sevki iktizâ etdiğinden bu husus cihet-i askeriye ile müzâkere ve te’min edilinceye

kadar işin te’ehhuru mu yoksa ayrı ayrı zamanlarda hemen taharrî ve

tevkifâta ibtidâr edilmesi mi nezâret-i celîlelerince tervîc edileceğinin irâdesi

ve teb‘îd edileceklerin vilâyet dahilinde teb‘îd edilecek mahall-i münasib olmamasına

binâen Haleb ve Urfa taraflarına teb‘îdlerine müsaade olunması

mercûdur.

Fî 17 Nisan sene [1]331

Vali

Hakkı

144

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Eskişehir

Eskişehir Kasabası'nda küçük bir Ermeni mahallesi vardır. Ahvâli câlib-

i dikkat olanların hânelerinde taharriyât icra edildi. Alelâde silahlardan

başka bir şey bulunamadı. Elde edilen evrak derdest-i tedkikdir. Merkeze

merbût üç Ermeni karyesinde lâyıklı suretle taharriyât icrası için jandarma

ve asker gönderildi. Köyler uzak olduğundan henüz haber alınamadı. Mülhakâtda

yalnız Sivrihisar merkezinde bir mikdar Ermeni vardır. Oradan da henüz

malumât vürûd etmedi. Netice-i tedkikât ve taharriyâtın mufassalan arzı

tabiîdir, efendim.

Fî 18 Nisan sene [1]331

Mutasarrıf

Re’fet

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

1771

Mahreci: Urfa

C. 11 ve 16 Nisan sene [1]331. Dördüncü Ordu mıntıkasında on yedi

Nisan sabahında taharriyâta başlanması Ordu Kumandanlığı Vekâleti'nden

iş‘âr olunması üzerine dün sabah polis ve jandarmalar vasıtasıyla Urfa'da on

koldan taharrî postaları çıkarılarak icab eden kilise ve hâneler kâmilen taharrî

etdirilmiş ve gerçi esliha-i memnû‘a, bomba ve dinamit gibi şeyler zuhur

etmemiş ise de Ermeniyyü'l-ibare birçok evrak kitab ve mektub bulunduğundan

bunların tercüme ve tedkiki için bir komisyon teşkil olunarak işe başlanmışdır.

Bu miyânda dâ‘î-i şübhe olan on iki kişi netice-i tahkikâta kadar taht-ı

nezârete alınmışdır. Zuhur eden esliha-i gayr-ı memnû‘a şimdilik taht-ı muhafazadadır.

Urfa'ya bir saat bu‘d mesafede bulunan ve kâmilen Ermenilerle

meskûn olan Germüş karyesinde de aynı günde taharriyât icra etdirilmiş ise

de gerek esliha ve gerek evrak nâmına hiçbir şey zuhur etmemişdir. Esna-yı

145

taharriyâtda şehrin dahil ve haricine devriyeler çıkarılarak sükûn ve inzibât

te’min edilmişdir. Maamâfih hakikat-ı hâl tahkikâtın hitâmına mütevakkıf

olduğundan birkaç güne kadar evrak üzerine zuhur edecek muamele sarâhaten

arz kılınacağı ma‘rûzdur.

Fî 18 Nisan sene [1]331

Urfa Mutasarrıf Vekili

Nazmi

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Samsun

C. 16 Nisan sene [1]331. Samsun ve Bafra'da şimdiye kadar otuz iki

Ermeni tevkif edilmiş ve elde edilen evrak geceli gündüzlü tedkik ve tercüme

etdirilmekde bulunmuş idüğü ve silahların dercine devam edilmekde

olup istihsâl edilecek neticenin ve esâmî-i mevkûfînin ayrıca arz edileceği ve

taharriyât ve takibâta kemâl-i dikkat ve itina ile devam edildiği ma‘rûzdur.

Fî 18 Nisan sene [1]331

Canik Mutasarrıfı

Süleyman Necmi

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Mamuretülaziz

C. 11 ve 16 Nisan sene [1]331. Vilâyetde bulunan Taşnak ve Hınçak

Kulübleri zaten bir buçuk sene evvel kapadılmış, resmen bir mevcudiyeti kalmamak

ve yalnız hususî hânelerde akd-i ictimâ ile çalışmakda bulunmuşlar

idi. Şimdiye kadar taht-ı tevkif ve tarassudda bulunan bu komitelerden el-yevm

Taşnaksütyun Komitesi Reisi Baron Karabet ile azâ-yı müteşebbise ve muzırrasından

yedi ve Hınçak Komite Reisi Nişan Hazarosyan ile azâ-yı faâliyesinden

altı şahıs ve Nubaryan, Komite Reisi ve Protestan Milletvekili Tenekeci146

yan Nikogas ile azâ-yı faâliyesinden dört şahıs ki cem‘an yirmi şahıs bilâ-vukûât

taht-ı tevkife alındığı ve elde edilen evrak tercüme etdirilmekde olduğu

gibi gerek merkezde gerek köylerde esliha taharriyâtına devam olunduğu ve

mülhakâtça da lâzım gelen muameleye başlanıldığı cihetle elde edilecek neticenin

peyderpey arz olunacağı ve saye-i devletlerinde vilâyetimiz ahvâl ve

muamelât-ı umumiyesi şâyân-ı şükrân ve memnuniyet bulunduğu ma‘rûzdur.

Fî 18 Nisan sene [1]331

Vali

Sâbit

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Maraş

C. 11 ve 16 Nisan sene [1]331. Maraş livâsı dahilinde yalnız Maraş'da

usulü dairesinde teşekkül etmiş Taşnak Komitesi şubesi var ise de diğer komitelerin

usulü dairesinde müteşekkil şubeleri yokdur. Ancak Hınçak ve Ermeni

hayrhâhları nâmına icra-yı faaliyet eden ve suret-i gayr-ı resmiyede

cemiyetler teşkil eyleyen eşhâs bulunur. Zeytun'da harekât-ı askeriye icrasını

ve Maraş'da Divan-ı Harb-i Örfî teşkilini müteâkib bunlardan ahvâli câlib-i

şübhe olanların mesâkini taharrî ve nezdlerinde evrak-ı muzırra bulunanlar

derdest olunarak Divan-ı Harb'e tevdî‘ kılınmış idi. Bunlardan bazıları hakkında

mahkumiyet ve bazıları hakkında da berâet kararları lâhık olmuşdur.

Bir takımı ise el-ân mevkûf ve derdest-i muhakemedir. Mezkûr Taşnak şubesi

ise irâde-i celîleleri üzerine 15 Nisan sene [1]331 tarihinde taharrî olunarak

bazı evrak ve eşya elde edilmiş ve azâsından ileri gelenleri tutulup tevkif

ve idarehâneleri seddolunmuşdur. Tahkikât-ı lâzıme icrasını müteâkib muamele-

i müterettibenin ifası tabiîdir. Mühim ve muzır görülenlerin esâmîsi 6

Nisan sene [1]331 tarihli telgrafnâme ile Dördüncü Ordu Kumandanlığı Vekâleti'ne

bildirilmiş ve vuku bulan suale de merkûmûnun maa-aile teb‘îdleri

münasib olduğu cevaben yazılmışdır. Alınacak cevaba göre muamele olunacakdır.

Merkeze mülhak bazı Ermeni köylerine de taharriyât icrası için biri

147

askerîden diğeri jandarmadan iki zâbit kumandasında bu gece bir müfreze

gönderilmişdir. Nefs-i Zeytun kasabasıyla kurâ-yı mülhakasında icra etdirilmiş

olan taharriyâtda zuhur eden evrak-ı muzırra vaktiyle Divan-ı Harb'e tevdî‘

olunmuş ve mahallinde bekâları caiz görülemeyen kimseler zaten teb‘îd

edilmişdir. Pazarcık kazasında Ermeni yokdur. Elbistan ve Göksun kazalarından

alınacak malumât başkaca arz olunacakdır.

Fî 18 Nisan sene [1]331

Maraş Mutasarrıfı

Mümtaz

Zeytun'da ne mikdar Ermeni kalmışdır; soralım.

Emniyet'e fî 19

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

148

Mahreci: Edirne

Müsta‘celdir

Vilâyetde Ermenilerin komite teşkilatı yokdur. Yalnız Bulgar istilası

zamanında bazı münasebetsiz ahvâli görülenlerin hânesinde taharriyât icra

ve bunlardan pek ziyade lisana gelmiş olanlarını Demirköy yani Samakov'a

nefy etmeği ve diğerlerini de taht-ı tarassudda bulundurmağı tedbir-i kâfi

addediyorum. Vilâyetdeki Ermenilerin mahiyeti zât-ı sâmîlerince de malum

bulunduğundan şu hatt-ı hareket merkezin siyaseti ile vilâyât-ı sairedeki muamelâta

nazaran hem-ahenk olur mu, lütfen iş‘ârı.

Fî 18 Nisan sene [1]331

Vali

Adil

**

148

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

450

Mahreci: Niğde

C. 11 ve 16 Nisan sene [1]331. Umum livâda yalnız iki bin üç yüz Ermeni

nüfus-ı zükûru olup bunlardan sığâr u kibâr beş yüz yetmiş beş Niğde,

sekiz yüz otuz bir Aksaray, dört yüz otuz Nevşehir, üç yüz altmış bir Bor,

kırk sekiz Arabsun, otuz beş Ulukışla, on sekiz Ürgüp kazalarında bulunduğu

ve komite şubeleri bulunmadığı anlaşılmış ise de içlerinde komite âmâline

hâdim bazı kesânın bulunması ihtimaline binâen maznûn kesân taht-ı tarassudda

bulunduruluyor. Dâ‘î-i şübhe ednâ hâlleri hissedildiğinde ber-mûceb-

i emr takibât ve taharriyât icrası tabiîdir. Ürgüp, Arabsun, Ulukışla, Bor

kazalarında Ermeni mevcudunun kılletine mebnî şimdilik bir münasebetsizlik

olmadığı mahalleri iş‘âratından anlaşılıyor. Nevşehir'de iki hâne taharrî

edilmiş ise de bir şey zuhur etmediği ve yalnız Aksaray'da şübheli bazı kesânın

bulunduğu, hatta Belediye Tabibi Danyal'ın komite âmâline hâdim olduğu

kaymakamlıkdan bildirilmesi üzerine takibât ve tarassudâta bir kat daha

germî verilmek için iki polis memuruyla bir muâvin merkez-i livâdaki karakol

kapatdırılmak suretiyle gönderiliyor. Tarassudât-ı mütemâdiye ve ciddiyede

bulunulması ekîden tebliğ ve zuhur edecek hâle göre icabı serî‘an icra

ve netice arz olunur. Ferman

Fî 20 Nisan sene [1]331

Niğde Mutasarrıfı

Behcet

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kayseri

C. 19 Nisan sene [1]331. Hınçakların evrakı tercüme etdirilmekdedir.

Bugün Develi merkezinde daha on yedi bomba bulundu. Kayseri ile Develi'-

de bugüne kadar elde edilen bombaların adedi yüz kırk altı, dinamit yirmi

149

altıdır. Martin, Gra, Manliher gibi esliha-i harbiye iki yüz yirmi adeddir. Taharriyâta

muvaffakiyetle devam olunduğundan peyderpey arz-ı malumât edilecekdir.

Fî 20 Nisan sene [1]331

Kayseri Mutasarrıfı

Ahmed Midhat

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Van

1-Bugün şehirde ehemmiyetsiz müsâdeme oldu.

2-Havasor nahiyesinin Müküs karyesinde bulunduğu haber alınan kırk

iki kişilik bir Ermeni çetesi müfrezelerimiz tarafından sarılmış ve müsâdeme

neticesinde otuzu itlâf edilmişdir.

3-Kilisesinde tahassun eden âsiler müfreze tarafından ihâta olunmuşdur.

Müsâdeme neticesinden henüz malumât alınamamışdır ve başka cihetde

şâyân-ı zikr bir şey yokdur.

Fî 22/23 Nisan sene [1]331

Van Valisi

Cevdet

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Musul

Halil Bey'le te’min-i muhabere için ma‘rûz hattın inşasına devamla

beraber Seydikan'la Şemdinan merkezi olan Nehri arasında jandarmadan ve

yerliden mürekkeb posta te’sis etmişdim. Bugün Halil Beyefendi'nin 4 Mayıs

sene [1]331 tarihli bir telgrafnâmesini aldım. Cevdet Bey'in Van'ı tahliye

150

ederek Başkale'nin üç saat mesafesindeki Çuh Gediği'ne doğru çekildiğini

Tiyar'ın şimdilik hâl-i sükûnetde olması hasebiyle ilişilmemesini ve Revandiz'e

erzâk sevkine devamla beraber şehr-i Tuş ve Beytüddebab [Beytüşşebab]

tarîkıyla Başkale'ye de zahîre sevkini yazıyor. Başkale için zahîre istediğine

göre Halil Bey'in Başkale'ye ve Van'a doğru olan harekâtına devam

etmek niyetinde bulunduğu anlaşılıyor. Halil Bey tarafından tahliye edilen

Rumiye'de Kürdlerle Ermeni fedailerinin müsâdeme etmekde olduğu haber

alındı. Ferman.

Fî 8 Mayıs sene [1]331

Musul Vali Vekili

Haydar

DH. EUM. 2. Şb, 7/21

75 ZEYTUN VE DÖRTYOL ERMENİLERİ'NİN SEVKİ

Zeytun ve Dörtyol Ermenileri'nin Halep ve Suriye'nin kuzey kısmına nakilleri

hakkında Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Bey'in Halep valisine tebligatta

bulunulması ricası

23 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

1837

Mahreci: Karargâh-ı Kudüs

Zeytun ve Dörtyol ve saire Ermenilerin Haleb havalisine ve Suriye'nin

şimâl taraflarına nakilleri hakkında Haleb valisi hâlâ bir emr-i sarîh almadı

zannındayım. Lütfen ma‘rûzât-ı mesbûkam dairesinde tesrî‘-i tebligât buyurulması

mercûdur.

Fî 10 Mayıs sene [1]331

Dördüncü Ordu Kumandanı

Cemal

DH. EUM. 2. Şb, 7/25

151

76 ERZURUM, VAN VE BİTLİS ERMENİLERİ'NİN MUSUL,

ZOR VE URFA'YA YERLEŞTİRİLMELERİ

Erzurum, Van ve Bitlis vilâyetlerinden çıkarılan Ermenilerin Musul Vilâyeti'nin

güney kısmı ile Zor ve Urfa sancaklarında tayin edilen yerlere yerleştirilmeleri,

nakil sırasında can ve mallarının her bakımdan korunması görevinin mahallî

idarecilere ait olduğu, taşınır mal ve eşyalarını yanlarında götürebilecekleri

23 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Erzurum, Van, Bitlis Vilâyetleri'ne

Vilâyet dahilindeki kurâ ve kasabâtda sâkin Ermeniler münasebet-i

mevki‘iye nazar-ı dikkate alınarak Van Vilâyeti ile hem-hudud olan kısm-ı

şimâlîsi müstesna olmak üzere Musul vilâyetinin kısm-ı cenûbîsi ile Zor sancağı

ve merkezi müstesna olmak üzere Urfa sancağında taraf-ı hükûmetden

tayin olunan mahallere nakil ve iskân edileceklerdir. Mahâll-i iskâniye karyelerine

vürûd eden Ermeniler icab ve hâl ve mevki‘e göre ya müteferrik suretde

mevcud kurâ ve kasabâta inşa edecekleri hânelere veyahud taraf-ı hükûmetden

tayin edilecek mahallerde yeniden te’sis edecekleri köylere yerleşdirilecekdir.

Nakli icab eden Ermenilerin te’min-i sevk ve iskânı mahalli

memurîn-i idaresine aiddir. Mahâll-i iskâniyelerine sevk edilen Ermenilerin

muhafaza-i can ve mallarıyla te’min-i iâşe ve istirâhatleri, güzergâhlarında

bulunan memurîn-i idareye aiddir. Nakledilen Ermeniler kâffe-i emvâl-i menkûle

ve eşyalarını birlikde götürebilir. Bu sevkiyât bittab‘ harekât-ı harbiyenin

müsaade etdiği mahallerde icra olunur.

Fî 10 Mayıs sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 53/93

152

77 DOKTOR ARABYAN'IN KONYA'YA GÖNDERİLME SEBEBİ

Karahisar Ermenilerinden ve Taşnaksütyun efradından olup Konya'ya

gönderilen Ermeniler arasında yer alan Doktor Arabyan'ın zararlı hareketlerde

bulunmasına meydan verilmemek için uzaklaştırıldığı

25 Mayıs 1915

Karahisar-ı Sahib Sancağı

Mutasarrıflığı

Aded: 188

Mahremdir

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Karahisar Ermenileri'nden ve Taşnaksütyun efrâdından olup burada bekâsı

mahzurdan sâlim olamayacağı zâbıta tarafından hafî ve celî icra kılınan

tahkikâtla tezâhür ederek diğer üç refîkiyle birlikde Konya'ya i‘zâm edildiği

10 Mayıs sene [1]331 tarih ve yüz seksen iki numaralı arîza-i acizîyle arz

olunan Doktor Arabyan'ın istasyon tabibi olup vücuduna ihtiyac görüldüğünden

bahisle tesrî‘-i tahliyesi Anadolu Şimendiferi Askerî Komiseri Tevfik imzasıyla

alınan şifre telgrafnâmede iş‘âr edilmiş ve keyfiyet-i i‘zâm tebligât-ı

umumiye dairesinde esbâb-ı siyasiyeden inbi‘âs eylediğinden yerine diğerinin

tayiniyle tedvîr-i umûr etdirilmesi cevaben bildirilmişdir. Merkûmûn bir

arada sık sık ictimâ ederek câlib-i iştibâh harekâtda bulundukları tahkikât-ı

ma‘rûza ile tezâhür eylediğinden bir gûnâ ilkaât-ı mefsedet-cûyânelerine meydan

bırakılmamak üzere teb‘îd edilmiş olduklarının berây-ı malumât tekrar

arzına müsâraat kılınmışdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 12 Mayıs sene [1]331

Karahisar-ı Sahib

Mutasarrıf Vekili

Kadı

İbrahim Zihni bin Ömer

DH. EUM. 2. Şb, 7/31

153

78 ERMENİ KÖYLERİ BOŞALTTIRILDIKÇA MEVCUT DURUM

HAKKINDA BİLGİ VERİLMESİ

Adana, Halep, Erzurum, Van ve Bitlis'teki Ermeni köyleri boşalttırıldıkça

bunların miktarı, köyün ismi ve gittikleri yerler hakkında bilgi verilmesi

25 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Şifre

Adana, Haleb, Erzurum, Van, Bitlis Vilâyetleri'ne

Ermeni köyleri boşaltdırıldıkça bunların mikdar ve köyün ismiyle mahall-

i sevkleri hakkında peyderpey malumât i‘tâsının usul ittihâzı.

Fî 12 Mayıs sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 53/113

79 RUS HUDUDUNA YAKIN OLMASI DOLAYISIYLA

ERZURUM'DA BULUNAN ERMENİLERİN İHRACI

Rus hududuna yakın olması dolayısıyla Erzurum'da bulunan Ermenilerin

yerlerinden çıkarılmaları, Diyarbakır, Harput ve Sivas Ermenileri'nin ise ihracına

lüzum görülmediği

27 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 17

Şifre

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 12 Mayıs sene [1]331 ve 105, 10 Mayıs sene [1]331 tarihli şifre

sureti zîre naklolundu:

154

Takib olunan nokta-i nazar vilâyetin Rus hududunda bulunması dolayısıyla

orada hiçbir Ermeni bırakmamak esasına müsteniddir. Bazı kısımlardaki

Ermenilerin âcilen ihracı ve bazı cihetlerdekilerin te’cil-i sevki bittab‘

takdir-i âlîlerine mevdû‘dur. Diyarbakır, Harput, Sivas Ermenileri'nin ihracına

lüzum ve ihtiyac görülmemişdir.

Fî 14 Mayıs sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 53/129

80 ERMENİLERİN İÂŞE VE İSKÂN MASRAFLARININ

MUHACİRÎN TAHSİSATI'NDAN TESVİYESİ

Ermeniler için gerekli iaşe ve iskân masraflarının Muhacirîn Tahsisatı'ndan

ödenmesi

29 Mayıs 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

30

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

C. fî 14 Mayıs sene [1]331 şifre. Ermeniler için vuku bulacak masârıf-ı

iâşe ve iskâniyenin fasl-ı mahsus açılarak vilâyetde mevcud Muhacirîn Tahsisâtı'ndan

tesviyesi.

Fî 16 Mayıs sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 53/152

155

81 MECLİS-İ VÜKELÂ'NIN TEHCİR KARARI

Düşmanla işbirliği yapan, masum halkı katleden ve isyan çıkaran Ermenilerin,

harp harekât alanlarından uzaklaştırılarak Musul, Zor, Halep ve Suriye'-

nin bazı bölgelerine sevkleri için Dahiliye Nezâreti'nin 26 Mayıs 1915 tarih ve

270 numaralı tezkiresi üzerine Meclis-i Vükelâca alınan tehcir kararı

30 Mayıs 1915

Meclis-i Vükelâ

Müzâkerâtına Mahsus Zabıtnâme

Sıra numarası: 163

Tarih: 15 Receb sene [1]333

17 Mayıs sene [1]331

Hulasâ-i Meâlî

Menâtık-ı harbiyeye civar mahallerde sâkin Ermenilerden bir kısmının

hudud-ı Osmaniyye'yi a‘dâ-yı devlete karşı muhafaza ile meşgul olan Ordu-yı

Hümâyûn'un harekâtını tas‘îb ve erzak ve mühimmât-ı askeriye nakliyâtını

işkâl ve düşman ile tevhîd-i âmâl ve ef‘âl ve bilhassa sufûf-ı a‘dâya iltihâk

ve memleket dahilinde kuvâ-yı askeriyeye ve ahali-i masumeye müsellahan

taarruz ve şuhûr ve kasabât-ı Osmaniyye'ye tasallut ile katl ve nehb ü gârete

ve düşman kuvâ-yı bahriyesine erzak tedarikiyle mevâki‘-i müstahkemeyi

irâeye cür’etleri bu gibi anâsır-ı ihtilâliyenin sâha-i harekâtdan uzaklaşdırılmasını

ve usâta üssü'l-harekât ve melce’ olan köylerin tahliyesini icab ederek

bu bâbda bazı gûnâ icraâta başlanıldığı ve mine'l-cümle Van, Bitlis, Erzurum

vilâyâtıyla nefs-i Adana, nefs-i Sis ve nefs-i Mersin müstesna olmak üzere

Adana, Mersin, Kozan, Cebel-i Bereket livâları ve nefs-i Maraş müstesna

olmak üzere Maraş sancağı ve Haleb vilâyetinin merkez kazaları müstesna

olmak üzere İskenderun, Bilan, Cisr-i şugûr ve Antakya kazaları kurâ ve kasabâtında

sâkin Ermenilerin vilâyât-ı cenûbiyeye sevkine bi'l-ibtidâr Van vilâyetiyle

hem-hudud olan kısm-ı şimâlîsi müstesna olmak üzere Musul vilâyetine

ve Zor sancağına ve nefs-i Urfa müstesna olmak üzere Urfa sancağının

kısm-ı cenûbîsine ve Haleb vilâyetinin şark ve şark-ı cenûbî kısmına ve

156

Suriye vilâyetinin kısm-ı şarkîsinde tayin ve tahsis edilen mahallere nakil ve

iskânına mübâşeret ve devam edilmekde bulunduğu beyânıyla menfaat-i esasiye-

i devlete muvâfık telakki edilen bu cereyânın bir usul ve kaide-i muttarideye

rabtı lüzumuna ve bu bâbda bazı ifadâta dair Dahiliye Nezâreti'nin 13

Mayıs sene [1]331 tarihli ve 270 numaralı tezkiresi okundu.

Kararı

Fi'l-hakika devletin muhafaza-i mevcudiyet ve emniyeti uğrunda tevâlî

eden icraât ve ıslâhât-ı fedakârîsi üzerinde icra-i sû-i te’sire sebeb olan bu

kabîl harekât-ı muzırranın icraât-ı müessire ile imha ve izâlesi kat‘iyyen muktezî

ve nezâret-i müşârunileyhâca bu emirde ibtidâr olunan icraâtdaki isabet

bedîhî olduğundan tezkire-i mezkûrede dermiyân kılındığı üzere muharrerü'lesâmî

kurâ ve kasabâtda sâkin Ermenilerden nakli icab edenlerin mahâll-i

mürettebe-i iskâniyelerine müreffehen sevk ve îsâlleriyle güzergâhlarında

te’min-i istirâhât ve muhafaza-i can ve malları ve muvâsalâtlarında keyfiyet-i

îvâlarıyla suret-i kat‘iyyede iskânlarına kadar Muhacirîn Tahsisâtı'ndan iâşeleri

ve ahvâl-i sâbıka-i maliye ve iktisadiyeleri nisbetinde kendilerine emlâk

ve arazi tevzî‘i ve içlerinden muhtac olanlara taraf-ı hükûmetden mesâkin inşası

ve zurrâ‘ ve muhtacîn-i erbâb-ı sanata tohumluk ve âlât ve edevât tevzî‘i

ve terk etdikleri memleketde kalan emvâl ve eşyalarının veyahud kıymetlerinin

kendilerine suver-i münasibe ile iadesi ve tahliye edilen köylere muhacir

ve aşâyir iskânıyla emlâk ve arazinin kıymeti takdir edilerek kendilerine tevzî‘

i ve tahliye edilen şuhûr ve kasabâtda kâin olup nakledilen ahaliye aid emvâl-

i gayr-ı menkûlenin tahrîr ve tesbit-i cins ve kıymet ve mikdarından sonra

muhacirîne tevzî‘i ve muhacirînin ihtisâs ve iştigâlleri haricinde kalacak

zeytinlik, dutluk, bağ ve portakallıklarla dükkân, han, fabrika ve depo gibi

akârâtın bi'l-müzâyede bey‘ veyahud îcârı ile bedelât-ı bâliğasının kendilerine

i‘tâ edilmek üzere ashâbı nâmına emâneten mal sandıklarına tevdî‘i ve

muamelât ve icraât-ı mesrûdenin ifası zımnında vuku bulacak sarfiyâtın Muhacirîn

Tahsisâtı'ndan tesviyesi zımnında nezâret-i müşârunileyhâca tanzim

edilmiş olan talimâtnâmenin bi-tamamihâ tatbik-i ahkâmıyla emvâl-i metrûkenin

te’min-i muhafaza ve idaresi ve muamelât-ı umumiye-i iskâniyenin

tesrî‘ ve tanzimi ve tedkik ve teftişi ve bu hususda talimâtnâme ahkâmı ve

157

nezâret-i müşârunileyhâdan ahz ve telakki edilecek evâmîr dairesinde mukarrerât

ittihâz ve tatbiki ve tâlî komisyonlar teşkili ile maaşlı memur istihdâmı

vazife ve salâhiyetlerini haiz olmak ve doğrudan doğruya Dahiliye Nezâreti'-

ne merbût bulunmak ve bir reis ile biri memurîn-i dahiliyeden ve diğeri memurîn-

i maliyeden intihâb ve tayin edilecek iki azâdan terekküb etmek üzere

komisyonlar teşkil edilerek mahallerine i‘zâmı ve komisyon gönderilmeyen

mahallerde mezkûr talimâtnâmenin valiler tarafından icra-yı ahkâmı tensîb

edilmiş olduğunun cevaben nezâret-i müşârunileyhâya tebliği ve devâir-i müte‘

allikaya malumât i‘tâsı tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ azalarının imzaları)

MV, 198/24

82 YERLERİ DEĞİŞTİRİLEN ERMENİLERİN BORÇLARININ

ALINMAYACAĞI

Yerleri değiştirilen Ermenilerin borçlarının alınmayacağının Maraş Mutasarrıflığı'na

bildirildiği

1 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 21

Şifre

Maraş Mutasarrıflığı'na

C. 15 Mayıs sene [1]331. Teb‘îd olunan Ermenilerden deynleri alınmayacakdır.

Fî 19 Mayıs sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 53/200

158

83 SEVK MUAMELESİNİN KOMİTECİ VE BOZGUNCU

ERMENİLERE UYGULANMASI

Komite liderleri ile muzır Ermenilerin uzaklaştırılması ve tutuklanması

hakkındaki tebligatın bazı yerlerde yanlış anlaşıldığı, tahliye muamelesinin sadece

bozguncu ve komiteci Ermenilere uygulanarak, Ermenilerin isyan çıkaramayacak

şekilde dağıtılmaları

1 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 2

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis,

Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya,

Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne Urfa, İzmit, Bolu, Canik, Karesi,

Kayseri, Karahisar-ı Sahib, Niğde, Eskişehir, Maraş Mutasarrıflıkları'na

Ermenilerden müteşebbis ve muzır eşhâs ile komite rüesâsının teb‘îd

ve tevkifleri hakkındaki tebligâtın bazı mahallerde yanlış anlaşıldığı ve ekserî

yerlerde ale'l-ıtlâk göze görünen eşhâsın tevkif olunarak bir muhitden yine

ona mümâsil ve mevki itibarıyla mücâvir diğer bir mahalle teb‘îd edildiği ve

birçok yerlerde de hakikî erbâb-ı mefsedet hakkında hiçbir muamele yapılmadığı

cereyân eden muhaberâtla te’eyyüd etmişdir. Müteşebbis ve muzır

eşhâs ve komitecilerin bulundukları yerlerden aynı kabiliyet-i fesadiyeyi haiz

mahallere nakli yine kendilerini müsaid muhitlere sevk demek olacağına nazaran

ba‘demâ teb‘îdde bu cihetin nazar-ı dikkate alınması ve teb‘îd muamelesinin

Ermenilerin muhit ve kesâfet itibarıyla iş görebilecekleri menâtıkdaki

eşhâs hakkında tatbiki.

Fî 19 Mayıs sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 53/201

159

84 ERMENİ KOMİTECİLERİNDEN AZADAMARD GAZETESİ

SAHİBİ HAYİK TİRYAKYAN'IN AYAŞ'A GÖNDERİLMESİ

Taşnaksütyun Komitesi elemanlarından Azadamard Gazetesi Sahibi Hayik

Tiryakyan'ın muhafaza altında Ayaş'a gönderilmesi

7 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 12

Şifre

Kastamonu Vilâyeti'ne

Çankırı'ya sevk edilmiş olan Taşnaksütyun Komitesi erkânından Azadamard

Sahibi Hayik Tiryakyan'ın mahfûzan Ayaş'a i‘zâmı.

Fî 25 Mayıs sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 53/273

85

ZEYTUN'DAN SULTANİYE'YE GÖNDERİLEN ERMENİLERİN,

DİNÎ AYİNLERİ İÇİN PATRİK VEKİLİ VE MALZEME

TALEBİNDE BULUNMALARI

Zeytun ve civarından Sultaniye'ye gönderilen Ermenilerin dinî ayinleri için

bir Patrik vekiline ve gereken malzemelere ihtiyaçları olup olmadığının araştırılması

8 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 31

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Zeytun ve havalisinden Sultaniye'ye nakledilen bin aile kadar Ermeni'-

nin âyin-i mezhebleri için Patrik vekili ile bir mikdar zeyt-i mukaddes ve kü160

tüb ve elbise-i ruhâniye gönderileceği Ermeni Patrikliği'nin müracaatı üzerine

Adliye Nezâreti'nden bildirilmişdir. Fi'l-hakika böyle bir ihtiyac olup olmadığının

ve Patrik vekilinin i‘zâmı hakkındaki mütâlaanızın iş‘ârı.

Fî 26 Mayıs sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 53/296

86 TİCARET VE BENZERİ SURETLERLE İKAMET EDEN

ERMENİLERİN YERLERİNDE BIRAKILMALARI

Ermenileri göç ettirilen yerlerde, ticaret ve benzeri suretle ikamet eden

Ermenilerin yerlerinde bırakılmaları

8 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 23

Şifre

Maraş Mutasarrıflığı'na

C. 23 Mayıs sene [1]331. Ermenileri ihrac olunan livâ mülhakâtında,

ticaret ve sair suretle ikamet eden Ermenilerin esasen mukayyed bulundukları

memleketlerinde bırakılmaları muvâfıkdır.

Fî 26 Mayıs sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 53/295

87 EZİNE'DE BULUNAN ERMENİLERİN SEVKİ

Ezine'de bulunan 500 Ermeni'den komitelere mensup olanların yakalanması

ve diğerlerinin de livâ dahilinde uygun bir yer bulunursa oraya, bulunamazsa

Karesi'ye sevklerinin uygun olacağı

8 Haziran 1915

161

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 16

Şifre

Kale-i Sultaniye Mutasarrıflığı'na

Ezine'de mevcud beş yüz nüfus Ermeni'nin mahall-i mezkûrda bulunmaları

ora kumandanlığınca muvâfık görülmediği ve bunların geçen İtalya

Harbi'nde şenlik yapdıkları da işidilmiş olduğu cihetle komitelere mensub

olanların derdesti ve diğerlerinin nakl-i hâne etdirilmeleri Başkumandanlık

Vekâleti'nden iş‘âr kılınmışdır. Merkûmûndan ihrac edileceklerin livâ dahilinde

münasib bir mahal bulunduğu takdirde oraya, bulunamadığı suretde

Karesi'ye sevkleri ve inbâsı.

Fî 26 Mayıs sene [1]331

DH. ŞFR, 53/289

88 ERMENİLERİN GERİDE BIRAKTIKLARI MALLAR İLE

SEVKLERİ TEHİR EDİLEN ERMENİLER

Ermenilerin geride bıraktıkları eşyalarının değeri hükümetçe sahiplerine

ödeneceğinden terk edilmiş malların korunarak sahipleri adına satılması ve güçsüz

kadınlarla askerî imalâthanede çalışanların sevklerinin ertelenmesi

9 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

20

Şifre

Müsta‘cel

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 24 Mayıs [1]331. Ermenilerin birlikde götüremeyecekleri eşyanın

kıymeti hükûmet tarafından ashâbına te’diye edileceği [cihetle] emvâl-i metrûkenin

muhafaza ve ashâbı nâmına bi'l-müzâyede bey‘i icab eder. Bu husus162

daki talimât-ı mufassala postadadır. İmalâthâne-i askerîde çalışanlarla aceze-i

nisvânın şimdilik te’hir-i sevkleri caizdir.

Fî 27 Mayıs [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 53/303

89 DEVELİ'DEN AKSARAY'A GÖNDERİLEN ERMENİLER

Develi'nin Küçük İncesu köyü Ermeni ahalisinin Aksaray'a gitmek üzere

yola çıkarıldığı

9 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kayseri

Develi Kazası'nda Küçük İncesu karyesinin yüz altmış hânede altı yüzden

ibaret Ermeni ahalisinin kâmilen dünkü gün Aksaray'a gitmek üzere yola

çıkarıldıkları ma‘rûzdur.

Fî 27 Mayıs sene [1]331

Kayseri Mutasarrıfı

Zekâi

DH. EUM. 2. Şb, 68/36

90

ERMENİLERİN YERLEŞTİRİLMELERİYLE İLGİLİ TALİMAT

İLE İAŞE VE İSKÂN MASRAFLARINA KARŞILIK

GÖNDERİLEN HAVALE

Ermenilerin yerleştirilmeleri ile ilgili talimatnâmenin postada olduğu ve

Muhacirîn Tahsisatı'ndan beş yüz bin kuruşluk havalenin yiyecek ve yerleşme

masrafları olarak gönderildiği

9 Haziran 1915

163

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

19

Şifre

Musul Vilâyeti'ne

C. fî 19 Mayıs sene [1]331. Ermenilerin suret-i iskânlarına aid mufassal

talimâtnâme postadadır. Muhacirîn misillü iâşe ve iskânları [lâzımesi için]

Muhacirîn Tahsisâtı'ndan beş yüz bin kuruşluk havalenâme tebliğ etdirilmişdir.

Fî 27 Mayıs sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 53/305

91

KONYA'YA SEVK EDİLEN ZEYTUN ERMENİLERİNE

YARDIM AMACIYLA BİR AMERİKALI ÜYE GÖNDERİLMEK

İSTENDİĞİ

Konya'ya sevk olunan Zeytun Ermenilerine, Amerikan heyetinden bir üyenin

yardım amacıyla gönderilmesinde sakınca olup olmadığı

10 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 32

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Oraya sevk olunan Zeytun Ermenileri'ne Amerika hey’etinden, berây-ı

muâvenet bir azâ gönderilmek isteniliyor. Mahzur olup olmadığının iş‘ârı.

Fî 28 Mayıs sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 53/312

164

92 KÜÇÜK İNCESU DIŞINDA KAYSERİ VE BAĞLI YERLERDEN

ERMENİLERİN SEVKLERİNİN UYGUN OLMADIĞI

Yerleri değiştirilen Ermenilerin, gittikleri yerlerde de çoğunluğu sağlayacakları

ihtimali gözönüne alınarak Küçük İncesu dışında Kayseri ve bağlı yerlerden

Ermeni çıkarılmaması

12 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 24

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. 27 Mayıs sene [1]331. Kasaba ve mülhakâtından Ermenilerin ihracı

bilâhare bunların gidecekleri mahallerde de büyük bir kitle teşkil ve ekseriyet

te’min etmelerini intâc edeceğinden muvâfık değildir. Binâenaleyh Küçük

İncesu'dan başka ba‘demâ livâ mülhakâtından Ermeni çıkarılmayacakdır.

Fî 30 Mayıs sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 53/326

93 MAMURETÜLAZİZ VİLÂYETİ'NDEN ŞİMDİLİK ERMENİ

SEVKİNİN UYGUN OLMADIĞI

Divan-ı Harb-i Örfî'ye teslim edilen Ermeniler dışında, uzaklaştırılması gereken

Ermenilerin vilâyetin elverişli bir mahalline yerleştirilebileceği, Mamuretülaziz

Vilâyeti'nden şimdilik Ermeni sevkinin uygun olmadığı

13 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 2

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 25 Mayıs sene [1]331. Divan-ı Harb-i Örfî'ye teslim edilen Ermenilerden

mâadâ teb‘îdi icab eden Ermeniler bu bâbdaki tebligât-ı mahsusaya

165

tevfîkan vilâyetin münasib menâtıkında bulundurulabilir. Binâenaleyh kendilerinin

Musul'a sevkine ihtiyac ve lüzum yokdur. Esasen oradan ihrac veya

aileleriyle birlikde nakl-i hâne suretiyle vilâyet haricine Ermeni teb‘îdi şimdilik

muvâfık görülmemişdir.

Fî 31 Mayıs sene[1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 53/336

94 SEVK EDİLEN ERMENİLERİN YOLLARDA KORUNMALARI

VE BUNLARA SALDIRANLARIN CEZALANDIRILMALARI

Ermenilerin sevkleri esnasında yollarda muhafaza edilmeleri, firar edenlerle

bunlara saldıranların cezalandırılmaları ve sevk için eski yolun kullanılması

hususlarında Erzurum Vilâyeti'ne şifre telgraf

14 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 25

Şifre

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 30 Mayıs sene [1]331. İhrac olunan Ermenilerin yollarda muhafaza-i

hayatlarına imkân nisbetinde çalışılması ve esna-yı sevkde firara tasaddî edenlerle,

muhafazalarına memur olanlara karşı taarruzda bulunacakların te’dîbi

tabiîdir. Fakat buna hiçbir zaman ahali karışdırılmayacak ve beyne'l-anâsır

mukâteleyi intâc edecek ve aynı zamanda harice karşı da pek çirkin görünecek

vekâyi‘ tahaddüsüne kat‘iyyen meydan ve imkân bırakılmayacakdır. Binâenaleyh

çıkarılan Ermenilerin diğer yolun pek uzun olmasına mebnî kemâ

fi's-sâbık eski tarîkdan sevklerine devam olunması ve ancak güzergâhlarında

bulunan aşâyir ile köylülerin taarruzuna karşı her türlü esbâb ve vesâitin istik166

mâliyle müdafaası ve katl ve gasba cür’et edeceklerin şiddetle te’dîbi lâzımdır.

Keyfiyet Diyarbakır, Mamuretülaziz, Bitlis'e de yazılmışdır.

Fî 1 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/10

95

ERZURUM'DAN SEVK OLUNAN ERMENİLERİN TAARRUZA

UĞRADIĞI, MUHAFAZALARI İÇİN GEREKLİ ÖNLEMLERİN

ALINMASI

Erzurum'dan sevk olunan bir kafilenin Kürtler tarafından katledildiği bildirildiğinden

kafilelerin yollarda korunmaları için gerekli tedbirler alınarak aykırı

hareketlerde bulunanların cezalandırılması ve karşılıklı çatışmalara meydan verilmemesi

14 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 20

Şifre

Diyarbakır, Mamuretülaziz, Bitlis Vilâyetleri'ne

Erzurum'dan ihrac olunan Ermenilerden beş yüz nüfusluk bir kafilenin

Erzincan ile Erzurum arasında Kürdler tarafından katledildiği Erzurum Vilâyeti'nden

iş‘âr olunmuşdur. İhrac olunan Ermenilerin yollarda muhafaza-i hayatlarına

imkân nisbetinde çalışılması ve esna-yı sevklerinde firara tasaddî

edenlerle muhafazalarına memur olanlara karşı taarruzda bulunacakların te’dîbi

tabiîdir. Fakat buna hiçbir zaman ahali karışdırılmayacak ve beyne'l-anâsır

mukâteleyi intâc edecek ve aynı zamanda harice karşı da pek çirkin görünecek

vekâyi‘ tahaddüsüne kat‘iyyen meydan ve imkân bırakılmayacakdır.

Binâenaleyh o tarîkla gelecek Ermenilerin güzergâhlarında bulunan aşâyir

ile köylülerin taarruzuna karşı her türlü esbâb ve vesâitin istikmâliyle müdafaası

ve katl ve gasba cür’et edeceklerin şiddetle te’dîbi lâzımdır.

Fî 1 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/9

167

96 SİVAS'TAN ERMENİ SEVKİNİN ERTELENDİĞİ

Suşehri Ermenileri'nin sevki uygun olmakla beraber Sivas Vilâyeti dahilinde

Ermenilerin ihracı şimdilik durdurulduğundan nezâretin fikri alınmadıkca sevk

olunmaması

14 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 34

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

C. 29 Mayıs sene [1]331. Suşehri Ermenileri'nin ihracı muvâfıkdır.

Maamâfih vilâyetinizden Ermenilerin ihracı şimdilik münasib görülmediğinden

ba‘demâ lüzum ve icab-ı kat‘î görülmedikçe ve buranın fikir ve mütâlaası

alınmadıkça Ermeni sevk olunmaması lâzımdır.

Fî 1 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/7

97 SİS ERMENİLERİ'NİN SEVKİ

Sis Ermenileri'nin tamamen sevklerinin uygun olduğu

17 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4479

Şifre

Mahrem ve müsta‘cel

Adana Vilâyeti'ne

C. 2 Mayıs [1]331. Sis Ermenileri'nin kâmilen sevkleri münasibdir.

Fî 4 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/51

168

98 HALEP'TEN SEVK EDİLEN ERMENİLERİN

DURUMLARININ TAHKİKİ

Başka yerlerden Halep'e gelenlerle Halep dahilinden sevk edilecek olan

Ermenilerin durumlarının tahkiki

17 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 38

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

C. 2 Haziran sene [1]331. Vilâyet dahilinde çıkarılacak Ermeniler hakkında

10 Mayıs sene [1]331 tarih ve 18 numaralı şifre ile talimât-ı mahsusa

verilmiş idi. Binâenaleyh şimdiye kadar hiçbir şey yapılmaması sebebi anlaşılamadı.

Bu cihetin ve bir de Maraş ve sair mahallerden vilâyetin cenûb-ı

şarkîsine sevk olunmak üzere oraya gönderilen Ermenilerden bazılarının merkez-

i vilâyetde bırakdırılmakda olduğu istihbâr olunduğundan böyle bir muamele

mesbûk olup olmadığının ser‘îan ve bi'l-etraf iş‘ârı.

Fî 4 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/54

99 ERMENİ KATOLİK MİSYONERLERİN ERZURUM'DA

KALMALARI

Ermeni Katolik misyonerlerle sörlerin şimdilik sevk edilmeyerek Erzurum'-

da kalmalarının uygun olacağı

17 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 28

Şifre

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 2 Haziran sene [1]331. Ermeni Katolik misyonerlerle sörlerin şimdilik

orada kalmaları daha münasibdir.

Fî 4 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/55

169

100 FİRARÎ ERMENİLERDEN OLUŞAN BİR GRUP EŞKIYANIN

JANDARMA İLE ÇATIŞMASI

Urfa civarında Germüş dağında jandarma ile çatışmaya giren eşkıyanın

firari Ermenilerden olduğu

16/17 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Urfa

Mühim ve müsta‘celdir

Urfa'ya bir buçuk saat mesafede Germüş dağında bazı eşhâsın bulunacağı

haber alınarak jandarma kumandan vekili mikdar-ı kâfi atlı ile berây-ı

istikşâf gönderilmiş idi. Şimdi kendisinden alınan tezkirede mezkûr dağda

eşkıyaya tesadüf ve müsâdeme etdikleri ve efrâddan birisinin mecrûh olup

çavuşun avdet etmediği ve diğer cihetdeki müfrezesinin bir kısmı da müsâdeme

etmekde oldukları eşkıyanın Siverek ve Diyarbakır cihetlerinden firar

eden Ermeniler olduğu istidlâl edildiği ve mikdarları haylice bulunduğu bildirilmesi

ile müteheyyi-i hareket bulunan Kâmil Paşa Taburu'ndan kuvve-i

kâfiye sevk edildi. Memleketin muhafaza-i asayişine de son derece gayret

edilmekdedir. Yarın anlaşılacak netice de başka[ca] arz olunacakdır. Dördüncü

Ordu ve Altıncı Kolordu Kumandanlıkları Vekâletleri'ne de malumât verilmişdir.

Fî 3/4 Haziran sene [1]331

Urfa Mutasarrıfı

Haydar

DH. EUM. 2. Şb, 68/37

101 KAYSERİ ERMENİ MURAHHASASININ UZAKLAŞTIRILMASI

Ermeni murahhasasının uzaklaştırılmasının Kayseri Mutasarrıflığı'na bildirildiği

19 Haziran 1915

170

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 260

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. 3 Haziran sene [1]331. Ermeni murahhasasının hemen nefy ve teb‘îdi

muvâfıkdır.

Fî 6 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/64

102 ERMENİLERİN BAĞDAT HATTININ BATISINA

YERLEŞTİRİLMELERİ

Musul Vilâyeti'ne gönderilen Ermenilerin Bağdat hattının batısında bulunan

mahallere yerleştirilmeleri

21 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Musul Vilâyeti'ne

Berây-ı iskân vilâyet dahiline gönderilecek Ermenilerle şimdiye kadar

gelenlerin [Bağdad] hattının şimâl ve şarkına kat‘iyyen yanaşdırılmayarak

münhasıran mezkûr hattın garbına tesadüf eden mahallerde iskân edilmeleri

esbâbının istikmâli ve şu [takayyüdün] muhafazasına mütemâdiyen itina

olunması.

Fî 8 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/83

171

103 ERMENİLERİN BAĞDAT HATTININ BATISI VE GÜNEYİNE

YERLEŞTİRİLMELERİ

İskân edilmek üzere Urfa ve Zor Mutasarrıflıkları dahiline gönderilen ve

gönderilecek olan Ermenilerin Bağdat hattının batısı ve güneyinde yerleştirilmeleri

21 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Urfa, Zor Mutasarrıflıkları'na

[Berây-ı] iskân oraya gönderilecek Ermenilerle şimdiye kadar gelenlerin

Bağdad hattının cenûb kısmına tesadüf eden arazide iskân edilmeleri ve

şu takayyüdün muhafazasına itina olunması.

Fî 8 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/84

104 ERZİNCAN, KİĞI VE TERCAN'DA KİLİSE VE BAZI ERMENİ

EVLERİNDE BOMBA BULUNMASI

Erzincan, Kiğı ve Tercan'da yapılan aramalar sonucu, Ardaşis Karagözyan

ve Keşiş Oseb'in evinde bomba ele geçirildiği

21 Haziran 1915

Telgrafnâme

Mahreci: Erzurum

Numara: 877

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Erzincan'ın Çukur Mahallesi'nde Taş Kilise'de saklanan altı bombanın

nâfia mühendisi tarafından iple çıkarılmak istenildiği sırada bombaların yekdiğerini

müteâkib infilâk etmesi üzerine kilisenin berhava olduğu ve yine Er172

zincan Kilise Mahallesi ahalisinden Ardaşis Karagözyan'ın hânesinde yeraltında

diğer mahallerde fitili yandığı görülerek ameliyâta devam edildiği Erzincan

Mutasarrıflığı'ndan ve Keşiş Oseb'in hânesinde bir bomba bulunduğu

Tercan Kaymakamlığı'ndan ve daha evvel ayak bombası elde edildiği Kiğı

Kaymakamlığı'ndan bildirilmiş ve her tarafdan taharriyâta devam edilmekde

bulunmuşdur.

Fî 8 Haziran sene [1]331

Vali

Tahsin

DH. EUM. 2. Şb, 8/36

105 RUSYA'YA GİDEN ERMENİ GÖNÜLLÜLER

Ermeni gönüllülerden oluşan 90 kişilik ikinci kafilenin Köstence'den Rusya'ya

hareket ettikleri

22 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Aded. 67521/724

Hulâsa: Köstence'den Rusya'ya

giden Ermeni gönüllüleri

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

4 Haziran [1]331 tarihli ve 684 numaralı tezkireye zeyldir. Her ne sebebe

mebnî ise hareketleri te’ehhur eden Ermeni gönüllülerinden müteşekkil

doksan kişilik ikinci kafilenin de Haziran'ın on beşinci günü akşamı Rusya'-

ya müteveccihen Köstence'den hareket eyledikleri şehr-i mezkûr Başşehbenderliği'nden

bildirilmekde ve 21 Kânûn-ı Sânî [1]330 tarihli ve 2287 hususî

numaralı tezkire-i senâverîye sureti melfûf raporda esâmîsi mezkûr müşev173

viklerin de berây-ı teşyî‘ istasyonda hâzır bulundukları ilave edilmekdedir,

efendim.

Fî 9 Şaban sene [1]333 - Fî 9 Haziran sene [1]331

Hariciye Nâzırı nâmına

Umûr-ı Siyasiye Müdür-i Umumîsi

Ahmed Reşid

DH. EUM. 2. Şb, 68/38

106 KAYSERİ ERMENİ MURAHHASASININ İHTİLÂL TERTİP

ETME SUÇUNDAN YARGILANMASI

İhtilal tertip etme suçundan Kayseri Ermeni murahhasasının Divan-ı Harbçe

on beş sene Kalabendlik cezasına mahkum edildiği

22 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kayseri

C. 6 Haziran sene [1]331, 26 numara. Kayseri Ermeni murahhasasının

tertibât-ı ihtilâliyeye ıttılâ‘ı sâbit olmasına binâen elli sekizinci madde zeyli

mucebince on beş sene kalebendlik cezasıyla tecziyesine Divan-ı Harbce müttefikan

karar verilerek fezleke-i hükmiyenin berây-ı tasdik Kolordu Kumandan

Vekâleti'ne gönderilmiş olduğu ma‘rûzdur.

Fî 9 Haziran sene [1]331

Kayseriye Mutasarrıfı

Zekâi

DH. EUM. 2. Şb, 8/37

107 TRABZON, SÜRMENE, TİREBOLU VE GÖRELE'DEN

ERMENİ FESATÇILARIN SEVKİ

Trabzon, Sürmene, Tirebolu ve Görele kazaları Ermenleri'nden başta

fesatçılar olmak üzere 74 kişi karadan ve denizden yola çıkarılarak dahile sevklerine

başlandığı

24 Haziran 1915

174

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Trabzon

Gayet mahremdir

Trabzon, Sürmene, Tirebolu, Görele kazaları Ermenilerinden şerr u

fesadda birinci dereceyi ihrâz eden cem‘an yetmiş dört şahsın berren ve bahren

yola çıkarılmak suretiyle Ermenilerin dahile sevklerine ibtidâr kılındığı

ve merkez ile mülhakâtda i‘zâm muamelesinin sükûn ve intizam ile icrasına

muktezî tedarik ittihâz kılınmakla Trabzon'da bugünkü güne kadar arkası

alınacağı.

11 Haziran [1]331

Trabzon Valisi

Cemal Azmi

DH. EUM. 2. Şb, 68/39

108 ERMENİ AHALİNİN SEVK YERLERİNİN BİLDİRİLMESİ

Tahliyesi kararlaştırılan Ermenilerle meskûn köy ve kasaba ahalisinin isim

ve miktarları ile nerelere sevk edileceklerinin bildirilmesi

24 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Şifre

Mamuretülaziz, Trabzon, Sivas Vilâyâtı'yla Canik Mutasarrıflığı'na

Tahliyesi takarrur eden Ermenilerle meskûn köy ve kasabalar esâmî

ve mevâki‘iyle ahalisi mikdarının ve ne tarîkla nerelere sevk edileceğinin ve

bu bâbdaki malumât ve mütâlaalarının serî‘an iş‘ârı.

Fî 11 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

DH. ŞFR, 54/136

175

109 ERMENİ ÇOCUKLARININ YETİMHANELERE

YERLEŞTİRİLMESİ

Yerleri değiştirilen veya uzaklaştırılan Ermenilerin on yaşından küçük çocuklarının

eytamhânelere yerleştirilmeleri için vilâyetlerde ne kadar çocuk olduğunun

ve münasip bina bulunup bulunamayacağının bildirilmesi

26 Haziran 1915

Maârif-i Umumiye Nezâreti

Kalem-i Mahsus

Hususî Numara: 327

Umumî Numara: 194195

Dahiliye şifresiyle kapadılacakdır

Mahremdir

Diyarbakır, Adana, Haleb, Trabzon, Erzurum,

Sivas, Bitlis, Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'yle Maraş Mutasarrıflığı'na

Mevki‘leri tebdil veya birer suretle teb‘îd edilen Ermenilerin on yaşından

dûn çocuklarını dârüleytâm te’sisiyle veya mü’esses dârüleytâmlara celb

ile talim ve terbiye etmek mutasavver olduğundan bunlardan vilâyet dahilinde

ne kadar çocuk bulunduğunun ve orada dârüleytâm te’sisi için münasib

bina bulunup bulunamayacağının âcilen iş‘ârı.

Fî 13 Haziran sene [1]331

Maârif Nâzırı

Şükrü

DH. ŞFR, 54/150

110 ERZURUM'DAN ERMENİ SEVKİYÂTININ EMNİYET İÇİNDE

YAPILMASI

Erzurum Vilâyeti dahilinden ihraçlarına başlanılan Ermenilerin güvenliklerinin

temin edilerek sevklerine devam edilmesi

26 Haziran 1915

176

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4578

Şifre

Mahrem

Erzurum Vilâyeti'ne

C. 11 Haziran sene 1331. İhraclarına teşebbüs olunan Ermenilerin

te’hir-i sevkleri bittab‘ kâbil değildir. Binâenaleyh sevklerine kemâ-fi's-sâbık

devam edilmesi ve maamâfih gerek eldeki mevcud kuvvetle ve gerek inde'liktizâ

ordudan isti‘âne ile muhafazalarına itina olunması.

Fî 13 Haziran sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/156

111 SAHİPSİZ ERMENİ ÇOCUKLARININ DURUMU

Mamuretülaziz Vilâyeti dahilinde sahipsiz bulunan Ermeni çocuklarının

bulundukları mahallerde kalmalarının uygun görüldüğü

26 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4573

Mahrem

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 12/13 Haziran sene [1]331. İş‘âr olunan sahibsiz Ermeni çocuklarının

şimdilik bulundukları mahallerde kalmaları münasibdir.

Fî 13 Haziran sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/163

177

112 DERSİM EŞKIYASININ ERMENİ KAFİLELERİNE

SALDIRILARI

Erzurum'dan sevk edilen Ermenilerin Dersim eşkıyası tarafından yolları

kesilerek katledilmeleri üzerine gerekli tedbirlerin alınması

26 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4577

Şifre

Mahrem ve müsta‘cel

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

Muhafaza tahtında Erzurum'dan sevk olunan Ermeni kafilelerinin Dersim

eşkıyası tarafından yolları kesilerek katledildikleri ve bunların ellerinden

Ermeni kafilelerini kurtarmak kâbil olmadığı Erzurum Vilâyeti'nden iş‘âr

olunuyor. Dersimlilerin bu suretle tevâlî-i cinayetleri kat‘iyyen caiz olamayacağından

gelen kafilelerin te’min-i masûniyetlerine aid tedâbîrin serî‘an

istikmâli.

Fî 13 Haziran sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/162

113 SEVK EDİLEN ERMENİLERİN MALLARININ MUHAFAZA

EDİLMESİ

Nakillerine karar verilen Ermenilerin mallarının koruma altına alınmasına

ilişkin talimatnâmenin vilâyet ve mutasarrıflıklara gönderildiği

27 Haziran 1915

178

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Şifre

Sivas, Trabzon, Mamuretülaziz Vilâyâtı'yla, Canik Mutasarrıflığı'na

Nakil ve sevkleri takarrur eden Ermenilerin beraberlerinde götüremeyecekleri

emvâl-i menkûle ve gayr-ı menkûlenin suret-i idare ve muhafazası

hakkındaki talimâtnâme posta ile derdest-i irsâl olduğundan şimdilik emvâl-i

mevcudenin taht-ı muhafazaya aldırılması.

Fî 14 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/202

114 DÜYÛN-I UMUMİYE'DE GÖREVLİ ERMENİ MEMURLARIN

YERLERİNDE KALMASI

Trabzon'daki Düyûn-ı Umumiye'de görevli Ermeni memurların yerlerinde

kalmaları

28 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 37

Şifre

Trabzon Vilâyeti'ne

C. 14 Haziran sene [1]331. Düyûn-ı Umumiye'de bulunan Ermeni memurlar

şimdilik kalsın.

Fî 15 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/221

179

115 EMVÂL-İ METRÛKENİN TESPİT VE MUHAFAZASI İÇİN

KOMİSYON KURULMASI

Sevk edilen Ermenilerin malların kayıt ve muhafazası için Maliye ve Mülkiye

memurlarından bir komisyon oluşturulması gerektiğine ilişkin talimatnâmenin

gönderildiği

28 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

29

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. fî 10 Haziran sene [1]331. Emvâl-i metrûkenin muhafaza ve sebt-i

defter edilmesi zımnında memurîn-i mülkiye ve maliyeden mürekkeb komisyon

teşkili muktezîdir. Bu bâbdaki mufassal talimâtnâme fî 28 Mayıs sene

[1]331 tarihinde postaya verilmişdir. Vusûlünün iş‘ârı.

Fî 15 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/226

116 SEVK EDİLEN ERMENİLER HAKKINDA BİLGİ VERİLMESİ

Sevk edilmeye başlanan Ermenilerin gittikleri yerler ve miktarı hakkında

bilgi verilmesinin vilâyet ve mutasarrıflıklardan istendiği

28 Haziran 1915

180

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Şifre

Trabzon, Sivas, Mamuretülaziz,

Diyarbakır Vilâyâtı'yla Canik Mutasarrıflığı'na

Sevklerine ibtidâr olunan Ermeniler[in] mikdarı hakkında bir gûne

malumât alınamadı. Şimdiye kadar nerelerinin sevkiyâtına başlanılmış ve

nerelere sevk edilmişlerdir; sür‘at-i iş‘ârı.

Fî 15 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/222

117 ALMAN PROTESTAN ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMESİ

Alman protestan misyonunda bulunan Ermenilerin şimdilik sevk edilmemesi

29 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 41

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

Alman Protestan misyonunda bulunan Ermenilerin şimdilik sevk olunmaması.

Fî 16 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/170

181

118 TRABZON'DAN ERMENİ SEVKİ

Trabzon'dan sevk edilen Ermenilerin miktarı ve gittikleri yerler hakkında

bilgi verilmesi

30 Haziran 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Hususî: 238

Ermeni ahaliden sevkiyât vuku buldukça mikdarının inbâsı daire-i acizîden

mukaddemâ vilâyât ve elviye-i malumeye sebk eden tebligâtdan olmakla

şimdiye kadar nerelerden ne kadar Ermeni sevk edildiğine dair evvel ve

âhir vürûd eden şifre suretleriyle Trabzon Vilâyeti'nin sureti melfûf telgrafnâmesinde

mevzû‘-ı bahs olan 11 Haziran sene [1]331 tarihli telgrafnâmesi

suretinin isrâsı temennisiyle Emniyet-i Umumiye Müdüriyet-i Vâlâsı'na müzekkiredir.

Fî 17 Haziran sene [1]331

(Mühür)

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Emniyet-i Umumiye Müdürlüğü'nden muhavvel Trabzon

Vilâyeti'nin fî 14 Haziran [1]331 tarihli şifre telgrafnâmenin suretidir.

Zeyl-i fî 11 Haziran [1]331. Daha yüz kırk altı Ermeni'nin mahâll-i

müretteblerine sevk edildiği ma‘rûzdur.

Fî 14 Haziran [1]331

Vali

Cemal Azmi

DH. EUM. 2. Şb, 8/59

182

119 SEVKE TÂBİ TUTULAN ERMENİLER HAKKINDA ALINAN

KARARLARA EK OLARAK YAYINLANAN TALİMATNÂME

Rusya hududuna yakın Doğu Anadolu ile Zeytun, Suriye ve Adana sahillerinden

Musul, Halep ve Suriye'ye çekilen ve çekilecek olan Ermenilerin bütün

haberleşmelerini Türkçe yapmaları, yeni kurulacak Ermeni yerleşim yerlerinde

Ermeni okulları açılmasına izin verilmemesi, Ermeni genç ve çocuklarının hükümet

okullarında öğrenim görmesi ve yalnızca İstanbul'daki Ermenice gazetelerin

yayınına müsaade edilip diğer illerdeki gazetelerin kapatılması hakkında Başkumandanlık

Vekâleti'nden yapılan tebligât

1 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Suriye, Haleb, Musul Vilâyetleri'ne, Urfa, Zor Mutasarrıflıkları'na

Ermeniler hakkındaki mukarrerâta âtîdeki mevâddın da ilâvesi Başkumandanlık

Vekâleti'nden tebliğ edilmişdir:

1- Rusya hududuna mücâvir Şarkî Anadolu ile Zeytun, Suriye, Adana

sevâhili mıntıkasından oralara dağınık bir suretde çekilen ve çekilecek olan

Ermenilerin gerek memleket dahili ve gerekse haricî muhaberâtı ancak Türkçe

olacakdır.

2- Yeni te’sis edilecek Ermeni mıntıkalarında Ermeni mektebleri küşâdına

kat‘iyyen müsaade edilmeyecek ve bütün Ermeni gençleri ve çocukları

hükûmet mekteblerinde tahsil etdirilecekdir.

3- Şimdilik yalnız İstanbul'daki Ermenice gazetelerin intişârına müsaade

edilerek diğer vilâyetlerdeki Ermeni gazeteleri seddedilecekdir.

Fî 18 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/261

183

120 URFA'DA MÜSLÜMANLARLA ERMENİLER ARASINDAKİ

SÜRTÜŞMELER

Urfa livası dahilindeki Müslümanlarla Ermeniler arasındaki sürtüşmelerin

arttığı ve buna karşılık gerekli tedbirlerin alınmadığı yolundaki haberin incelenerek

gerekli izahâtın yapılması

1 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 13

Şifre

Urfa Mutasarrıflığı'na

Livâ dahilinde Ermenilerle ahali-i İslâmiye arasındaki münasebâtın

kesb-i vehâmet etdiği ve bu bâbda ciddî bir tedbir yapılmadığı haber alınıyor.

Fi'l-hakika Ermenilerle İslâmlar arasında mukâteleyi intâc edecek bir münâferet

mevcud mudur ve oradan şimdiye kadar muzır ve müteşebbis ne kadar

Ermeni çıkarılmışdır? Bu bâbda yapılmış olması lâzım gelen tedâbîr hakkında

âcilen izahât i‘tâsı.

Fî 18 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/267

121 ORDU, PERŞEMBE, ULUBEY, GÖRELE, TİREBOLU,

SÜRMENE VE TRABZON'DAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Ordu, Perşembe, Ulubey, Görele, Sürmene, Tirebolu ve Trabzon'dan sevk

edilen Ermeniler ve bunların sevkleri esnasında meydana gelen olayların Trabzon

Valiliği'nden bildirildiği

1 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Trabzon

Mahremdir

Ermenilerden Giresun'dan üç yüz yirmi sekiz kişinin ve Ordu kazasının

Perşembe nahiyesinden üç yüz doksan nüfus ile eşhâs-ı muzırradan mürek184

keb bir kafilenin ve Ulubey nahiyesinden otuz kadar asker firarîsinin ve Sürmene'den

iki yüz doksan ve Tirebolu kazasından kırk beş kişinin daha sevk

olundukları ve Ordu kazasından iki gün evvel sevk edilen otuz altı kişilik bir

kafilenin Ulubey Ormanı civarında firara tasaddî etmesine mebnî altısının

meyyiten istîsâl ve diğerlerinin tekrar ilticaya icbâr edildiği ve Görele kazasında

mevcud iki yüz elli nüfusun kâmilen çıkarıldığı ve Tirebolu'dan tertib

olunan üçüncü kafileye iştirak eden Papaz Karabet'in ailesiyle, isimleri henüz

tahkik edilemeyen birkaç kişiyi hânesinde bırakarak evine içeriden ateş

verdiği ve her ne kadar kapı kırılarak içeri girilmeye teşebbüs olunmuş ise

de kapı güçlükle açılabilmesine ve içeridekilerin isti‘mâl-i silaha başlamalarına

mebnî eve girmek kâbil olmayarak mezkûr hâne ile derûnunda bulunan

dokuz nüfusun ve civardaki dört hânenin yandığı ve tedâbîr-i müttehaze sayesinde

bir gûnâ vekâyi‘ hudûsüne mahal bırakılmaksızın kasabada bulunan

Ermenilerin umumiyetle toplatdırılarak askerî deposuna hapsedildikleri mahallerinden

bildirilmesine ve Trabzon şehriyle köylerinden dahi bugün üç

bin dört yüz Ermeni yola çıkarılmış ve Trabzon'da bir Ermeni'nin hânesini

ihrâk suretiyle îkâ-ı mel‘anete tasaddîsi hânesinin muhterik olması ve kendisiyle

topçu zâbiti bulunan mahdûmunun habsiyle neticelenmişdir.

Fî 18 Haziran sene [1]331

Trabzon Valisi

Cemal Azmi

DH. EUM. 2. Şb, 68/41

122 İHTİDA EDEN ERMENİLERİN SEVKİ

Sevk edilen bazı Ermenilerin memleketlerinde kalmak için ihtida ettikleri

anlaşıldığından, ihtidalarına bakılmaksızın belirlenen yerlere sevk edilmeleri

1 Temmuz 1915

185

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4635

Şifre

Mahrem

Erzurum, Adana, Bitlis, Haleb, Diyarbakır, Trabzon, Mamuretülaziz, Musul,

Van, Urfa, Kütahya, Maraş, İçel, Eskişehir Vilâyet ve Mutasarrıflıkları'na

İhrac olunan Ermenilerden bazılarının müctemi‘an veya münferiden

arz-ı ihtidâ etdikleri ve bu suretle memleketlerinde kalmak çaresini te’mine

çalışdıkları anlaşılıyor. İhtidâ bir netice-i kanaat olduğu için kat‘iyyen bu gibi

mesâilde mevzû‘-ı bahs olamaz ve hiçbir zaman bu şekilde vuku bulacak

ihtidâlara itimad olunamaz. Binâenaleyh öteden beri kendilerini, menfaatlerini

tehlikede gördükleri zaman bir vasıta-i iğfâl olarak ihtidâ etdiklerini ileri

süren bu kabîl eşhâsın müracaatlarına suret-i kat‘iyede atf-ı ehemmiyet edilmemesi

ve bilâhare İslâm nâmı altında da neşr-i mefsedetden geri kalmayacak

bu adamların ihtidâ etseler bile yine tayin olunan mahallere sevklerinden

sarf-ı nazar olunmaması ehemmiyetle tebliğ olunur.

Fî 18 Haziran sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/254

123 İSKÂN EDİLECEK ERMENİLERE ÖDENEK SAĞLANMASI

İskân edilecek Ermeniler için nakdî havale muamelesinin tamamlandığı

ve tahliye edilen köylere iskân edilmek üzere muhacir sevkiyâtının yapılacağı

3 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

46

Şifre

Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Paşa Hazretleri'ne

C. fî 16 Haziran sene [1]331. Ermenilerin beyân olunan nisbet dairesinde

mülhakâta tevzî‘ ve müteferrikan iskânları muvâfık olduğundan hemen

186

muamelât-ı iskâniyelerine başlanılmak üzere şimdilik yirmi bin liralık nakd

havale muamelesi derdest-i ikmâldir. Tahliye edilen köylerde iskân edilmek

üzere de peyderpey muhacir sevk edilecekdir. Keyfiyet Haleb Vilâyeti'ne de

bildirilmişdir.

Fî 20 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/270-1

124 ESNAF VE TÜCCAR ERMENİLERİN DIŞINDAKİ KOMİTECİ

ERMENİLERİN UZAKLAŞTIRILMASI

Komiteci ve muzır Ermenilerin aileleriyle birlikte uzaklaştırılması, esnaf ile

tüccarların ise bulundukları vilâyet dahilinde iskân edilmeleri

4 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Trabzon, Sivas, Diyarbakır,

Mamuretülaziz Vilâyetleri'yle, Canik Mutasarrıflığı'na

İhrac olunacak Ermenilerden komitecilerle hükûmetçe muzır tanınmış

eşhâsın aileleriyle birlikde teb‘îdleri ve kendi işleriyle meşgul tüccar ve esnafın

vilâyet/livâ dahilinde kasabaları tebdil edilmek üzere alıkonulması münasib

görüldüğünden ba‘demâ o suretle hareket olunması.

Fî 21 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/287

187

125

ERMENİLERE SEYAHAT YASAĞI VE BULGAR

TEBAASINDAN BİR ERMENİ'NİN BULGARİSTAN'A GİTME

TALEBİNİN KARARA BAĞLANMASI

Beyoğlu'nda sakin Bulgar tebaasından bir Ermeni'nin Bulgaristan'a dönmek

istemesi ve Ermenilere getirilen seyahat yasağı üzerine çıkan durumun neticeye

bağlanması hususunda Hariciye Nezâreti'nden Başkumandanlık Vekâleti'ne

tezkire

4 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Tarih: 20 Haziran [1]331

1016-68071

Başkumandanlık Vekâlet-i Celîlesi'ne

Beyoğlu'nda Surp Agop Sokağı'nda sâkin Bulgaristan tebaasından Jan

Kirkor Kavafyan Bulgaristan'a avdet etmek isteyerek vesika almak üzere mahallesi

polis komiserliğine müracaatında cevab-ı red almasına mebnî BulgaristanGeneralKonsülatosu'nu

haberdâr etmesiyle bu bâbda izahât almak ve seyahate

lâzım olan vesikayı istemek için polis müdüriyetine konsoloshâne tercümanı

gönderilmiş ise de Ermenilerin memâlik-i ecnebiyeye gitmeleri men‘

olunduğu cihetle vesika i‘tâsından imtinâ‘ edildiği. Bulgaristan Sefâreti'nden

beyân ve merkûmun bilâ-te’hir Bulgaristan'a avdet edebilmesi için emir i‘tâsı

iltimâs olunmakdadır.

Memâlik-i Osmaniyye'de bulunan gerek Osmanlı gerek ecnebi bilumum

Ermenilerin memâlik-i ecnebiyeye azîmetlerine ve memâlik-i ecnebiyede mukim

aynı sınıflara mensub Ermenilerin de bizim tarafa duhûllerine müsaade

olunmaması Karargâh-ı Umumîce bi'l-ittihâz zâbıtaya tebliğ olunan karar

icabı olduğu lede's-sual Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nden ifade edilmişdir. Memâlik-

i ecnebiyede bulunan Osmanlı ve ecnebi Ermenilerin Memâlik-i Osmaniyye'ye

duhûllerini ve tâbiiyet-i Osmaniyye'yi haiz Ermenilerin de memâlik-

i ecnebiyeye azîmetlerini hasbe'l-hâle men‘ etmek hususunda Hükû188

met-i Seniyye muhtâr ise de ecnebi, ale'l-husus bî-taraf ve kendileriyle hüsn-i

münasebâtı arzu etdiğimiz devletler tebaasından olan Ermenilerin böyle bir

karar-ı umumî ile suret-i mutlaka ve gayr-ı muvakkatede buradan çıkmalarına

mümâna‘at olunması sefâretler cânibinden reddi her suretle müte‘azzir

şikâyâta bâdî olacağına göre kararın buradan gidecek ecnebi Ermenilere aid

kısmının tatbikinden ferâğat edilip edilmemek emrindeki mütâlaa-i aliyyelerinin

izbârına himmet buyurulması mütemennâdır, efendim.

21 Haziran [1]331

HR. SYS, 2871/4_13

126 ERMENİLER TARAFINDAN TAHLİYE EDİLEN

YERLERDEKİ MAHSULLERİN TOPLANMASI

Ermeniler tarafından tahliye edilen yerlerdeki mahsüllerin toplanması hususunda

güçlük çıktığından hasat işleminin Emval-i Metruke Komisyonları nezâretinde

yapılarak bu hususta gereken ihtiyaçların bildirilmesi

5 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Şifre

Sivas, Diyarbakır ve Mamuretülaziz Vilâyetleri'ne

Ermeniler tarafından tahliye edilen mahallerde metrûk mezrû‘âtın kaldırılıp

elde edilmesi hakkında talimâtnâmede münderic mevâddın bazı mahallerde

tatbikine imkân bulunmadığı anlaşılmış ve bunların Emvâl-i Metrûke

Komisyonlarının nezâreti tahtında olmak üzere masârıfı Muhacirîn Tahsisâtı'ndan

verilerek hükûmetçe biçdirilip harman edilmesi ve alınacak mahsûlden

masârıf-ı vâkı‘a bi't-tenzil mütebâkîsinin takdir olunacak fiyat mûcebince

cihet-i askeriyeye tevdî‘i münasib görülerek bu hususda cihet-i askeriyece

amele taburlarıyla muâvenet-i fi‘liye ifası te’min edilmiş olduğundan zikrolunan

mahsulâtın kaldırılması için asker veya ahaliden ne mikdar amele ve ne

189

cins makine ve âlât ve edevâta ihtiyac bulunduğunun serî‘an tedkikiyle mütâlaalarıyla

birlikde iki güne kadar îş‘ârı.

Fî 22 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/301

127

ERMENİLERİN İSKÂN EDİLECEKLERİ BÖLGELERİN

GENİŞLETİLEREK BELİRLENEN YERLERDE MÜSLÜMAN

NÜFUSUN % 10'U NİSBETİNDE İSKÂNLARI

Ermenilerin iskân edilecekleri bölgelerin Kerkük Sancağı'nın İran hududuna

80 km. mesafedeki kasaba ve köyler dahil olmak üzere, Musul Vilâyeti'nin

güney ve batı kısmı, Halep Vilâyeti'nin güney ve doğu bölümü ile Suriye Vilâyeti'nin

Havran ve Kerek sancakları dahiline kadar genişletildiği, bu bölgeye Müslüman

nüfusun % 10'u nisbetinde Ermeni yerleştirilmesine karar verildiği

5 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyîr ve

Muhacirîn Müdüriyeti

24

Şifre

Zor Mutasarrıflığı'na

C. fî 16 Haziran sene [1]331. Ermenilerin iskân edilecekleri mıntıka

tevsî‘ edilerek Kerkük sancağının İran hududuna seksen kilometre mesafede

vaki‘ kurâ ve kasabât dahi dahil olduğu hâlde Musul vilâyetinin havali-i cenûbiye

ve garbiyesi ve Haleb vilâyetinin kısm-ı şarkî ve cenûbîsi ve Suriye

vilâyetinin Havran, Kerek sancakları dahilindeki kurâ ve kasabâtda ahali-i

Müslime nüfusunun yüzde onu nisbetinde tevzî‘leri mukarrer olmakla aksâm-

ı şimâlisi müstesna olmak üzere livânın kâffe-i kasabât ve kurâsında iskânları

zarurî olan ahali-i merkûmenin nisbet-i muayyene dairesinde tevzî‘leriyle

muhtac olanlarının taraf-ı hükûmetden iskânlarının icrası.

Fî 22 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/308

190

128 ERMENİLERİN İSKÂNINA TAHSİS EDİLEN YERLERİN

GENİŞLETİLMESİ

Ermenileri iskân etmek için tahsis edilmiş olan yerlerinin genişletilerek,

Kerkük, Diyarbakır ve Halep bölgesindeki yerleşim planının tamimi ve iskânın

Müslüman nüfusun % 10'unu geçmeyecek şekilde uygulanması hususunda Dahiliye

Nezâreti'den çeşitli vilâyet ve mutasarrıflıklara şifre telgraf

5 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşayîr ve

Muhacirîn Müdüriyeti

Umum: 361

Şifre

Adana, Erzurum, Bitlis, Haleb, Diyarbakır, Suriye,

Sivas, Trabzon, Mamuretülaziz, Musul Vilâyâtı'na, Adana

Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti'ne, Zor, Maraş, Canik, Kayseri,

İzmit Mutasarrıflıkları'na, Haleb Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti'ne

Ermenilerin iskânlarına tahsis edilen mıntıka görülen lüzum üzerine

ta‘dîl ve tevsî‘ edilmişdir.

1- Kerkük sancağının İran hududuna seksen kilometre mesafede kâin

kasabât ve kurâ dahi dahil olduğu hâlde Musul vilâyetinin havali-i cenûbiye

ve garbiyesi.

2- Diyarbakır hududundan yirmi beş kilometre dahilde ve Habur ve

Fırat nehirleri vâdisindeki ma‘mûreler dahil olmak üzere Zor sancağının cenûb

ve garbı.

3- Haleb vilâyetinin kısm-ı şimâlîsi müstesna olmak üzere şark ve cenûb

ve cenûb-ı garbîsinde vâki kâffe-i kurâ ve kasabât ile Suriye vilâyetinin

Havran ve Kerek sancakları dahil olmak üzere şimendifer güzergâhlarından

yirmi beş kilometre dahilde vâki kasabât ve kurâda ahali-i Müslime nüfusunun

yüzde onu nisbetinde tevzî‘ ve iskân edileceklerdir. Sevkiyâtın ona göre

tertib ve icrası ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 22 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/315

191

129 URFA'DAKİ ERMENİ İHTİLÂLCİLER HAKKINDA DİVAN-I

HARB'İN TAHKİKAT SONUCUNUN BEKLENDİĞİ

Urfa'da yakalanan Ermeni ihtilâl komitesi mensuplarının Divan-ı Harb'e

sevk edildiği, bunlar hakkında işlem yapılabilmesi için tahkikat sonucunun beklendiği

6 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 61

Şifre

Diyarbakır Vilâyeti'ne

C. 11, 15 Haziran sene [1]331. Urfa'da Ermeni ihtilâlcilerinin teşebbüsâtı

akîm bırakılmak üzere yapılan tedâbîr ve icra kılınan taharriyât neticesinde

gerek kasabadan ve gerek Germüş karyesi Ermenileri'nden bir hayli

esliha ve mevâdd-ı müşte‘ile ahz ve müsâdere olunduğu ve Germüş dağına

tecavüz eden eşkıyanın bir kısmı meyyiten ve otuz beşi hayyen istîsâl edildiği

ve ihtilâl komitesine mensûbiyetleri anlaşılan seksen iki şahsın cihet-i askeriyeye

teslim olunarak bunlar hakkında tahkikât icra etmek üzere bir de

Divan-ı Harb Hey’et-i Tahkikiyesi teşkil ve inzibât ve asayişin istikrârı için

Altıncı Kolordu'dan yüz nefer celb olunduğu ve Ermeniler ile İslâmlar arasındaki

vaziyetin kesb-i vehâmet etmiş olmayıp bu bâbdaki şâyi‘anın İslâmların

müteheyyic ve Ermenilerin mütehâşî olmalarından neş’et etdiği ve Divan-

ı Harb'in netice-i tahkikâtına göre icab edenler hakkında lâzım gelen

muamelenin ifa olunacağı Urfa Mutasarrıflığı'ndan cevaben bildirilmişdir.

Fî 23 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/323

192

130 ERMENİLERİN MENKUL MALLARINI MÜSLÜMANLARA

SATABİLECEKLERİ

Ermenilerin menkul mallarını bedeli mukabilinde Müslüman ahaliye satabilecekleri

7 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

5

Şifre

Dörtyol/Adana Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti'ne

C. fî 17 Haziran sene [1]331. Ermenilerin kable's-sevk iş‘âr-ı vâlâları

vechile emvâl-i menkûlelerini Müslim ahaliye bedel-i malum mukabilinde

bey‘ u ferâğ eylemeleri şâyân-ı kabul olabilir.

Fî 24 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/346

131 ERMENİLERE GETİRİLEN SEYAHAT YASAĞININ

OSMANLI TEBAASI DIŞINDAKİLERİ İLGİLENDİRMEDİĞİ

Ermenilerin ülkeye giriş çıkışlarına müsaade olunmaması emrinin ecnebi

tebaaya teşmil edilemeyeceği

9 Temmuz 1915

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 12504/5723

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

21 Haziran [1]331 tarih ve 1016/68071 numaralı tezkire-i fahîmâneleri

cevabıdır. Dahilden harice ve haricden dahile hiçbir Ermeni'nin seyahatine

193

müsaade edilmemesi hakkındaki emir ve karar-ı malumun yanlışlıkla tebaa-i

ecnebiye[ye] de teşmîl edildiği anlaşılmış olmakla, "tebaa-i ecnebiyeden olan

Ermenilerin haricden dahile girmemesi ve dahilden harice çıkmak isteyen

dost ve bî-taraf devletler tebaası Ermenilerin hüsn-i hâl ve hüviyetleri hükûmetçe

tasdik edilmek şartıyla azîmetlerine müsaade olunması ve Osmanlı

Ermenilerden ise hiç kimsenin dahil ve harice seyahatine ke'l-evvel müsaade

olunmaması" suretinde Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne yazılmış olmakla ol

bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 26 Haziran sene [1]331

Başkumandan Vekili

Enver

HR. SYS, 2871/4_15

132 UZAKLAŞTIRILAN ERMENİLER ARASINDA REJİ'DE

GÖREVLİ KİMSELERİN BİLDİRİLMESİ

Uzaklaştırılan Ermeniler arasında Reji'de görev almış kimselerin uzaklaştırılma

sebepleri ve isimlerinin bildirilmesinin vilâyet ve mutasarrıflıklardan istendiği

10 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Erzurum, Sivas, Trabzon, Bitlis, Mamuretülaziz,

Diyarbakır, Adana Vilâyetleri'yle Maraş, Canik Mutasarrıflıkları'na

İhrac ve teb‘îd olunan Ermeniler miyânında Reji'de müstahdem olanlar

bulunup bulunmadığının ve var ise esbâb-ı teb‘îdlerinin ve isim ve memuriyetlerinin

ne olduğunun inbâsı.

Fî 27 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/368

194

133 SEVK EDİLEN ERMENİLERİN BORÇLARININ TESPİTİ VE

MALLARININ MUHAFAZASI

Memleket içine sevk edilen Ermenilerin borç senetlerinin kaydedilmesi ve

terk ettikleri emvalin yabancıların eline geçmesine müsaade edilmeyerek muhafazası

11 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

55

Şifre

Trabzon Vilâyeti'ne

C. 25 Haziran sene [1]331. Dahile sevk edilen Ermeniler zimmetinde

mevcudiyeti iddia olunan matlûbâta müte‘allik senedâtın tarih ve şekillerinin

tasfiye-i düyûn muamelâtında olduğu gibi şimdiden sebt-i defter edilmesi ve

bu senedât dolayısıyla muvâza‘aya meydan verilmemekle beraber Ermenilerin

uhdesindeki emvâlin ecânib ve saire yedine geçmesine müsaade edilmemesi

ve muvâza‘a ihtimali bulunan mukavelâtın tasdik edilmemesi ve emvâl-i

menkûleden mürûr-ı zamanla bozulmak ihtimali olanlar ile hayvanâtdan

mâadâsının hıfzı ve bankalar ile müessesât-ı ticariyenin hukuk ve matlûbâtı

mahfûz olup ancak bu matlûbâtın mahkemece sâbit oldukdan sonra ba‘de'lhükm

tesviyesi muktezîdir.

Fî 28 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/393

134 SEVK EDİLEN ERMENİLERİN MİKTAR VE İSİMLERİNİN

BİLDİRİLMESİ

Çıkarılan Ermenilerin miktarlarıyla çıkarıldıkları mahallerin isimleri ve tahliye

edilen mahallere muhacir iskânı hakkında malumat verilmesinin vilâyet ve

mutasarrıflıklardan istendiği

12 Temmuz 1915

195

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Umum: 377

Şifre

Adana, Erzurum, Bitlis, Haleb, Diyarbakır, Sivas, Trabzon,

Mamuretülaziz, Maraş, İzmit, Canik, Kayseri Vilâyât ve Elviyesi'ne

Çıkarılan Ermenilerin mikdarıyla çıkarıldıkları mahallerin mevki ve

esâmîsi hakkında evvel ve âhir istenilen malumâta bazı taraflardan henüz cevab

verilmediği gibi verilen malumât da siyaset-i iskâniyenin tayini ve muhacirînin

tevzî‘i emrinde bilinmesi lâzım olan esasâtı ihtivâ etmediğinden nerelerden

ne kadar Ermeni hangi tarihde nerelere sevk edilmişdir kısmen ve

tamamen tahliye edilen kurâ ve kasabâtın esâmî ve mevâki‘inin ve buralara

muhacir göndermek icab edip etmediğinin, gönderilmesi icab eden muhacirîn

mikdarının ve civardan temdîn ve iskân edilebilecek aşâyir mevcud olup olmadığının

tekrar istiş‘ârına mecburiyet hâsıl olmuşdur. Malumât ve mütâlaât-ı

mukteziyenin sür‘at-i inbâsı.

Fî 29 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/412

135 SEVK EDİLEN ERMENİLERİN METRÛKÂTI HAKKINDA

YAPILACAK MUAMELELER

Batum ve civarından gelen mültecilerin iskânlarının temini, bozulabilecek

eşya ve hayvanlarının satılması, hânelerindeki eşya ve emvalin sahipleri adına

muhafaza olunarak gayr-ı menkullerinin hiçbir yere tahsis edilmemesi, mücevherlerinin

muhafazası ve Ermenilerin vergilerinin tahsilinin tehiri

12 Temmuz 1915

196

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

58

Şifre

Trabzon Vilâyeti'ne

C. fî 27 Haziran sene [1]331

1- Şimdilik buradan muhacir i‘zâmına imkân yoksa da Batum ve civarından

gelen mültecilerin her hâlde tahliye edilen kurâ ve kasâbâta iskânı ve

emlâk ve arazinin te’min-i imarı zımnında bedel mukabilinde veyahud vâridâtı

münâsafeten taksim edilmek üzere îcârı lâzım olup şimdilik hiçbir suretle

bey‘i caiz değildir.

2- Durmakla bozulur eşya ve hayvanâtın talimâtnâmedeki tarifât dairesinde

bey‘i.

3- Hânelerde cem‘ edilen eşya ve emvâlin malum olduğu takdirde ashâbı

nâmına, olmadığı takdirde bulunduğu mahal nâmına kayd edilerek mahfûz

mahallere bâ-mazbata vaz‘ı ve sebt-i defter edilmesi.

4- Emlâkın hiçbir suretle eşhâsa veyahud müessesâtdan birine tahsis

olunmaması.

5- Saatlerle mücevherât ashâbı malum olduğu takdirde ashâbı nâmına,

malum olmadığı takdirde bulunduğu mahal nâmına nev‘ ve kıymetleriyle

sebt-i defter edilerek bankada ayrıca tutulacak bir kasaya bir hey’et huzurunda

sebt-i defter edilerek vaz‘ıyla muhafazası.

6- Sevk olunan Ermenilere aid vergilerin te’hir-î tahsili derdest bulunduğundan

takibâtda bulunulmaması ve bu emlâkın hiçbir zaman uhde-i diğere

kaydlarının tashîh edilmemesi.

7- Muvâza‘alı vekâlet ve senedâta itibar olunmaması.

Fî 29 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/420

197

136

ZOR SANCAĞINDA İSKÂN EDİLEN ERMENİLERİN SAYISI

NÜFUSUN % 10'UNU AŞTIĞINDAN BÖLGEYE SEVK

YAPILMAMASI

İskân edilecek Ermenilerin, % 10 nisbetini aşması sebebiyle yeniden Zor

Sancağı'na sevkleri münasip olamayacağından durumun sevkiyât muamelesini

yürüten memurlara tebliğ edilmesi

12 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Umum: 376

Şifre

Adana, Erzurum, Bitlis, Haleb, Diyarbakır, Sivas,

Mamuretülaziz, Urfa, Kayseri, Canik, İzmit Vilâyet ve Mutasarrıflıkları'na

Zeyl-i fî Haziran sene [1]331. Haleb vilâyetinin cenûbu, Suriye vilâyetinin

şarkı ve Kerkük livâsında da Ermenilerin iskânı mukarrer olduğu için

hâl-i işbâ‘a gelen ve yüzde on nisbeti tecavüz eden Zor sancağına sevk edilmeyerek

gönderileceklerin sâlifu'z-zikr vilâyâta sevkleri ve turuk-ı sevkiyât

üzerinde bulunan memurîne de o yolda tebligât ifası.

Fî 29 Haziran sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54/413

137

KATLİAM YAPILDIĞI YOLUNDAKİ İDDİALARIN TAHKİK

EDİLEREK ERMENİLER İÇİN KONULAN TEDBİRLERİN

HIRISTİYAN AHALİYE UYGULANMAMASI

Ermeni ve Hıristiyanlar hakkında katliamlar yapılarak, Diyarbakır'da 700

kişinin boğazlatıldığı, toplam katledilenlerin 2.000 kişi tahmin olunduğu yolundaki

haberlerin tahkik edilmesi, Ermeniler için geçerli olan tedbirlerin diğer Hıristiyanlara

teşmil edilmemesi

12 Temmuz 1915

198

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Diyarbakır Vilâyeti'ne

Son zamanlarda vilâyet dahilindeki Ermeniler ile bilâ-tefrîk-i mezheb

Hıristiyanlar hakkında katliâmlar tertib olunduğu ve ez-cümle ahîren Diyarbakır'dan

sevk olunan eşhâs vasıtasıyla Mardin'de murahhasa ile Ermenilerden

ve diğer Hıristiyan ahaliden yedi yüz kişinin geceleri şehirden harice çıkarılarak

koyun gibi boğazlatdırıldığı ve şimdiye kadar bu katliâmlarda maktûl

olanların iki bin kişi tahmin olunduğu ve buna serî‘ ve kat‘î bir netice verilmezse

civar vilâyâtdaki ahali-i İslâmiye'nin de kıyâm ederek bilumum Hıristiyanları

katletmelerinden korkulduğu istihbâr edilmişdir. Ermeniler hakkında

ittihâz edilen tedâbîr-i inzibâtiye ve siyasiyenin diğer Hıristiyanlara teşmîli

kat‘iyyen gayr-ı caiz olduğundan efkâr-ı umumiye üzerinde pek fena

te’sir bırakacak ve bilhassa ale'l-ıtlâk Hıristiyanların hayatını tehdid edecek

bu kabîl vekâyi‘e derhal hitâm verilmesi ve hakikat-ı hâlin iş‘ârı.

Fî 29 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/406

138 ÇIKAR UĞRUNA İHTİDA EDEN ERMENİLERİN

UZAKLAŞTIRILMALARI

İhtida eden Ermenilerin de uzaklaştırılmalarına devam olunması

13 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 35

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. 29 Haziran sene [1]331. Ermenilerin ihtidâsı sırf ilcâ-yı menfaat ile

olduğu için ihtidâları üzerine teb‘îdleri te’hir edilmeyecekdir.

Fî 30 Haziran sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54/427 Talat

199

139 ERMENİ ASKERLERİNİN AMELE TABURLARINA SEVKİ

Güvenilir olmayan Ermeni askerlerinin istihdamları ve dahile sevk olunmamaları

hakkında emir verilmediği, aksine sakıncalı bir kısım Ermenilerin yol

hizmetinde çalıştırılacakları

13 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 22

Şifre

Canik Mutasarrıflığı'na

C. 21 Haziran sene [1]331. Kâbil-i emniyet olmayan iki yüz nefer Ermeni

efrâd-ı askeriyesinin Samsun'da istihdâmları ve dahile sevk olunmamaları

hakkında bir gûnâ emir verilmediği ve bilakis Samsun mıntıkasındaki üç

amele taburuyla terzihâne ve inşaatda müstahdem Ermeni efrâdından mıntıka-

ı mezkûrede istihdâmlarında cihet-i mülkiyece mahzur gösterilen üç yüz

beş nefer Ermeni efrâdının derdest-i teşkil amele taburları miyânına idhâl

olunmak üzerine Ünye'den Sivas'a celb olunduğu ve Samsun'da da bu suretle

çıkarılan üç yüz beş neferin müfreze-i askeriye muhafazasında Tokad'a vâsıl

oldukları ve bunların da Sivas'a getirilerek yol hidemâtında çalışdırılacağı

Üçüncü Kolordu Kumandanlığı'nın iş‘ârına atfen Harbiye Nezâreti'nden bildirilmişdir.

Fî 30 Haziran sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54/439

140 BURSA TAŞNAK KOMİTESİ'NDEN BALTAYAN'IN BEYANATI

Taşnak Komitesi'nin idarî yapısı, yayın organları ve örgüt yapısına ilişkin

Bursa Komitesi'nden Baltayan'ın açıklamalarda bulunduğu

21 Temmuz 1915

200

Hüdavendigâr Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Umumî: 4858

Hususî: 613

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

4 Temmuz sene [1]331 tarihli telgrafnâmede arz olunan Bursa Taşnak

Komitesi şubesine mensub Baltayan'ın ifadâtını hâvî varaka sureti leffen

takdim kılınmışdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 9 Ramazan sene [1]333 ve fî 8 Temmuz sene [1]331

Hüdavendigâr Valisi

(İmza)

**

Hüdavendigâr Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Suret

Huzur-ı Âlî-i Vilâyet-penâhî'ye

Bugün takdim eylediğim takrîrde Baltayan'ın bazı mühim beyanâtda

bulunduğunu arz eylemişdim. Merkûmun mükemmel suretde Türkçe okumak

yazmak bildiği için beyanâtını tahrîren şöylece bildirmişdir.

Madde-1 Taşnak Komitesi'nin başlıca organı Geneve şehrinde neşrolunan

Truşak gazetesidir. Dersaâdet'de neşrolunan Azadamard ve diyar-ı ecnebiye

ile memâlik-i Osmaniyye dahilinde neşrolunan diğer gazeteler ise bu

komitenin nîm-resmî gazeteleridir.

Madde-2 Taşnak Komitesi'nin umûr-ı idaresini başlıca iki büyük hey’etle

tedkik ederler ve bunlar büro tabir olunur. Bürolar iki tanedir. Biri Dersaâdet'de

diğeri Erzurum'da: Bunlardan birincisi Amerika ve Avrupa ve Mısır

ve Anadolu'nun Küçük Asya tabir olunan kısmının teşkilatlarıyla meşguldür.

İkincisi ise Anadolu-i Şarkî ve Rusya ve Acemistan'da bulunan teşkilatları

idare eder.

Madde-3 Bürolardan sonra ikinci derecede bulunan Merkez Komitesi

tabir olunan hey’et vardır ki; bunlar her mahallerde bulunur ve kendilerine

201

civar şehir veyahud köylerde bulunan teşkilatları rabt ederler. Mesela Bursa

Teşkilatı Dersaâdet Merkez Komitesi'ne merbûtdur ve Merkez Komiteleri de

bürolara merbûtdurlar.

Madde-4 Teşkilât bulunan her bir şehir ve köyde umumî veyahud hususî

meclisler olur. Senede bir kendi merkez komitelerine merbût olan teşkilatlar

arasında bir umumî merkez meclisi akdolunur. Bu meclislerde merkeze

merbût bulunan teşkilatların terakkîsiyle meşgul ve Taşnaksüyun'un

umumî yani ehemmiyetli meseleleri hakkında ise birer beyânnâme kaleme

alınır. Bunlar komitenin umumî meclislerine arz olunur.

Madde-5 Umumî meclislerin toplanması için merkez komiteleri bürolara

arz-ı ihtiyac gösterirler ve iki veyahud üç veyahud her senede birer umumî

meclis toplanır. Bu umumî meclisler bürolardan gelen birer ve bütün merkez

komitelerin merkez meclislerinden intihâb olunan tekrar birer azâlardan

müteşekkildir. Bu umumî meclislerin yeri evvelce tayin olunur ve zannedersem

bir-iki senedir Anadolu-i Şarkî vilâyâtında bu umumî meclisler icra

olundu. Bu meclisler Taşnaksüyun'un umumî siyasetini tertib eder ve hem

de büroların azâlarını tayin eder. Aynı zamanda merkez meclisleri dahi merkez

komitelerin azâlarını tayin ederler.

Şu beyanâtdan Taşnak teşkilatının vaziyet-i umumiyesi bir yere kadar

anlaşılıyor. Vilâyât-ı sairece de bu noktalardan ta‘mîk-i tahkikât olunursa faideden

hâlî olamayacağından ifa-yı muktezâsı ma‘rûzdur. Fermân.

Fî 4 Temmuz sene [1]331

Hey’et-i Tahkikiye nâmına

Mehmed

Bursa Polis Müdürü

Mahmud

DH. EUM. 2. Şb, 9/31

141 DEVLET SİYASETİNİ İLGİLENDİREN HUSUSLARDA

İZİNSİZ YAYIN YAPILMAMASI

Trabzon'da çıkan Meşveret gazetesinde Ermenilerin geçici bir süre için

sürüldükleri şeklinde resmî bir beyannâme yayınlanması üzerine devlet siyasetini

ilgilendiren konularda gereksiz yere yayın yapılmamasının temini hususunun

çeşitli vilâyet ve mutasarrıflıklara bildirildiği

29 Temmuz 1915

202

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Erzurum, Adana, Bitlis, Haleb, Diyarbakır, Sivas,

Mamuretülarz, Van Vilâyetleri'yle Urfa, Canik, Maraş Mutasarrıflıkları'na

Trabzon'da münteşir Meşveret gazetesinde Ermeniler hakkında taraf-ı

vilâyetden neşrolunan resmî beyânnâmede dahile sürülen Ermenilerin bir

müddet-i muvakkate için teb‘îd edilmekde olduğu gösterilerek bu suretle Ermenilere

istikbal için bir hâzırlık hissi sokulduğu Başkumandanlık Vekâleti'-

nin iş‘ârından ve mezkûr beyânnâmenin mütâlaasından anlaşılmışdır. Bu kabîl

beyânnâmelerin neşrine lüzum görüldüğü takdirde yalnız intizamı ve ittihâz

edilen tedâbîrin hüsn-i cereyânını te’min edecek cihetlerin neşriyle iktifâ

olunarak hükûmet-i merkeziyenin malumât ve müsaadesi olmaksızın siyaset-i

devlet hakkında bî-lüzum ilânât ve neşriyâtdan sarf-ı nazar olunması lüzumu

ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 16 Temmuz sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54-A/181

142 URFA VE ZOR'A ERMENİ SEVKİ

Musul Vilâyeti'ne sevk edilecek Ermenilerin Van'da bulunan Rus kuvvetlerine

katılmaları muhtemel olduğundan geçici olarak Urfa ve Zor cihetlerine sevklerinin

uygun görüldüğü

31 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Diyarbakır ve Mamuretülaziz Vilâyetleri'ne

Musul vilâyeti dahiline sevkedilecek Ermenilerin Van cenûbunda bulunan

Rus kuvvetlerine iltihâkları muhtemel ve hareketlerini teshîl edeceği

203

cihetle bunların şimdilik Urfa ve Zor cihetlerine sevkleri münasib görülerek

keyfiyetin taraf-ı vâlâlarına yazıldığı Üçüncü Ordu Kumandanlığı'nın iş‘ârına

atfen Başkumandanlık Vekâleti'nden bildirilmişdir. Ona göre tevfîk-i hareket

olunması.

Fî 18 Temmuz sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54-A/198

143 ERMENİLERİN İSKÂN BÖLGELERİNE SEVKİ İÇİN YETERLİ

MİKTAR VASITANIN MÜLKÎ İDAREYE VERİLMESİ

Sevk edilecek Ermenilerin Zor, Musul ve Suriye'ye nakilleri için yeterli miktarda

vasıtanın mülkî idareye verilmesine dair İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyeti'nden

Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na çekilen telgraf

31 Temmuz 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

63

Şifre

Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na

Gerek vilâyât-ı şarkiyeden sevk edilip Haleb'de tecemmü‘ eden ve bu

kere dahil-i vilâyetdekilerin sevkiyâta başlanmasıyla bir kat daha peydâ-yı

kesâfet eden Ermenilerin mahal ve mıntıka-i iskâniyeleri olan Zor, Musul ve

Suriye vilâyâtına sevkleri vesâit-i kâfiyenin vücuduna ihtiyac messetdirmekde

olduğu ve halbuki vilâyet vesâit-i nakliyesi doğrudan doğruya cihet-i askeriyenin

emri altında bulunmakda olmasından bu bâbda cihet-i askeriyenin

muâveneti inzimâm etmedikçe ahali-i merkûmenin sevkleri gayr-ı kâbil olacağı

iş‘ârât-ı mahalliyeden anlaşılmakda olmasıyla bu bâbda icab eden muâ204

venetin ifa ve mikdar-ı kâfi vesâit-i nakliyenin cihet-i mülkiyeye tefrîk ve

tevdî‘i mütemennâdır.

Fî 18 Temmuz sene [1]331

Nâzır nâmına

DH. ŞFR, 54-A/200

144 16-60 YAŞLARI ARASINDAKİ ERMENİLERİN YURT

DIŞINA ÇIKIŞLARINA ENGEL OLUNMASI

16-60 yaşları arasındaki erkek Ermenilerin Osmanlı ülkesinden dışarı

çıkmalarına mâni olunması hakkında Dahiliye Nezâreti'nden çeşitli vilâyet ve

mutasarrıflıklara şifre telgraf

2 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 420

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Basra, Bağdad,

Beyrut, Hicaz, Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Suriye, Sivas, Trabzon,

Kastamonu, Konya, Mamuretülaziz, Musul, Van, Yemen Vilâyetleri'ne

Urfa, İzmit, Bolu, Canik, Çatalca, Zor, Asir, Karesi, Kudüs-i Şerif, Kale-i

Sultaniye, Menteşe, Teke, Kayseri, Karahisar-ı Sahib, İçel, Kütahya, Maraş,

Eskişehir, Niğde Mutasarrıflıkları'na Medine-i Münevvere Muhafızlığı'na

31 Mayıs sene [1]331 tarihli tebligâta zeyldir. Memâlik-i Osmaniyye'-

den harice gidecek zükûr Ermenilerden on altı ile altmış yaşları arasında bulunanların

azîmetlerinin men‘i Başkumandanlık Vekâlet-i Celîlesi'nden iş‘âr

buyurulmakla ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 20 Temmuz sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54-A/251

205

145 SİVAS'TAN SEVK EDİLECEK ERMENİLER

Fındıcak köyündeki olaylar sebebiyle Sivas'tan sevk olunacak Ermenilerin

Elbistan yoluyla Maraş'tan geçişlerinin uygun olmaması dolayısıyla başka bir

yoldan sevkleri

3 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Şifre

7

Sivas Vilâyeti'ne

C. 12/13 Temmuz sene [1]331. Oradan sevk olunacak dört bin hâneyi

mütecâviz Ermeni olduğu anlaşılmasına ve şu sırada Fındıcak karyesinde

hâdise zuhur etmesine binâen Sivas'dan sevk olunacak Ermenilerin Elbistan

tarîkıyla Maraş'dan mürûrları mahzurdan sâlim olamayacağı ve bunların herhâlde

diğer bir tarîkdan sevkleri lüzumu Maraş Mutasarrıflığı'ndan bildirilmişdir.

Ona göre iktizâsının ifası.

Fî 21 Temmuz sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54-A/220 Talat

146 KATOLİK ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMESİ

Kalan Katolik Ermenilerin sevk edilmeyerek nüfuslarının bildirilmesi

3 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 423 Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Diyarbakır, Sivas, Trabzon,

Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'yle Urfa, Canik, Maraş Mutasarrıflıkları'na

Kalmış olan Ermeni Katolikleri'nin sevk ve ihraclarından sarf-ı nazar

edilmesi, vilâyet/livâ nüfusları mikdarının iş‘ârı.

Fî 21 Temmuz sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54-A/252 Talat

206

147 ADANA, SİS VE MERSİN ERMENİLERİ'NİN SEVKİ

Daha önce sevkleri ertelenen Adana, Sis ve Mersin merkezlerindeki Ermenilerle

vilâyet dahilindeki diğer Ermeni köylerinin tamamen belirlenen bölgeye

sevk edilmesi ve sevkiyât hakkında bilgi verilmesi

4 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4916 Şifre

Maraş'da Adana Valisi İsmail Hakkı Bey'e

Evvelce te’hir-i sevkleri bildirilen nefs-i Adana, nefs-i Sis ve nefs-i

Mersin Ermenileri'nin ve vilâyet dahilinde kalan sair Ermeni kurâsının da

kâmilen ihracıyla tayin olunan menâtıka sevkleri ve sevkiyât neticesinden

malumât i‘tâsı.

Fî 22 Temmuz sene 1331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54-A/271

148 SEFERBERLİK MÜDDETİNCE ÜLKEYE GİRİŞ VE

ÇIKIŞLARIN DÜZENLENMESİ

Seferberlik süresince tarafsız devletler tebaasından olan kimselerin ülke

dışına çıkmalarına geri dönmemeleri şartıyla izin verilmesi, hangi tabiiyette olursa

olsun yabancıların girişlerine müsaade olunmaması

5 Ağustos 1915

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 6684

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

26 Haziran sene [1]331 tarih ve 5723 mahrem numaralı tezkire-i acizîye

zeylen ma‘rûzdur. Bî-taraf hükûmetler tâbii[ye]tini haiz Ermenilerden es207

bâb-ı zâtiye veya ticariye serdiyle dahilden harice gitmek isteyenlere seferberliğin

nihayetine kadar bir daha Memâlik-i Osmaniyye'ye girememek üzere

müsaade i‘tâsı ve haricden ise herhangi tâbiiyyetde olursa olsun kimsenin

dahile kabul olunmaması takarrur etmiş bulunmakla sefârât-i seniyyeye ona

göre emr u ta‘mimi menût-ı re’y-i fahîmâneleridir. Ol bâbda emr u fermân

hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 23 Temmuz sene [1]331

Başkumandan Vekili

Enver

HR. SYS, 2871/4_16

149 ADAPAZARI, İZMİT VE BAHÇECİK ERMENİLERİ'NİN SEVKİ

Tahliyesi kararlaştırılan Adapazarı, İzmit ve Bahçecik Ermenileri'nin yerlerinden

çıkarılması

9 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 47

Şifre

Müsta‘celdir

İzmit Mutasarrıflığı'na

Adapazarı, İzmit ve Bahçecik Ermenileri için bir hafta müddet tayini

ile bundan sonra sevkleri evvelce tebliğ edilmiş idi. Mezkûr tebligât ahkâmının

tatbiki ile bildirilen bu mahallerdeki Ermenilerin ilân olunan müddetin

inkızâsından sonra ihracları ve bazı lüzum-ı siyasiyeye binâen Adapazarlıların

bir kısmı evvelce çıkarıldığı anlaşılmasına nazaran orası içinde geri kalanlar

hakkında aynı suretle muamele ifası ile iş‘ârı.

Fî 27 Temmuz sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 54-A/340

208

150 ERMENİLERLE BİRLİKTE RUMLARIN DA SEVKİ

Ermenilerle birlikte Rumların da sevk edildiğine dair haberin tahkik edilerek

durumun bildirilmesi

9 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî

4965

Şifre

Eskişehir Mutasarrıflığı'na

İhrac olunan Ermeniler miyânında Rumların da sevk edildiği ve Ermeni

ailelerinin istasyonda toplatdırılarak sefil bir hâlde sevk olundukları istihbâr

edildi. Keyfiyetin tahkik ve iş‘ârı.

Fî 27 Temmuz sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 54-A/328

151 ERKEKLERİ OLMAYAN ERMENİ AİLELERİ İLE KÜÇÜK

ÇOCUKLARIN TEVZİİ

Erkekleri olmayan Ermeni ailelerinin büyük şehirlere dağıtılmaları uygun

olmayıp ancak kimsesiz çocukların ayrı ayrı Müslüman köylerine gönderilebileceği

9 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 4963

Şifre

Mahremdir

Haleb Valîsi Bekir Sami Bey'e

C. 15 ve 20 Temmuz sene [1]331. Erkekleri olmayan Ermeni aile ve

kadınlarının büyük şehirlere tevzî‘i münasib olamaz. Ancak küçük yaşda ve

209

bî-kes kalan kız ve erkek çocukları müteferrik suretde İslâm karyelerine

verilebilir.

Fî 27 Temmuz 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 54-A/325

152 NAKLEDİLEN ERMENİLERİN BORÇ VE ALACAKLARININ

DEFTERE KAYDI

Nakledilen Ermenilerin borç ve alacaklarının tesviyesine ait talimatnâme

gönderilmek üzere olduğundan bunların şimdilik hususi bir deftere kaydedilmesi

10 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Umum: 445

Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis,

Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Suriye, Sivas, Trabzon,

Mamuretülaziz, Musul, Van Vilâyetleri'yle, Urfa, İzmit, Canik, Zor, Karesi,

Kayseri, Karahisar-ı Sahib, Maraş, Eskişehir, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Mahâll-i âhara naklolunan Ermeni ahalinin müessesât-ı resmiye ve eşhâsa

olan düyûnâtıyla ahali-i merkûmenin bunlar zimmetindeki matlûbâtının

suret-i itfâ ve istîfâsı hakkında kaleme alınan talimâtnâme derdest-i irsâl bulunmuş

olduğundan bunların şimdilik defter-i mahsusuna kaydıyla dâyinlerin

te’mini lüzumu beyân olunur.

Fî 28 Temmuz sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54-A/368

210

153 NAKLEDİLEN ERMENİLERİN MENKUL MALLARININ

KORUNMASI

Yerleri değiştirilen Ermenilerin menkul mallarının ucuz fiyatla satılmış olduğu

haber alındığından, bu malların satışına dair anlaşmaların feshedilmesi ve

gerçek değeri üzerinden satılmasının sağlanması

11 Ağust5os 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Umum: 452 Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır,

Suriye, Sivas, Trabzon, Mamuretülaziz, Musul, Van Vilâyetleri'yle, Urfa,

İzmit, Canik, Zor, Karesi, Kayseri, Karahisar-ı Sahib, Maraş, Eskişehir,

Niğde Mutasarrıflıkları'na, Adana, Haleb, Maraş, Diyarbakır, Sivas,

Trabzon, Mamuretülaziz, Erzurum ve İzmit Emvâl-i Metrûke Komisyonu

Riyâsetleri'ne

Nakledilen Ermenilerin emvâl-ı menkûlelerinin pek ucuz elden çıkarıldığı

ve şuradan buradan toplanan erbâb-ı ihtikârın seyyi’e-i inhisârı olarak,

yok bahâsına satılarak ashâbının külliyyen mutazarrır olduğu istihbâr olunuyor.

Tahliye edilecek menâtıka yabancı ve şübheli ve mahiyeti mechûl hiçbir

kimsenin duhûl ve seyrine müsaade edilmemesi, gelmişler varsa derhal

ihracı.

Bunlardan ucuz mal almışlar varsa fesh-i bey‘ gibi tedâbîre müracaatla

kıymet-i asliyelerine ircâ‘ına gayret olunarak suret-i kat‘iyede menâfi‘-i

gayr-ı meşrû‘aya meydan verilmemesi.

Ermenilerin istedikleri eşyayı götürebilmelerine müsaade edilmesi.

Götürmeyecekleri eşyadan durmakla bozulan eşya ile havâyic-i zaruriyeden

olanların bi'l-müzâyede bey‘i.

Nakledilmemiş olan eşyadan durmakla bozulmayacakların ashâbı nâmına

muhafazası.

211

Emvâl-i gayr-ı menkûle îcâr ve rehin, vefâen ferâğ ve haciz gibi sahib-i

aslîsinin alâka-i mülkiyet ve tasarrufunu izâle etmeyecek ukûdâtın men‘i ve

bidâyet-i hicretden şimdiye kadar icra edilen ukûdâtın mefsûh addi.

Mukavelât ve ukûdât-ı muvâza‘akârâneye meydan verilmemesi.

Bey‘ ü ferâğ gibi muamelât-ı bey‘iyye-i kat‘iyeye müsaade edilmesi

ve ecânibin arazi ve emlâk iştirâsının men‘i iktizâ eder.

Fî 29 Temmuz sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54-A/388

154 İHTİDA EDEN VE AİLELER YANINA BIRAKILAN

ÇOCUKLARIN MİRAS İŞLEMLERİ

İhtida eden ve güvenilir kimseler yanına bırakılan çocukların şahsi mülklerinin

korunarak mûrisleri ölenlere hisselerinin verilmesi

11 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

Umum: 451

Şifre

Adana, Ankara, Erzurum, Bitlis, Haleb,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Suriye, Sivas, Mamuretülaziz,

Musul, Trabzon, Van Vilâyâtı'yla, İzmit, Urfa, Eskişehir, Zor, Canik,

Kayseri, Maraş, Karesi, Kale-i Sultaniye, Niğde, Karahisar-ı Sahib

Mutasarrıflıkları'na Adana, Haleb, Maraş, Mamuretülaziz, Diyarbakır,

Trabzon, Sivas-Canik, İzmit Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâsetleri'ne

İhtidâ eden veyahud izdivâc edenlerle berây-ı talim ve terbiye şâyân-ı

itimad zevât nezdine bırakılan çocukların emlâk-i zâtiyeleri ibkâ ve mûrisleri

vefat etmiş ise hisse-i irsiyeleri i‘tâ olunur.

Fî 29 Temmuz sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 54-A/382

212

155 HALEP VİLÂYETİ MERKEZ OLMAK ÜZERE ERMENİ

SEVKİNİN DEVAM ETTİĞİ

Ermeni sevkiyâtının devam ettiği, Halep Vilâyeti'nin dağıtım merkezi olarak

kabul edildiği, gelecek Ermenilerin izdihâmlarına meydan verilmeksizin tertip

edilen mahallere sevklerinin sağlanması gerektiği

13 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne ve Haleb Komisyon Riyâseti'ne

Ermeni sevkiyâtına el-ân devam edilmekdedir. Haleb vilâyeti merkez-i

tevzî‘ât ittihâz edilmişdir. Vilâyâtla bi'l-muhabere gelecek Ermenilerin mahâll-

i mürettebelerinin bi't-tayin izdihâm ve intizârlarına meydan verilmeksizin

doğrudan doğruya mahâll-i mürettebelerine sevki iktizâ eder.

Fî 31 Temmuz sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54-A/389

156 ERMENİLERİN İSKÂN BÖLGELERİNE GÖNDERİLMELERİ

Nakledilen Ermenilerin vilâyet veya livâ hududu haricine çıkarılmalarıyla

yetinildiğinden istasyonlarda büyük yığılmaların meydana geldiği, bunun önlenebilmesi

için Ermenilerin kafileler halinde sevk edilmelerinin ve bu kafilelerin erzak

ve diğer ihtiyaçlarının da memurlar tarafından karşılanması gerektiği

13 Ağustos 1915

213

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

Umum: 455

Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Hüdavendigâr,

Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Mamuretülaziz, Musul, Van Vilâyâtı'yla,

Urfa, İzmit, Canik, Zor, Karesi, Kayseri, Karahisar-ı Sahib, Maraş,

Eskişehir, Niğde Sancakları'na, Adana, Erzurum, Haleb, Canik, Sivas,

Mamuretülaziz, Diyarbakır, İzmit Emvâl-i Metrûke Komisyonları'na

Nakledilen Ermenilerin vilâyet veya livâ hududu haricine çıkarılmasıyla

iktifâ edildiği cihetle, şimendifer istasyonlarında günlerce tevakkuf ve intizârlarını

mûcib olarak izdihâma ve nakliyât-ı askeriyenin inkıtâ‘ına vilâyât-ı

mütecâvire dûçâr-ı müşkilât olmasına sebebi[ye]t verildiği anlaşıldığından

ba‘demâ nakledilecek Ermenilerin kafile kafile tertibleriyle mahâll-i mürettebe-

i iskâniyelerine merkez-i tevzî‘ ittihâz edilen Haleb'e kadar nakillerinin

güzergâh olan vilâyât ve elviye ile bi'l-muhabere te’mini ve nakledilen Ermenilerin

mevâkıf-ı askeriyede izdihâmlarına meydan verilmemesi ve kafilelere

memurîn-i mahsusa terfikiyle erzak ve saire ihtiyaclarının te’mini ve bu

hususda icab eden masârıfın Muhacîrin Tahsisâtı'ndan ifası iktizâ eder.

31 Temmuz sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 54-A/392

157 PROTESTAN ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMELERİ

Yerleri değiştirilmeyen Protestan Ermenilerin sevk edilmeyerek kalan nüfuslarının

bildirilmesi

15 Ağustos 1915

214

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5028

Şifre

Mahrem

Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya,

Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'yle, Urfa, İzmit, Canik, Karesi,

Karahisar-ı Sahib, Kayseri, Maraş, Niğde, Eskişehir Mutasarrıflıkları'na

Protestan mezhebinde bulunan Ermenilerden sevk olunmayanların sevkinden

sarf-ı nazar olunması ve vilâyet/livâ dahilindeki nüfusları ve kalan ve

sevk olunan mikdarının iş‘ârı.

Fî 2 Ağustos 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/20

158 ERMENİ MEBUS VE AİLELERİNİN İHRAÇ EDİLMEMESİ

Ermeni mebus ve ailelerinin ihraç edilmemelerine ilişkin çeşitli vilâyet ve

mutasarrıflıklara şifre telgraf

15 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5029

Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya,

Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'yle, Urfa, İzmit, Canik, Karesi,

Karahisar-ı Sahib, Kayseri, Maraş, Niğde, Eskişehir Mutasarrıflıkları'na

Ermeni mebûs ve ailelerinin ihrac edilmemeleri.

Fî 2 Ağustos 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/19

215

159 İSTANBUL'DAKİ FOTOĞRAFÇI PAPAZYAN'IN SEVKİNİN

ERTELENMESİ

İstanbul Bulgar Hastahanesi doktorlarından Nikolo'nun kayınpederi fotoğrafçı

Papazyan'ın sevkinin ikinci emre kadar ertelendiği

15 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5132 Şifre

Hüdavendigâr Vilâyeti'ne

İstanbul'daki Bulgar Hastahânesi etibbâsından Doktor Nikolo'nun kayınpederi

Ermeni milletinden fotoğrafçı Papazyan'ın iş‘âr-ı ahîre kadar te’hir-i

sevki.

Fî 2 Ağustos sene [1]331

Dahiliye Nâzırı nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 55/21

160 ASKER VE SUBAY AİLELERİNİN SEVK EDİLMEMELERİ

Asker, zâbit ve sıhhiye zâbitlerinin ailesinden olan Ermenilerin sevk edilmeyerek

yerlerinde bırakılmaları

15 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5030 Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır,

Sivas, Trabzon, Konya, Van Vilâyetleri'yle, Urfa, İzmit, Canik, Karesi,

Karahisar-ı Sahib, Kayseri, Maraş, Niğde, Eskişehir Mutasarrıflıkları'na

İhrac olunacak Ermenilerden asker, zâbitân ve zâbitân-ı sıhhiyye ailelerinin

bulundukları mahallerde bırakılarak ihrac edilmemeleri.

Fî 2 Ağustos 1331

DH. ŞFR, 55/18 Nâzır

216

161 ERMENİLERİN SEVKİNE DEVAM EDİLMESİ

Ermenilerin sevk edilecekleri yerler ve sevkin uygulanmasına ilişkin tebligat

Başkumandanlık tarafından Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na bildirileceğinden

eskisi gibi sevkiyâta devam olunması

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5076 Şifre

Haleb, Diyarbakır, Mamuretülaziz Vilâyetleri'ne ve Urfa Mutasarrıflığı'na

Ordu-yı Hümâyûn Başkumandanlığı'ndan Ermenilerin sevk edilecekleri

menâtık ile suret-i sevkleri hakkında Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na

tebligât ifa edileceğinden yine kemâ fi's-sâbık sevkiyâta devam olunması.

Fî 4 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/47

162 ANTALYA ERMENİLERİ'NİN SEVK EDİLMEMESİ

Nüfuslarının azlığı sebebiyle Antalya'daki Ermenilerin şimdilik ihraç edilmemeleri

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 23 Şifre

Antalya Mutasarrıflığı'na

C. 23 Temmuz sene [1]331. Nüfuslarının azlığına binâen oradaki Ermenilerin

ihracına şimdilik lüzum yokdur.

Fî 4 Ağustos sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 55/59

217

163 BİLECİK-MURATÇA'DAKİ ERMENİ ÇOCUKLARININ SEVK

EDİLMEMESİ

Bilecik civarında Muratça'da Almanya tebaasından Maria'nın nezâretindeki

çocukların sevk edilmemeleri

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5085

Şifre

Hüdavendigâr Vilâyeti'ne

Bilecik civarında Muradca'da Almanya tebaasından Maria Hoffman'ın

taht-ı nezâretinde bulunan Ermeni çocuklarının sevk olunmaması.

Fî 4 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/49

164 ŞİMENDİFERDE ÇALIŞAN MEMURLARLA DİĞER

AMELELERİN SEVK EDİLMEMELERİ

Ellerinde belgeleri bulunan şimendifer memurları ve amelelerin şimdilik

sevk edilmemelerine dair çeşitli vilâyet ve mutasarrıflıklara şifre telgraf

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5076(?) Şifre

Adana, Ankara, Aydın, Beyrut, Haleb, Hüdavendigâr, Suriye,

Konya [Vilâyetleri'yle], Urfa, İzmit, Zor, Karesi, Kudüs-i Şerif,

Karahisar-ı Sahib, Eskişehir, Niğde, Kütahya Mutasarrıflıkları'na

Şimendiferde müstahdem Ermeni memurlarıyla amele ve müstahdemîn-

i saireden yedlerinde hizmetlerine aid vesika olanların aileleriyle birlikde

şimdilik sevklerinden sarf-ı nazar olunması ve bunların mikdarının inbâsı.

Fî 4 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/48

218

165 ÖKSÜZHANEDEKİ ÖĞRETMEN VE ÇOCUKLARIN SEVK

EDİLMEMELERİ

Öksüzhanedeki öğretmen ile çocukların şimdilik yerlerinde kalabileceklerine

dair Sivas Vilâyeti'ne şifre telgraf

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5077

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

C. 2 Ağustos [1]331. Öksüzhâne'deki muallime ve çocukların şimdilik

orada kalmalarında be’s olmadığı.

Fî 4 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/42

166 HARUNİYE YETİMHANESİNDEKİ ÇOCUKLARA

İLİŞİLMEMESİ

Haruniye nahiyesi Alman misyonerleri yetimhanesindeki Ermeni çocuklara

dokunulmaması

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5087

Şifre

Adana Vilâyeti'ne

Haruniye nahiyesindeki Alman misyonerlerinin eytâmhânesindeki Ermeni

çocuklarına ilişilmemesi.

Fî 4 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/43

219

167 YOZGAT'TAN ÇEKİLEN TELGRAFTAKİ KONUNUN

ARAŞTIRILMASI

Yozgat'taN Santik Çogozcıyan imzasıyla çekilen telgrafın incelenerek,

bunların eşlerine ne olduğunun bildirilmesi

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 52 Şifre

Ankara Vilâyeti'ne

Santik Çogozcıyan imzasıyla Yozgad'dan çekilen 30 Temmuz sene

[1]331 [tarihli] telgrafnâme kopyasının celb ve mütâlaasıyla bunların zevcleri[

ne] ne olduğunun inbâsı.

Fî 4 Ağustos sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 55/63

168 BİTLİS VE MUŞ ERMENİLERİ'NİN SEVKİ

Bitlis ve Muş Ermenileri'nin belirlenen yerlere sevkleri Başkumandanlığa

bildirildiğinden gereğinin yapılması

17 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 43 Şifre

Bitlis Vilâyeti'ne

Bitlis ve Muş Ermenileri'nin mevâki‘-i malumeye tesrî‘-i sevkleri lüzumu

Başkumandanlık Vekâleti'nden bildirilmişdir. Ona göre iktizâsının ifa

ve inbâsı.

Fî 4 Ağustos sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 55/55

220

169 TAŞNAK KOMİTESİ'NDEN ARTİN BEYAZYAN EFENDİ'NİN

DİVAN-I HARB-İ ÖRFÎ'YE GÖNDERİLMESİ

Bursa Düyûn-ı Umumiye Harîr Kontrol Memuru Artin Beyazyan Efendi'nin

Taşnak İhtilâl Komitesi'nden olduğu ve Dersaâdet-Bursa arasında haberleşmeyi

sağladığı anlaşıldığından Divan-ı Harb-i Örfî'ye gönderildiği

17 Ağustos 1915

Hüdavendigâr Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Hususî: 687

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti'nden muharreren vârid olan 18 Temmuz

sene [1]331 tarihli ve 391 numaralı tahrirât-ı aliyye-i nezâret-penâhîlerine

cevabdır. Bursa Düyûn-ı Umumiye Harîr Kontrol Memuru Artin Beyazyan

Efendi'nin Taşnak İhtilâl Komitesi'ne mensub olduğu ve Dersaâdet-Bursa

arasında komitenin muhaberât-ı mühimmesini tebliğ ve tebellüğ etmekde

bulunduğu bi't-tahkik anlaşılmasına mebnî devletçe muzır millî gâyeler takib

ve te’minine çalışmakla şübheli tanınanlardan olup mahallerinde ikametlerinde

mahzur görülen Ermenilerle beraber merkûmun Orhaneli kazasına ve ahîren

oradan da diğerleriyle Bandırma Divan-ı Harb-i Örfîsi'ne gönderildiği

Polis Müdüriyeti'nden ifade kılınmışdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men

lehü'l-emrindir.

Fî 6 Şevval sene [1]333 ve fî 4 Ağustos sene [1]331

Hüdavendigâr Valisi nâmına

Mektubcu

(Mühür)

DH. EUM. 2. Şb, 10/24

221

170 HARPUT AMERİKA KONSOLOSLUĞU'NDA BULUNAN

ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMELERİ

Harput Amerika müessesâtında ve Amerika Konsoloshânesi'nde bulunan

Ermenilerin yerlerinde bırakılmaları

18 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 5109

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

Harput Amerika müessesâtında ve Amerika Konsoloshânesi'nde bulunan

Ermenilerin orada alıkonulması.

Fî 5 Ağustos sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/97

171 İHTİDA EDEN ERMENİ KIZLARININ EVLENDİRİLMELERİ

İhtida eden Ermeni kızlarının herhangi bir suistimale meydan verilmeden

Müslümanlarla evlendirilmelerinin uygun olduğu

18 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 5112

Şifre

Bizzat hallolunacakdır

Niğde Mutasarrıflığı'na

Ermeni kızlarından ihtidâ edenlerin suistimâle kat‘iyyen meydan verilmemek

şartıyla İslâmlara tezvîci münasibdir.

Fî 5 Ağustos sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/92

222

172 KÜTAHYA'YA GELEN ERMENİLERİN HALEP'E SEVKİ

Kütahya'ya gelen Ermenilerin Halep'e sevk edilerek gerekli masrafların

Muhacîrin Tahsisatı'ndan ödenmesi

19 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

8 Şifre

Kütahya Mutasarıflığı'na

C. 28 Temmuz sene [1]331. Kütahya'ya gelen Ermenilerin cümlesi Haleb'e

sevk edilecekdir. Bunlar için ihtiyar oluna[cak] her türlü masârıf Muhacirîn

Tahsisâtı'ndan te’diye edilecekdir ve yüz bin kuruşluk havalenâme derdest-

i irsâldir.

Fî 6 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

DH. ŞFR, 55/106 (İmza)

173 MEMURLARIN ERMENİLERDEN EV SATIN ALABİLECEĞİ

Memurların, gerçek değeri üzerinden ve peşin para ile Ermenilerden ev

alabilecekleri

19 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

94 Şifre

Hüdavendigâr Vilâyeti'ne

C. 4/5 Ağustos sene [1]331. Memurîn, fiyat-ı hakikiyesiyle ve peşin

para ile Ermenilerden hâne satın alabilirler.

Fî 6 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

DH. ŞFR, 55/107 (İmza)

223

174 NAKLEDİLEN ERMENİLERİN ALACAK VE BORÇLARI

Nakledilen Ermenilerin borç ve alacaklarının ödenmesine dair talimatnâme

gelene kadar alacaklarının kaydıyla yetinilmesi ve mallarının koruma altına

alınarak, bozulabilir eşya ile hayvanlarının açık artırma ile satılması gerektiği

19 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

70

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 5 Ağustos sene [1]331. Ermenilere aid matlûbât ve düyûnâtın suret-i

ifa ve itfâsı hakkında tanzim edilen talimâtnâmenin vürûduna kadar kimlerin,

kimler zimmetinde, neden dolayı alacakları olduğunun kaydıyla ve ashâb-

ı matlûbun te’miniyle iktifâ edilerek emvâlin muhafazası ve yalnız, durmakla

bozulacak eşya ile hayvanâtın bi'l-müzâyede bey‘i muktezîdir.

Fî 6 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 55/104

175 NAKLEDİLEN ERMENİLERİN BORÇLARI

Nakledilen Ermenilerin menkul ve gayr-ı menkul mallarının satılarak borçlarının

ödenmesi ve kalan meblağın sahiplerine iadesi hakkındaki kanunun neşredilmek

üzere olduğu; söz konusu mallar ile hazinenin hukukunu korumak

amacıyla gidenlerden alacağı olan kişilerle alacak miktarını gösteren cetvellerin

hazırlanması

24 Ağustos 1915

224

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyeti

İstatistik Şubesi

Umum: 485 Şifre

Adana, Erzurum, Ankara, Bitlis, Haleb, Diyarbakır,

Hüdavendigâr, Sivas, Trabzon, Mamuretülaziz, Konya Vilâyâtı'yla,

İzmit, Eskişehir, Urfa, Canik, Karesi, Kayseri, Karahisar-ı Sahib,

Niğde, Maraş Mutasarrıflıkları'na, Adana, Haleb, Sivas, Mamuretülaziz,

Diyarbakır, Canik, İzmit, Karesi Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâsetleri'ne

Nakledilen Ermenilerin emvâl-i menkûle ve gayr-ı menkûlelerini bedel-

i misliyle iştirâ ve istimlâk ile esmân-ı bâliğasından düyûnât-ı mahkûmeleri

te’diye edildikden sonra mütebâkîsinin ashâbına iadesi devletçe takarrur

etmiş ve bu bâbda bir kanun-ı mahsus da derdest-i neşr bulunmuş olduğundan

hükûmete intikal etmiş olan emvâl ve emlâk-i mezkûrenin muhafaza ve

hukuk-ı hazinenin vikâyesi ve gidenler hakkında vuku bulacak deyn ve ayn

müdde‘ayâtı bilâhare tasfiye edilmek üzere şimdilik nev‘ ve mikdar-ı müdde‘

â ile müdde‘î ve müdde‘â aleyhin esâmîsini mübeyyin cedvellerin ihzârı.

Fî 11 Ağustos sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/184

176 SEVKİYÂTIN ZAHİRE NAKLİNİ AKSATMAMASI

Ermenilerin sevkinin İstanbul'a zahire nakliyesini aksatmayacak şekilde

düzenlenmesi

24 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İdare-i Umumiye-i Dahiliye Müdüriyeti Şifre

Ankara ve Konya Vilâyetleri'ne

Ermeni sevkiyâtının İstanbul'a zahîre irsâlâtına mâni olmayacak suretde

tertib ve tanzimi.

Fî 11 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

DH. ŞFR, 55/186 (İmza)

225

177 TİREBOLU ERMENİLERİ'NİN SEFERBERLİKTEN

İTİBAREN TUTUMLARI

Tirebolu Ermenileri'nin, seferberliğin ilanının ardından askere gitme ve silahların

teslimi konularında ihmalkâr davrandıkları, vilâyet dahiline sevkleri sırasında

da kasaba papazının kışkırtmasıyla yangın çıkararak Müslüman ahaliye

saldırdıkları

28 Ağustos 1915

Trabzon Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Tirebolu Kaymakamlığı'nın

15 Ağustos sene [1]331 ve 373 numaralı şifre mahlûlüdür.

C. 13 Ağustos sene [1]331 tarih ve 1123 şifreye: Kazamızda seferberlikden

beri Ermeniler tarafından vuku‘a getirilen vekâyi‘ şunlardır:

1- Kaza Ermenilerinin hiçbirisi hüsn-i rızalarıyla askere gitmeyip cebren

gönderilenlerin de ya kâffesi firar ve hânelerinde saklandıkları hâlde hiçbir

Ermeni tarafından gelip ihbar olunmamışdır.

2- Ermenilerden mevcud silahları taleb olunup kendilerinde hiçbir silah

bulunmadığını te’min etdikleri hâlde bi't-taharrî yirmi yedi esliha-i memnû‘

a ve on altı revolver ve iki aded kurşun dökmeye mahsus alet elde edilmiş

ve elde edilememiş birçok eslihayı dahi gizledikleri hissedilmişdir. Bu silahlar

kâmilen cihet-i askeriyeye teslim olunmuşdur.

3- Ermenilerin dahil-i vilâyete sevklerine teşebbüs edildiği zaman kasaba

Ermeni papasının teşvikiyle Tirebolu kasabasını kâmilen yakmak ve

ahali-i İslâmiye'den birçoklarını katletmek üzere kasaba Ermenileri ittifâk

ederek kendi hânelerini ihrâk ve bundan hâsıl olan kargaşalıkdan istifade

ederek İslâmların üzerine hücum etmeğe teşebbüs etmişlerse de bu hâl vaktiyle

haber alınarak ittihâz olunan tedâbîr sayesinde Ermeni papasından mâadâ

Ermeniler hemen kışlaya sevk olunduğundan yalnız mezkûr papas hânesinden

…den beri sakladığı üç tane yabancı vasıtasıyla kapılarını sed ve

hâneye ateş vererek söndürmeye gelen jandarma ve ahali üzerine isti‘mâl-i

silah ederek hânenin kâmilen yanmasına ve bundan sirayet ederek beş İslâm

226

hânesinin dahi kâmilen ihrâkına sebebiyet vermiş oldukları ve bundan başka

dahil-i kazada vekâyi‘ olmadığı ma‘rûzdur.

Aslına mutâbıkdır.

(Mühür)

DH. EUM. 2. Şb, 68/57

178

SEVK EDİLEN ERMENİLERE AİT EMVÂL-İ METRÛKEDEN

TEMEL İHTİYAÇLARLA İLGİLİ EŞYALARIN AÇIK

ARTIRMA İLE SATIŞI

Sevk edilen Ermenilere ait emval-i metrukenin hükümet adına idare ve

muhafazasının bazı yerlerde temel ihtiyaçların sağlanmasına engel teşkil ettiği,

temel ihtiyaçlarla alâkalı olup dışarıdan tedarik imkânı bulunmayan eşyaların talimatnâmede

yazılı madde ve açıklamalar çerçevesinde açık artırmayla satışının

uygun görüldüğü

29 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

Umum: 502

Şifre telgrafnâme

Adana, Erzurum, Ankara, Bitlis, Canik, Haleb, Hüdavendigâr,

Sivas, Trabzon, Diyarbakır, Mamuretülaziz, Konya Vilâyâtı'yla Urfa,

Eskişehir, İzmit, Karesi, Kale-i Sultaniye, Maraş, Niğde, Karahisar-ı Sahib

Mutasarrıflıkları'na Hüdavendigâr, Adana, Haleb, Sivas, Canik, Diyarbakır,

Erzurum, Mamuretülaziz, Karesi Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâsetleri'ne

Ermenilerin nakil ve sevki ile emvâl-i metrûkelerinin hükûmet nâmına

idare ve muhafazası bazı mahallerde havâyic-i zaruriyeden olan eşyanın tedarikini

dûçâr-ı işkâl eylediği müstebân olmakda ve ahali-i merkûmenin emvâl-

i metrûkeleri arasında havâyic-i zaruriyeye ta‘alluk eden bu gibi eşyanın

mevcudiyeti hâlinde ahalinin dûçâr-ı müzâyaka olmaları caiz görülememekde

olduğundan mevcud emvâl-i metrûke miyânında havâyic-i zaruriyeye müte‘

allik olup da haricden başka bir suretle tedariki imkânı mevcud olmayan

227

eşya ve sairenin talimâtnâmede muharrer mevâd ve izahât dairesinde bi'l-müzâyede

bey‘i muvâfık görülmüşdür.

Fî 16 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 55/330

179 ERMENİLERİN SEVKİYÂTINDA GÖZETİLMESİ GEREKEN

GAYE VE ESASLAR

Ermenilerin, hükümet aleyhinde çalışmalarına engel olunmak için sevk

edildikleri, belirlenenler dışındakilerin sevk edilmemeleri, masraflarının Muhacirîn

Tahsisatı'ndan sağlanması ve kafilelerin korunması için gerekli tedbirlerin alınarak

bunlara saldıranların şiddetle cezalandırılmaları

29 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Hüdavendigâr, Ankara, Konya, İzmit, Adana,

Maraş, Urfa, Haleb, Zor, Sivas, Kütahya, Karesi, Niğde,

Mamuretülaziz, Diyarbakır, Karahisar-ı Sahib, Erzurum, Kayseri'ye

Ermenilerin bulundukları mahallerden ihraclarıyla tayin olunan menâtıka

sevklerinden hükûmetçe muntazar olan gâye bu unsurun hükûmet aleyhine

teşebbüsât ve faaliyetde bulunamamalarını ve bir Ermenistan hükûmeti

teşkili hakkındaki âmâl-i milliyelerini takib edemeyecek bir hâle getirilmelerini

te’min esasına ma‘tûf olup, efrâd ve eşhâs-ı ma‘sûmenin imhası olmadığı

için sevkiyât esnasında kafilelerin masûniyet-i hayatiyelerine ve Muhacirîn

Tahsisâtı'ndan sarfiyat icrasıyla iâşelerine aid her türlü tedâbîrin bi'l-etraf

istikmâli ve yerlerinden çıkarılıp derdest-i sevk bulunanlardan mâadâ kalan

Ermenilerin yerlerinden çıkarılmaması ve tebliğ-i sâbık vechile asker aileleriyle

ihtiyac nisbetinde sanatkâr ve Protestan ve Katolik Ermenilerin sevk

olunmaması hükûmetçe suret-i kat‘iyede mültezemdir. Kafilelere taarruza ve

228

bilhassa gasb ve hiss-i hayvanîlerine mağlub olarak gasb ve hetk-i ırza ictisâr

edenlerle bunlara ön ayak olan memurîn ve jandarmalar hakkında bilâ-terâhî

derhal takibât-ı kanuniyeye tevessül olunarak şiddetle te’dîbleri ve memurînden

bu kabîl eşhâsın hemen azilleriyle Divan-ı Harblere teslimi ve isimlerinin

inbâsı ve bu kabîl vekâyi‘in tekerrüründen vilâyet/livânın mes’ul tutulacağı

beyân olunur.

Fî 16 Ağustos sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 55/292

180

ERMENİ ÇETELERİNİN MÜSLÜMAN KÖYLERİNE

TECAVÜZLERİNE ENGEL OLUNMASI İÇİN

TEDBİRLER ALINMASI

Jandarma kuvvetlerinin Yalova ve İzmit bölgesindeki köylere saldıran Ermeni

çetelerini tenkilde sorumsuz davrandıkları, İzmit Mutasarrıflığı'na gerekli

takibatın yapılması için alay kumandanını hemen bölgeye göndermesi emrinin

verildiği, ayrıca bu meselede kusuru görülen görevlilerin cezalandırılacağı

29 Ağustos 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 114

Şifre

Bursa Vilâyeti'ne

Alınan malumât-ı mevsûkaya nazaran Bursa Ermeni firarîlerinden müsellah

çeteler Yalova ve İzmit havalisine sarkarak oralarda kurâ-yı İslâmiye'-

ye tecavüz ediyorlar. Bunların emr-i tenkîlinde vilâyet jandarma kuvvetinin

henüz işi benimsemeyerek ibrâz-ı faaliyet etmeleri mûcib-i teessüfdür. Alay

kumandanının hemen oralara i‘zâmıyla takibât-ı şedîde icrası için İzmit Mutasarrıflığı'na

evâmir-i lâzıme i‘tâ kılınmışdır. Ermeni çetelerinin nihayet bir

hafta zarfında kâmilen tenkîl ve istîsâli nezâretçe kati‘yyen matlûb olduğundan

icab ederse bizzat mülhakâta azîmet edilerek behemehâl vekâyi‘e niha229

yet verdirilmesi ve bu bâbda kusur ve tekâsülleri görülen memurînin dûçâr-ı

mücâzât edilmesi mukarrer bulunduğu suret-i kati‘yede beyân ve peyderpey

takibât hakkında i‘tâ olunacak malumâta intizâr olunur.

Fî 16 Ağustos sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 55/296

181 BURSA VE KAYSERİ'DE İHTİLÂL KIŞKIRTICILIĞINDA

BULUNAN ERMENİLERİN CEZALANDIRILDIĞI

Bursa Umurbey'den Karabet oğlu Simyon Seferyan'ın Ermeni fesat cemiyeti

üyesi olduğu için Bandırma Divan-ı Harbi'nde yargılanarak 8 yıl kalebendlik

cezasına mahkum edildiği, Kayseri Ermeni Murahhasası Hasrof Efendi'nin de

Ermenileri ihtilâle teşvik ettiği için Kayseri Divan-ı Harbi tarafından idama mahkum

edildiği, ancak cezasının padişah iradesiyle müebbed kürek mahkumiyetine

çevrildiği

31 Ağustos 1915

Hüdavendigâr Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Numara

Umumî: 3449

Hususî: 425

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Şübheli eşhâs miyânında tevkif olunarak bi't-taharrî hânesinde zuhur

eden evrak ile beraber Bandırma Divan-ı Harb-i Örfîsi'ne sevk edilen Bursa'-

nın Umurbey Mahallesi'nden Karabet oğlu Simyon Seferyan'ın Ermeni cemiyet-

i fesadiyesine dahil bulunduğu bi'l-muhakeme sâbit olarak sekiz sene

kalebend edilmesine karar verildiğinden keyfiyetin vilâyet gazetesiyle ilânı

hakkında Divan-ı mezkûr riyâsetinden vârid olan 24 Mayıs sene [1]331 tarihli

ve iki yüz dört numaralı tahrirât sureti leffen takdim kılındı. Karar-ı mez230

kûr ile mukarrerât-ı mümâsilenin vilâyet gazetesiyle neşri caiz olup olmadığının

inbâ buyurulması bâbında emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 29 Receb sene [1]333 ve fî 30 Mayıs sene [1]331

Hüdavendigâr Valisi

(Mühür)

**

Hüdavendigâr Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Bandırma Divan-ı Harb-i Örfî Riyâseti'nin

fî 24 Mayıs sene [1]331 tarihli ve 204 numaralı tahrirâtı suretidir.

Yedinde derdest edilen evrak ile Ermeni cemiyet-i fesadiyesine dahil

olduğu bi'l-muhakeme sâbit olan Bursa'nın Umurbey mahallesinden Fransız

ve İngiliz Sigortaları Vekili Karabet oğlu Simyon Seferyan'ın sekiz sene kalebend

edilmesine Bandırma Divan-ı Harb-i Örfîsi'nden karar verilmiş olmakla

vilâyet gazetesiyle ilânına emir buyurulması.

**

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 13718

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti'ne

Kayseri Ermeni Murahhasası olup Kayseri Divan-ı Harbince idama

mahkum edilen ve 25 Haziran sene [1]331 tarih ve 404 numaralı Beşinci Kolordu

Kumandanlığı Vekâleti'nin tahrirâtıyla Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

evrakı takdim kılınan Hasrof'un cinayât-ı müte‘addidesi hakkındaki tafsilâtın

evrak-ı hükmiyesinden çıkarılarak muhtasaran iş‘âr ve irsâline emir buyurulması

mercûdur.

Fî 26 Temmuz sene [1]331

Karargâh-ı Umumî

İstihbarât Şubesi Müdürü

Erkân-ı Harb Binbaşı

**

231

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Evrak Umumî Numarası: 35

Kalem numarası: 5311

Tarih: 15 Ağustos sene [1]331

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

İdama mahkum edilen Kayseri Ermeni Murahhasası Hasrof'un cinayât-ı

müte‘addidesi hakkındaki tafsilâtın evrak-ı hükmiyesinden çıkarılarak irsâli.

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kayseri

C. 15 Ağustos sene [1]331 tarih ve 531 numaralı şifre. Murahhas Hasrof

Efendi'nin piskoposluğunun Eçmiyazin Katogikosluğu tarafından takdîs

olunması bahanesiyle seferberlik zamanında Rusya'ya gidip Memâlik-i Osmaniyye'deki

Ermenilerle Rusya'daki Ermeniler arasında Hükûmet-i Osmaniyye

aleyhine bir hareket-i müştereke vücuda getirmek için çalışdığı ve buraya

avdetinde kilisede verdiği nutuklarda Rusya'nın Ermenilere zahîr olduğunu

ve harb neticesinde Ermenilerin hukukunu muhafaza edeceğini ahaliye

iblâğ etmek suretiyle müstakil Ermeni beyliği teşkil etmek gâyesine vusûl için

bura Ermenilerini ihtilâle teşvik ve harekât-ı isyaniyeye teşcî‘ zemininde telkinât-

ı mefsedetkârânede bulunduğu ve zâhire çıkarılan tertibât-ı ihtilâliyeden

tamamen malumâtdâr olup hey’et-i ihtilâliyeyi idare edenlerin başlıcalarından

olduğu edille ve emârât-ı kanuniye ile bu bâbda istimâ‘ olunan şâhidlerin şehâdeti

kendisinin mü’evvelen vâki olan ikrârıyla derece-i sübûta vâsıl olmuş

olması ve a‘zamî cürüm itibarıyla hareketinin tevâfuk etdiği Mülkiye Ceza

Kanunu'nun elli dördüncü maddesinin zeyline tevfîkan Divan-ı Harb-i Örfîce

salben idamına karar verilmiş olduğu Divan-ı Harb'in tedkik olunan evrak-ı

hükmiyesi müfâdından anlaşılmış ve hükm-i vâkı‘ın ahîren Meclis-i Vükelâ

kararıyla müebbeden kürek cezasına tebdiline irâde-i seniyye-i hazret-i Padi232

şahî şeref-sâdır olmuşdur. Divan-ı Harb kararıyla idam olunan Taşnak Komitesi

Kayseriye Şubesi Reisi Vişabyan Kigork'un hapishâneden mûmâileyh

murahhasaya yazıp ele geçen bir mektubunda dahi kendilerini kurtarmak için

çalışması ve aksi takdirde murahhasa lâkayd kalacağını kendi tertib ve teşvikini

de hükûmete ifşâ edeceğini makam-ı tehdidde serd etmesi murahhasanın

bu tertibâtda derece-i müdahalesini gösterir. Gerçi merkûm Vişabyan inde'l-isticvâb

mektubunun asılsız ve sarîhan murahhasayı kurtarmak maksadıyla yazılmış

olduğunu söylemiş ise de asılsız olmak lâzım gelse bununla murahhasanın

tehdid edilmiş olmayacağı tabiî olmakla bu mektub alâkasını irâeye

kâfi görülmüşdür.

Fî 18 Ağustos sene [1]331

Mutasarrıf

Zekâi

DH. EUM. 2. Şb, 10/58

182 ÇANKIRI'YA SÜRGÜN EDİLEN ERMENİLER HAKKINDA

YAPILAN İŞLEMLER

Çankırı'da sürgünde bulunan Ermenilerin isimleri ile haklarında yapılan

işlemleri gösteren defterin Kastamonu Valiliği tarafından Dahiliye Nezâreti'ne

gönderildiği

31 Ağustos 1915

Kastamonu Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Aded: 481

Hulâsa: Çankırı'daki menfî

Ermeniler hakkında

Mahremdir

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

6 Ağustos sene [1]331 tarihli ve dört yüz kırk üç numaralı şifre telgrafnâme-

i acizîye zeyldir.

233

Çankırı'da bulunan Ermenilerin esâmîsiyle ahz u telakki edilen evâmir-i

aliyye-i nezâret-penâhîleri mûcebince haklarında icra edilen muameleyi mübeyyin

Çankırı Mutasarrıflığı'ndan gönderilen meşrûh defter leffen takdim ve

tisyâr kılınmış olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 20 Şevval sene [1]333 ve fî 18 Ağustos sene [1]331

Kastamonu Valisi

(Mühür)

**

ÇANKIRI'DA MENFÎ UMUM ERMENİLERİN CEDVELİDİR.

Fî 9 Ağustos sene [1]331

ESÂMÎ MÜLÂHAZÂT

Puzant Keçyan

Yervant Tolayan

Karabet Keropeyan

Zara Ba[r]dizbanyan

Agop Nargileciyan

Vahram Torkomyan

Komidas Vartabet

Rafael Karagözyan

Fî 26 Nisan sene [1]331 tarihinde afv olunarak

Dersaâdet'e gitmişlerdir.

Zara Mumcuyan

Fî 14 Mayıs sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Dersaâdet'e gitmişdir.

Karabet Sarrafyan

Fî 14 Mayıs sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Ankara'ya gitmişdir.

Leon Ba[r]dizbanyan

Fî 17 Mayıs sene [1]331 tarihinde Ayaş'a

gönderilmek üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişdir.

Hayik Hocasaryan

Agop Topçuyan

18 Mayıs sene [1]331 tarihinde serbest olarak

Dersaâdet'e gitmişdir.

Hayik Tirakyan

Fî 26 Mayıs sene [1]331 tarihinde Ayaş'a

gönderilmek üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişdir

Doktor Haçik Bogosyan

Fî 9 Haziran sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Ankara'ya gitmişdir.

Agop Beyleryan

Vartanes Papasyan

16 Haziran sene [1]331 tarihinde serbest

olarak Dersaâdet'e gitmişdir.

İstepan Tataryan

Fî 18 Haziran sene [1]331 tarihinde Kayseri'-

ye gitmek üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişdir.

234

ESÂMÎ MÜLÂHAZÂT

Nişan Kalfayan

Armenak Kantarcıyan

Melkiset Bükciyan

Misak Serkis Cevahirciyan

Armenak Topcuyan

Bağnak Ba[r]dizbanyan

Aram Kalender

Hayik Zambecyan

Manuk Basmacıyan

Bedros Yovanyan

Karnik İnciciyan

Avadis Zarifyan

Fî 28 Haziran sene [1]331 tarihinde serbest

olarak Dersaâdet'e gitmişlerdir.

Fî 16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi

numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.

Avadis Barsamyan

Doktor Kirkor Celalyan

Asador Manyasyan veled-i Haçik

Karabet Beyleryan

Parsih Denyamyan

Bedros veled-i Manuk

Fî 28 Haziran sene [1]331 tarihinde serbest

olarak Dersaâdet'e gitmişlerdir.

16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi numaralı

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.

Ohannes Mardiros Arslanyan

Yervant veled-i Vahan Surenyan

Agop Ohannes Asaduryan

Arşak veled-i Mardiros Muradyan

Parnak veled-i Kigork Merhanyan

Mardiros veled-i Ohannes Yazıcıyan

Afrik Serkis Keresteciyan

Fî 28 Haziran sene [1]331 tarihinde Zor'a

sevk edilmek üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişlerdir.

Fî 16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi

numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince

Ovakim veled-i Harutyun veled-i

Agabegyan

Dikran Hamparsum Bogbelyan

Arsen Agop Sedefciyan

Dikrail veled-i İsrail

Kirkor Mardik Taşçıyan

Haçik veled-i Agop

Yerevun veled-i Ağya

Hrant veled-i Mıkır

Arşak Mıkırdıç Huşuryan

Arşak Karabet Arakelyan

Mihran veled-i Agop Keçeciyan

Vahan Arşak Çarıkcıyan

Serab veled-i Margos Tunyan

Leon veled-i Ağya

Fî 28 Haziran sene [1]331 tarihinde Zor'a

sevk edilmek üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişlerdir.

Fî 16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi

numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.

235

ESÂMÎ MÜLÂHAZÂT

Frangül veled-i Artin

Aram Karabet Gedikyan

Zenob Karabet Avakyan

Artin (nâm-ı diğer Koçu) veled-i

Haçator Arzumyan

Kunduracı Manuk Mikail Boracıyan

Ohannes Bedros Haci Hamparsumyan

Manuk veled-i Kirkor

Sahak veled-i Karekin

Ohannes Der Davidyan

Manuel Karakeşişyan

Ohannes Artin Hanesyan

Serkis Keçeciyan

Kurukahveci Kirkor Hazar Celalyan

Serope Semerciyan

Mıgırdıç Avadis

Agyos Taşçıyan

Leon Rakıcıyan

Parsih Deveciyan

Serkis Bağdasar

Mikael Şerbetciyan nâm-ı diğeri Mike

Kigork

[Fî 28 Haziran sene [1]331 tarihinde Zor'a

sevk edilmek üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişlerdir.

Fî 16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi

numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.]

Karabet veled-i Takovor Hayrabetyan

Armenak veled-i Bogos Sıvacıyan

Kirkor veled-i Ohannes Agobof

28 Haziran sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Ankara'ya gitmişlerdir.

16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi numaralı

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.

Samuel Tamucuyan

28 Haziran sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Ankara'ya gitmişdir.

Fî 16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi

numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.

Armenak Parsihyan

Leonik Serkis Der İstepanyan

Yeznik veled-i Artin

Asador Serkis Arseniyan

Serkiz Kirkor Şahinyan

Fî 28 Haziran sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Ankara'ya gitmişlerdir.

Fî 16 Haziran sene [1]331 tarih ve on yedi

numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-

i aliyyesi mûcebince.

Milkon Gülistanyan

2 Temmuz sene [1]331 tarihinde serbest olarak

Dersaâdet'e gitmişdir.

Mosis Bedrosyan

18 Temmuz sene [1]331 tarihinde mahfûzan

Ankara'ya gitmişdir.

236

ESÂMÎ MÜLÂHAZÂT

Apik Canbaz

30 Temmuz sene [1]331 tarihinde serbest

olarak Dersaâdet'e gitmişdir.

Agop Bogos veled-i Koryan

Ohannes Terlemezyan

Vahan Altunyan veled-i Agop

Tatyos Köseyan

Fî 6 Ağustos sene [1]331 tarihinde serbest

olarak Dersaâdet'e gitmişlerdir.

Fî 22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin

evâmir-i aliyyesi mûcebince.

Arastekez İsrailyan

6 Ağustos sene [1]331 tarihinde Bursa'ya

gitmek üzere Ankara'ya.

Fî 22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi

dokuz umum numaralı Dahiliye Nezâret-i

Celîlesi'nin [evâmir-i aliyyesi mûcebince.]

Mıgırdıç Basmacıyan veled-i Mihran

Fî 6 Ağustos sene [1]331 tarihinde İzmit'e

sevk olunmak üzere Ankara'ya [Dahiliye Nezâret-

i Celîlesi'nin] evâmir-i aliyyesi mûcebince.

Leon Kigorkyan – Rus tebaası

Kigork Kigorkyan – Rus tebaası

Mihran Kigorkyan – Rus tebaası

Artin Kalfayan – İran tebaası

Bedros Balyan

Sahak Mosisyan

Mıgırdıç İstepanyan

Fî 22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin

evâmir-i aliyyesi mûcebince.

6 Ağustos sene [1]331 tarihinde tebaa-i ecnebiyeden

olmak münasebetiyle mahfûzan Ankara'ya.

Fî 22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi

dokuz umum numaralı Dahiliye Nezâret-i

Celîlesi'nin evâmir-i aliyyesi mûcebince.

Leon Ağababyan

Mihran Haçik Debbağyan

Doktor İstepan Miskciyan

Eczacı Agop Terziyan

Eczacı Kirkor Miskciyan

Nersis Şahnur

Haçator Nacaryan

Mihran Basdırmacıyan

Aram Andonyan

Vahram Altunyan

Baruyr Arzumyan

Kozmoz Beylikçiyan

Nersis Der Kigorkyan

Aram Kirkoryan

Bedros Beyleryan

Kirkor Eseyan

Fî 6 Ağustos sene [1]331 tarihinde Zor'a

sevk olunmak üzere mahfûzan Ankara'ya gitmişlerdir.

Fî 22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi

dokuz umum numaralı Dahiliye Nezâret-i

Celîlesi'nin evâmir-i aliyyesi mûcebince.

237

ESÂMÎ MÜLÂHAZÂT

Diran Kelekyan

Rahip Vahan Karabetyan

Aram Papasyanyan

Mikail Şamdancıyan

Kasbar Cezar

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince

Afv-ı umumî miyânında nefs-i İzmir şehrine

gideceklerdir.

İstepan veled-i Ohannes Babetyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince Bandırma

kazası'na gidecekdir.

Yervant Çavuşyan

Vartas Atanasyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mucebince afv-ı umumî

miyânında İzmit sancağı'na gideceklerdir.

Rahip Kirkor Balakyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mucebince afv-ı umumî

miyânında İzmit tarîkıyla Ermişe Manastırı'-

na gidecekdir.

Serkis Kalenciyan

Doktor Emirze Ketenciyan

22 minh. tarih ve yirmi dokuz umum numaralı

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-i

aliyyesi mucebince afv-ı umumî miyânında

Ankara tarîkıyla Eskişehir'e gideceklerdir.

Nişan veled-i Agop Nahabedyan

22 minh. tarih ve yirmi dokuz umum numaralı

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin evâmir-i

aliyyesi mucebince afv-ı umumî miyânında

İzmit Sancağı'na gidecekdir.

Kigork Goncagülyan

Ohannes Güleyan

Kirkor Ohnegyan

Aram Ohnegyan

Leon Ohnegyan

Karekin Ohnegyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara tarîkıyla Eskişehir'e gideceklerdir.

Papas Vartan Karagözyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara tarîkıyla İzmit'e gidecekdir.

Azarik veled-i Ohannes Bülbülcüyan

Simon Milkonyan

Haçik Haçaturyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara tarîkıyla Eskişehir'e gideceklerdir.

238

ESÂMÎ MÜLÂHAZÂT

Bedros veled-i Andon Mütevelliyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara'ya gidecekdir.

Yervant Basmacıyan

Nişan Gülistanyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince Kastamonu'-

ya gideceklerdir.

Bogos veled-i Agop Tanyelyan

Doktor Arşak Kazasyan

Vahram Asaduryan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara tarîkıyla İzmit Sancağı'na

gideceklerdir.

Kirkor Haçyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Geyve'ye gidecekdir.

Aram Haçyan

Papas Osik Kaçuni

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara tarîkıyla Kütahya sancağı'na

gideceklerdir.

İstepan Pulcuyan

Merkûm İstepan'ın Dersaâdet'den gelen defterde

Bükücüyan gösterilmiş ise de Bükücüyan

isminde bir kimse bulunmayıp İstepan

Pulcuyan olduğu ve bu da serbest bırakılanlar

miyânında bulunduğu şerh verildi. (İmza)

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince afv-ı umumî

miyânında Ankara tarîkıyla Eskişehir'e gidecekdir.

Rupen Çilingiryan

Vahan Kâhyayan veled-i Antaş

Onnik Mağazacıyan

Danyel Çubukgiryan

Artin Bogosyan

22 Temmuz sene [1]331 tarih ve yirmi dokuz

umum numaralı Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'-

nin evâmir-i aliyyesi mûcebince Ankara tarîkıyla

mahfûzan Ayaş'a gideceklerdir.

Çankırı'da menfî bulunan Ermenilerin esâmîleri hizasında afv ve başka

tarafa nefy edilenlerle serbest bırakılanlara aid umumî defter bi't-tanzim

takdim kılındı.

Fî 11 Ağustos sene [1]331

Çankırı Polis Komiserliği

(Mühür)

DH. EUM. 2. Şb, 10/73

239

183

ERZURUM'DAN UZAKLAŞTIRILAN ERMENİLERE AİT

MALLARIN OSMANLI BANKASI DEPOLARINA

KONULDUĞU

Erzurum'dan tebid edilen Ermenilere ait Osmanlı Bankası depolarına konulan

malları alma teşebbüsünde bulunulduğuna ilişkin iddialar üzerine ikinci bir

emir gelinceye kadar düzgün bir şekilde muhafazası için bankanın koruması altında

kalmasında bir mahzur olup olmadığının Maliye Nezâreti Müsteşarlığı tarafından

Erzurum Vilâyeti'ne sorulduğu

1 Eylül 1915

Maliye Nezâreti

Müsteşarlığı

Telgrafnâme

Dahiliye şifresiyle

Erzurum Vilâyet-i Aliyyesi'ne

Teb‘îd olunan Ermenilere aid olup Osmanlı Bankası depolarına vaz‘

edilen emti‘a üzerine banka tarafından mevzû‘ mühür fekkedilerek emti‘a-i

mezkûrenin ahzına teşebbüs olunduğu gerek mezkûr banka gerek Deutsche

Bank tarafından beyân edilmekdedir. Ermenilere aid emvâl ve emti‘anın talimât-

ı ahîre vürûduna kadar hüsn-i muhafazası mukaddemâ ta‘mimen iş‘âr

edilmiş olduğu ve işbu depolara mevzû‘ eşya ise banka tarafından bittab‘

hüsn-i muhafaza edilmiş olacağı cihetle böyle bir tedbir ittihâzını mûcib olan

sebebin ve bankaya depo edilen eşyanın musaddak bir defteri banka tarafından

hükûmet-i mahalliyeye tevdî‘ edildiği hâlde emti‘a-i mezkûrenin bankanın

muhafazası altında bırakılmasında bir mahzur olup olmadığının sür‘at-i

inbâsı mütemennâdır, efendim.

Fî 19 Ağustos sene [1]331

Maliye Nâzırı Vekili nâmına

Hasan Tahsin

DH. ŞFR, 55/231

240

184 URFA'DA ERMENİ ASKERLER TARAFINDAN BİR

YÜZBAŞININ ŞEHİT EDİLDİĞİ

Urfa Amele Taburu'nun bir bölüğünde bulunan Ermeni askerlerin yüzbaşılarını

şehit edip Müslüman ahaliden birkaç kişiyi yaralarak kaçtıkları, bu konuda

emniyet tedbirlerinin artırılmasının istendiği

1 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 86/517

Şifre

Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis,

Haleb, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya,

Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne, Urfa, İzmit, Canik, Karesi, Kayseri,

Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Eskişehir, Niğde, Maraş Mutasarrıflıkları'na

Urfa Amele Taburu'nun bir bölüğündeki Ermeni efrâdının kazma ve

kürekle bi'l-hücum yüzbaşılarını ve müslüman efrâddan bazılarını şehid ve

cerh ile firar eyledikleri mahallinden bildirilmesi üzerine bu hususda daha

ziyade müteyakkız bulunulması ve tedâbîr-i kat‘iye-i inzibâtiyeye tevessül

olunması lüzumunun ordu ve kolordu kumandanlıklarına yazıldığı Harbiye

Nezâreti'nden bildiriliyor. Bu bâbda vilâyet/livâca da müteyakkız bulunularak

inzibâtın takrîrini kâfil tedâbîr ittihâzı ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 19 Ağustos sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 55-A/11

185 KALE ERMENİLERİ'NİN BANDIRMA YOLUYLA ANADOLU

İÇLERİNE SEVKİ

Kale Ermenileri'nin Bandırma yoluyla Anadolu içlerine sevklerinin uygun

olduğu

2 Eylül 1915

241

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

5468

Şifre

Kale-i Sultaniye Mutasarrıflığı'na

C. 16 Ağustos [1]331. Kale Ermenileri'nin de Bandırma tarikıyla Anadolu

içlerine sevkleri münasibdir.

Fî 20 Ağustos sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 55-A/28

186 TRABZON'DA 5 ERMENİ KOMİTE ÜYESİNİN ELE

GEÇİRİLDİĞİ

Ermenistan'ın kurtuluşu hayaliyle ihtilâl çıkarma teşebbüsünde bulunan

ve Trabzon köylerinde Müslüman ahaliye saldıran 5 Ermeni komite üyesinden

bir kısmının ölü, bir kısmının da sağ olarak ele geçirildiği

5 Eylül 1915

1-Ermeni Komitesi efrâdından Serkisyan Artin

Bin üç yüz otuz bir senesi Haziranı'nın on sekizinci Perşembe günü

kendi milletdaşlarının galeyânını tahrik ve bu suretle memleket dahiline bir

şûriş ve ihtilâli îkâ‘ ve tertib etmek maksad-ı ihanetkârîsiyle Trabzon'un Tekke

Mahallesi'nde kâin olan hânesini kasden ihrâk eylemişdir.

2-Komite efrâdından Ardaş

Dahile sevki icab eden Ermeniler miyânında bulunup hükûmetin ol

bâbdaki beyânnâme-i resmîsi hilâfında olarak bir müddet kendisini ihtifâ eylemiş

ve sene-i mezkûr[e] Temmuz'unun on üçüncü Pazartesi gecesi Trabzon'un

Yenicuma Mahallesi'nde muhtefî bulunduğu, Melkon nâm şahsın hânesinden

o civarda dolaşmakda olan devriye memurlarına karşı silah isti‘mâline

cür’et ve bi'l-mukabele meyyiten istîsâl olunmuşdur.

242

3-Komite efrâdından Kurken Serkisyan

İlân-ı Meşrutiyet'den sonra meslek-i zâbıtaya intisâb ve muahharan

istifa ederek komitecilik umûruyla iştigâle başlamış ve beyânnâme-i hükûmete

adem-i mutâva‘atla bir müddet kendini ihtifâya çekdikden sonra sene-i mezkûr

Temmuz'unun ibtidâlarında erkân-ı hükûmete suikasd icrası için kadın

kıyafetinde olduğu hâlde hedef-i taarruzu olan zevâtı intizâren Meydan mevkiinde

dolaşırken yedindeki on ateşli manliher revolveriyle derdestine muvaffakiyet

hâsıl olmuşdur.

4-Komite efrâdından Terzi Haçikyan

Sene-i mezkûr Temmuz'unun evâhirinde emr-i hükûmet hilâfında olarak

Trabzon'un Yeni Mahallesi'nde ihtifâ eylemekde olduğu Ermeni hânelerinin

birinden devriye kollarına ateş ederek polis memurlarından Ali Hıfzı

Efendi'yi ayağından cerh eylemiş ve mahall-i vak‘aya şitâb eden memurîn-i

zâbıtaya da birçok silah isti‘mâlinden sonra bi'l-mukabele meyyiten istîsâl

olunmuşdur.

5-Komite efrâdından Haci Minas Tütüncüyan

Sene-i mezkûr Temmuz'unun on ikinci günü Ayafilyoy Caddesi'nde

kâin olup ihtifâgâhı olan hânesine hasbe'l-vazife giden Meydan Merkez Polis

Komiseri Ali Faik Efendi'ye isti‘mâl-i silaha cür’et ve hayyen derdestine teşebbüs

olunduğu esnada teslim-i nefs etmeyerek kendi silahıyla intihar eylemişdir.

Numara: 198

Asırlardan beri Osmanlı yurdunda ber-saadet-i mutlaka hayatını yaşayan

bu Ermeni kavminin işbu tecavüzât ve harekât-ı isyaniyeleri kendilerin

rahm-i mâderlerinde zuhuruyla tev’em olan Ermenistan İstihlâsı hayal-i

hâmına bir şekl-i hakikî vermek emeline ma‘tûf bulunduğu mütâlaa kılınmış

ve köylerde vuku‘u tabiî olan ahvâl-i mümâsilenin jandarma dairelerince malum

ve mazbût bulunacağından oradan da isti‘lâm-ı keyfiyet buyurulması ve

şimdiye kadar elde edilen Ermeni komite efrâdının vesâik fotoğrafileri takdim

kılınmışdır. Seferberlikden mukaddem ele geçirilen Ermeni âmâl-i ihtilâliyesine

dair vesâikin dahi toplatdırılarak ayrıca takdim kılınacağı fî 6 ve 15 ve

243

16 Ağustos sene [1]331 tarihli ve 4685/163 ve 4712/179 ve 4718/183 numaralı

tezâkir-i aliyyelerine cevaben ma‘rûzdur.

Fî 23 Ağustos sene [1]331

Trabzon Vilâyeti

Polis Müdürü

Aslına mutabıkdır

(Mühür)

Trabzon Vilâyeti

DH. EUM. 2. Şb, 68/63

187 TOPLANAN ERMENİLERİN KORUNMASI VE SEVKİ

İstasyonlarda toplanan Ermenilerin belirlenen mahallere sevk edilerek

iaşelerinin teminine itina gösterilmesi ve taarruzdan korunmalarına ihtimam edilmesi

5 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

73

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

C. 22 Ağustos sene [1]331. Muhacirîn Tahsisâtı'ndan beş bin lira derdest-

i irsâldir. İstasyonlarda tecemmu‘ etmiş Ermenilerin bir an evvel mahall-i

müretteblerine sevkine ve iâşelerinin te’minine itina ve taarruzdan masûn

kalmalarına ihtimâm edilmesi, gönderilen paranın bu işe tahsisi ve Emvâl-i

Metrûke Komisyonu emrine tevdî‘i kifayet etmez ise yeniden tahsisât taleb

olunması.

Fî 23 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 55-A/77

244

188 ERMENİ MEMURLARIN OSMANLI BANKASI

ŞUBELERİNDEKİ GÖREVLERİNE DEVAM ETMELERİ

Osmanlı Bankası'nın merkez ve şubelerinde görevli olan ve iyi halleri hükümetçe

tasdik edilen Ermeni memurların görevlerini sürdürmelerine izin verilmesi

8 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

5573

Şifre

Haleb, Musul, Hüdavendigâr, Ankara, Konya

Vilâyetleri'yle Maraş, Karesi, Kütahya, Eskişehir Mutasarrıflıkları'na

Merkez ve mülhakâtda Bank-ı Osmanî şubelerinde müstahdem ve hüsn-i

hâlleri hükûmetçe musaddak ve devam-ı ikametleri caiz olan Ermeni memurların

şimdilik devam-ı memuriyetlerine müsaade olunması.

Fî 26 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55-A/152

189

MUHACİR VE ERMENİ SEVKİYÂTI DEVAM EDEN POZANTI,

ADANA, EREĞLİ, ESKİŞEHİR VE KÜTAHYA'DA GEREKLİ

TEDBİRLERİN ALINMASI

Pozantı'dan Adana'ya kadar muhacir sevkiyâtının teminat altına alındığı,

Ereğli'de toplanan muhacirlerin istirahatlerinin sağlanması, Eskişehir ve Kütahya

gibi istasyona yakın merkezlerde Ermenilerin toplu bulundurulmalarındaki

güçlüklerin göz önünde tutulması gerektiği

9 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

5622

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'den alınan telgrafa nazaran Pozantı'dan

Adana'ya kadar sevkiyâtın şimdilik taht-ı te’mine alındığı ve sevkiyâtın te’hi245

rini mûcib olacak bir sebeb olmadığı anlaşılmışdır. Binâenaleyh sevkiyâtın

şimdilik devamı münasibdir. Ereğli'de toplanmış ve bundan sonra toplanacak

olan muhacirlerin her suretle esbâb-ı istirâhatlerinin te’mini, muhtacîne muntazaman

Muhacirîn Tahsisâtı'ndan yiyecek i‘tâsı için oradaki memurîn kâfi

gelmediği suretde vilâyet memurlarından birkaçının hemen memuren oraya

i‘zâmı muktezîdir. Eskişehir ve Kütahya gibi istasyona yakın olan merâkizde

Ermenilerin toplu bulundurulmasındaki müşkilât ve mehâzîr nazar-ı dikkate

alınarak ibrâz-ı faaliyet buyurulması matlûbdur.

Fî 27 Ağustos sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 55-A/179

190

PAPA'NIN OSMANLI ÜLKESİNDEKİ ERMENİLERİN ALINAN

TEDBİRLERDEN ZARAR GÖRMEMELERİNİN TEMİNİ

RİCASIYLA YAZDIĞI MEKTUBA GÖNDERİLEN CEVAP

Papa XV. Benedictus'un Osmanlı Ermenileri hakkında alınan tedbirler ve

haklarının koruması ricasını içeren mektubuna karşılık Osmanlı Ermenileriyle ilgili

Vatikan'a ulaşan haberlerin gerçek dışı olduğuna, Türkiye'de ırk, din ve mezhep

ayırımı yapılmaksızın herkese eşit muamele yapıldığına, ancak Meşrutiyetten

sonra siyasî partiye dönüşen Ermeni komitelerinin, planlı bir şekilde düşmanla

işbirliği yaparak Anadolu'nun her tarafında ayaklandıklarına, vatanın müdafaası

için hükûmetin önlem almak zorunda kaldığına dair Padişah tarafından

Papa'ya gönderilen nâme-i hümâyûn

10 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Tercüme Müdüriyeti

Taraf-ı eşref-i hazret-i Padişahî'den Papa On Beşinci Benoit

[Benedictus] hazretlerine irsâl olunacak nâmenin tercümesidir.

Memâlik-i Şâhânemizin Ermeni ahalisinin güya haklarında ittihâz olunan

tedâbîr-i şedîdeden ve bi'l-mukabele icra kılınan muamelâtdan masûn

bulundurulmaları ricasını hâvî olarak tarafımıza irsâl buyurdukları 10 Eylül

sene [1]915 tarihli nâme-i haşmetânelerini ahz eyledik.

246

Memleketimiz Ermenilerinin hâlleri hakkında Papalık makamına vürûd

eden haberlerin hakâik-i ahvâle muvâfık olmadığını zât-ı haşmet-penâhîlerine

iş‘âr eylerim.

Bilâ-tefrîk-i cins ve mezheb bi'l-cümle tebaamız hakkında daima olduğu

gibi aynı derece re’fet ve şefkat-i pederâne hissiyâtı ile mütehassis bulunuyoruz.

Maamâfih Ermenilerden bazı makûlenin kendilerinden bi-hakkın intizâr

etmekde olduğumuz sadakatden ahîren inhirâf etmiş olduklarının beyânı

icab eder. Memâlik-i Şâhânemizde usul-i Meşrûtiyet'in iadeten te’essüsünden

evvel ihtilâl komiteleri teşkil etmiş olan Ermeniler bilâhare teşkilatlarını fırak-

ı siyasiye hâline ifrâğ eylemişler idi. İşbu tahavvül ancak zâhiren ve sırf

şeklen vâki olup hakikatde ise Ermenilerin teşkilat-ı kadîme-i ihtilâlkârânelerini

hey’et-i sâbıkasında muhafaza etdiklerini maa't-teessüf müşâhede eyledik.

Taleb eylediği bi'l-cümle hukuk-ı medeniye ve siyasiyeyi Meşrûtiyet'i

müteâkib istihsâl etmiş olan bir kavmin şu hareketi asla makrûn-ı hakk u savâb

olamaz. Hududumuza düşman orduları tecavüz etdikleri andan bi'l-istifade

Ermeniler bu ordularla müşterek ve onların mensub oldukları hükûmât

tarafından müteşevvik oldukları hâlde bir hareket-i ihtilâliye îkâ‘ eylemişlerdir

ve bu hareket Memâlik-i Şâhânemizin hâl ve mevki‘-i müşkiline bir kat

daha vehâmet îrâs etmiş ve vatanımızın te’min-i müdafaası maksadıyla ittihâz

olunan tedâbîr-i askeriyeyi ta‘vîk eylemişdir.

Mârrü'z-zikr erbâb-ı ihtilâlin kendi ikrârlarıyla ve cerâid-i ecnebiyede

vâki olan neşriyatlarıyla el-yevm gayr-ı kâbil-i itiraz suretde sâbitdir ki bunlar

şu hususda uzun ve mükemmel bir taammüdle ve müretteb bir plana tevfîkan

hareket etmişlerdir.

Ermeni ihtilâl komitelerinin Anadolu'nun her köşesinde şubeleri bulunduğundan

bunlar tarafından tertib olunan ve düşmanlarımız cânibinden teşvik

ve muâvenete mazhar olan kıyâm, umumî bir mahiyetde olmuşdur. Böyle

bir hâl muvâcehesinde kendi hâlinde yaşayan unsur ile intizam-ı umumîyi

ihlâl eden unsuru yekdiğerinden tefrîk edebilmek memuriyetimizce fi‘len

gayr-ı mümkün olduğu cihetle Hükûmetimiz tedâbîr-i umumiye ittihâz etmek

ve harekât-ı askeriyeye sahne olan mahaller kurbundaki menâtıkı Ermenilerden

tahliye etmek mecburiyetinde kalmışdır. Binâen alâ-zâlik mücrimlerle

247

bî-günahlara lâ-ale't-tefrîk tedâbîr-i tenkîliye tatbik veya haklarında bi'l-mukabele

muamelât ihtiyar edilmiş olması mevzû‘-ı bahs olamayıp vâki-i hâl

düşman devletlerin her cihetden tehdidleri altında kalmış bulunan Memâlik-i

Şâhânemizin menâfi‘-i âliyesi icabâtından olarak umumî bir nakl-i mekândan

ibaretdir. Hükûmetimiz arzu-yı şahanemize tevfîk-i hareketle işbu tebdil-i mekânın

yerleri değiştirilen ahaliye zarar îrâs edecek bir suretde vuku bulmamasına

ve bu hususda sû-i ef‘âl irtikâb edecek memurîn ve efrâdın teczi’e edilmelerine

ve mekânları tebdil etdirilen kesân ile eşhâs-ı sâlisenin menâfi‘lerinin

bu bâbda mahsusan neşredilen kanun ahkâmına tevfîkan vikâye edilmesine

nigehbân olmakdan hâlî kalmamış ve kalmamakda bulunmuşdur. Memâlik-

i Şâhânemizin Ermeni ahalisinin bize medyûn oldukları sadakatden fîmâba‘

d inhirâf etmeyecekleri ümidini izhâr eder ve zât-ı haşmetânelerinin kıymetdâr-

ı sıhhat ve âfiyet ve saadet-i hâlleri hakkındaki temenniyât-ı hâlisânemizin

kabulünü rica eyleriz.

HR. SYS, 2799/43_14

191

BAŞKA BİR YERE SEVK EDİLMEYEN ERMENİLERİN

MALLARININ HÜKÜMETİN MUHAFAZASI ALTINDA

OLDUĞU

Başka bir mahalle sevk edilmeyen Ermenilerin mallarını istedikleri şekilde

kullanabilecekleri ve Divan-ı Harb'e gönderilenlerin durumlarının ise haklarında

hüküm verildikden sonra belli olacağı; her iki gruba ait malların korunmasının

hükümete ait bir görev olduğu

12 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

34

Şifre

Urfa Mutasarrıflığı'na

C. 27 Ağustos sene [1]331. Âhar mahalle sevk edilmemiş olan Ermenilerin

emvâl-i menkûle ve gayr-ı menkûlelerine kemâ-kân mutasarrıf ve bun248

ları istedikleri suretde idarede muhtâr olmaları tabiîdir. Divan-ı Harbdekiler

hakkında yapılacak muamele, haklarında hüküm sâdır oldukdan sonra tayin

olunabilir. Her iki kısım eşhâsa aid emvâlin muhafazası hükûmetin vezâif-i

umumiyesindendir.

Fî 30 Ağustos sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 55-A/227

192

SEVK VE İSKÂN EDİLEN ERMENİ MUHACİRLERİN

İAŞELERİNİN TEMİN EDİLEREK MİKTARLARININ

BİLDİRİLMESİ

Haleb'e gelecek olan Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey ile sevk ve iskân işlerinin

görüşülerek karara bağlanması, sevk ve iskân olunan Ermeni muhacirlerinin

iâşelerinin tedarik edilerek miktarlarının bildirilmesi gerektiği

13 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 76

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

1- Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'in ancak beş gün sonra oraya muvâsalat

edebileceği anlaşıldı. Vürûdunda sevkiyât ve iskân mesâilinin kendisiyle

kararlaşdırılması lâzımdır.

2- Şimdiye kadar sevk veya iskân olunmak üzere oraya nerelerden ne

kadar Ermeni muhaciri geldiğinin ve bunlardan ne kadar nüfus hangi mevâki‘

de iskân olunduğunun ve el-yevm derdest-i sevk ve iskân kaç hânede ne

kadar nüfus nerede bulunduğunun ayrı ayrı iş‘ârı.

3- Muhacirlerin te’min-i iâşelerine aid tedâbîrin istikmâli.

Fî 31 Ağustos sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 55-A/240

249

193 MAMURETÜLAZİZ AMERİKA KONSOLOSUNUN

İSTANBUL'DAKİ AMERİKA SEFİRİNE YAZDIĞI MEKTUP

Ermeni çetelerinin Mamuretülaziz bölgesinde yaralama, öldürme faaliyetleri

ile jandarmalarla çatışmalarına ilişkin Mamuretülaziz'deki Amerikan konsolosunun

İstanbul'daki Amerikan sefirine yazdığı mektubun incelenerek sefârete

gönderildiği

13 Eylül 1915

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 16569

Mahremdir

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti'ne

Mamuretülaziz Valiliği'nden mevrûd 13 Ağustos sene [1]331 tarihli

şifreli telgrafnâmede Ermenilerin merkez-i vilâyetde ve merbût kurâda îkâ‘

etdikleri cinayâta dair Amerika konsolosu tarafından Amerika Sefâreti'ne muharrer

kapalı mazrûfun 1080 taahhüdlü numarasıyla postaya tevdî‘ edildiği

ihbar ve iş‘âr kılınmış idi. Mezkûr zarf bu kere vürûd etmekle usul-i münasible

açılarak bi't-tercüme sureti melfûf muhteviyâtda olduğu görülmüşdür.

Mektub sefârete gönderildi.

Fî 31 Ağustos sene [1]331

Karârgâh-ı Umumî

İstihbarât Şubesi Müdürü

Erkân-ı Harbiye Binbaşısı

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 68/84

***

250

Amerika Şehbenderhânesi

Mamuretülaziz

23 Ağustos 1915

Harput konsolosundan Sefâret'e mevrûd 1080

numaralı taahhüdlü mektub tercümesi

Amerika Sefiri asaletli Henry Morgenthau

Efendim

Ermeni Meselesi ile alâkası olup son zamanlarda bu havalide vuku

bulduğu rivayet edilen âtîdeki vekâyi‘i sefâretin nazar-ı dikkatine vaz‘ eylemekle

kesb-i şeref eylerim:

5 Temmuz'da Mezreh'in İcadiye Mahallesi'nden Setrak Tulumyan, Gülvenek

karyesinden Bogos Der Bogosyan (diğerinin ismi henüz anlaşılamamışdır)

nâmındaki üç Ermeni gizlendikleri mahalden gelerek Habusi (Habousi)'

de Erendekli Jandarma Mehmed'e hücum ile katletmişlerdir. Bundan sonra

katletdikleri jandarmanın mavzer tüfengini alarak başka esliha ile de müsellah

bulundukları hâlde yola revân olurlar. Bu üç Ermeni'nin Hızır nâmında

Bestek (Bestak) karyesinden bir adamı Fırat nehri üzerinde katl ve Nurullah

Hasan nâmında diğer bir kimseyi de cerh eyledikleri ve üçünün de Mezreh'i

müsellah olarak terk eyledikleri tebeyyün etmişdir. Ahîren bu üç Ermeni hükûmetin

jandarmaları tarafından öldürülmüşlerdir.

15 Temmuz tarihinde Gülvenek Manastırı'nda nöbet bekleyen jandarma

Eğinli Feyzullah oğlu Feyzi ve Giresunlu Ali oğlu Ali Hasan karyenin

şimâlinden ve Karasor vadisinden gelen yirmi Ermeni'nin ateşine ma‘rûz

kalmışlardır. Bir mermi Ali oğlu Hasan'ın sol bacağına isabet etmiş ve bu

esnada Ermeniler hücum ederek elinden silahı almış ve dipçikle başını cerh

eylemişlerdir. Diğer jandarmalar vaktiyle haber alarak Ermenileri takibe koyulmuşlar

ve bunlardan Mango oğlu Karabet ile Bogos'u öldürmeğe muvaffak

olmuşlardır. Bu esnada diğerleri firar eylemişlerdir.

23 Temmuz Cuma günü Morenik karyesinde ihtifâ eden Taşnaksütyun

Komitesi'ne mensub bir mikdar Ermeni Backezli Hakverdi oğlu Dursun nâmındaki

jandarmayı üzerine iki el silah atarak katletmişlerdir. Bu hâdise üze251

rine jandarmaların vuku bulan mukabeleleri neticesinde Benikoğlu Ali bin

Mehmed ile Arabgirli Vali Hasan Ömeroğlu nâmındaki jandarmalar mecrûh

olmuşlar ve ihtilâlcilerden altısı katledilerek üçü muhâsara edilmişdir.

4 Ağustos Çarşamba gecesi derdest edilip vilâyet hapishânesine konulan

Ermeni komitecileri kaçabilmek ümidiyle hapishâneye ateş vermişlerdir.

Bu kargaşalık esnasında firar teşebbüsünde bulunan ihtilâlciler kâmilen jandarmalar

tarafından birer birer katledilmişlerdir.

7 Ağustos tarihinde Hogo (Haghan) ile Morenik köyleri arasında müsellah

bir Ermeni çetesi kendilerini takib eden jandarmalara ateş etmişler ve

neticede üç Ermeni maktûl düşmüş ve diğerleri firara muvaffak olmuşlardır.

Amerika Şehbenderi

Leslie Davis

DH. EUM. 2. Şb, 68/83

194 HASTA ERMENİLERİN SEVK EDİLMEMESİ

Hasta ve âmâ Ermeni ailelerinin sevk edilmemesine ilişkin Adana Vilâyeti'-

ne şifre telgraf

15 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 5720

Şifre

Adana Vilâyeti'ne

Hasta ve amâ Ermeni ailelerinin sevk edilmemesi.

Fî 2 Eylül sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 56/27

252

195

YOZGAT, KIRŞEHİR, HAYMANA, NALLIHAN VE

SUNGURLU'DA BULUNAN ERMENİLERLE ANKARA'DAN

SEVK EDİLEN ERMENİLER

Ankara'dan sevk edilen ve Halep ile Zor'a sevk edilmek üzere Ankara'da

bulunan Ermenilerin sayısı ile Yozgat, Kırşehir, Haymana, Nallıhan ve Sungurlu'da

bulunan Ermenilerin miktarı

17 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Ankara

C. 3 Eylül sene [1]331. Merkez ve mülhakât-ı vilâyetden şimdiye kadar

sevk olunan Ermeniler yirmi bir bin iki yüz otuz altı nüfusdur. Yozgat

livâsında on bin dokuz yüz on altı, Kırşehri merkezinde yedi yüz kırk yedi,

Haymana'da altmış, Nallıhan'da dört yüz yetmiş dokuz, Sungurlu'da beş yüz

yetmiş altı nüfus Ermeni bulunup, bunlardan Yozgat dahilindekilerini kısmen

mıntıka-i muayyeneye sevki icab edenler ve diğerlerini ber-mûceb-i mukarrerât

kurâ-yı İslâmiye'ye tevzî‘i muktezî ailelerle sağîrler teşkil etmekdedir.

Ankara İstasyonu'nda el-yevm derdest-i sevk beş yüz elli nüfus vardır. Veche-

i azîmetleri Haleb ve Zor havalisidir. Merkez-i vilâyetin sevk edilecek

bakıyye-i mevcuduyla Keskin, Kalecik'de kalıp kurâ-yı İslâmiye'ye tevzî‘

edilecek takımdan olan nüfus mikdarı başkaca arz olunur.

Fî 4 Eylül sene [1]331

Vali Vekili

Atıf

DH. EUM. 2. Şb, 68/66

196 İZMİT'TEN SEVK EDİLEN ERMENİLER

İzmit ve mülhakatında bulunan Ermenilerin tamamı sevk edilmeş olup livâ

dahilindeki istasyonlarda toplanmış Ermeni olmadığı

17 Eylül 1915

253

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: İzmit

C. 3 Eylül sene [1]331. Merkez ve mülhakâtda bulunan elli sekiz bin

râddesindeki Ermeniler kâmilen sevk edilmiş olup el-yevm livâ dahilindeki

istasyonlarda mütehaşşid Ermeni olmadığı ma‘rûzdur.

Fî 4 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 68/67

197 ESKİŞEHİR'DEN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Eskişehir civarında bulunan Ermenilerin sevk edildiği

17 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Eskişehir

Civarda bulunan Ermenilerin kâmilen sevk olunduğu ma‘rûzdur.

Fî 4 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Re’fet

DH. EUM. 2. Şb, 68/15

198 ESKİŞEHİR'DEKİ ERMENİ MUHACİRLERİN SEVKİ

Eskişehir'deki Ermeni muhacirlerin sevkiyâtının tamamlandığı, Alayund

ve Kütahya'da toplanmış olanların da sevkine başlanacağı

17 Eylül 1915

254

Telgraf

Mahreci: İstasyon-Eskişehir

Numara: 2741

Tarih: 4 Eylül sene [1]331

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Eskişehir'de müterâkim Ermeni muhacirîni sevkiyâtının dün akşam

hitâm bulduğu ve yarından itibaren Alayund ve Kütahya'da müctemi‘ bulunanların

sevkiyâtına mübâşeret olunacağı.

Mülkiye Müfettişi

Muhtar

DH. EUM. 2. Şb, 11/21

199 HALEP'TEN SEVK OLUNAN ERMENİLER

Halep Vilâyeti dahilindeki Ermenilerden bir kısmının Suriye Vilâyeti ile

Menbic, Bâb ve, Maarra kazalarına sevk olundukları, kalanların da bin kişilik

kafileler ve trenle sevklerine devam edildiği, Kilis ve Ayntab'taki Ermenilerin ise

beş yüz ve bin kişilik kafileler halinde Urfa, Zor, Musul cihetlerine sevk olundukları

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Haleb

C. 3 Eylül sene [1]331. Vilâyet Ermenilerinden yirmi altı bin altmış

dört ve vilâyat-ı saireden on bir bin altı yüz otuz sekiz ki cem‘an otuz yedi bin

yedi yüz iki nüfus Suriye vilâyetine ve beş bin yedi yüz nüfus Menbic, Bâb,

Maarra kazalarına sevk olunmuşdur. El-yevm Haleb'de on iki bin dokuz yüz

elli yedi Ermeni olup bunlardan yevmiye bin nüfuslu kafilelerle ve şimendiferle

sevk olunmakdadır. Kilis'in Katma İstasyonu'nda on iki bin ve Ayntab'-

ın Akçakoyun İstasyonu'nda beş bin ki cem‘an on yedi bin nüfus Ermeni mev255

cud olup yevmiye beş yüz ile bin nüfusdan mürekkeb kafilelerin Urfa, Zor,

Musul cihetlerine sevk edilmekde olduğu ma‘rûzdur.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Vali

Bekir Sâmi

DH. EUM. 2. Şb, 68/76

200 DEMİRYOLUYLA GÖNDERİLEN ÇOK SAYIDA

ERMENİ'NİN ADANA VİLÂYETİ'NDE BEKLEDİĞİ

Osmaniye, Pozantı ve Gülek'te çok sayıda Ermeni toplandığından Adana

Valisi Hakkı Bey'in, vilâyet dahiline sevkiyât yapılmaması ricasında bulunduğu

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Adana

C. 3 Ağustos sene [1]331. Vilâyetde sâkin bilumum Ermeniler Cebel-i

Bereket livâ merkezi ve İslahiye tarîkı ile Haleb'e gönderilmekdedir. Merkez-i

vilâyetden şimdiye kadar şimendiferle Osmaniye'ye takrîben on iki bin ve

kendi vesâit-i nakliyeleriyle yine aynı istikâmete iki bin ki tahminen on dörton

beş bin Ermeni gönderilmişdir. Mersin ve Tarsus Ermenileri de kâmilen

denilebilecek derecede kısmen şimendiferle ve kısmen karadan Osmaniye'ye

gönderilmiş ve buralarda derdest-i sevk az mikdarda Ermeni kalmışdır. Kozan,

Haçin, Feke, Kars kazaları Ermenileri dahi araba ve mekârî ile muhtelif zamanlarda

Cebel-i Bereket'e gönderilmiş ve kalan mikdar da gönderilmekde

bulunmuşdur. Bunlardan Kars ve Kozan'da pek az mikdarda Ermeni kalmış,

Haçin ve Feke sevkiyâtına da germî verilmişdir. Bunlardan şimdiye kadar

sevk edilen Ermenilerin mikdar-ı hakikîsi ile el-yevm derdest-i sevk bulunanları

anlamak için mahalleriyle muhabere etmek kâbil olabilecekdir. Adana'da

cihet-i askeriyeye iş yapmakda olan fabrikalarda çalışan hammal ve amele

taburlarında bulunan Ermeni efrâd aileleri şimendifer kumpanyasının inşaât

ve işletme kısmında bulunmaları ve daha bazı suretle kumpanya ve cihet-i

askeriye hesabına iş yapan kısımlarına muhabir sevkinde bin türlü müşkilâta

256

tesadüf olunuyor. Dahil-i hesab edilecek olur ise merkez ve mülhakâtda sevk

edilmemiş daha on beş, on altı bin kadar Ermeni vardır. İzmit ve Kayseriye ve

mevâki‘-i saireden gelmiş, bugün derdest-i sevk Osmaniye'de on bin, Tarsus'un

Gülek [İstasyonu'nda] kezâ on bin kadar Ermeni vardır. Bir tarafdan

da Pozantı'da Anadolu'nun mevâki‘-i muhtelifesinden yola çıkarılmış binlerce

Ermeni Gülek'e doğru gelmekdedir. Her türlü ihtiyâta riâyeten artık bu tarîk

ile vilâyet dahiline Ermeni gönderilmemesini arz u istirhâm etmiş idim.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Vali

Hakkı

DH. EUM. 2. Şb, 68/77

201 EL KOYULAN SİLAH VE MÜHİMMAT

Kudüs ve Kayseri'de müsadere edilen silahların askeriyeye teslim edildiği,

patlayıcı maddelerin ise Güherçile Fabrikası'na gönderildiği

18 Eylül 1915

Kudüs-i Şerif Mutasarrıflığı

Umum: 151

Husus: 88

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

19 Ağustos sene [1]331 tarihli ve beş yüz on altı umum numaralı emr-i

tegrafî-i nezâret-penâhîlerine cevabdır. Karar-ı müttehaza tevfîkan bu havalideki

ahaliden esliha müsâdere edilmemiş ve vaktiyle polis ve jandarma ve

adliye dairelerinde mevcud cüz’î mikdardaki muhtelifü'l-cins esliha dahi Dördüncü

Ordu Kumandanlığı'nın iş‘ârı üzerine Menzil Müfettişliği'ne derdest-i

teslim olup bunların nev‘ ve mikdarını mübeyyin iki kıt‘a pusula leffen arz u

takdim kılınmış olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 25 Şevval sene [1]333 ve fî 23 Ağustos sene [1]331

Kudüs-i Şerif Mutasarrıfı

Midhat

**

257

NEV‘İ

ADEDİ

İCMÂL-İ

ADED

MÜLÂHAZÂT

Kısa Gra tüfenk 9 Müsta‘meldir.

Uzun Gra tüfenk 3 Müsta‘meldir.

Martin nev‘inden

tüfenk

1

Müsta‘mel ve

eskidir.

Kapaklı kısa Gra 3 Mısırkâr-ı kadîm

Çift kırma

nev‘inden

7

Müsta‘mel ve

eskdir.

Tek kırma

nev‘inden

1 Av tüfengi

24

Jandarma

dairesinde

Çift tüfengi 15

Müsta‘mel ve

bazısı kırıkdır.

Tek tüfengi 8

Müsta‘mel ve

bazısı kırıkdır.

Martin tüfengi 3

Müsta‘mel ve

bazısı kırıkdır.

50 50

Mahkeme

kaleminde

Yafa kazasında

bulunan

Mısırkârî 1

İngiliz 2

Gra 6

Martin 1

Çifte biri kırık 6

Bir gözlü tüfenk 13

Karadağ Revolver 13

42

Adliye'de

Gra 20

Martin 5

Mısırkârî Martin 27

Jandarma

dairesinde

Mısır tüfengi 2

Polis

dairesinde

96 96

Merkez-i livâda

bulunan

Mısırkârî 4

Martin 1

Revolver 4

Jandarma

ve

Adliye'de

9 9

Halilürrahman

kazası'nda

bulunan

155

Bi’rü's-seb‘ ve Gazze kazalarında bu kabîl esliha mevcud olmadığı.

Fî 23 Ağustos sene [1]331

258

Kayseri Sancağı Mutasarrıflığı

Tahrirât Müdüriyeti

Umum: 9103

Husus: 199

Hulâsa: Müsâdere olunan esliha ve mühimmât

ve mevâdd-ı infilâkıyeyi hâvî iki kıt‘a

defterin takdimine dair

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ma‘rûz-ı çâkerleridir

16 Ağustos [1]331 tarih ve 516 numaralı telgrafnâme-i âlî-i nezâret-penâhîlerinin

arîza-i cevabiyesidir. Gayr-ı müslim ahaliden derc ve müsâdere

olunan her nev‘ esliha ve mühimmât ile mevâdd-ı infilâkıyeyi hâvî iki kıt‘a

defter leffen arz u takdim kılınmış ve esliha ile mühimmâtın kâmilen cihet-i

askeriyeye teslim edilerek isti‘mâle elverişli olanları cihet-i askeriyece isti‘mâl

olunmakda ve bomba ve dinamit gibi mevâdd-ı infilâkıye dahi Güherçile Fabrikası

Müdüriyeti'ne bi't-teslim fabrika anbarında hıfz edilmekde bulunmuş

olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 9 Zilkade sene [1]333 ve fî 5 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

(İmza)

**

Kayseri Sancağı Mutasarrıflığı

Tahrirât Müdüriyeti

Nev‘i

Esliha Adedi

Nev‘i

Esliha

Mühimmâtı

Nev‘i

Mevâdd-ı

İnfilâkıye

Mütenevvi‘

revolver

1288 Gra fişengi 6596

Bomba, memeli ve

memesiz

57

Mütenevvi‘ bıçak

kama ve pala

670 Mısır fişengi 650

Bomba,

maa-kapsül

memeli ve memlû

19

Mütenevvi‘

tabanca

562 Manliher fişengi 2165

Bomba, memeli ve

kapsülsüz

22

Mütenevvi‘ tek av

tüfengi

1206 Revolver fişengi 25899

Bomba, memeli ve

memesiz boş

26 (4 efkere

ile)

Beylik kasatura 1 Kağıd fişenk 269

Bomba, delinmemiş,

dökme

3

259

Nev‘i

Esliha Adedi

Nev‘i

Esliha

Mühimmâtı

Nev‘i

Mevâdd-ı

İnfilâkıye

Mütenevvi‘ çifte

tüfenk

42 Kilo barut 27 Bomba kapsülü 60

Şeşhane tüfenk 1 Kutu kapsül 644 Deste fitil 3

Bulgar Manliheri 18 Parça kurşun 14

Dinamit mevâdd-ı

infilâkıyesi mevcud

11

Mütenevvi‘ tek av

tüfengi namlusu

102 Boş fişenk 9628

Mükerrer ateşli

Gra

29

Sandık, kapsül ve

saire memlû

22

Yunan Grası 84

Çuval muhtelif

fabrika malı barut

1

Winchester 27

Aded mevâdd-ı

infilâkıyesiz

İngiliz fişengi

300

Kapaklı Yunan

taklidi

21

Torba misket

kurşunu

2

Mısır taklidi 17 Fişenk 9

Rus taklidi 16

Bomba imaline

mahsus nâ-tamâm

bakır parça

23

Yapma Martin 19

Bomba imaline

mahsus âlât ve

edevât

3

Beylik Martin 6

Bomba imaline

mahsus çekiç

1

Gra tüfengi 173

Bomba imaline

mahsus örs

1

Kırma çifte 29 Fişenklik 12

Mekanizmalı

tüfenk

41 Fişenk makinesi 51

Tek kırma tüfenk 34 Tüfenk memesi 362

Kundaksız kırma

çifte

2

Harbî 8

Bulgar sarısı 1

12 numaralı kırık

tabanca

1

Aslına mutâbıkdır.

Fî 5 Eylül sene [1]331

DH. EUM. 2. Şb, 11/48

260

202 KAYSERİ'DEN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Kayseri'den Halep, Suriye ve Musul vilâyetlerine gönderildikleri halde firar

edip geri dönenlerin tekrar sevk edilmek üzere oldukları, livada kalan Ermenilerin

de % 5 nisbetinde köylere dağıtıldığı

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kayseri

C. 3 Eylül sene [1]331 şifre. Merkez ve mülhâkatda zükûr ve inâs kırk

altı bin dört yüz altmış üç Ermeni ve bin beş yüz on yedi Katolik ve bin dokuz

yüz altmış yedi Protestan ki cem‘an kırk dokuz bin dokuz yüz kırk yedi

nüfus Ermeni mukayyed olup bunlardan kırk dört bin iki yüz yetmiş biri Haleb

ve Suriye ve Musul vilâyetlerine sevk edilmiş ve yedi yüz altmış beş nüfus

dahi evvelce yola çıkarılmış iken firar ile avdet ve ihtifâ etmelerine mebnî

tekrar tutulup derdest-i sevk bulunmuş olduğu ve dahil-i livâda kalan dört

bin dokuz yüz on bir neferi asker ailesi ve cüz’î mikdar Protestan ve Katolik

bakayâsı olmakla dahi yüzde beş nisbetinde köylere tevzî‘ kılınmakda olduğu

ma‘rûzdur.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Kayseri Mutasarrıfı

Zekâi

DH. EUM. 2. Şb, 68/75

203 KARAHİSAR VE ÇAY'DAN ERMENİLERİN SEVKİ

Eskişehir ve Alayund'dan hergün Ermenilerin Karahisar'a gelmekte olduğu,

Karahisar'dan sevk edilen Ermeniler ile Karahisar ve Çay istasyonlarındaki

Ermenilerin askerî sevkiyât dolayısıyla Konya için vagon alınamadığından sevk

edilemediği vagon bulundukça Konya'ya sevk edileceği

18 Eylül 1915

261

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Karahisar

C. 3 Eylül sene [1]331. Burada Ermenilerle meskûn karye olmayıp yerli

ve yabancı olmak üzere dahil-i livâda mevcud olan yedi bin dokuz yüz doksan

bir nüfus Ermeni'den beş bin yedi yüz altmış dokuzu sevk edilmiş ve yüze

karîb nüfusu da derdest-i sevk bulunmuşdur. Bursa, Eskişehir ve Ankara

taraflarından gelerek el-yevm Karahisar İstasyonu civarında yedi bin altı yüz

otuz bir ve Çay İstasyon boyunda iki bin ki cem‘an sekiz bin altı yüz otuz bir

nüfus Ermeni mevcud olup bunların vagon bulundukça Konya'ya sevkleri mukarrer

bulunduğu ve şu kadar ki bir haftadan beri sevkiyât-ı askeriye dolayısıyla

Konya için vagon alınamadığından boş yer bulundukça posta trenleriyle

yalnız yirmi-otuz kimse sevk olunabildiği ve buna mukabil hergün Haydarpaşa'dan

buraya kadar boş olarak gelen ve buradan İzmir'e gönderilen vagonlarla

Eskişehir ile Alayund'dan buraya beş altı yüz kişi vürûd etmekde olduğu

arz olunur.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Şevket

DH. EUM. 2. Şb, 68/73

204 ESKİŞEHİR'DEN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Eskişehir'de istasyon civarında ve livâ dahilinde ihracı gereken Ermenilerin

hepsinin sevk edildiği

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: [Eskişehir]

C. 3 Eylül sene [1]331. İstasyon civarındaki Ermeniler kâmilen sevk

olunmuşdur. Yollarda Ermeni yokdur. Livâ dahilindeki Ermenilerden ihracı

262

icab edenler yedi bin râddesinde olup kâffesinin sevk edilmiş olduğu arz olunur.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Eskişehir Mutasarrıfı

Re’fet

DH. EUM. 2. Şb, 68/72

205 DİYARBAKIR'DAN SEVK EDİLECEK ERMENİ KALMADIĞI

Diyarbakır'da sevk edilecek Ermeni kalmadığı, yollarda Ermeni kafileleri

bulunduğu ve vilâyetten tahmini 120.000 Ermeni'nin sevk edildiği

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Diyarbakır

C. 3 Eylül sene [1]331. 12 Ağustos sene [1]331 tarihli şifreli telgrafnâme-

i nezâret-penâhîlerine cevaben 18 Ağustos sene [1]331 tarih ve 444 numaralı

şifre ile mufassalan arz edildiği vechile maa-mülhakât vilâyetde derdest-

i sevk Ermeni kalmadığı, haricden gelenler de derhal sevk edilmiş olduğundan

vilâyet dahilindeki yollarda nikât-ı tahaşşüdde Ermeni kafileleri bulunduğu

ve vilâyetden sevk olunanların mikdarı takrîben yüz yirmi bin nüfusa

bâliğ olduğu ma‘rûzdur.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Vali

Reşid

DH. EUM. 2. Şb, 68/71

206 NİĞDE'DE SEVK EDİLECEK ERMENİ OLMADIĞI

Niğde'de sevk edilecek Ermeni kalmadığı

18 Eylül 1915

263

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

107

Mahreci: Niğde

C. 30 Eylül sene [1]331. Livâ dahilinde Katolik ve Protestan ve Ermeni

olmak üzere iki yüz yirmi bir nüfus kaldığı 15 Ağustos sene [1]331 tarih ve

71 numaralı telgrafnâme ile arz olunmuşdu. Derdest-i sevk Ermeni kalmamışdır.

Sivas, Kayseriye, Ankara havalisinden, Pozantı'ya sevk edilmek üzere

ara sıra Ermeni kafileleri geçmekde ise de bugün livâ dahilinde, hatta bu kabîl,

Ermeni mevcud olmadığı.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Nâzım

DH. EUM. 2. Şb, 68/69

207 MAMURETÜLAZİZ'DEN SEVK EDİLEN ERMENİLER VE

SİVAS'TAN URFA'YA GİDEN KAFİLELERİN DURUMU

Mamuretülaziz'den sevk edilen ve edilecek olan Ermenilerin sayısı ile

Sivas'tan Urfa'ya giden kafilelerin mevki ve miktarı

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Mamuretülaziz

C. 3 Eylül sene [1]331. Vilâyet mülhakâtından şimdiye kadar sevk ve

teb‘îd olunan Ermenilerin mikdarı elli bir bin râddesindedir. Gerek yerli ve

gerek haricden gelerek köylerdeki gizlenmiş olan derdest-i sevk dört bin Ermeni

nüfus vardır. Sivas'dan gelen kafilelerden Malatya ile Urfa arasında on

beş bin mevcudlu iki kafile mevcud bulunduğu ve bunların veche-i azîmetleri

Urfa olduğu ve bundan başka el-yevm vilâyetimiz hududuna dahil olmuş

başka kafile mevcud bulunmadığı.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Vali

Sâbit

DH. EUM. 2. Şb, 68/70

264

208 URFA'DAN DIŞARIYA ERMENİ SEVKİYÂTI YAPILMADIĞI

Urfa'dan dışarıya Ermeni sevkiyâtı yapılmayıp yalnız merkezden bağlı

yerlere birkaç hâne gönderildiği

18 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Urfa

C. 3 Eylül sene [1]331. Bu livâda harice Ermeni sevk olunmamış ve

yalnız merkezden mülhakâta birkaç hâne gönderildiği gibi geçende şekâvete

ictisâr eden beş kişinin efrâd-ı aileleri derdest-i sevk bulunmuşdur.

Fî 5 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Haydar

DH. EUM. 2. Şb, 68/74

209 DEMİRYOLU ÇALIŞANLARI VE AİLELERİNİN SEVK

EDİLMEMELERİ

Anadolu Demiryolu Kumpanyası'nda görevli memurların nakliyat ve askerî

hususlar sebebiyle sevk olunmamaları; şimendiferde hizmetli Ermeni memurlarından

sevk olunacakların tefrikiyle yakın akrabalarının şimdilik mekân tebdili

hakkındaki kanundan istisna tutulmaları

18/19 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 102/569

Şifre

Konya, Ankara, Hüdavendigâr, Adana Vilâyetleri'yle

İzmit, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Eskişehir, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Anadolu Demiryolu Kumpanyası'nda bulunan memurîn ve saireden

icab edenlerin nakliyât ve hususât-ı askeriyenin te’ehhurdan vikâyesi zımnın265

da şimdilik sevk olunmamaları 16 Ağustos sene [1]331 [tarihli] telgrafnâme

ile tebliğ olunmuş idi. Bunlardan vazifeleri başında terk olunacaklarla sevk

edileceklerin tefrîki için bir komisyon teşkil olunduğu beyânıyla mezkûr komisyonun

netice-i mukarrerâtına intizâren şimendiferde müstahdem Ermeni

memurîn ve müstahdemîninin büyükpeder, büyükvâlide veya peder ve vâlideleriyle

aileleri ve çocuklarının ve sağîr birader ve zâtü'z-zevc olmayan hemşîrelerinin

ve ihtiyar kayınpederle ihtiyar veya dul kayınvâlidelerinin şimdilik

tebdil-i mahal hususundaki karardan istisnâ edilmesi Harbiye Nezâreti'nin

iş‘ârı üzerine tebliğ olunur.

Fî 5/6 Eylül sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 56/77

210

HALEP'TEN ŞAM'A GELİP MUHTELİF YERLERE SEVK

EDİLEN ERMENİLERLE HAMA VE HUMUS'TA BULUNAN

ERMENİLER

Halep'ten muhtelif kaza ve sancaklara sevk edilen Ermeniler ile Hama ve

Humus'da bulunan Ermenilerin miktarı

19 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Şam

C. 3 Ağustos sene [1]331. Şimdiye kadar Haleb'den Şam'a gelen yirmi

bir bin Ermeni'den sekiz bin sekiz yüz elli sekiz nüfus Kerek ve on bir bin

iki yüz seksen dokuz nüfus Havran sancaklarına ve dört yüz doksan iki nüfusdan

ibaret olan dul kadınlar Kunaytıra, Baalbek, Nebk, Duma kazalarına tevârîh-

i muhtelifede sevk olundukları ve el-yevm Hama ile Humus'da on iki

bin Ermeni mevcud olduğu ma‘rûzdur.

Fî 6 Eylül sene [1]331

Vali

Hulusi

DH. EUM. 2. Şb, 68/78

266

211 DİYARBAKIR, MERSİN VE KAYSERİ'DEN GELECEK

ERMENİLERİN MUSUL'A SEVKLERİ

Ermeni sevkiyâtının tanzimi hakkındaki talimatnâmenin uygulanarak nakliye

vasıtalarının tedarik edildiği, Diyarbakır, Mardin ve Kayseri tarafından gelecek

Ermenilerin Halep'e uğratılmaksızın Musul'a sevkleri için gerekli tebligatın

yapıldığı

20 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 5854

Şifre

Haleb'de Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'e

Sevkiyâtın tanzim ve tesrî‘i hakkındaki talimâtnâme hey’et-i umumiyesiyle

muvâfık görülerek icab eden vilâyât ve elviyeye tatbiki lüzumu tebliğ

olunmuş ve gerek vagon meselesi ve gerek menzil müfettişliklerince vesâit-

i nakliye tedarik ve i‘tâsı için icab edenlere tebligât-ı serî‘a ifası Başkumandanlık'a

yazılmışdır. Diyarbakır, Mardin, Kayseri taraflarından gelecek

Ermenilerin Haleb'e uğradılmayarak Musul'a sevkleri münasib görülmüş ve

Urfa ile Diyarbakır'a tebligât ifa olunmuşdur. Tarafınızdan da icab edenlere

tebliği.

Fî 7 Eylül sene 1331

Nâzır

DH. ŞFR, 56/85

212 ERMENİLERİN MUSUL'A SEVKLERİ

Urfa'ya gelecek Ermenilerin Diyarbakır yoluyla Musul'a sevkleri

20 Eylül 1915

267

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 5853

Şifre

Urfa Mutasarrıflığı'na

C. 27 Ağustos sene [1]331. Oraya gelecek Ermenilerin iş‘ârınız vechile

Diyarbakır tarîkıyla Musul'a sevkleri münasibdir. Diyarbakır'a da malumât

verilmişdir.

Fî 7 Eylül sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 56/94

213 KARAHİSAR'DAN SEVK EDİLECEK ERMENİLER

Karahisar istasyonunda toplanan Ermeniler arasında görülen dizanteri

hastalığının sevk edilen askerlere de bulaşma ihtimali üzerine askerî makamlarca

bunların acilen sevkleri istendiğinden Ermenilerin yaya ya da Muhacirîn Tahsisatı'ndan

kiralanacak arabalarla nakledilmesi ve şimdilik Ermeni sevk olunmamasının

Eskişehir ve Kütahya Mutasarrıflıklarına bildirilmesi

22 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

59

Mahreci: Karahisar

8 Eylül sene [1]331 şifreye lâhikadır. Dün gece kırk dört vagon Ermeni

gelerek evvelkilerle istasyonda mütehaşşid nüfus on bin yüz yetmişe bâliğ

oldu. Bunlar miyânında dizanteri hüküm-fermâ olmasından ve mezkûr hastalığın

sevk edilmekde bulunan efrâd-ı askeriyeye de sirayeti melhûz bulunmasından

dolayı bunların diğer mahallere âcilen sevk ve nakillerine cihet-i

askeriyece şiddetle lüzum gösterilmekdedir. Halbuki Ermenilerin Ereğli'ye

kadar istasyonlardan şimendiferle sevkleri talimât ahkâmından bulunduğun268

dan ve yevmî trenlerle vuku bulacak sevkiyât-ı cüz’iye ile te’min ve tesviye-i

maslahat mümkün olamayacağından burada mevcud Ermenilerin bi'z-zarure

yaya olarak veyahud Muhacirîn Tahsisâtı'ndan istikrâ olunacak arabalarla

sevklerine müsaade ve şimdilik Ermeni sevk olunmamasının Eskişehir ve

Kütahya Mutasarrıflıkları'na irâde buyurulması.

Fî 9 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Şevket

DH. EUM. 2. Şb, 68/81

214 ANKARA, KALECİK VE KESKİN'DEKİ ERMENİLERİN SEVKİ

Ankara'daki Ermenilerin Eskişehir yoluyla belirlenen yerlere sevk edilmekte

olduğu, Kalecik ve Keskin'deki Ermenilerin çoğunluğunu Müslüman köylere

dağıtılması icap eden kadın ve çocukların oluşturduğu

22 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Ankara

4 Eylül sene [1]331 tarihli ve 125 numaralı şifre telgrafnâmeye zeyldir.

Gayr-ı ez-sevk merkez-i vilâyetdeki Ermeni nüfusu, kadın ve çocuk olmak

üzere yedi yüz otuz üçe bâliğ olup bunlar da yevmî iki yüz elli kadar kafile

kafile Eskişehir tarîkıyla mıntıka-i muayyeneye gönderilmekde olduğu ve

Kalecik'de bulunan iki yüz elli yedi ve Keskin'deki bin yüz altmış dokuz Ermeni

nüfusdan çok kısmının kurâ-yı İslâmiye'ye tevzî‘i icab eden nisvân ve

sıbyân kabîlinden bulunduğu ma‘rûzdur.

Fî 9 Eylül sene [1]331

Vali Vekili

Atıf

DH. EUM. 2. Şb, 68/79

269

215 SEVKİYÂT HAKKINDA TANZİM VE TEBLİĞ OLUNAN

TALİMATNÂMEYE TAM OLARAK UYULMADIĞI

Sevkiyât hakkında tanzim ve tebliğ olunan talimatnâmeye tam olarak uyulmadığına

ve sevkiyât esnasında gevşek davranıldığına ilişkin İskân-ı Aşâyir ve

Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'in telgrafı

22 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Haleb

Pek müsta‘celdir

Konya Sevk Memurluğu'ndan mevrûd telgrafnâmede sevkiyât hakkında

tanzim ve tebliğ olunan talimâtnâme-i mahsusun bi-hakkın tatbik olunmayarak

terâhî gösterildiği ve sevkiyâtda pek gevşek davranıldığı anlaşılmakla

taraf-ı nezâret-penâhîlerinden kat‘iyetle te’kîdi bâbında.

Fî 9 Eylül sene [1]331

Haleb'de İskân-ı Aşâyir ve

Muhacirîn Müdürü

Şükrü

DH. EUM. 2. Şb, 68/12

216 ERMENİ ÇETELERİNİN RUS ORDUSU İÇİNDEKİ

HAREKETLERİ

Kafkas ve İran hudutlarındaki Rus ordularında bulunan Ermeni çetelerinin

harekâtı hakkında Bükreş ve Sofya Sefâretleri'nden istihbârat talebi

22 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 5329

Mahrem

Hariciye Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Kafkas ve İran hududundaki Rus ordularında Ermeni çetelerinin harekâtı

hakkında Rus tebligât-ı resmiyelerinde izahât verilmekde olduğu istihbâr

270

kılındığından mezkûr malumâtı muhtevî bulunan tebliğ-i resmîlerden elde

edilebileceklerin irsâli lüzumunun Bükreş ve Sofya Sefâretleri'ne iş‘âr buyurulması

bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 16 Ağustos sene 1331

Dahiliye Nâzırı

Talat

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-i İdariye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Tarih: Fî 30 Ağustos sene [1]915

Bükreş Sefâreti'ne: 70481-243

Sofya Sefâreti'ne: 70482-358

Nev‘-i Müsvedde: Hariciye Nâzırı Said Halim

Paşa hazretlerinden Bükreş ve Sofya

Sefarât-ı Seniyyesi'ne telgrafnâme

Kafkas ve İran hududundaki Rus ordularında bulunan Ermeni çetelerinin

harekâtı hakkında malumâtı hâvî olarak mahalli cerâidinde neşredilen veya

suver-i saire ile elde edilebilecek olan Rus tebligât-ı resmiyelerinin hemen

gönderilmesi ve Ermenilerin bilhassa son günlerde Hükûmet-i Osmaniyye

aleyhindeki faaliyetlerini tezyîd ederek Sofya, Filibe, Dedeağaç, Varna, Bükreş,

Köstence ve İsviçre'de beyânnâmeler tevzî‘i ve mitingler akdi suretiyle

propaganda yapmakda oldukları istihbâr edilmiş olmakla işbu tevzî‘ olunan

beyânnâmelerle aynı maksada ma‘tûf Ermenice ve elsine-i saire ile vuku

bulan neşriyât ve vesâikin gerek sefâret-i seniyye ve gerek şehbenderlikler

ma‘rifetiyle ve suret-i münasibe ve mahremânede elde edilerek serî‘an irsâli

ve Ermeni harekâtı hakkında esaslı malumât istihzârı ile derhal ve muntazaman

iş‘ârı kemâl-i ehemmiyetle mütemennâdır.

**

271

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Kalem-i Hususî: 5330

Mahrem ve müsta‘cel

Hariciye Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Ermenilerin bilhassa son günlerde Hükûmet-i Osmaniyye aleyhindeki

faaliyetlerini tezyîd ederek Sofya, Filibe, Dedeağaç, Varna, Bükreş, Köstence

ve İsviçre'de beyânnâmeler tevzî‘i, mitingler akdi suretiyle propaganda

yapmakda oldukları anlaşılmış ve memâlik-i ecnebiyedeki bu kabîl neşriyâtın

elde edilmesinden ve teşebbüsleri derecesinden malumât istihsâlinden edilecek

istifade müstağnî-i arz bulunmuş olduğundan tevzî‘ olunan beyânnâmelerle

maksada ma‘tûf Ermenice ve elsine-i saire ile vuku bulan neşriyât ve

vesâikin elde edilerek irsâli ve Ermeni harekâtı hakkında esaslı malumât istihsâli

ile serî‘an ve muntazaman iş‘ârı lüzumunun icab edenlere ehemmiyetle

tebliğine ve keyfiyetin emr u inbâsına müsaade buyurulması bâbında emr

u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 16 Ağustos sene 1331

Dahiliye Nâzırı

Talat

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-i Siyasiye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Kayıd Numarası: 657

Tarih: 9 Eylül sene [1]331

Hulâsa: Ermenilerin harekât ve neşriyâtı

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Kafkas ve İran hududundaki Rus ordularında bulunan Ermeni çeteleriyle

Hükûmet-i Seniyye aleyhinde faaliyetlerini tezyîd eden Romanya ve

Bulgaristan Ermenileri'nin ef‘âl ve harekâtına ve propaganda için bunlar tarafından

tevzî‘ olunan beyânnâmelerle aynı maksada ma‘tûf Ermenice ve el272

sine-i saire ile vuku bulan neşriyât ve vesâikin irsâl ve iş‘ârına dair Emniyet-i

Umumiye Müdüriyeti'nin 5329 ve 5330 numaralarını hâvî 16 Ağustos sene

[1]331 tarihli iki kıt‘a tezkire-i aliyyeleri üzerine Bükreş ve Sofya Sefâret-i

Seniyyeleri'ne tebligât-ı mukteziye ifa kılınmış idi.

Bükreş Sefâret-i Seniyyesi'nden cevaben alınan 13 Eylül sene [1]915

tarihli tahrirâtda Kafkas ve İran hududundaki Rus ordularında bulunan Ermeni

çetelerinin harekâtı hakkında gazeteler ile Rus tebliğ-i resmîsi neşrolunmadığı

ve Bükreş'den fazla Köstence ve İbrail'de ibrâz-ı faaliyet etmekde olduklarından

bilhassa mezkûr şehirlerdeki şehbenderliklere bu bâbda müteyakkız

davranarak bunların ef‘âl ve harekâtı hakkında alacakları malumâtın bilâ-ifâte-

i vakt nezâret-i senâverîye bildirilmesi ekîden tavsiye edildiği ve bu miyânda

diğer şehbenderliklere de aynı meâlde tebligât ifa olunduğu ve bundan

böyle dahi vakt ü zamanıyla malumât i‘tâ edileceği bildirilmiş ve eyyâm-ı

ahîrede Romanya gazetelerinde Ermeniler hakkında yazılıp sefâret-i müşârunileyhâdan

gönderilen makalât tercümelerinin sureti leffen irsâl kılınmışdır,

efendim.

HR. SYS, 2880/10

217

MERSİN AMERİKAN KONSOLOSUNUN OSMANLI

HÜKÜMETİNİN TEHCİR SIRASINDAKİ TUTUMU İLE İLGİLİ

GÖZLEMLERİ

Mersin Amerika konsolosunun Amerikan Büyükelçiliği'ne gönderdiği mektupta,

tehcir edilen Ermeniler konusunda hükümetin son derece düzenli hareket

ettiğini, şiddet ve intizamsızlığa kesinlikle fırsat verilmediğini, muhtaç durumdakilere

yardım edildiğini, Adana'daki Amerikan Hastanesi doktorlarının Ermeni

hastalarına bakmalarına vali tarafından izin verildiğini bildirdiği

22 Eylül 1915

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 16979

Mahremdir

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti'ne

Mersin ve Mamuretülaziz Amerika konsoloslarından Dersaâdet Amerika

Sefâreti'ne mevrûd iki mazrûfun suret-i mütercemeleri berây-ı malumât

273

leffen takdim olunur. Zarflar tekrar kapadılarak sefâret-i müşârunileyhâya

berây-ı teslim postahâneye tevdî‘ kılınmışdır.

Fî 9 Eylül [1]331

Karargâh-ı Umumî

İstihbarât Şubesi Müdürü

Erkân-ı Harbiye Binbaşısı

(İmza)

**

Şehbenderhânenin numarası: 478

Amerika Şehbenderhânesi

Mersin

30 Ağustos 1915

Asâletli Morgenthau Cenâbları'na

Efendim

Geçen hafta Adana'ya gitdim ve teb‘îd edilen Ermenilerin ne azîm mikdara

bâliğ olduğunu bizzat müşâhede etdim. Tarsus'dan Adana'ya kadar bütün

hat güzergâhı şimâlden gelenlerle beraber matrûd Ermeniler ile dolu.

Bunlardan birkaç bini de bilet alacak kadar para tedarik ederek tren ile seyahatlerine

devam etmekdedirler. Bunların ma‘rûz kaldıkları sefalet ve mezâhimi

ta‘dâd etmek bî-lüzumdur. Fakat diğer cihetden hükûmet bu işi son derece

intizam ile idare etmekde ve kat‘iyyen şiddet ve intizamsızlığa mahal

vermemekdedir. Seferberliğe hazırlanmaları için de hükûmet lüzumu kadar

bilet verdi. Muhtac bulunanlara muâvenet edilmekdedir. Bittab‘ kısm-ı a‘zamı

hükümetin bu muâvenetine mazhar olamamakdadırlar. Adana'da Amerika

Hastahânesi'nin doktorları matrûd Ermeni hastalarına bakmakdadırlar ve

vali buna müsaade eylemekdedir.

Amerika Şehbenderi

Edward Nathan

DH. EUM. 2. Şb, 68/82

274

218 OSMANİYE'YE GELEN ERMENİLERİN SEVKLERİNİN

OLAYSIZ TAMAMLANDIĞI

Vilâyet dahilinden ve diğer yerlerden Osmaniye'ye gelen Ermenilerin sevklerinin

olaysız tamamlandığı, halen gelmekte olanların da Halep'e sevklerine

çalışıldığı

25 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Gerek vilâyetimiz dahilinden ve gerek vilâyâ[t-ı] saireden üç buçuk mâhdan

beri Osmaniye'ye gelip kafile kafile [Haleb'e sevk] olunan Ermenilerin

mikdarı yetmiş bini tecavüz etmişdir ve şu sevkiyât bazı ufak tefek hırsızlıklar

istisnâ edilirse livâmız dahilinde bilâ-hâdise cereyân eylemişdir. El-yevm

Pozantı-Gülek tarîkıyla mütemâdiyen akıp gelmekde olan kafilelerin bir an

evvel Haleb'e sevk ve îsâllerine çalışılmakdadır, efendim.

Fî 12 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Fethi

DH. EUM. 2. Şb, 68/102

219

ERMENİ SEVKİYÂTI SIRASINDA SUİSTİMAL VE

İHMALLERİ GÖRÜLEN MEMURLARIN DİVAN-I HARB'E

GÖNDERİLMELERİ

Ermenilerin sevkiyâtı sırasında suistimal ve ihmalleri görülen memurların

Divan-ı Harb'e gönderilmeleri için bir komisyon teşkiline dair Emniyet-i Umumiye

Müdüriyeti'nden Sivas'ta Bitlis sabık Valisi Mazhar Bey'e çekilen telgraf

26 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 102

Şifre

Sivas Vilâyeti vesâtatıyla Sivas'da Bitlis Vali-i Sâbıkı Mazhar Bey'e

Sivas, Trabzon, Erzurum, Mamuretülaziz, Diyarbakır, Bitlis vilâyetleriyle

Canik livâsı dahilindeki Ermenilerin sevki esnasında muhalif-i kanun

275

harekât ve suistimâlâtı müşâhed olan memurîn ve jandarma haklarında tahkikât-

ı mukteziye icrasıyla cürmleri sâbit olanları evrakıyla birlikde Divan-ı

Harblere tevdî‘ eylemek üzere cihet-i adliyeden tayin olunacak münasib bir

zât ile Jandarma Dairesi'nden Binbaşı Ali Naki beylerden mürekkeb komisyonun

riyâset-i vâlâlarında ve mahâll-i mezkûrede ifa-yı vazifesi takarrur eylemişdir.

Mûmâileyhimin hareketinden ayrıca malumât verileceğinden vürûdlarında

ifa-yı muameleye mübâşeret olunması beyân olunur.

Fî 13 Eylül sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 56/179

220 SİVAS'TAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Sivas'tan Cizre'ye sevk edilen ve şu an sevke hâzır Ermenilerin miktarı

28 Eylül 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Sivas

C. 3 Eylül sene [1]331.

1- Merkez ve mülhakâtdan şimdiye kadar Cizre'ye yüz otuz altı bin

seksen dört nüfus Ermeni sevk edilmişdir.

2- El-yevm derdest-i sevk altı bin elli beş nüfus mevcuddur.

3- Yollarda kırk nüfus Ermeni vardır; veche-i azîmetleri Malatya tarîkıyla

Cizre'dir, efendim.

Fî 15 Eylül sene [1]331

Vali

Muammer

DH. EUM. 2. Şb, 68/84

276

221

ERMENİLERİN SEVKİ SIRASINDA KANUNA AYKIRI

DAVRANANLARI TESPİT VE DİVAN-I HARB'E SEVK

ETMEK ÜZERE BİR TAHKİK HEYETİ KURULMASI

Görülen lüzum üzerine Ermenilerin sevki esnasında kanunlara aykırı muameleler

ve suistimaller ortaya çıktığı, bunların tespiti ve yapanların cezalandırılması

için bir tahkik heyeti kurulduğuna ilişkin Meclis-i Vükelâ kararı

29 Eylül 1915

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına

Mahsus Zabıtnâme

Sıra numarası: 318

Tarih: 20 Zilkade sene [1]333

16 Eylül sene [1]331

Mahrem

Hulâsa-i Meâli

Dahiliye Nezâreti'nin 19 Zilkade sene [1]333 - 15 Eylül sene [1]331

tarihli tezkiresi okundu.

Kararı

Mezkûr tezkirede muharrer olduğu vechile görülen lüzum-ı askerî ve

inzibatî üzerine mahâll-i malumeye sevkleri takarrur etmiş olan Ermenilerin

esna-i sevklerinde mahallerince hilâf-ı kanun muamelât ve suistimâlât vuku‘a

geldiği tebeyyün etdiğinden tahkikât-ı lâzıme icrası ile mütecâsirlerini Divan-ı

Harblere tevdî‘ eylemek üzere Hüdavendigâr, Ankara vilâyetleri ile İzmit,

Karesi, Eskişehir, Karahisar-ı Sahib, Kayseri, Niğde livâlarına Mahkeme-i

Temyîz Reisi Hulusi Bey'in riyâsetinde Şûrâ-yı Devlet azâsından Seyyid Haşim

ve Jandarma binbaşılarından Galib Beyler'den ve Adana ve Haleb ve

Suriye vilâyetleri ile Maraş, Urfa, Zor livâlarına Mahkeme-i İstînâf Reis-i

Evveli Asım Bey'in riyâsetinde İzmir Jandarma Mıntıka Müfettişi Kaymakam

Hüseyin Muhyiddin ve Ankara Vilâyeti Mülkiye Müfettişi Muhtar Beyler'den

ve Erzurum, Trabzon, Sivas, Mamuretülaziz, Diyarbakır ve Bitlis vilâyâtı ile

Canik livâsına Bitlis Vali-i sâbıkı Mazhar Bey'in riyâsetinde İstanbul Bidâyet

Müdde‘î-i Umumîsi Nihad Bey ile Jandarma binbaşılarından Ali Naki

Bey'den mürekkeben üç hey’etin i‘zâmı ve mukaddemâ Rum mesâilini tahki277

ke giden hey’ete verilen yevmiye nisbetinde bu hey’etlere de yevmiye i‘tâsı

ve mezkûr tahkik hey’etlerine maaşları nisbetinde harcırah ve kırkar kuruş

yevmiye ile birer kâtib terfîki ve mûmâileyhimin masârıf-ı yevmiyesi için

muktezî mebâliğin ale'l-emsal Masârıf-ı Gayr-ı Melhûza Tertibi'nden tesviyesi

münasibdir.

İfa-yı muktezâsının Maliye ve Dahiliye Nezâretleri'ne tebliği ve devâir-i

müte‘allikaya malumât i‘tâsı tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

MV, 199/35

222

SEVKİYÂT SIRASINDA TAARRUZA UĞAYAN ERMENİLERİN

NAKİT, MÜCEVHERAT VE DİĞER EŞYALARININ

KAYBOLMADAN SAHİPLERİNE GERİ VERİLDİĞİ

Sevkiyât sırasında taarruza uğrayan Ermenilerin nakit, mücevherât ve diğer

eşyalarının vilâyetin aldığı tedbirler neticesinde kaybolmadan sahiplerine

iade edildiği haber verildiğinden iade edilenlerin miktarı ile kayıtlarının bildirilmesi

6 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Bizzat halledilecekdir

Diyarbakır Vilâyeti'ne

Sevk olunup yolda dûçâr-ı taarruz olan Ermenilerin nükûd, mücevherât

ve eşya-i sairesinin tarafınızdan ittihâz edilen tedâbîr neticesinde ziyâ‘ına

meydan verilmeyerek istirdâd ve merkeze celb edildiği mebûslar tarafından

haber verilmişdir. Bu nev‘ istirdâdâtın mikdarıyla ne yolda kayıd muamelesine

tâbi tutulduğunun iş‘ârı.

Fî 23 Eylül sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 56/315

278

223 URFA, ZOR VE HALEP'TE BULUNAN ERMENİ

MUHACİRLERİN SEVKİ HAKKINDA TALİMATNÂME

Urfa, Zor ve Halep'te sıkıntı içerisinde bulunan Ermeni muhacirlerin sevk

ve iaşe işlemlerinin birleştirilerek idaresinin Dahiliye Nezâreti tarafından tayin

edilen Sevkiyât Umum Müdürlüğü'ne bırakıldığı ve hazırlanan 56 maddelik talimatnâmeyle

çalışma esaslarının belirlendiği

8 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dâhiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tahrirât Sureti

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Efendim

Urfa, Zor ve Haleb'de mütehaşşid Ermeni muhacirlerinin mahall-i müretteblerine

suret-i sevk ve iskânları hakkında bu kere tanzim edilen talimâtnâmenin

bir nüshası manzûr-ı sâmî-i nezâret-penâhîleri buyurulmak üzere

leffen arz ve takdîm kılınmış olmakla keyfiyetin icab edenlere tebliğine müsaade-

i celîle-i âsafâneleri sezâvâr buyurulmak bâbında emr u fermân hazret-i

men lehü'l-emrindir.

Fî 25 Eylül sene [1]331

İskân-ı Aşâyir ve

Muhacirîn Müdürü

Şükrü

**

Bâb-ı Âlî

Dâhiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Muâmele-i Umumiye-i Sevkiye Hakkında Talimâtnâmedir.

Madde 1- Haleb, Urfa, Zor, Maraş muhacirîn-i malûme muâmelât-ı

umumiye-i sevkiye, iskâniye ve iâşesi tevhîd edilerek umûr-ı mezkûrenin

temşiyet ve idaresi ve bu hususda muhaberât icra ve tebligât ifası Dahiliye

279

Nezâreti taraından tayin edilen müdür-i umumî unvanlı memur-ı mahsusa

tevdî‘ edilmişdir.

Madde 2- Muamelât-ı umumiyenin tedvîrine muktezî memurîn-i mahsusanın

tayini müdür-i umumîye veyahud müdür-i umumînin muvâfakati şartıyla

mahalli rüesâ-yı idarîsine aiddir.

Madde 3- Haleb, Katma, Müslimiye, Suruç, Re’sülayn gibi merkez-i

tevakkuf olan mahallerle Rakka, Harran, Deyr-i Zor gibi mahall-i iskân olan

yerlerde ve güzergâhda menzil te’sis edilen Deyrülhafir, Meskene, Ebûhureyre,

Hammam, Sabha, Maden Şeriası, Tibni merkezlerinde lüzumu kadar

sevk ve iâşe ve anbar memurları bulundurulacakdır.

Madde 4- Merkezde bulunan müte‘addid memurlar o mahallin sevk

memurluğuna, Katma, Müslimiye, Carablus, Deyrülhafir Memurlukları Haleb

Sevk Memurluğu'na Ebûhureyre Memurluğu Meskene'ye, Hammam Rakka'ya,

Sabha, Tibni, Şeria, Deyr-i Zor Memurluğu'na tâbidir.

Haleb, Meskene, Deyr-i Zor, Rakka sevk Memurlukları da bulundukları

kaza ve livâ reis-i idarîsine merbût ve oradan telakki edecekleri evâmiri icra

ve tatbike memurdur. Ahvâl-i fevkalâdede müdür-i umumî ile de muhabere

edebilirler. Müdür-i umumî doğrudan doğruya sevk memurlarıyla muhabere

ve müsta‘cel addetdiği evâmiri i‘tâ edebilir. Ancak sevk memurlarına

verilen emirlerden tâbi oldukları livâların da haberdar edilmesi şartdır.

Madde 5- Livâ, kaza ve nahiyelerde cereyân eden muamelât-ı umumiye-

i sevkiye ve iâşeden mutasarrıf ve kaymakamlar ve nahiye müdürleri doğrudan

doğruya mes’ul ve memurîn-i saire de bu hususda kendilerine tevdî‘

edilen vezâifi ifa ile mükellefdir.

Madde 6- Re’sülayn'a kadar şimendifer güzergâhında lâzım gelen mevâki‘

le vali ve mutasarrıf ve kaymakamların lüzum göreceği ve işin icab edeceği

sair mevâki‘de lüzumu kadar memur ve amele istihdâm edilir.

Madde 7- Tayin edilecek memurların yevmiyesi vezâif-i mevdû‘alarının

şekil ve ehemmiyetine göre beş kuruşdan elli kuruşa kadardır. Müdür-i

umumî tarafından tayin edilen memurların yevmiyelerinin takdiri müdür-i

umumîye ve mutasarrıflar tarafından tayin edilen memurînin yevmiyelerinin

280

takdîri müdür-i umumînin hakk-ı tasdiki bâki kalmak üzere mutasarrıf ve

kaymakamlara aiddir.

Madde 8- Sevk ve muamelât-ı müteferri‘asıyla iştigâl etmek üzere tayin

edilen memurîn-i muvazzafa-i maliyeye de yirmi beş kuruşa kadar yevmiye

verilebilir.

Madde 9- Geşt ü güzâr mecburiyetinde bulunacak memurîne ayrıca ve

maktû‘ olarak yevmiye birer mecidiyeyi tecavüz etmemek üzere masârıf-ı

zaruriye nâmıyla ayrıca bir harcırah da verilebilir.

Madde 10- Memurîn ve müstahdemîn harcırahı ve yevmiyesi vilâyet

veya müstakil livâ Muhacirîn Tahsisâtı'ndan on beş günde bir tesviye edilir.

Madde 11- Rakka ve Deyr-i Zor sevkiyâtı Müslimiye ve Haleb'den şimendifer

ve kara tarîkıyla icra edilecekdir.

Madde 12- Gerek şimendifer ve gerek kara sevkiyâtı behemehâl kafileler

tertibi suretiyle icra edilecek ve her kafileyi teşkil eden efrâdın mümkünse

esâmîsi değilse yalnız mikdarının zabtı ve … ve keyfiyet-i sevkinin dahi

derci ile tanzim edilecek sevk defterinin bir sureti kafileye terfîk edilecek

sevk memuruna verilerek mahall-i mürettebe irsâl edilecekdir.

Madde 13- Kara tarikıyla sevk edilecek kafile a‘zamî bin kişiden ibaret

bulunacak ve her kafileye lâ-ekal bir sevk memuruyla icabı kadar muhafız

terfîk edilecekdir. Her kafilede mevcud çocuk ve kadının adedine göre

lâ-ekal yüz elli merkeb veyahud ester veya deve verilerek münâvebe suretiyle

kadınlar ve çocuklar ve hasta düşenler bindirilecek ve her kafilenin lâ-ekal

dört günlük yiyeceğini birlikde götürmeleri temin edilecek ve kafilenin iki

günlük erzakı için de ayrıca vesâit-i nakliye ihzâr edilerek birlikde götürülecek

ancak fevkalâde bir lüzum hâlinde tevzî‘ edilebilecekdir. İki menzil arasındaki

su ihtiyacâtının te’mini ciheti de nazar-ı itibara alınacakdır.

Madde 14- Sevkiyât-ı umumiye idare merkezi olan Haleb'de bir merkez

anbarı te’sis ve un iddihâr edilerek Haleb'de mevcud muhacirîn ihtiyacâtı,

ihtiyacât-ı umumiye sırasında ya umumî unlardan veyahud suret-i hususiyede

te’sis edilen fırınlardan tedarik edilecek, ekmek veya … tevzî‘ edilecek

unla te’min edilecek. Anbar Katma, Müslimiye, Deyrülhafir ve sair menzil

anbarlarının ihtiyacâtını tatmin edecekdir.

281

Madde 15- Her menzil ve merkezde teşkil edilen anbarların te’min-i

ihtiyacı menzil ve merkezlerin tâbi olduğu livâya aiddir. Mutasarrıflar masârıfâtı,

Muhacirîn Tahsisâtı'ndan tesviye edilmek üzere her türlü vesâite müracaatla

bu anbarların ihtiyacâtını tatmîne ve muhacirînin esna-yı sevk ve

râhda iâşelerini te’mine mecburdur ve bu hususda livâ-yı mütecâvire teshîlât

ve muâvenet ifasına memurdur. Mutasarrıfların bizzat veyahud memurîn-i

mahsusa i‘zâmıyla anbarları te’sis ve iddihârını te’min etmesi lâzımdır.

Madde 16- Deyrülhafir, Meskene, Ebûhureyre, Hammam, Rakka, Sabha,

Maden Şerîası, Tibni anbarlarına işbu merkezlerin tâbi olduğu mutasarrıflıklarca

derhal un iddihârına başlanılmalıdır. Birecik ve Ayntab'dan şahturlar

ve sair vesâit ile un celbi ciheti dahi temin edilmelidir.

Madde 17- Memer ve merkez-i sevk olan ve un ve bulgur ihzâr ve sevk

edilecek kazalara derhal tahsisât-ı kâfiye ve nakid irsâl olunarak ve evâmir-i

mahsusa verilerek su ve değirmenlerinde ve köylerde ve aşâyir nezdinde bulunacak

el değirmenlerinde mümkün mertebe tahniyât icra etdirilecek ve telgrafla

daima takibâtda bulunulacakdır.

Madde 18- Un te’mini ve vesâit-i nakliye tedariki için iltizâm ve ta‘ahhüd

usulünden istifade edilebilir. Bu cihetin kabiliyet-i tatbikiyesi derhal

teemmül olunarak icabı müdür-i umumînin inzimâm-ı muvâfakatıyla mahalli

rüesâ-yı memurîn-i mülkiyesince icra edilecekdir.

Madde 19- Bedeli tesviye veyahud bi'l-mübâya‘a aynî hâlde teslim edilmek

şartıyla mevcud a‘şâr malından istifade edilebilir ve bu cihet bi't-tahkik

icab ediyorsa ya Haleb'de müdür-i umumî vasıtasıyla veyahud doğrudan doğruya

makam-ı aidiyle muhabere edilerek te’min edilmelidir.

Madde 20- Muhacirîne verilecek unun ekmek haline getirilebilmesi

için merkez-i sevk olan mahallerle menzil mahallerinde yine muhacirîni yevmiye

ile işletmek üzere derhal fırınlar te’sis edilecekdir. Bunun imkânı olmadığı

hâlde Haleb, Deyr-i Zor, Urfa, Maraş ve Ayntab'dan saçlar tedarik

edilerek lâ-ekal her merkeze yüzer saç gönderilecekdir. Tuz ihtiyacâtı nazar-ı

dikkate alınmalıdır.

Madde 21- Haleb gibi şehirlere uğrayan muhacirîn[e] saç tedariki hususunda

memurîn-i aidesi tarafından daima tebligât ifa edilecekdir.

282

Madde 22- Her merkez veya anbar mahalline gelen muhacirîne yevmiye

nüfus başına yarım kıyye ekmek veyahud un verilecekdir. On iki yaşından

dûn çocuklar için yüz dirhem verilir. Her anbar, muhacirîne gideceği ilk

menzile kadar yevmiyesini te’mine mecburdur.

Madde 23- Her merkez ve mevki‘de biri sevk memuru ve diğeri iâşe

memuru olmak üzere lâ-ekal iki memur ve on muhafız bulunacakdır. Muhafızlar

iki menzil arasındaki inzibâtın te’minine ve muhacirînin muhafazasına

memurdur.

Madde 24- Esna-yı sevk ve râhda muhacirînin mehmâ-emken istirâhati

te’min edilecek, serî‘ ve uzun yürüyüşlerden tevakkî edilerek muhacirînin

yorgunluğuna meydan verilmeyecekdir.

Madde 25- Her üç menzilde bir istirâhat mahalleri te’sis ve sıhhıye

memurları tayin ve lüzumu kadar edviye ihzâr edilerek hastaların tedavi ve

istirahati te’min edilecekdir.

Madde 26- Yolda dökülen ve kalan muhacirînin en yakın menzile götürülerek

orada istirâhatinden sonra gelecek kafileye terfîke muhafızlar mecburdur.

Madde 27- Suruç'da mevcud muhacirînden dul ve yetimlerden üç bin

kişinin Maraş ve Ayntab'a sevkleri ve oralarda müteferrikan iskân ve iâşeleri

mukarrer olduğundan derhal mahalliyle bi'l-muhabere ve vesâit-i nakliye ihzârıyla

Maraş ve Ayntab'a sevkleri icra edilecekdir. Mütebâkîsinin Harran'a

iskânı mukarrerdir.

Madde 28- Urfa sancağına gönderilecek sair muhacirler Belh Vadisi'ni

takiben Harran ile Rakka arasındaki mıntıkaya iskân olunacaklardır.

Madde 29- Zor sancağına gönderilecekler mutasarrıflıkça tensîb edilecek

mahallerde iskân olunacakdır.

Madde 30- Haleb vilâyeti cenûb kazalarında daha on bin kişinin îvâ ve

iskânı mukarrer olduğundan oralarda da tertibât-ı lâzıme icrası Haleb Vilâyeti'ne

aiddir.

Madde 31- İskân olunacak mahaller lüzumu mikdar suyu ve kuvve-i

inbâtiyeyi hâiz olan fakat ahali-i mahaliye ve aşâyirle münâza‘aya sebebiyet

vermesi muhtemel bulunmayan yerler olacakdır.

283

Madde 32- Muhacirînin iskân olundukları mahallerde karakollar te’sisiyle

emniyet ve inzibât te’min olunacakdır.

Madde 34- Şimdilik haneler çadırdan ve mümkünse baraka ve kubbeden

ibaret olacağına ve bilhassa bu kış mevsiminde soğukdan barınmağa

münhasır olacağına binâen yer intihâbının soğukdan ve rüzgardan mahfûz ve

mestûr yerler nazar-ı itibara alınacakdır.

Madde 35- Muhacirînden vakti ve hâli yerinde olanların sevklerinden

evvel kendilerine ihbâr-ı keyfiyet olunarak vesâit-i nakliye ve erzaklarının

ve barınacak çadır ve sairelerinin te’min etdirilmesi lâzımdır.

Madde 36- Mutasarrıflar şimdiden çadır tedariki çaresine tevessül etmelidirler.

Madde 37- İnşaât ve saire için yevmiye vermek suretiyle muhacirînden

istifade edilmelidir.

Madde 38- Evvel emirde çocuk ve kadınların barınmasına kâfil mahallerin

inşası düşünülmelidir.

Madde 39- Her aileye mikdar-ı kâfi arazi verilerek ve civar köylerden

yevmiye ve sair suretle hayvan tedarik edilerek şimdiden zer‘iyyât te’min

edilmelidir.

Madde 40- Menâtık-ı iskâniyede muhacirînden tâlib olanlar çiftlik ve

arazi ashâbı nezdine yarıcı ve ecîr olarak verilebilir.

Madde 41- Fukarâ-yı muhacirînin un tevzî‘i veyahud yevmiye i‘tâsı

suretiyle iâşeleri hükûmete aiddir.

Madde 42- Muhacirînin iskân edilecekleri yerlerde bilâhare nezâretden

vârid olacak talimât-ı mahsusa dairesinde nahiyeler teşkili için lâzım

gelen istihzârâta şimdiden tevessül edilmelidir.

Madde 43- Evvel emirde Katma'da mütehaşşid muhacirînin zîrde muayyen

tarîklarla sevki icab eder:

Birincisi Haleb tarîkıdır ki buradan şimendiferle Suriye'ye veyahud karadan

Rakka ve Deyr-i Zor'a sevk edilir. İkincisi Müslimiye-Telebyaz şimen284

difer hattıdır ki Telebyaz merkezinden Rakka'ya sevk olunur. Telebyaz-Rakka

arasında iktizâ eden menziller derhal teşkil edilmelidir. Şu kadar ki Katma

ve Müslimiye'den Telebyaz tarîkıyla gönderileceklerin vesâit-i nakliyesi

bulunmayan ve yürümeğe muktedir olan genç ve dinçlerden olmasına dikkat

edilmelidir.

Madde 44- Kafilelerin tertibine kırk sekiz saat evvel başlanarak tenbihât-

ı lâzıme icrasıyla erzak ve vesâit-i nakliye tedarik edebilmeleri te’min

olunacakdır.

Madde 45- Kış hulûlünde muhacirînin açıkda kalmalarına imkân bulunmadığından

evvel emirde açıkda bulunanların derhal sevki, te’min-i iskânları

icab eder.

Madde 46- Katma ve güzergâhdaki mevâkıf-ı saireden kışlık karargâh

te’sisine imkân bulunmadığından Haleb'de istasyona … bir mahallin tahliye

ve tehiyyesiyle tedâbîr-i lâzıme-i inzibâtiye ve sıhhıye ittihâz edilerek bir

karargâh hâline ifrâğı lâzımdır.

Madde 47- Haleb'de tahşîd edilecek muhacirînden fukarâ olanların

iâşesi şehrin ihtiyacât-ı umumiyesi sırasında te’min edilecek ve vakti hâli

yerinde olanlar kendi iâşelerini kendileri te’min eyleyecekdir.

Madde 48- Haleb'den vuku bulacak sevkiyât kırk sekiz saat evvel mahall-

i müretteblerinin tayin ve ilânı suretiyle muhacirîne bildirilmelidir. Hâli

olanların vesâit-i nakliye ve erzak-ı saire tedariklerini te’min etdirmek üzere

kara veyahud şimendifer…

Madde 49- Haleb şehrinde müsâfereten bulunanların sevki ve inzibât-ı

sıhhıye ve idariyelerinin te’mini doğrudan doğruya hükûmet-i mahalliyeye

aiddir.

Madde 50- Haleb şehrine aid tedâbîr-i sevkiye reis-i hükûmet ile müdür-

i umumî arasında kararlaşdırılarak bir talimâtnâme-i hususîye rabt edilmelidir.

Bu talimâtnâmenin icrası müştereken vali ve müdür-i umumîye aiddir.

Madde 51- Masârıf-ı sevkiye iâşe ve saire usul-i mahsusası dairesinde

Muhacirîn Tahsisâtı'ndan tesviye edilir.

285

Madde 52- Haleb Muhacirîn müdürü Haleb şehrine ve sevkiyâtına aid

hususâtın tedvîr ve temşiyetinin ve masârıfâtın tedkik ve icrasında müdür-i

umumînin muâvin-i tabiîsidir.

Madde 53- İşbu talimâtnâmenin tatbik-i ahkâmı zımnında mahallerinin

icabât-ı hususiyesine göre talimâtnâmeler tanzimi müdür-i umumîye ihbar-

ı keyfiyet edilmek şartıyla mahalli rüesâ-yı idarîsinin salâhiyeti dahilindedir.

Madde 54- Müdür-i umûmînin husûsât-ı sevkiye ve iâşe ve iskâna dair

vereceği evâmir ve tebligât lâzımü'l-icradır.

Madde 55- 12 Eylül sene [1]331 tarihli talimâtnâmenin işbu talimâtnâme

ahkâmına münâkız olmayan mevâddı kemâ-kân cârî ve mu‘teberdir.

Madde 56- İşbu talimâtnâmenin tatbik-i ahkâmına Haleb valisi, Zor ve

Urfa ve Maraş mutasarrıfları ve Sevkiyât müdür-i umumîsi memurdur.

Fî 24 Eylül sene [1]331

DH. EUM. VRK, 15/71

224 KONYA'DAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Konya'da istasyonda toplanan Ermenilerden 11.000 kişinin sevk edildiği

10 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

526

Mahreci: Konya

İstasyonda mütehaşşid Ermenilerden dün ve bugün on bir bin kişinin

sevk ve ihrac edildiği ma‘rûzdur.

Fî 27 Eylül sene [1]331

Konya Vali Vekili

Mektubcu

Naci

DH. EUM. 2. Şb, 68/88

286

225 ERMENİ SEVKİYÂTININ TAHIL NAKLİYESİNİ

AKSATMAYACAK ŞEKİLDE YAPILMASI

Konya'dan sevk edilen Ermenilerin sayısı ile bundan sonra gelecek Ermenilerin

sevkinin tahıl nakliyesini aksatmayacak şekilde temin edildiği

11 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

Zeyl-i 27 Eylül sene [1]331. Bugün dahi Konya'da mütehaşşid Ermenilerden

on iki bin kişi mahall-i müretteblerine müteveccihen sevk ve ihrac

edilmişdir. Mevcud kırk binden el-yevm Konya'da on bin kişinin kaldığı ve

ba‘demâ da gelecek olan Ermenilerin esbâb-ı sevkinin zehâyir nakliyâtına

halel gelmemek üzere tamamen te’min edildiği Polis Müdüriyeti ifadesiyle

ma‘rûzdur.

Fî 28 Eylül sene [1]331

Vali Vekili

Rahmi

DH. EUM. 2. Şb, 68/90

226 CEBEL-İ BEREKET VE DÖRTYOL ERMENİLERİ'NİN TEHCİRİ

Cebel-i Bereket'te bulunan Ermenilerin tehcirine ait işlemlerin sonuçlandığı,

sayıları 9.000'i bulan Dörtyol Ermenileri'nin de istisnâsız uzaklaştırıldığı

11 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Osmaniye

Vilâyetden yazıldığı üzere Bağdad Demiryolu Şirket-i İnşaiyesi'nde ve

askerî menzillerinde müstahdem olup bir kısmı muvakkaten alıkonulan malu287

mu'l-mikdar Ermenilerle aileleri müstesna olmak üzere Cebel-i Bereket livâsında

meskûn bulunan Ermenilerin tehcirlerine aid muamelâtın hitâm bulduğu

ve mecmû‘-ı nüfusları dokuz bine bâliğ olan Dörtyol Ermenileri bilâ-istisnâ

teb‘îd olunarak el-yevm mahall-i mezkûrda erbâb-ı şekâvetden sekiz nefer

Ermeni kaldığı ma‘rûzdur.

Fî 28 Eylül sene [1]331

Mutasarrıf

Fethi

DH. EUM. 2. Şb, 68/89

227 KONYA'DAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Konya'dan yaya olarak ve trenle sevk edilen Ermenilerin miktarı

16 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

30 Eylül sene [1]331 tarihinden fî 3 Teşrîn-i Evvel sene [1]331 tarihine

kadar yukarı istasyonlardan gelenlerle beraber Konya'dan iki bin beş yüzü

mâşiyen, mütebâkîsi vagonla cem‘an dokuz bin altı yüz nüfus Ermeni

sevk edildiği ma‘rûzdur.

Fî 3 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Konya Valisi Vekili

Mektubcu

Naci

DH. EUM. 2. Şb, 68/92

228 ARAM EFENDİ'NİN HALEP'TE BULUNAN AKRABASININ

RAHATLARININ TEMİNİ

Ayândan Aram Efendi'nin Halep'teki akrabalarının istirahatlerinin temini

hususunda bilgi verilmesine dair Halep Vilâyeti'ne şifre telgraf

16 Ekim 1915

288

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 100

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

A‘yândan Aram Efendi'nin akrabasından olup Haleb'de bulunan Kapraşyan,

Hanikyan, Nuryan ailelerinin istirâhatlerinin te’mini ve erkekleri

hakkında kendilerinden alınacak malumâtın iş‘ârı.

Fî 3 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/24

229

TİFÜS VE DİZANTERİ SEBEBİYLE ÖLMEKTE OLAN

MUHACİRLERİN HUSUSÎ MAHALLERİNE SEVK

EDİLMELERİ

Tifüs ve Dizanteri sebebiyle Hama'da günde yetmiş seksen kişinin ölmekte

olduğu haber alındığından muhacirlerin bir an evvel yerlerine sevk edilmeleri

17 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 104

Şifre

Haleb'de Bulunan Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'e

Hama'da bulunan yirmi bine yakın muhacirîn arasında hummâ-yı tifoidi

ve dizanteri hastalıkları zuhur ederek yevmî yetmiş-seksen vefeyât vuku

bulmakda olduğu haber alınmışdır. Suriye Vilâyeti'yle bi'l-muhabere sıhhat-i

umumiyenin muhafazası zımnında muhacirînin bir an evvel mahall-i mahsuslarına

sevkleri ve neticeden malumât i‘tâsı.

Fî 4 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/51

289

230 BAŞKA YERLERDE BULUNAN ERMENİLERİN GAYR-I

MENKUL MALLARININ KOMİSYONCA İDARESİ

Başka mahallerde bulunan Ermenilerin gayr-ı menkul mallarının komisyon

tarafından idaresinin tabii olduğunun Eskişehir Emval-i Metruke İdare Komisyonu

Riyaseti'ne bildirildiği

17 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyeti

161 Şifre

Eskişehir Emvâl-i Metrûke İdare Komisyonu Riyâseti'ne

C. 1 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Mahall-i âharda bulunan Ermenilerin

oradaki emvâl-i gayr-ı menkûlelerinin komisyonca idaresi tabiîdir.

Fî 4 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 57/61

231 YOL MASRAFINI KARŞILAYAN ERMENİLERİN

GİDEBİLECEKLERİ

Yol masraflarını kendileri karşılayan Ermenilerin Hama, Humus ve Şam

tarafına gidebilecekleri

18 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 106 Şifre

Haleb'de Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'e

C. 30 Eylül sene [1]331. Ermenilerden yol masraflarını kendileri te’diye

ederek Hama, Humus, Şam kurâsına gitmek isteyenler hakkındaki tedbiriniz

muvâfıkdır.

Fî 5 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/54

290

232 KÜTAHYA'DAN KONYA'YA SEVK EDİLEN ERMENİLER

Kütahya'da bulunan Ermeni muhacirlerle, bunlardan Konya'ya sevk edilmek

üzere bulunanların miktarı

18 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Kütahya

C. 4 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Bin dört yüz kadar Ermeni muhacir

mevcud olup bunlardan bin kişinin de bugün Konya'ya sevk edilmek üzere

bulunduğu arz olunur.

Fî 5 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Mutasarrıf

Faik

DH. EUM. 2. Şb, 68/93

233 KARAHİSAR VE ÇAY İSTASYONLARINDA BULUNAN

ERMENİLER

Karahisar ve Çay istasyonlarında bulunan Ermeni muhacirlerin miktarı

18 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Karahisar

C. 4 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. El-yevm Karahisar İstasyonu'nda Konya'ya

derdest-i [sevk] bin sekiz yüz altmış üç ve Çay İstasyonu'nda iki bine

karîb Ermeni muhacir mevcud olduğu ma‘rûzdur.

5 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Mutasarrıf

Şevket

DH. EUM. 2. Şb, 68/94

291

234 KONYA'DAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Konya'dan trenlerle sevk edilen Ermenilerin miktarı

19 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

4 Teşrîn-i Evvel sene [1]331 tarihinden bugüne kadar üç gün zarfında

posta ve marşa[ndiz] trenlerle Konya'dan beş bin nüfus Ermeni'nin sevk

edildiği.

Fî 6 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Vali

Sâmih

DH. EUM. 2. Şb, 68/95

235 AKŞEHİR VE KONYA'DAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Akşehir ve Konya'dan trenle sevk edilen Ermenilerin miktarı

21 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

Evvelce arz olunanlardan başka yukarı istasyonlardan gelen ile bu defa

Akşehir'den ihrac edilenlerden ve Konya'dan iki gün zarfında vagonla dört

bin sekiz yüz elli dört Ermeni'nin sevk edildiği Polis Müdüriyeti ifadesiyle

ma‘rûzdur.

Fî 8 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Konya Valisi

Sâmih

DH. EUM. 2. Şb, 68/96

292

236 ERMENİLERİN URFA'DA ÇIKARDIĞI SİLAHLI İSYAN

Urfa kasabasında isyana kalkışan Ermeni eşkıyasının yabancı devletlerin

vatandaşlarıyla yabancı kurum ve memurlarına can ve mal açısından zarar

vermeye çalıştıkları, Müslüman mahallelerine hücum ederek katliam yaptıkları,

isyanın asker ve jandarma desteğiyle bastırılabildiği

21 Ekim 1915

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 10345

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki

Urfa hâdisesine müte‘allik, merbûtan takdim kılınan beyânnâmenin

tasvîb buyurulduğu takdirde mahalli gazete ve ajanslarıyla neşretdirilmeleri

için bi'l-cümle sefâretlerimize emir ve tebliği ma‘rûzdur. Ol bâbda emr u

fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 10 Zilhicce sene [1]333 - Fî 8 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Başkumandan Vekili

Enver

**

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Suret

Eylül'ün on altıncı Çarşamba gecesi Urfa Kasabası'nın en hâkim mahallinde

metin binalara tahassun eden Ermeni eşkıyası jandarma devriyelerimiz

üzerine ateş açmak suretiyle müsellahan isyan ederek jandarmalardan ikisini

şehid ve sekizini mecrûh etdiler. Kuvve-i inzibâtiyenin her tarafdan ateşle

karşılanması ve bundan başka Ermenilerin bazı müessesât-ı ecnebiyeye dahi

tecavüz ve duhûl ederek yeniden bu müesseselerde mazgallar küşâd etmek

ve sahiblerini cebren beraberlerinde zabt ve tevkif etmek suretleriyle kuvve-i

mahalliyeye kat‘iyyen mukâvemete karar vermiş olmaları ve zâbıtanın azlı293

ğından bi'l-istifade civar İslâm mahallâtına hücum ederek katl ve cerhe başlamaları

üzerine bi'z-zarur cebhe-i harblere teveccüh eden kuvâ-yı askeriyemizden

bir kısmı Urfa'ya sevk edilmiş ve ancak bu te’sir ile fî 3 Teşrîn-i Evvel'-

de eşkıya tahassungâhları tahrib ve âsiler tenkîl edilmişdir. Bidâyetden itibaren

asker ve jandarmadan yirmi şehid ve elli mecrûh olmuşdur.

Müsâdeme te’siriyle kasabada mevcud düvel-i muhâsıma tebaasıyla

müessesât-ı ecnebiye ve memurlarına can ve malca zarar verdirmek gibi müessif

vak‘a ihdâs etmek ve bir tarafdan cebhe-i harblere muhtas kuvvetlerimizi

pek metîn zannetdikleri tahassungâhları üzerine celb edip oyalamak istedikleri

ve öteden beri bu zamîrlerini vekâyi‘-i adîde ile isbat ve bu vak‘a ile de

bir daha tebeyyün etmiş olan eşkıyanın bu maksadları kuvve-i askeriyemizin

tedâbîr-i serî‘a ve şedîdesi sayesinde hayyiz-i fi‘le çıkmamış gerek muhâsım

ve gerek bî-taraf tebaaya hiçbir suretle ziyan ve hasar verdirilmeyerek hâdise

basdırılmışdır.

HR. SYS, 2875/3

237 HALEP SEVKİYÂTI SIRASINDA İYİ HİZMETLERİ

GÖRÜLEN ERMENİLERİN BAŞKA YERLERDE İSKÂNI

Tahliye olunan tahmini 100.000 muhacirden 25.000'inin Rakka, Zor, ve

Halep'in güneyine geri kalanların Kerk ve Harran havalisine sevk edildikleri, Halep

sevkiyâtı sırasında devlet hizmetinde bulunan ve devlete karşı kötü niyet

taşımayanların daha iyi şartlara sahip olmaları maksadıyla başka yerlerde iskân

edilmeleri

22 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Haleb

Suriye Vilâyeti'ne yazılan 5 Teşrîn-i Evvel sene [1]331 tarihli şifreli

telgrafnâmenin bir sureti manzûr-ı sâmîleri olmak üzere aynen âtîye derc

edildi:

Mahâll-i malumeden ve tahliye olunup da mahâll-i mürettebelerine derdest-

i sevk bulunan tahminen yüz bin muhacirden yirmi beş binin Rakka ve

294

Zor'a ve o[n] binin Haleb havali-i cenûbiyesine, mütebâkîsinin Kerek ve Havran

havalisine sevk ve i‘zâm ve oralarda iskânı takarrur etmişdir. Haleb şehrinde

mevcud otuz bin muhacirin on beş günde mahâll-i mürettebelerine sevki

mukarrer bulunmakla sevkiyâ[ta] germî verilmişdir. Haleb sevkiyâtının

tesrî‘i, vaktiyle memur veyahud hizmet-i devletde [istihdam] olunup da devlete

ifa-yı hüsn-i hizmet edenlerin ve bir fikr-i mefsedet beslememiş olanların

bir dereceye kadar terfîhi maksadıyla bunlardan bazılarının istisnâen Şam,

Hama, Humus kasabalarıyla şimendifer güzergâhında bulunan mahallerden

mâadâ şehir ve kasabalara ahali-i mevcudenin yüzde ikisini tecavüz etmemek

üzere iskânları Dördüncü Ordu Kumandanlığı'nın muvâfakatıyla kararlaşdırılmış

ve talimât-ı mahsusası dahilinde Haleb Polis müdürünün i‘tâ etdiği

vesâik-i mahsusa ile i‘zâmlarına başlanılmışdır… mahsusayı haiz olan bu

gibilerin nerelerde iskân edile... sevk ve i‘zâmının lâzım gelenlere tebliği

mahall-i iskân olacak kısm-ı kasabât esâmîsinin serî‘an iş‘ârı mütemennâdır.

Fî 9 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn Müdürü

Şükrü

DH. EUM. 2. Şb, 68/80

238 DİYARBAKIR'DAN GÖNDERİLEN ERMENİLER

Diyarbakır'dan gönderilen Ermenilerin daima hududda teslim alındığına

dair Musul Valiliği'nin telgrafı

22 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Musul

C. 30 Eylül sene [1]331. Diyarbakır'dan gönderilen Ermenilerin daima

hududda teslim alınmakda olduğu ma‘rûzdur.

Fî 9 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Musul Valisi

Haydar

DH. EUM. 2. Şb, 68/14

295

239 KONYA'DAN SEVK EDİLEN ERMENİLER

Trenler askerî erzak nakliyesine tahsis edildiğinden Konya'dan Ermeni

sevkinin yapılamadığı, yaya olarak gönderilenlerin Karaman ve Ereğli'de toplandığı,

bugün sevk edilen Ermenilerin miktarı ile Ereğli'de bulunanların hareketi

için gerekli tebligatın yapıldığı

23 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

Bütün vagonların erzak-ı askeriye nakliyâtına tahsis edilmesi hasebiyle

devren Konya'dan Pozantı cihetine hiçbir tren hareket etmemiş ve muvâsalat-

ı acizânemden evvel mâşiyen gönderilmiş olan Ermeniler Karaman ve

Ereğli İstasyonlarında tahaşşüd edip kalmış olduğundan burada bulunanların

tekrar ayakla sevkine imkân kalmadığı gibi trenle gönderilmesi dahi mümkün

olamamışdı. Bugün on dört vagonla bin elli Ermeni'nin daha sevk edildiği ve

Ereğli'de bulunanların tahriki için mahalline tebligât icra edildiği ma‘rûzdur.

Fî 10 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Vali

Samih

DH. EUM. 2. Şb, 68/99

240 KONYA'DAKİ ERMENİLERİN TALİMAT GELMEDEN SEVK

EDİLMEMESİ

Konya'nın çeşitli yerlerinde bulunan Ermenilerin tebligat yapılmadıkça sevk

olunmaması ve yerlerinden kaldırılmaması

23 Ekim 1915

296

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 115

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

C. 6 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Vilâyetin aksâm-ı sairesinde bulunan

Ermenilerin buradan tebligât vâki olmadıkça sevk olunmaması ve yerlerinden

kaldırılmaması.

Fî 10 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 57/89

241

ADANA OSMANLI BANKASI'NDAKİ ERMENİ

MEMURLARIN HALEP ŞUBESİNDE ÇALIŞMALARI İÇİN

İZİN TALEBİ

Adana Osmanlı Bankası memurlarından Halep'te bulunan Edvar Simkiyan,

Manuk Sarrafyan ve Agop Gagyan ile Tarsus şubesi memurlarından Serkis Kişiyan'ın

Halep şubesinde çalışabilmeleri için izin talebi

23 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 109

Haleb Vilâyeti'ne

Adana Osmanlı Bank Şubesi memurlarından olup Haleb'de bulunan

Edvar Simkiyan ve Manuk Sarrafyan ve Agop Gagyan ile Tarsus Şubesi memurlarından

Serkis Kişiyan'ın haklarında vilâyetçe emr-i resmî olmadığından

bahis ile Pazartesi günü sevk olunacakları haber veriliyor. 5 Teşrîn-i Evvel

sene [1]331 telgrafnâme ile de bildirildiği üzere bunların sû-i hâlleri yok ise

Haleb Şubesi'nde istihdâmlarına müsaade olunması ve inbâsı.

Fî 10 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 57/86

297

242 KASTAMONU'DAKİ ERMENİLERİN İHRAÇ EDİLMEMESİ

Kastamonu Vilâyeti dahilindeki Ermenilerin ihracına lüzum olmadığı ve

hânelerinde silah bulunduranlar hakkında kanunî muamele yapılması

23 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 46

Şifre

Kastamonu Vilâyeti'ne

C. 1 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Vilâyet dahilindeki Ermenilerin şimdilik

ihracına lüzum yokdur. Bunlardan hânelerinde esliha bulunanlar hakkında

muamele-i mukteziye-i kanuniyenin ifası ve zuhur eden eslihanın cins

ve mikdarını mübeyyin bir defterin irsâli.

Fî 10 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/82

243 USULSÜZ DAVRANAN TONUS KAYMAKAMININ AZLİ

Ermeni sevkiyâtı sırasında usulsüz hareketleri görülen Tonus kaymakamının

görevinden uzaklaştırılarak Divan-ı Harb-i Örfî'ye sevk edilmesi

24 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 117

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

Tonus Kaymakamı Cemil Bey'in Ermenilerin sevki esnasındaki ahvâl

ve harekât-ı gayr-ı lâyıkasına binâen azli derdest olduğundan şimdiden eli

298

işden çekdirilmesi muktezîdir. Mûmâileyh hakkındaki evrakın Divan-ı Harb-i

Örfî'ye tevdî‘i hususu Hey’et-i Tahkikiye Reisi Mazhar Bey'e yazılmışdır.

Fî 11 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/105

244 BURSA VE ÇEVRESİNDEKİ ERMENİ EŞKIYASININ

CEZALANDIRILMASI

Bursa ve çevresinde faaliyet gösteren Ermeni çetelerini cezalandırmak

için Orhangazi, Karamürsel, Yalova ve Gemlik'te jandarmalar tarafından yapılan

aramalar hakkında Bursa Jandarma Alay Kumandanlığı'nın ayrıntılı raporu

24 Ekim 1915

Hüdavendigâr Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Hususî: 959

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Vilâyet havalisinde türeyen Ermeni eşkıyasının suret-i tenkîl ve istîsâli

hakkında tafsilâtı hâvî olarak Vilâyet Jandarma Alayı Kumandanlığı'ndan tanzim

ve tevdî‘ edilen rapor manzûr-ı devletleri buyurulmak üzere leffen takdim

kılınmışdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 15 Zilhicce sene [1]333 ve fî 11 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Hüdavendigâr Vali Vekili

(Mühür)

**

Bursa / 4 Teşrîn-i Evvel [1]331

Huzur-ı Sâmî-i Vilâyet-penâhî'ye

Atûfetli efendim hazretleri

Yalova mıntıkası dahilinde Ermeni eşkıyalarının tekessüründen bunların

bir an evvel tenkîl ve istîsâli için Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nin emr ü

299

iş‘ârına atfen vilâyet-i celîleden telakki edilen emir üzerine fî 18 Ağustos

sene [1]331 tarihinde Bursa Merkez Taburu'ndan Zâbit Vekili Fuad Efendi

kumandasında seksen sekiz kişilik bir kuvvetle Gemlik'e hareket edildi. Mezkûr

çetelerin mikdarıyla ne cihetlerde icra-yı faaliyet etdikleri ve derdestleri

hakkında ne gibi tedâbîr ittihâz edildiği İzmit mutasarrıfı ile Jandarma Kumandanlığı'ndan

telgrafla istifsâr kılındı. Alınan cevabda Yalova havalisinde

bulunan eşkıyanın itfaiye yüzbaşılarından Mehmed Efendi kumandasında

yüz otuz kişilik bir müfreze-i askeriye tarafından takib edilmekde oldukları

bildirilmesi üzerine fî 19 Ağustos sene [1]331 tarihinde Fuad Efendi maiyyetindeki

kuvvetle Hamidiye, Fevziye karyeleri civarından ve Gürle, Sölöz dağlarından

Sölöz-i Gayr-ı Müslim karyesi istikâmetine Gemlik'den hareket etdirildi

ve o istikâmete mukabeleten bir müfrezenin çıkarılması lüzumu İznik

Jandarma Takımı Kumandanlığı'na da fî 21/22 Ağustos sene [1]331 tarihli

telgrafla bildirildi. Bunun üzerine acizleri de Orhangazi'ye hareket etdim.

Mûmâileyhin bu havalide icra eylediği takib ve taharriyâtda eşkıyaya tesadüf

etmediği alınan raporundan anlaşılması üzerine mûmâileyhin İznik'e vürûdunda

hemen Yalakdere'den Laledere, Kılınçköy, Çağşak istikâmetinden Yalova

civarına hareket etmesi lüzumunun tebliği fî 21 Ağustos sene [1]331 tarihli

telgrafla İznik Takım Kumandanlığı'na emredildi. Aynı zamanda Orhangazi'-

de bulunan Sahil Taburu'nun Birinci Bölük Kumandanı Yüzbaşı Mehmed

Efendi yüz kişilik bir kuvvetle Orhangazi, Laledere, Çukurköy, Kılınçköy,

Çağşak istikâmetinden Yortan'ın yanından Elmalı, Hacı Mehmed Çiftliği,

Safran, Kadıköy, Kurtköy, Reşadiye, Hamzalı, Fındıklı ve Gedelek istikâmetine

hareket etdirildiği gibi mezkûr taburun İkinci Bölük Kumandanı Yüzbaşı

Fehmi7 Efendi dahi yüz kişilik bir kuvvetle ve yanlarına ahvâl-i araziye

vâkıf kılağuzlar verilerek Dumanlı dağ, Dere köyünün üstünden ve Çukur

köyünün yan tarafından Aktoprak, Hamidiye, Kızderbendi, Havacık, Sarıağıl,

Akköy, Çonkul boğazından geçerek Keramet istikâmetine hareket etdirildi.

Gemlik Bölüğü Kumandanlığı'na da bir müfrezenin Kumla istikâmetine, diğer

bir müfrezenin de Benli cihetine tahrik etdirilmesi lüzumu emredildi. Bu

müfreze fî 21/22 Ağustos sene [1]331'de Nurçiyan nâmındaki bir Ermeni'nin

7 Metinde sehven "Mehmed" yazılmıştır.

300

riyâseti tahtında bulunan on kişilik bir çeteye tesadüf ederek bir buçuk saate

karîb edilen müsâdeme neticesinde yedisi meyyiten, birisi mecrûhen derdest

edilmiş ve ikisi firar etmişdir. Mecrûhun ifadesine nazaran bunların Yalova'-

nın Çukurköy ahalisinden oldukları anlaşılmış ve mecrûh da aldığı yaranın

te’siriyle az zaman sonra vefat etmişdir. Firar eden iki kişiyi takib etmekde

olan bu müfreze Yalova ile Kılınçköy arasında bunlara tesadüf ederek yarım

saat kadar müsâdemeden sonra bu iki şakî de meyyiten derdest edilmiş, müfreze

bunların silahlarını alıp avdet etmekde iken yine Yalova ile Kılınçköyü

arasında dört Ermeni şakîsine tesadüf ederek tekrar müsâdemeye başlamış

ve kâffesi meyyiten derdest edilmişlerdir. Bunların da üzerinde çıkan nüfus

tezkirelerine nazaran Kılınçköylü oldukları anlaşılmış ve müsâdemede ikmâl

efrâdından Ali Çavuş sağ ayağına tesadüf eden bir mermiden hafif suretde

yaralanmışdır. Yalova'nın Elmalı istikâmetine tahrik edilen Yüzbaşı Mehmed

Efendi kumandasındaki müfreze Elmalı hududunda Aycı tarlasıyla Gayaçık

[Gacık] ormanlarında iki şakîye tesadüf ederek her ikisinin meyyiten istîsâl

kılındığı ve mezkûr müfreze öğleden sonra zevâlî saat beş buçukda Elmalı

tarlalarının Suludere mevkiinde tekrar yirmi beş müsellah şahsa bi't-tesadüf

müsâdeme başlamış bir nefer şehid olarak eşkıya gecenin zulmetinden ve ormanların

sıklığından bi'l-istifade firar etmiş oldukları ve mahall-i müsâdemede

bir mağarada bir mikdar erzak ile iki buçuk kilo kadar barut ve fişenk makinesi

buldukları ve eşkıyanın takib edilmekde olduğu gelen rapordan anlaşılması

üzerine Keramet istikâmetine gönderilen Yüzbaşı Fehmi Efendi'nin

müfrezesiyle beraber yine aynı istikâmetden geriye dönmesi lüzumu emredilmiş

ve bu suretle eşkıya Yüzbaşı Mehmed Efendi, Yüzbaşı Fehmi Efendi,

Zâbit Vekili Fuad Efendi müfrezeleri arasında sıkışdırılıp derdesti hakkında

tertibât ittihâz edilmişdir. Bu sırada eşkıyaya yataklık eden dört Rum asker

firarîsi ile eşya ve erzak yüklü bir bârgîr ile iki merkeb derdest edilerek o

havalide takibde bulunan itfaiye Yüzbaşısı Mehmed Efendi ile Karamürsel

Jandarma Kumandanlığı'na teslim edilmiş ve takiblerine devam ederek yine

dört Rum asker firarîleri derdest edilip onlar da Karamürsel Bölük Kumandanlığı'na

teslim etdirilmişdir. Gemlik'den Benli istikâmetine gönderilen müfreze

fî 25 Ağustos sene [1]331 tarihinde Benli karyesi civarında on iki kişinin

cesîm bir mağarada muhtefî oldukları görülmesi üzerine teslim olmaları

301

teklif edilmiş ise de silahla mukabele etdiklerinden bi'l-mukabele kâffesi meyyiten

derdest edilmişlerdir. Elmalı deresinin şark-ı şimâlî cihetindeki sırtların

taharrîsine memur olan müfreze fî 26 Ağustos sene [1]331 tarihinde Elmalı

deresinin bir saat mesafedeki kâin ormanlıkda bir kişinin ve daha … diğer

beş kişinin yamaçdan dereye doğru firar etmekde oldukları görülmesi üzerine

takib edilerek ve önleri kat‘ olunarak hayyen derdest olunup Karamürsel

Jandarma Kumandanlığı'na teslim edildikleri ve Gaçık mevkiinin şimâl-i

garbî sırtlarında taharriyâtda bulunan diğer müfreze iki şahsa bi't-tesadüf

silah isti‘mâline başladıklarından her ikisi de meyyiten derdest edilmişlerdir.

Fî 26 Ağustos sene [1]331 tarihinde öğleden sonra zevâlî saat iki râddelerinde

Orhangazi'nin Çengiler karyesine geldim. Oraya gelmiş olan İtfaiye Bölüğü

Kumandanı Yüzbaşı Mehmed Efendi ile İzmit sancağı esliha taharrîsine

memur İbrahim Efendi ile görüşüldü[kde]n sonra orada ictimâ eden müfrezelerden

Sahil Taburu İkinci Bölük Yüzbaşısı Fehmi Efendi'yi müfrezesiyle

Dumanlıdağ üzerinden Çukur ve Dere köyün üstünden Aktoprak, Hamidiye,

Fevziye, Kızderbendi, Fulaçık, Sarıağıl, Akköy üzerinden ve Çonkul boğazından

Keramet istikâmetine, Fuad Efendi de müfrezesiyle Kayacık üzerinden

Elmalı ve Yortan'ın üst tarafından Çağşak, Kılınçköy, Laledere, Çukurköy

istikâmetine ve itfaiye Yüzbaşısı Mehmed Efendi de Gaçık'ın sol tarafından

Yalova ve Orhangazi şosesinin sağ tarafından Elmalı üzerine, oradan

Kirazköy, Sulucak, Paşaköy, Hacı Mehmed Çiftliği, Kadıköy istikâmetine

hareket etdirdim. Bu müfrezeler esna-yı taharriyâtda hiçbir şeye tesadüf etmediklerinden

Orhangazi'ye avdet etdiler. Fakat fî 24/25 Ağustos sene [1]331'de

Gemlik'in Feyziye karyeli Mehmed Bayrakdar'ın on beş kişilik silahlı bir Ermeni

çetesi tarafından Sölöz-i Gayr-ı Müslim karyesinin üst taraflarında Kayacık

çayırları nâm mevki‘de odun toplarken üç yerinden kurşunla katledildiği

haber alınması üzerine hemen o cihete bir müfreze sevk edilmişdi. Mezkûr

müfreze öğleden sonra zevâlî saat yedi buçukda Feyziye karyesi civarında

Yalınkaya dağında Kayacık çayırında pusuda iken külliyetli bir eşkıyanın

kendilerine doğru gelmekde oldukları görülmesi üzerine hemen ateş edilerek

ikisi meyyiten derdest edilmiş, öbür ikisi mecrûh olarak orman içerisinden

firar etdiği ertesi sabah kan izlerinden anlaşılmış, bunların Fındıcak, Paşayaylası

istikâmetine firar etdikleri anlaşıldığından Hamidiye karyesinden bir müf302

reze ile Bursa Merkez Bölüğü'nden önlerini kesdirmek üzere Dimboz tarafından

diğer bir müfreze tahrik etdirilmişdir. Yalova havalisinde Elmalı civarında

ve Yüzbaşı Mehmed Efendi müfrezesiyle müsâdeme eden eşkıyanın bu

havaliye geçdiği istidlâl kılınmış olduğundan ve zaten de Orhangazi'ye avdet

eden takib müfrezeleri raporlarından Yalova havalisinde eşkıyanın bulunmadığı

anlaşılmış olmasından fî 31 Ağustos sene [1]331 tarihinde Zâbit Vekili

Fuad Efendi'ye Karsak üzerinden Gemiç dağlarına ve Feyziye karyesinin üstünden

Kayacık çayırlarına gidilip orada sol tarafında bulunan Şükrü Efendi

müfrezesiyle temas hâsıl etdikden sonra Şükriye cihetine gidilmesi ve oradan

da Hamidiye karyesine gidilip ba‘dehû telefonla alacağı emir üzerine hareket

etmesi lüzumu emredildi. Orhangazi Takım Kumandanı Şükrü Efendi Akharim

karyesiyle Gürle arasındaki boğazdan Suluca tepelerine gitmesi ve Bahri

kumandasındaki ufak müfreze ile temas hâsıl etdikden sonra münasib mahallerde

pusular tertibiyle … istîsâline çalışılması ve ba‘dehû Sölöz-i Gayr-ı

Müslim karyesine gelinerek oradan telefonla alınacak emir üzerine hareket

olunması emredildi. Sahil taburundan Yüzbaşı Mehmed Efendi dahi Gedelek

üzerinden Büyükbenli cihetine gönderilip Gemlik ve Kumla cihetlerinden

gelecek olan Gemlik Bölük Kumandanı Mülâzım Asım Efendi müfrezesiyle

mukabeleten taharriyât icrası ve o havalide bulundukları haber alınan yedi

erkekle bir kadının derdestine çalışılması ondan sonra Karsak Karakolu'na

gelinip telefonla alınacak emir üzerine hareket olunması emredildi. Fî 1 Eylül

sene [1]331 tarihinde Benli karyesinin sırtlarının eteklerinde gitmekde

olan müsellah bir şahıs Gemlik müfrezesine tesadüf ederek silah endâhtına

başlamış, arkadan gelen Karsak Karakolu devriyesi de ateş etmesi üzerine

merkûm her iki ateş arasında kalarak meyyiten derdest edilmişdir. Şakînin

atdığı mermilerden birisi Müfreze Kumandanı Ali Çavuş'un kaşının üstüne

tesadüf eylemiş ise de çifte tüfengiyle atıldığı için mesafenin uzunluğundan

yalnız bir leke bırakmışdır. Fî 3 Eylül sene [1]331 tarihinde Gemlik'in Yukarıbenli

karyesi üzerinde bağlar içerisinde bir mağara derûnundan çıkan beş

şakî mağaranın dört adım ilerisinden gelen müfreze üzerine ansızın silah endâht

etmesi üzerine bi'l-mukabele kâffesi meyyiten derdest edilmiş, icra kılınan

taharriyât neticesinde dört martin, bir çakmaklı, altı muhtelifü'l-cins büyük

çapda revolver, sekiz on kıyye taş barutu, bir buçuk torba fitille beş kır303

ma çifte ve bir mikdar erzak müsâdere edilmişdir. Gürle istikâmetine hareket

etdirilen Mülâzım Şükrü Efendi fî 31 Ağustos / 1 [Eylül] sene [1]331 gecesi

Gürle boğazı içinde kurduğu pusuya müsellah üç şahsın uğraması üzerine on

dakika kadar bir müsâdeme vuku‘undan sonra gecenin zulmetinden firar etdikleri

ve sabahleyin edilen taharriyât neticesinde eşkıyanın izi bulunmuş ve

takiblerine koyulan yirmi neferlik bir müfreze Papasbahçesi'nin Keçikaya

mevkiine kadar çıkmış ve orada vehleten eşkıya pususuna düşmüşdür. Keçikaya

ve Aktoprak yolunu ki, ormanın geçid mahallerinin tekmîl hâkim nikâtını

tutmuş olan eşkıyanın atdıkları silahlara nazaran otuzu mütecâviz oldukları

anlaşılmış ve bu suretle cebheden taarruz tehlikeye intâc edeceğinden

arkası çevrilmek üzere eşkıyanın bulunduğu mevâki‘in arkasındaki mühim

geçid ve hâkim nikât tutulmak üzere Sahil Taburu İkinci Bölük Kumandanı

Yüzbaşı Fehmi Efendi kırk yedi kişilik bir kuvvetle Sölöz-i Gayr-ı Müslim

üzerinden Papasbahçe'nin arka cihetine hareket etdirildiği gibi Sölöz Karakolu'ndan

dahi sekiz-on neferlik bir kuvvet hemen o cihete gönderildiği binâenaleyh

Sölöz Karakol Kumandanı Vasıf Çavuş kumandasındaki işbu müfreze

Keçikaya mevkiinin arka tarafından kurulan eşkıya pususuna tesadüf ederek

ve şiddetli bir ateşe ma‘rûz kalmışdır. Ani bir şiddetde olan bu ateşe karşı

merkûm yarım saat kadar mukâvemet göstermiş ise de mevcudunun azlığı

hasebiyle külliyetli olan eşkıya tarafından sarılmakda olduğunu hissedince

ric‘ate mecbur kalmış ve bi'z-zarure terk-i mevki eylemişdir. Fî 2 Eylül sene

[1]331 sabahı Mülâzım Şükrü Efendi ile Bahri, Vasıf çavuşlar kumandasındaki

müfrezeler hep birden ileri harekete başlamışlar ise de eşkıyanın arka

taraf cihetlerini tutmak için gönderilen Yüzbaşı Fehmi Efendi müfrezesine

hiçbir yerde tesadüf etmeyip yolların açık olduğunu ve eşkıyanın firar etdiğini

anlamaları üzerine ileri harekete devam etmişler, bu sırada Feyziye dağı

eteğinde yağmurun şiddetle nüzûlünden dolayı laner kulübelerine iltica eden

Fehmi Efendi müfrezesine tesadüf etmişlerdir. Mûmâileyh bahriye çarkcı

sınıfından yetişip takib-i eşkıyaya vukûfu olmam[asından] dolayı yağan

yağmurun şiddetinden oraya iltica etdiği ve geceyi dahi aynı mecburiyetle

Sölöz karyesinde geçirdiği anlaşılmış ve bu suretle eşkıya[nın] maa't-teessüf

firarına sebebiyet vermişdir. Ortadan gâib olan eşkıyanın her hâlde meydana

çıkarılması için yeniden taharrî ve tertibât ahzına lüzum görülmüş ve her müf304

rezeye ayrı ayrı istikâmetler tayin edilerek fî 3 Eylül sene [1]331 sabahı tekrar

takibâta başlanılmışdır. Fî 4 Eylül sene [1]331 tarihinde Paşayaylası ormanlarında

Mülâzım Şükrü Efendi müfrezesinin taharriyâtı esnasında Sölözlü

olduğu teşhis edilen bir Ermeniye verilen dur emri ısgâ edilmemiş ve firara

yeltenmiş olduğundan hayyen derdesti mümkün olamadığından meyyiten

elde edilmişdir. Bu sırada fî 5 Eylül sene [1]331 tarihinde Gemlik kazasının

Benli karyesiyle Orhangazi'nin Gedelek karyesi arasında Yüzbaşı Mehmed

Efendi kumandasındaki müfreze külliyetli Ermeni eşkıyasına tesadüf etmesi

üzerine gündüz zevâlî saat on ikide müsâdemeye başlanmış ve müfreze diğer

kuvvetler ile takviye edilerek zevâlî saat yedi buçuğa kadar devam eden şiddetli

müsâdeme neticesinde onu meyyiten derdest edilmiş ve mütebâkîsi gecenin

zulmetinden ve efrâdın acemiliğinden ve zâbitlerinin tecrübesiz ve bahriyenin

çarkcı sınıfından bulunmasından firar etmişlerdir. Her müsâdemede

büyük bir fedakârlık gösteren Gemlik Bölüğü İkmâl efrâdından Armudlulu

Mustafa Çavuş bu müsâdemede fevkalâde yararlık göstermiş ve en nihayet

göğsünden yaralanarak Bursa Hastahânesi'ne gönderi[l]miş ise de üç gün sonra

vefat etmişdir. Bu müsâdemeden kurtulup firar edenler Hamzalı karyesi

civarında altı kişilik bir müfrezeye tesadüf ederek vuku bulan müsâdemede

ikisi meyyiten derdest edilip diğerleri Yalova'nın Bağlıkdere'den Delipazarı'-

na firar etmekde oldukları anlaşıldığından Yüzbaşı Mehmed Efendi ile Mülâzım

Asım Efendi kumandasındaki müfrezeler takiblerine gönderilmiş, eşkıyanın

güzergâhlarına tesadüf eden Paşaköyü ile Delipazarı arasındaki Kasnakdüzü

nâm mevki‘nin de hemen tutulması lüzumu Karamürsel ve Yalova Jandarma

Kumandanlıkları'na telgrafla bildirilmişdir. Aynı zamanda fî 6 Eylül

sene[1]331 tarihinde Mülâzım Şükrü Efendi'ye de eşkıyanın Gürle taraflarına

geçmelerini men‘ için İznik Gölü kenarından Karsak nihayetlerine kadar

olan geçid mahalleri tutdurulmuş, Zâbit Vekili Fuad Efendi dahi Yalova'nın

Elmalı civarındaki Suludere mevki‘inde vâki mağara ve civarını taharrî etdikden

sonra Hacı Mehmed Çiftliği, Kadıköyü, Paşaköyü ile Delipazarı arasındaki

Kasnakdüzü istikâmetine gönderilerek eşkıyanın önlerinin kat‘ıyla derdestleri

hakkındaki tertibât ittihâz edilmiş ve Mülâzım Asım Efendi müfrezesi

Benli civarında firar etdikleri arz edilen eşkıyadan on iki kişiye tesadüf

ederek icra edilen şiddetli bir müsâdeme neticesi on iki kişi meyyiten derdest

305

edilip diğer birisi firar etmişdir. Maktûlîn miyânında altı seneden beri Bursa

havalisinde icra-yı şekâvet eden Marmaracık Çetesi'ne mensub meşhur Kürd

Ohannes ile Çengiler karyesi bekçisi Artin oğlu Agop ve fotoğrafı, üzerinde

bulunan ismi ve nereli olduğu mechûl olan bir asker firarîsi görülmüşdür. İşbu

müsâdemede üç martin, iki kapaklı on iki kırma çifte, dokuz revolver, birçok

fişenk müsâdere edilmişdir. Bu esnada Sölöz civarında takibde bulunan

bir müfreze fî 5 Eylül sene [1]331 tarihinde Sölöz karyesi civarında üç Ermeni

şakîsine tesadüf ederek bi'l-müsâdeme ikisi meyyiten derdest edilip birisi

firar etmişdir. Bu miyânda müfrezeden bir kişi tehlikesiz suretde sol ayağından

yaralanıp berây-ı tedavi Bursa'ya gönderilmişdir. Muahharan firar etdiği

bildirilen bir Ermeni şakîsi de takib müfrezesi tarafından meyyiten derdest

edilmişdir. Sölöz-i Gayr-ı Müslim karyesinin şark-ı cenûbî istikâmetindeki

Büyükdere'yi taharrîye memur olan Zâbit Vekili Fuad Efendi ormanın içinde

mezkûr istikâmetinin sırtlarında düz bir mevki‘de üç kişinin oturmakda olduğu

müfreze efrâdından birisi tarafından görülüp etrafı çeviriniz demesi üzerine

eşkıya firara tasaddî etmiş, endâht edilen mermiler ile birisi meyyiten derdest

edilip diğer ikisi firar etmişdir. Mahall-i müsâdemede iki kolan mavzer

fişengiyle fırında pişmiş taze ekmek ve maktûlün üzerinde bir askerî pantolonu

bulunup müsâdere edilmişdir. Muahharan mezkûr ekmek Sölöz karyesine

getirilerek mezkûr karyede emrine tevfîkan terk edilen Protestan ve Katolik

Ermenileri'nin hânelerinden getirilen ekmekler ile tatbik edilerek Katolik milletinden

Haci Markar oğlu Karabet'in hânesinden getirilen ekmeğin eşkıya

yedinden alınan ekmekle mutâbık olduğu görülmüşdür. Karabet'in oğlu Filipi'nin

mezkûr ekmeği onbir-oniki yaşlarında küçük biraderi Artin ile gönderdiği

bi't-tahkik anlaşılması üzerine merkûmân Divan-ı Harb-i Örfî'ye gönderilmek

üzere merkez-i vilâyete sevk edilmişlerdir. Fî 8/9 Eylül sene [1]331

gecesi.

Orhangazi'nin Çengiler karyesiyle Ortaköy arasında dolaşmakda olan

devriye üzerine silah endâht eden bir şakî meyyiten derdest edilip yedindeki

kırma çifte ile bir Karadağ revolveri müsâdere edilmişdir. Bu suretle fî 4

Eylül sene [1]331 tarihinde Benli karyesi civarındaki müsâdeme neticesinde

her birisi bir tarafa dağıdılmak suretiyle parçalanmış olan eşkıya ayrı ayrı

takib edilip derdest edilmişlerdir. Bu miyânda Çengiler karyesi mekteb mual306

limi Agop ile iki kadın ve bir [ço]cuk dahi derdest edilmiş idi. Çengiler karyesindeki

esliha ve saire hakkında mekteb muallimi olmak münasebetiyle

her şeyden haberdâr olması lâzım gelen Agop'dan tahkikât icrasına mübâşeret

edilmiş, gerek merkûmun gerek ma‘lûliyetinden dolayı köyde alıkonulan

Fabrikatör Papasyan'ın akrabasından Topal Nişan'ın delâletiyle yere gömülü

sekiz aded zâbit kılınçı ve Boyacıoğlu Dikran'ın hânesindeki bahçede gömülü

muhtelif rütbedeki zâbitâna mahsus büyük üniforma, apolet, kılınç, kayış

ve püskülleri ve İpek Fabrikası soba boruları içinde 1071 numaralı bir aded

süvari mavzer filintası ile 200 kadar muhtelif revolver fişengi ve Çengiler

karyesinde imal edilmiş dokuz aded bomba bulunup müsâdere edilmişdir. Eşkıyanın

tathîrinden büsbütün emin olmak için fî 10 Eylül sene [1]331 tarihinde

Sahil Taburu'ndan Yüzbaşı Mehmed Efendi Orhangazi'nin Çengiler karyesinden

hareketle Kayacık ile Elmalı arasındaki mahalleri ve bilhassa Suludere

mevki‘indeki eşkıyanın tahassungâhı olan mağaranın civarını taharrî etdikden

sonra Kirazlı, Yortan, Çağşak, Kılınçköy, Laledere, Çukurköy istikâmetine,

yine mezkûr taburdan Yüzbaşı Fehmi Efendi Gürlekayası, Karanlıkdere

ve civarı ormanlarıyla Fındıcakbaşı, Sölöz koru ve dereleri, Fındıcaktaşı,

Paşayaylası, Burçin boğazı, Samanlı, Kirazlı yaylalar istikâmetine, Hamidiye

Karakolu müfrezesi de Kayacık tepe ve derelerinin taharrîsine, Gemlik

Bölük Kumandanı Asım Efendi Benli ve civarının taharrîsine, Zâbit Vekili

Fuad Efendi Çengiler, Elmalı, Hacı Mehmed Çiftliği, Kadıköy ... Delipazarı

arasındaki Kasnakdüzü nâm mevki‘den Esadiye, Reşadiye, Hamzalı taraflarına,

Mülâzım Şükrü Efendi de Gürle ve civarının taharrîsine memur

edilmişlerdir. Bunlardan Fuad Efendi müfrezesi Paşaköyü'ne geldiği zaman

bir çocuğun ifadesine göre on müsellah şahsın bir gün evvel oradan geçdiklerini

ve Elmalı cihetine doğru gitdiklerini söylemesi üzerine tahkikât icrasına

mübâşeret edilmiş, hakikat olduğu Yalova Jandarma Kumandanlığı'na da bu

bâbda malumât verildiği anlaşılması üzerine verilen emir mûcebince geriye

döndürülüp eşkıyanın gitdiği istikâmetde takibe başlatdırılmışdır. Fakat netice

itibarıyle bundan hiçbir şey istihrâc edilememişdir. Fî 12 Eylül sene [1]331 tarihinde

Benli karyesi civarında mezkûr karyeli şakî-i meşhur Antranik bi'l-müsâdeme

meyyiten derdest edilmiş ve bir kırma çifte ile bir Bromik [Browning]

tabancası müsâdere edilmişdir. Bu havalide Ermeni eşkıyalarının istîsâlleriy307

le uğraşılmakda iken Yenişehir ile Bilecik arasında libâs ve lisanlarına nazaran

Gürcü oldukları anlaşılan müsellah iki şahsın altmış kadar yolcuyu soyduğu

ve yolculardan birisini katletdikleri haber alınması üzerine Bilecik Tabur

kumandanı hemen mahall-i vak‘aya hareket etdirilmiş ve Bursa Merkez

Taburu'ndan da mikdar-ı kâfi efrâd Yenişehir'e gönderilerek mütecâsirlerin

behemehâl derdesti lüzumu emredilmiş, bunun üzerine O caddede takibâta

germî verilerek Künceğiz, Sarnıç, Arpadere, Bakraz civarında balkanların

geçid ve yol ağızlarında mürûra müsaid olan nikâtın kâffesi taht-ı tarassuda

alınmış ve lâzım gelen mahallerde pusular tertib edilmiş ve aynı zamanda

balkan içinde barınabilinecek mahallerin taharrîsine başlanılmışdır. Eylül'ün

ikinci akşamı zevâlî saat sekiz râddelerinde Pazarcık nahiyesinin Bakraz karyesinin

Kışla mevki‘indeki damlarda dört müsellah şahsın ihtifâ etdiği haber

alınması üzerine mahall-i mezkûr sarıldığı esnada birisi berây-ı tarassud dışarıya

çıkar iken derdest edilip içeride bulunanlara teslim olmaları teklif edilmiş

idi ise de isti‘mâl-i silah etmelerinden bi'l-mukabele ateş edilmiş ve neticede

merkûmûndan birisi mecrûh düşdüğü ve bu sırada Bilecik Merkez Takımı

Süvari İkmâl efrâdından Başköylü Mehmed Çavuş oğlu Hüseyin, kolunun

bilek kısmıyla sol memesinin altından ve göbeğinden tehlikesiz suretde

mecrûh olduğu ve mütecâsirînden mecrûh olan göbeğinden almış olduğu cerîhanın

te’siriyle beş saat sonra vefat etdiği, diğer üç refîki bağlı olduğu hâlde

Bakraz karyesine getirilmekde iken efrâdın yaralı olan arkadaşına bakmalarından

bi'l-istifade ikisi firar etdiği ve diğer birisi Bakraz karyesine getirildiği

ve bunlar Sivas vilâyetinden Yaver Bey çetesinden eslihasıyla firar etmiş

Edremid ahalisinden oldukları ve hâmil bulundukları dört aded mu‘addel martin

tüfengiyle cephâneleri zabt ve müsâdere edildiği, Bilecik ve Yenişehir şosesinde

kuttâ‘-ı tarîklik etdikleri bâlâda arz edilenlerden Sarnıç karyeli Ömer

oğlu Şaban takibât-ı şedîde üzerine fî 5 Eylül sene [1]331 tarihinde dehâlet

ederek silahıyla teslim olduğu ve fî 7 Eylül sene [1]331 tarihinde kıtâl maddesinden

dolayı mahkum olup vadi-i firarda bulunan İnegöl kazasının Mezid

karyeli Sarı Murad ile aynı karyeden Abaza Fit nâm şahıslar dahi gördüğü

tazyik üzerine silahlarıyla beraber teslim olduğu ve yine aynı zamanda dört

asker firarîsi daha derdest edilerek Ahz-ı Asker Şubesi'ne teslim edildiği fî

11 Eylül sene [1]331 tarihinde kuttâ‘-ı tarîklikde zî-medhal olan Künceğiz

308

karyeli Deli Yusuf dahi silahıyla beraber teslime mecbur ... Yenişehir ve Bilecik

yolundaki kuttâ‘-ı tarîklik hâdisesinde zî-medhal olanlar derdest edilerek

cihet-i adliyeye teslim edilmiş olduğundan eşya ve nükûd-ı mağsûbenin

zâbıta ve cihet-i adliyece istirdâdına çalışı[l]makda olduğu alınan raporlardan

anlaşılmışdır. Yine bu sırada Orhangazi kazasından menâtık-ı malumeye sevk

edilen Ermenilerden gasb edilmiş birçok eşya ile üzeri birçok elmas ve yakut

taşlarıyla müzeyyen kıymetdâr bir haç ile bir Mahmudiye altını, 74 keçi, 4

öküz, maa-buzağı 65 inek, 2 manda, 49 bârgîr, 9 ester, 102 merkeb, bir çift

bârgîr arabası, iki tek bârgîrli araba, bir öküz arabası kâmilen meydana çıkarılarak

Emlâk-ı Metrûke Komisyonu'na teslim edildiği berây-ı malumât

ma‘rûzdur, efendim.

Hüdavendigâr

Jandarma Alay Kumandanı

Binbaşı

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 13/2

245 ERMENİ SEVKİYÂTINDA USULSÜZLÜK YAPAN AZİZİYE

KAYMAKAMININ GÖREVDEN ALINMASI

Aziziye Kaymakamı Hamid Bey'in Ermeni sevkiyâtı sırasındaki usulsüz

hareketlerinden dolayı azledilerek Divan-ı Harb'e verilmesi

25 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 115

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

Aziziye Kaymakamı Hamid Bey'in mahalli Ermenilerinin esna-yı sevkindeki

ahvâl ve harekât-ı gayr-ı lâyıkasına binâen azli derdest olduğundan

eli işden çekdirilmesi muktezîdir. Mûmâileyhe aid evrak-ı tahkikiyenin Di309

van-ı Harb-i Örfî'ye tevdî‘i Hey’et-i Tahkikiye Reisi Mazhar Bey'e iş‘âr kılınmışdır.

Fî 12 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 57/116

246 ERMENİ KAFİLELERİNİN İAŞELERİNİN TEMİNİ

Ermeni kafilelerinin iaşeleri için verilen tahsisatın yeterli olup olmadığı ve

bunun mal sandıklarından ödenip ödenmediğinin bildirilmesine dair Halep'te

Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'e telgraf

26 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 116

Haleb'de Muhacirîn Müdürü Şükrü Bey'e

Ermeni kafileleri miyânında hergün açlıkdan telefât vuku bulmakda olduğu

cihetle bunların te’min-i iâşeleri için lâ-ekal yüz bin liranın irsâli lüzumu

Dördüncü Ordu Kumandanlığı'ndan alınan 10 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

tarihli telgrafnâmede iş‘âr olunuyor. Bu cihet için i‘tâ olunan tahsisâtın kâfi

olup olmadığının ve buradan para istenilmesi tahsisât havalenâmelerinin mal

sandıklarınca tesviye edilemediğini ihsâs etdiğinden hakikat-i hâlin inbâsı.

Fî 13 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/110

310

247 ERMENİ SEVKİYÂTININ DURDURULMASI

Belli yerlere gönderilmek üzere toplanmış ve yola çıkarılmış olanlar dışındaki

Ermenilerin sevk edilmemelerinin vilâyet ve mutasarrıflıklara bildirildiği

27 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Şifre

Hüdavendigâr, Ankara, Haleb, Adana Vilâyetleri'yle, Maraş,

Karahisar-ı Sahib, Eskişehir, Kütahya, İzmit, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Mahâll-i muayyeneye gönderilmek üzere vilâyât ve saireden gelmiş ve

yola çıkarılmış olanlar müstesna olmak üzere yeniden Ermeni sevkiyâtında

bulunulmaması.

Fî 14 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/135

248 EVLERİ YAKILAN MÜSLÜMANLARA YARDIM EDİLMESİ

Evleri yanan Müslümanlara tamir için gerekli paranın, asilerin emval-i metrukelerinden

ödenmesi veya boşalan Ermeni hânelerinden yer verilmesi hakkında

Urfa Mutasarrıflığı'na çekilen telgraf

27 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyeti Şifre

43 Müsta‘celdir

Urfa Mutasarrıflığı'na

C. 10 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Muhterik İslâm hânelerini tamir için

iktizâ eden mebâliğin âsilerin emvâl-i metrûkeleri esmânından tesviyesi yahud

boşalan Ermeni hânelerinden o zarara mukabil hâneler i‘tâsı muvâfıkdır.

Fî 14 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır nâmına

DH. ŞFR, 57/140 (İmza)

311

249 AGOP BOYACIYAN EFENDİ'NİN YEĞENİ BOGOS'UN

KONYA'DA BIRAKILMASI

Tekfurdağı sabık mebusu Agop Boyacıyan Efendi'nin yeğeni Tekfurdağlı

Bogos'un sevk edilmeyerek Konya'da kalmasına müsaade edilmesi

27 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 120

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Tekfurdağı Mebûs-ı sâbıkı Agop Boyacıyan Efendi'nin yeğeni olup

Konya Ereğlisi'nde derdest-i sevk bulunduğu anlaşılan Tekfurdağlı Bogos'un

sevkinden sarf-ı nazar edilerek Konya'da kalmasına müsaade olunması ve

inbâsı.

Fî 14 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/136

250 KONYA'DAN YOLA ÇIKARILAN YABANCILAR VE

ERMENİLER

Konya'dan trenle yola çıkarılan yabancıların ve Ermenilerin sayısı

30 Ekim 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

Bugün yukarı istasyonlardan gelen Ermenilerden bin dokuz yüz elli ve

Konya'da bulunan yabancılardan yedi yüz elli ki cem‘an iki bin yedi yüz kişinin

otuz altı vagon ile yola çıkarıldığı.

Fî 17 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Vali

Sâmih Rifat

DH. EUM. 2. Şb, 68/100

312

251 AMERİKAN MİSYONERLERİ NEZDİNDEKİ ERMENİ

ÇOCUKLARIN SEVK EDİLMEMESİ

Amerika misyonerleri nezdindeki Ermeni çocuklarının sevk edilmemelerine

ilişkin Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti'nden Kayseri Mutasarrıflığı'na çekilen

telgraf

3 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 60

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. 19 Teşrîn-i Evvel sene[1]331. Amerika misyonerlerinin nezdinde

bulunduğu bildirilen Ermeni çocuklarının müdahale olunmayarak şimdilik

kalmaları.

Fî 21 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/270

252 SEVKİYÂT SIRASINDAKİ SALDIRILARIN ÖNLENMESİ

Urfa'dan Re’sülayn ve Nusaybin yoluyla sevk edilen Ermeni kafilelerine

tecavüzlerin önlenmesi için güzergâhın değiştirilmesi

3 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 6266

Şifre

Diyarbakır Vilâyeti'ne

C. 19 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Urfa'dan Re’sülayn ve Nusaybin tarîkıyla

Ermeni kafilelerinin sevkine evvelce teşebbüs edilmişdi. Fakat kafile313

ler kasabadan infikâki müteâkib urbân ve aşâyirin tecavüzüne mar‘ûz kalarak

avdet etdiler. Binâenaleyh bu kafilelerin her hâlde Siverek tarîkıyla i‘zâmına

mecburiyet görülerek Urfa'ya o yolda tebligât yapılmışdır. Vürûdunda reddolunmayarak

Musul'a sevkleri.

21 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

DH. ŞFR, 57/277

253 BİRECİK'TEN ERMENİLERİN SEVKİ

Maraş ve Ayntab'a gönderilecek Ermeniler için Birecik'in sevk merkezi olarak

kullanıldığı ve Birecik'ten nehir vasıtasıyla sevkiyât yapılabileceğinden Ermenilerin

Zor taraflarına sevki hususunda Birecik Kaymakamlığı'na talimat verildiği

3 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Müsta‘celdir

Birecik ve Nizip'e geldim. Suruç'da mütehaşşid Ermenilerden genç çocuk

ve kadınlardan Maraş ve Ayntab'a gönderilecek olanlara Birecik merkez-i

sevk ittihâz edilmiş idi. Sevkiyât hüsn-i suretle cereyân etmekdedir. Yalnız

Birecik, Maraş, Ayntab ve civarı ile Haleb arasında bulunduğu ve Birecik

Ermenileri bin iki yüz nüfusdan ibaret ve nakilleri nehir vasıtasıyla ve pek

kolaylıkla icra edileceği cihetle derhal şahturlar inşa etdirilerek Zor cihetlerine

sevki hususunda Birecik Kaymakamlığı'na talimât-ı lâzıme verilmişdir.

Bu akşam Haleb'e avdet edileceği.

Fî 21 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Muhacirîn Müdürü

Şükrü

DH. EUM. 2. Şb, 68/101

314

254 İHTİDA ETMEK İSTEYEN ERMENİLERDE GÖZ ÖNÜNDE

BULUNDURULMASI GEREKEN ŞARTLAR

Sürekli ikamet ettikleri yerlerde bırakılan veya sevkiyât sırasında merkezden

gelen özel emirle alıkonularak aslî ikametgahlarına iade edilen ya da bir

mevkide kalan Ermenilerin ihtidalarının kabul edileceği

4 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 6270

Mahrem

Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Haleb, Hüdavendigâr,

Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya, Mamuretülaziz, Musul, Van

Vilâyetleri'ne Urfa, İzmit, Canik, Zor, Karesi, Kale-i Sultaniye, Kayseri,

Karahisar-ı Sahib, Niğde, Maraş, Eskişehir, Kütahya Mutasarrıflıkları'na

Ermenilerin ihtidâsı hakkında mevâdd-ı âtiye nazar-ı dikkate alınacakdır.

1-Sevk edilmeyip öteden beri ikamet etdikleri mahallerde ibkâ olunanların

ihtidâsı kabul olunur.

2-Umum miyânında sevk olundukları sırada merkezden tebliğ olunan

emr-i mahsus ile alıkonulup sevklerinden sarf-ı nazar edilenlerin gerek ikametgâh-

ı aslîlerine iade edilmiş olsunlar gerek bir mevki‘de kalmış bulunsunlar

ihtidâları makbuldür.

Fî 22 Teşrîn-i Evvel sene 1331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/281

315

255 ERMENİLERİN EŞYALARIYLA BİRLİKTE SEVK

EDİLMELERİ

Ermenilerin sevk sırasında eşyalarını beraberlerinde götürmeleri ve istasyonlarda

kalan eşyalarının da gönderilmesi gerektiği

6 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Konya, Ankara, Hüdavendigâr Vilâyetleri'yle, İzmit,

Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Niğde, Eskişehir Mutasarrıflıkları'na

Mahâll-i muhtelifeden şimendiferle sevk olunan Ermenilerin sür‘at-i

sevklerini te’min maksadıyla beraberlerinde getirmelerine meydan bırakılmayan

eşyalarının vürûduna intizâren te’hir-i sevkleri için her bâr müracaat etmekde

olduklarından bahis ile bu gibi müracaata mahal kalmamak üzere esna-

yı sevkiyâtda eşyaların ashâbıyla birlikde gönderilmesi ve istasyonlarda

kalmış olan eşyanın da irsâli lüzumu Hey’et-i Tahkikiye Reisi Asım Bey'den

alınan telgrafnâmede izbâr olunuyor. Suret-i iş‘âra nazaran iktizâsının ifası.

Fî 24 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/320

256 DÖRDÜNCÜ ORDU BÖLGESİNE SEVK EDİLEN

ERMENİLERİN İAŞESİ

Dördüncü Ordu bölgesine sevk edilen Ermeni muhacirlerinin iaşelerinin

askeriye tarafından temini için Dördüncü Ordu kumandanı, Halep Menzil müfettişi

ve gerekli diğer yerlere tebligatta bulunulduğu

6 Kasım 1915

316

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Adana ve Haleb Vilâyetleri'yle Urfa Mutasarrıflığı'na

Nezâretçe bir karar ittihâz ve tebliğ edilinceye kadar Dördüncü Ordu

mıntıkasına sevk edilmekde olan Ermeni Muhacirîninin Pozantı-Haleb menzil

hattından esna-yı mürûrlarında ikmâl efrâdı misillü cihet-i askeriyece

te’min-i iâşeleri için Dördüncü Ordu kumandanı ile Haleb Menzil Müfettişliği'ne

ve daha icab edenlere tebligât-ı lâzıme ifa olunduğu Başkumandanlık

Vekâleti'nden bildirildiği bâ-tezkire-i sâmiye izbâr buyurulmuşdur.

Fî 24 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/317

257 UYGUNSUZ HAREKETLERDE BULUNAN

JANDARMALARIN DİVAN-I HARB'E SEVKLERİ

Urfa'dan Rakka'ya gönderilen kafilelere refakat eden jandarmaların ihmallerinden

kaynaklanan uygunsuz davranışları sebebiyle Divan-ı Harb'e sevkleri

6 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 51

Şifre

Urfa Mutasarrıflığı'na

Urfa'dan Rakka'ya gönderilen ilk kafileye terfîk olunan muhafız jandarmaların

adem-i takayyüdünden nâşi esna-yı sevkiyâtda uygunsuzluklar

vuku bulduğu ve bu cümleden yolda jandarmaların gözü önünde kadınlar

kaçırılmış olduğu ve bunların hilâf-ı tebligât olarak şimendifer güzergâhı

üzerinde bulunan kurâdan bazılarına yerleşdirildikleri görüldüğü Muhacirîn

317

Müdürü Şükrü Bey'den vârid olan telgrafnâmede izbâr olunuyor. Bu bâbda

tahkikât icrasıyla jandarmaların Divan-ı Harb'e tevdî‘ olunarak cezalandırılmaları

ve inbâsı.

Fî 24 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/309

258 ERMENİLERE EKMEK VERİLMESİ

Ulukışla'da bulunan Ermeni kadın ve çocuklarına yeterli miktarda ekmek

verilmesi

7 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 22

Şifre

Niğde Mutasarrıflığı'na

Ulukışla'da mevcud ve ekserîsi kadın ve çocukdan ibaret olan Ermenilere

pek az ekmek verildiği haber veriliyor. Muhacirîn-i merkûmeye mikdar-ı

kâfi ekmek i‘tâ olunması.

Fî 25 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/345

259 SITMA VE DİZANTERİ GİBİ BULAŞICI HASTALIKLARA

YAKALANAN ERMENİLERİN TECRİDİ

Ereğli'deki Ermenilerden dizanteri ve sıtma gibi hastalıklara yakalananların

boş olan Ermeni evlerinde tecrit edilmeleri

7 Kasım 1915

318

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 132

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Ereğli'deki iki yüz Ermeni'den ellisinin ağır ve yüz ellisinin hafif hasta

ve ekserîsinin dizanteri ve sıtma ile musâb bulundukları ve bunların toprak

üzerinde bırakıldığı haber veriliyor. Merkûmların boş olan Ermeni hânelerinde

tecrîd olunmaları.

Fî 25 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 57/337

260 NAKLEDİLEN ERMENİLERİN BIRAKTIKLARI EVLERDE

YAKINLARININ İKAMET EDEBİLECEĞİ

Nakledilen Ermenilerin bıraktıkları evlerde, kanunen bakmakla yükümlü

oldukları yakınlarının ikamet edebileceği, kiralama konusunda müzayede şartlarına

uygun işlem yapılmak kaydıyla Ermenilerin başvuru ve katılımının kabulünün

uygun olduğu, Ermenilerin toplu hâlde bulundurulmayıp Müslüman kasaba

ve köylerine dağıtılmaları gerektiği

14 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

70

Şifre

Adana Emvâl-i Metrûke İdare Komisyonu Riyâseti'ne

C. 22 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Nakledilen Ermenilerin evlâd, zevce,

peder, vâlide gibi infâka kanunen mecbur bulunduğu akâribinin, terk eylediği

319

hânede ikametine müsaade i‘tâsı tabiî ve istîcâr hususunda müzâyede şerâitine

tevfîk-i muamele edilmek üzere Ermeniler tarafından vuku bulan müracaat

ve iştirakin kabulü muvâfıkdır. Maa-hâzâ terk edilen Ermenilerin mütekâsif

bir hâlde bulundurulmaması ve icabında kurâ ve kasabât-ı İslâmiye'ye tevzî‘i

lâzımdır.

Fî 1 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 58/1

261 ASKER AİLELERİ İLE KATOLİK VE PROTESTAN

OLANLARIN UYGUN MEVKİLERE YERLEŞTİRİLMESİ

Konya'da bulunan Ermenilerin şimdilik sevk edilmemesi ve asker aileleri

ile Katolik ve Protestan olanların vilâyet dahilinde uygun mevkilerde iskân edilmeleri

14 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 138

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

C. 30 Teşrîn-i Evvel sene [1]331. Berây-ı sevk orada bulunduğu bildirilen

iki bin Ermeni'nin şimdilik sevk olunmayarak vilâyet dahilinde taht-ı

muhafazada bulundurulması ve asker aileleri ile Katolik ve Protestan olanların

da ber-mûceb-i talimât vilâyet dahilinde münasib mevâki‘de iskânları.

Fî 1 Teşrîn-i Sanî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 58/2

320

262 ERMENİLERİN SEVKİ SIRASINDAKİ SUİSTİMALLERİN

ÖNLENMESİ

Ermenilerin sevki esnasında meydana gelen suistimalleri ve kanuna aykırı

muameleleri tespit etmek üzere Temyiz Mahkemesi Reisi Hulusi Bey'in başkanlığındaki

heyete Şûrâ-yı Devlet azalarından İsmail Hakkı Bey'in tayin edildiği

16 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 685

Şifre

Hüdavendigâr, Ankara Vilâyetleri'yle, İzmit, Karesi, Kütahya,

Eskişehir, Kayseri, Karahisar-ı Sahib, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Zeyl-i tahrirât 21 Eylül sene [1]331. Vilâyet/Livâ dahilindeki Ermenilerin

esna-yı sevklerinde mahallerince vuku bulan suistimâlât ve hilâf-ı kanun

muamelât hakkında tahkikât icra eylemek üzere Mahkeme-i Temyîz Reisi

Hulusi Bey'in riyâsetindeki hey’ete dahil bulunan Seyyid Haşim Bey'in hastalığına

binâen Dersaâdet'e avdet edeceğinden yerine Şûrâ-yı Devlet azâsından

İsmail Hakkı Bey tayin kılınmış ve el-yevm Niğde'de bulunan hey’ete

iltihâk etmek üzere müteheyyi’-i hareket bulunmuşdur.

Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 58/38

263

ERMENİ SEVKİYÂTINDA GEREKLİ TEDBİRLERİ ALMAYAN

SUŞEHRİ KAYMAKAMI FAHRİ EFENDİ'NİN DİVAN-I

HARB'E SEVKİ

Ermenilerin emniyet içerisinde sevkini temin edecek tedbirleri almayan

Suşehri Kaymakam vekili Fahri Efendi'nin Divan-ı Harb'e sevk edilerek bu durumunun

cezayı gerektirip gerektirmediğinin bildirilmesi

17 Kasım 1915

321

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 133

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

Suşehri Kaymakam Vekâleti'nde bulunmuş olan Fahri Efendi'nin Ermenilerin

selâmet-i sevkini te’min edecek tedâbîr ittihâz eylemediği ve sevk

günü irtikâb olunan yağmagerlik esnasında da mûmâileyhin men‘e teşebbüs

etmediği anlaşıldığı beyânıyla mûmâileyhin Divan-ı Harb-i Örfi'ye tevdî‘i

lüzumu Hey’et-i Tahkikiye Riyâseti'nden bildiriliyor. Mûmâileyhin bu meseledeki

vaziyetin kendisi için mûcib-i mücazât olup olmadığı hakkındaki mütâlaalarının

inbâsı.

Fî 4 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 58/47

264 KIŞ SEBEBİYLE KİMSESİZ ERMENİ KADIN VE

ÇOCUKLARIN SEVK EDİLMEMESİ

Kış sebebiyle kimsesiz Ermeni çocuk ve kadınların sevk edilmeyerek münasip

köylere dağıtılmalarına dair Mamuretülaziz Valisi Sabit Bey'e çekilen telgraf

25 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 98

Şifre

Bizzat halli

Mamuretülaziz Valisi Sâbit Bey'e

Ermenilerden erkekleri bulunmayan nisvân ve sıbyânın kış hükmünü

icraya başladığı şu sırada mesafât-ı ba‘îdeye sevkleri pek çok müşkilâtı dâ‘î

322

olacağı görüldüğü ve her kafileye mu‘temed memurların terfîkiyle bunların

muhafazaları adîmü'l-imkân bulunduğu Hey’et-i Tahkikiye Riyâseti'nden

bildiriliyor. Kimsesiz nisvân ve sıbyânın sevk edilmeyerek 9 Haziran sene

[1]331 tarihli ve 4530 numaralı şifre telgrafnâmeye göre münasib köylere

tevzî‘ edilmeleri muktezîdir.

Fî 12 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 58/124

265

ERMENİ SEVKİYÂTINI KÖTÜ İDARE ETTİĞİ GEREKÇESİYLE

VİLÂYET MERKEZİNE ALINAN ISLAHİYE KAYMAKAMI

NUSRET BEY'İN GÖREVİNE İADESİ

Ermeni sevkiyâtını kötü idare ettiği anlaşılan Osmaniye Mutasarrıfı Fethi

Bey'in azledildiği, vilâyet merkezine aldırılan İslahiye Kaymakamı Nusret Bey'in

ise vazifesine iade edileceği; mutasarrıf ve kaymakam gibi mülkî idarecilerin tebdil

ve azillerinin doğrudan Dahiliye Nezâreti'ne bilgi verilerek yapılması, Ermeni

sevkiyâtıyla ilgili meseleler hakkındaki mülahazaların da Halep Vilâyeti veya Dahiliye

Nezâreti'ne bildirilmesi gerektiği

28 Kasım 1915

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 112

Şifre

Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Paşa Hazretleri'ne

Ermeni sevkiyâtındaki batâeti ve sû-i idaresi anlaşılan Osmaniye Mutasarrıfı

Fethi Bey arzu-yı âlîleri üzerine azledilmişdi. Ahîren Adana Vilâyeti'nden

alınan telgrafnâmede aynı maddeden dolayı zât-ı devletleri tarafından

vâki olan iş‘âr üzerine İslahiye Kaymakamı Nusret Bey'in merkez-i vilâyete

aldırıldığı ve şu kadar ki mezkûr kaymakamın son zamanlarda Ermeni sevkiyâtında

ve hususât-ı sairede gayreti görüldüğü ve kendisinin böyle bir âkıbe323

te uğraması Fethi Bey'in dirayetsizliği neticesi olduğu ifade ve mağduriyetden

vikâyesi iltizâm ediliyor. Kaymakam ve mutasarrıf gibi rüesâ-yı mülkiyenin

valiler tarafından vâki olan iş‘âr üzerine bile derhal azl ve tebdilleri cihetine

gidilmeyerek haklarında tahkikât-ı ibtidâiye icrasıyla mes’uliyetleri tebeyyün

etdikden sonra tebdil veya azilleri cihetine gidilmekde olduğundan gayret ve

hizmeti vilâyetçe meşhûd ve masumiyeti musaddak ve ehliyet ve hüsn-i hâli

nezâretçe de malum olan kaymakam-ı mûmâileyhin yalnız Yüzbaşı Abdülmecid

Bey'in raporu üzerine mevki‘-i memuriyetinden aldırılması hakikaten

mağduriyetine sebebiyet vereceği nazar-ı dikkate alınarak bu muamelenin

tashîhi ve kendisinin İslahiye'ye iadesi lüzumu bi'l-mecburiye Adana Vilâyeti'ne

cevaben tebliğ olundu. Adana, Haleb, Urfa havalisindeki Ermenilerin

sevki mesâiliyle Haleb valisinin meşgul olması ahîren takarrur ederek icab

eden memurîn-i mülkiyeye ona göre tebligât icra edilmiş olduğundan ba‘demâ

sevkiyâta müte‘âllik mesâil hakkındaki mütâlaât ve mülâhazât-ı devletlerinin

Haleb valisine veya makam-ı acizîye iş‘âr buyurulması tesrî‘-i muhabereyi

te’min edecekdir. Rüesâ-i mülkiyenin tebdil ve azli gibi tecziyesi hususâtına

gelince; bu bâbda doğrudan doğruya ve suret-i hususiyede nezâret-i

acizîye iş‘âr-ı keyfiyet buyurulması muamelâtın ihtisâr ve süratini te’min edeceğinden

daha muvâfık olacağını ve imkân dahilinde her suretle ve hemen

tervîci tabiî olduğu ma‘rûzdur.

Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 58/141

266 ERMENİLERİN TASARRUFUNDA BULUNAN EMLÂKIN

BAŞKALARINA SATILAMAYACAĞI

Nakledilen mahaller ahalisinden olsun olmasın Ermenilerin tasarrufunda

bulunan mal ve emlakın hiçbir suretle başkasına satılamayacağı

29 Kasım 1915

324

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

73

Karahisar-ı Sahib Emvâl-ı Metrûke Tasfiye Komisyonu Riyâseti'ne

C. 10 Teşrîn-i Sânî sene [1]331 Naklolunan mahaller ahalisinden olsun

olmasın Ermenilerin tasarrufunda bulunan emvâl ve emlâkın hiçbir suretle

âhara bey‘ ve ferâğı caiz değildir.

Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 58/158

267

ALMANYA VE AVUSTURYA-MACARİSTAN

HÜKÜMETLERİNİN ERMENİ SEVKİYÂTI DOLAYISIYLA

UĞRADIKLARI ZARARDAN OSMANLI HÜKÜMETİ'Nİ

SORUMLU TUTTUKLARI

Almanya ve Avusturya-Macaristan hükümetlerinin verdikleri muhtıralarda

Ermenilerin sevkinden dolayı uğradıkları ticarî zarardan Osmanlı Hükümeti'ni

sorumlu tuttuklarını bildirmeleri üzerine Osmanlı Hükümeti'nin konuyla ilgili bir

belge hazırlayarak müttefik ve tarafsız devletlere iletmesinin yerinde olacağı

5 Aralık 1915

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Evvelki tezkireler de Sadâret-i Uzmâ'dan cevab

vürûduna kadar elde tutulması emir buyuruldu

Fî 26 Teşrîn-i Evvel sene [1]331

Almanya Sefâreti 4 Temmuz sene [1]915'de Hariciye Nezâreti'ne verdiği

muhtırada Şarkî Anadolu vilâyâtının Ermeni sekenesine karşı Hükûmet-i

Seniyyece mukarrer olan tedâbîr-i şedîdeden dolayı Bâbıâli'nin nazar-ı dikkatini

celb etmiş ve Ermeni sekenesi ihracına ibtidâr olunan vilâyâtda Almanya

325

ticaret ve müessesât-ı hayriyesi menâfi‘-i adîdesinin nazar-ı dikkate alınmasını

rica eylemişdir. İşbu muhtıra ile buna cevaben kaleme alınan muhtıranın

tercümeleri Meclis-i Vükelâca mütâlaa buyurulmak üzere 7 Temmuz sene

[1]331'de 214 [numara ile] makam-ı sâmî-i Sadâret-i Uzmâ'ya takdim olundu.

Almanya Sefâreti 13 Eylül sene [1]9158 tarihli takrîr-i şifahîde Ermeniler

hakkındaki tedâbîr yüzünden Almanya ticaretine îrâs olunan zarar ve

ziyandan dolayı Hükûmet-i Seniyye'nin mes’ul tutulacağını bildirmiş ve bazı

metâlibi muhtevî olarak Deutsche Bank ve Deutsche Orient Bank taraflarından

verilen istidânâmeleri göndermişdir. Bunların tercümeleri dahi 8 Eylül

sene [1]331'de 291 [numara ile] makam-ı sâmî-i müşârunileyhe takdim olundu.

Bâlâda tarihi mezkûr takrîr-i şifahîye ve aynı metâlib ve mülâhazâtı

muhtevî olarak Avusturya Sefâreti'nden verilen takrîr-i şifahîye cevaben kaleme

alınan muhtıranın müsveddesi 27 Eylül sene [1]331'de 315 [numara ile]

makam-ı celîl-i Sadâret-i Uzmâ'ya takdim edildi. Avusturya Sefâreti'nin takrîr-

i şifahî tercümesi 9 Eylül sene [1]331'de elden Meclis-i Vükelâ'ya takdim

olunmuşdur.

Almanya ve Avusturya sefâretlerinin tekerrür eden metâlib ve mütâlaâtı

şâyân-ı dikkat olmakla keyfiyetin Meclis-i Âlî-i Vükelâca tezekkürü ve sefârete

verilecek cevabın Hariciye Nezâreti'ne tebliği muktezî görülmekdedir.

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Almanya Sefâreti'nden 4 Temmuz [1]915'de

Hariciye Nezâreti'ne verilen muhtıranın tercümesidir.

Şarkî Anadolu vilâyâtının Ermeni sekenesine karşı Hükûmet-i Seniyyece

mukarrer olan tedâbîr-i tenkîliye esbâb-ı askeriye ilcâsıyla müttehaz olduğundan

ve bir müdafaa-i meşrû‘a vasıtası teşkil eylediğinden Almanya Hü-

8 Metinde "1915" şeklinde geçmektedir.

326

kümeti tedâbîr-i mezkûre Türkiye'nin vaziyet-i dahiliyesini takviye etmek ve

onu isyan tasaddiyâtından masûn bırakmak maksadına ma‘tûf kaldıkça mevki‘-

i icraya vaz‘ına muhalefetden uzak bulunur.

Bu bâbda Almanya Hükümeti'nin efkârı İtilaf Devletleri'nin Türkiye'de

Ermenilerin zulüm-dîde oldukları iddiasıyla Hükümet-i Seniyye'ye vuku bulan

tehdidlerine cevaben hükümet-i müşârunileyhâ tarafından verilen izahât

ile tamamen mütevâfıkdır.

Diğer tarafdan Almanya Hükümeti mârru'z-zikr tedâbîr-i şedîdeden,

ez-cümle mücrimîn ve masumîn tefrîk edilmeksizin külliyetle tağrîb keyfiyetinden,

bi'l-husus tedâbîr-i mezkûre kıtâl ve gârât gibi ef‘âl-i şedîde ile müterâfık

oldukça tevellüd edecek tehlikeleri nefsinden ketm edemez.

Hayfâ ki sefârete vârid olan haberlere göre memurîn-i mahalliye min

külli'l-vücûh sezâvâr-ı teessüf olan bu kabîlden hâdisâtın men‘ine kâdir olamamışlardır.

Düşman devletler Ermeniler beyninde iğtişâş husûle getirmek

için şu hâlden istifade edecekler ve bu hususda haricde neşredecekleri haberler

bî-taraf memâlikde ale'l-husus bir vakitden beri mümessilleri Türkiye'deki

Ermenilerin mukadderâtıyla alâkadarâne iştigale başlayan Şimalî Hükümât-

ı Müttehide'de bir heyecan-ı şedîde sebeb olmakdan hâlî kalmayacakdır.

Almanya Hükûmeti bundan gerek harb-i hâzırda gerek istikbalde menâfi‘-i

müşterekeleri zararına olarak hasıl olabilecek netâyice Türkiye'nin dost ve

müttefiki sıfatıyla Bâbıâli'nin nazar-ı dikkatini celb etmeyi kendisince vazife

addeder.

Ermeni Meselesi'nin akd-i sulh zamanında düvel-i ecnebiyeye Türkiye'nin

umûr-ı dahiliyesine müdahale için yeni bir bahane hizmetini görmesi

melhûzdur.

Sefâret, mevtınlarından çıkarılan Ermenilerin gerek nakilleri esnada

gerek yeni ikametgâhlarında can ve mülklerinin hıfz u vikâyesi zımnında

tedâbîr-i müessire ittihâz etmeleri için memurîn-i vilâyâta evâmir-i kat‘iye

i‘tâsında lüzum-ı âcil olduğu fikrindedir.

Sefâret, pâyitaht ve vilâyât, bâ-husus Diyarbakır ve Adana Divan-ı

Harbleri tarafından Ermeniler hakkında sâdır olmuş veya olacak idam kararlarının

şimdilik te’hir-i icrası dahi vâcibe-i ihtiyâta muvâfık olacağı fikrindedir.

327

El-hâsıl Almanya Sefâreti el-yevm Ermeni sekenesinin ihracına ibtidâr

olunan vilâyâtdaki Almanya ticaret ve müessesât-ı hayriyesi menâfi‘-i adîdesinin

nazar-ı dikkate alınmasını Hükûmet-i Seniyye'den rica eder. Ermenilerin

icâleten azîmetleri işbu menâfi‘e zarar-ı azîm îrâs etdiğinden yerlerinden

çıkarılacaklara i‘tâ olunan hareket mühletlerinin bazı ahvâlde temdîdine ve

mevzû‘-ı bahs olan müessese-i hayriyeler hey’etinden olanlara ve9 oralarda

îvâ ve iâşe edilen talebe, eytâm ve sair eşhâsa -teb‘îdlerini icab etdirecek

ef‘âl ile müttehem olanlar bittab‘ istisnâ edilmek üzere- ikametgâh-ı kadîmlerinde

kalmalarına Bâbıâlice müsaade buyurulduğu hâlde sefâret bu keyfiyeti

nazar-ı şükrân ile görecekdir.

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Almanya Sefâreti'ne tevdî‘ olunacak muhtıranın tercümesi

Sefâret-i İmparatoriye'nin Ermenilere dair muhtırasında mezkûr olan

tedâbîr umûr-ı dahiliyeye müte‘allik mesâilden olduğu cihetle diplomatik bir

teşebbüse mevzû‘ teşkil edemez, ki zaten sefâret elbet bu fikirle hareket etmemişdir.

Melfûf varakada münderic malumât mahzâ müttefik memleketde

efkâr-ı âmmeyi tenvîr etmek maksadıyla ihbar kabîlinden olarak i‘tâ olunur.

Melfûfun tercümesi

Bâbıâli zaten çokdan beri Ermeni tertibât-ı ihtilâliyesi hakkında haberler

almış idi. Ermeni Hınçak Cemiyeti Merkez Komitesi tarafından sâdır olup

Paris'deki Humanite gazetesi tarafından ahîren neşr ve bilâhare memâlik-i

muhtelife gazetelerinde ve ez-cümle Dimanche nâmındaki Romen gazetenin

geçen 11 Haziran tarihli nüshasında naklen münderic bulunan davetnâmenin

bazı fıkarâtının burada zikrinde faide mülâhaza olunmuşdur:

"Ermeni Milleti ... harbin ilk gününden itibaren müttefiklerle müşâreket

cür’etinde bulundu.

9 Metinde "olanlarda" şeklinde geçmektedir.

328

El-yevm 80.000 Ermeni askeri Rus sancağı altında Avusturya ve Almanya

ordularına ve 40.000 Ermeni askeri Türkler'e karşı muharebe etmekdedir.

İş bundan ibaret değildir. Her tarafdan gelmiş 10.000'i mütecâviz Ermeni

gönüllüsü Müttefik Orduların muvaffakıyeti için Rus-Türk-İran cebhesinde

kanlarını dökmekdedirler. Onlarda Ermeni ihtilâlinden tecrübe-dîde

olmuş muharibler bulunup bunlar Türk askerinin hâlet-i ruhiyesine, nasıl döğüştüğüne

pek vâkıf olduklarından ve mıntıkanın nikât-ı sevku'l-ceyşiyesini

bildiklerinden Rus Ordusu'nun pîşdâr kıta‘âtına şâyân-ı tezkâr hidemât ifa

etmiş ve el-ân etmekde bulunmuşlardır."

Ruslar'ın yanında Ordu-yı Hümâyûn'a karşı harb etmekde olan Ermenilerin

-ki kısm-ı a‘zamı Devlet-i Osmaniyye tâbiiyetinde oldukları malumdur-

bu suretle muharebeden evvel tanzim ve ihzâr edilmiş bir planı noktası

noktasına tatbik eylemekde bulunduklarına memurîn-i Osmaniyye muttali‘

idiler.

Maa-hâzâ Hükûmet-i Osmaniyye ahvâl-i hâzırada dahilî bir mesele-i

vahîme uyandırmamak için terakkub ve intizâr tavrını aldı. Binâen-alâ-zâlik

Ermenilerin artık Rus Ordusu saflarında kesîf kitleler halinde muharebe etmekle

iktifâ etmeyip Van vilâyetinde bir büyük hareket-i ihtilâliye ihdâs etdikleri

ana kadar hiçbir tedbir-i zecrîye müracaat etmedi. Ermeniler merkez-i

vilâyetdeki mebânî-i emîriye ve umumiyeyi istila ve düşman kuvvetlerinin

şehre duhûlünü teshîl etmek kasd-ı bâriziyle silah be-dest olarak günlerce

memurîn ve asâkir-i şahaneye taarruz etdiler. İstihdâf etdikleri maksad suretpezîr

oldu.

Bu ihtilâl üzerine Hükûmet-i Seniyye, Ermenileri harekât-ı askeriye

mıntıkasından çekmeye karar verdi. Eğer Ermeniler son zamanlarda harekât-ı

ihtilâliyelerini Ordu-yı Hümâyûn'un menzil hatlarına kadar tevsî‘ etmemiş

olsalar idi hükûmet tedbir-i mezkûr ile iktifâ edecek idi. Halbuki Rumî Haziran'ın

ikisinde beş yüz müsellah Ermeni, kendilerine iltihâk eden aynı unsura

mensub asker firarîlerle bereber, Şarkîkarahisar'a bağteten hücum ile Müslüman

mahallelerini basarak oradaki bi'l-cümle hânelere ateş verdiler. Ba‘dehû

şehrin iç kal‘asına tahassun ederek memurîn-i mahalliyenin nesâih-i pede329

râne ve itilâf-cûyânelerine tüfenk kurşunlarıyla ve bombalar endâhtıyla mukabele

ve bu vechile asker ve ahaliden yüz elli kişinin telefine sebeb oldular. Kan

dökülmeksizin teslimlerini istihsâl zımnında hükûmetin son teklifi semeresiz

kaldı. Memurîn de iç kaleye karşı top isti‘mâl etmek mecburiyetinde kaldı.

Ancak bu tedbir-i zecrî sayesindedir ki memurîn mâh-ı mezbûrun yirminci

günü mârru'z-zikr âsileri taht-ı itaata alabildiler. Şurası hâssaten kayda lâyıkdır

ki bu gibi harekât-ı isyaniyenin dahil-i memlekete sirayet ve tevessü‘ünden

dolayı harekât-ı mezkûreyi teskin ve itfâ etmek üzere Hükûmet-i Seniyye

muhtelif cebhelerde bulunan ordularından kuvvetler ifrâzına mecbur olmakdadır.

Binâberîn Bâbıâli, Ermenileri asayiş-i memleket nokta-i nazarından

ikametleri pek vahim tehlikeler tevlîd edebilecek mahallerden uzaklaştırıp

Ruslar'ın az çok fi‘lî nüfuzlarından âzâde olacakları ve intizam ve rahat-ı

umumîyi ihlâl edemeyecekleri vilâyâtda yerleştirmeğe karar vermekde muztar

kaldı.

Bu ahvâlde Ermenilerden filan veya filanın masumiyet ya mücrimiyeti

mevzû‘-ı bahs olmayıp keyfiyet devletin ve kendi hâllerinde yaşamakda olan

halkın menâfi‘-i âliyesini himayeten ittihâz olunmuş bir karar-ı umumîden

ibaretdir.

Bazı bedhâhânın işâ‘âtına mugayir olarak tedbir-i mezkûrun tatbiki

asla kıtâl, gasb u gârât ve tecavüzâta sebeb olmamışdır.

Hükûmet-i Seniyye yerleri değiştirilen Ermenilerin kanunen tanınmış

hukuklarını gözetmekden hâlî kalmamış ve kalmamakda bulunmuşdur. Ermenilere

seyahatlerinde jandarma ve icab etdikçe asker terfîk olunmakdadır.

Memâlik-i Mahrûse'nin vilâyât-ı sairesine nakil ile yerleştirilen Ermenilerin

menâfi‘ini vikâyeten emvâl-i menkûle ve gayr-ı menkûlelerine müte‘

allik hususât ile iştigâl etmek üzere mahallerinde komisyonlar teşkil edilmişdir.

İşbu komisyonlar evvel emirde mezkûr Ermenilerden Alman ticaretgâh

ve müessesât-ı hayriyesinde müstahdem olanların emvâliyle meşgul olacakdır.

Memurîn-i Osmaniyye haklarında takibât-ı kanuniye icra olunmayan

Ermenilerin kâffesi hakkında rıfk ve mülâyemetle hareket etmekde olup bu

330

cümleden olmak üzere sâbıku'z-zikr Ermeni müstahdemîne i‘tâ edilen hareket

mühletini temdîd etmişlerdir.

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Tarih: 7 Eylül sene [1]331

Kayıd Numarası: 203

Hulâsa: Anadolu'da bulunan Ermeniler

Mahremâne

Müsta‘celdir

Sadâret-i Uzmâ'ya

Ermeniler hakkında Hükûmet-i Seniyyece ahîren ittihâz olunan tedâbîrden

dolayı bazı mütâlaâtı mutazammın olarak Almanya Sefâreti'nden verilen

muhtıra ile buna cevaben kaleme alınan muhtıranın tercümeleri 7 Temmuz

sene [1]331 tarihli ve 68734-214 numaralı tezkire-i acizî ile takdim kılınmış

idi. Hükûmet-i Osmaniyye tarafından Alman ticaretinde müşteri bulunan Ermeniler

hakkında idareten ittihâz olunan tedâbîr ile bu tedâbîrin icrası emrinde

vilâyât memurlarının tavır ve hareket-i kanun-şikenâneleri yüzünden ticaret-

i mezkûreye doğrudan doğruya îrâs olunan bi'l-cümle zarar ve ziyandan

dolayı Hükûmet-i Osmaniyye'nin mes’ul tutulacağını müş‘ir ve mülâhazât-ı

saireyi muhtevî olarak Almanya Sefâreti'nden bu kerede i‘tâ olunan 13 Eylül

sene [1]915 tarihli Note Verbale'in ve melfûfları Deutsche Bank ve Deutsche

Orient Bank tarafından mu‘tâ istid‘ânâmelerin hulâsalarının tercümeleri dahi

leffen arz ve tesyîr edildi. Evrak-ı mezkûre mündericâtı ve Almanya Sefâreti'nin

bu hususa dair evvelâ şifâhen sâniyen muhtıra vermek suretiyle ve sâlisen

Note Verbale şeklinde tekerrür eden mütâlaâtı şâyân-ı dikkat bulunmuş

olmakla keyfiyetin Meclis-i Âlî-i Vükelâca tezekkürü ve sefârete verilecek

cevabın taraf-ı çâkerîye emr u inbâsı menût-ı re’y-i sâmî-i hıdîv-i ekremîleridir.

Ol bâbda.

**

331

Bâb-ı Âlî

Nezâret-i Hariciye

Tercüme Müdüriyeti

Numara: 1

Tarih: 9 Eylül sene 1331

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne fî 21 Eylül sene 1915 tarihiyle Avusturya

Sefâreti'nden vârid olan 202 numaralı takrîr-i şifahînin tercümesidir.

Bazı vilâyât-ı Osmaniyye'de Ermeni ahalinin topdan tard ve ihracı ve

bir de pâyitaht ile merâkiz-i vilâyâtda bir takım Ermeni tacirlerine karşı ittihâz

olunan tedâbîr-i idariye Memâlik-i Osmaniyye'deki Ermeni tüccarından

olan matlûbât-ı azîmelerini hâl-i harbden dolayı şimdiye kadar istîfâ edemeyen

Avusturya ve Macaristan bankaları ile erbâb-ı sanâyi‘ini fevkalâde dûçâr-ı

endişe etmekden hâlî kalmamışdır.

Erbâb-ı sanâyi‘in Memâlik-i Osmaniyye ile olan muamelât-ı ticariyelerinden

mütehassıl menâfi‘den mahrum kalmaları hususundaki havf ve ihtirâzı,

matlûbâtlarının tehlikede bulunduğunu gören bankaların endişesi ve Ermeni

müşterilerinden ekserîsinin tağrîb ve teb‘îd olundğunu müşâhade eden

Avusturya ve Macaristan sigorta kumpanyalarının heyecanı Avusturya ve

Macaristan erbâb-ı sanâyi‘ ve ticareti ile şirketleri taraflarından birçok müsted‘

ayâtda bulunulmasına mahal vermişdir.

Sefâret, Ermeni ahaliye karşı Hükûmet-i Seniyyece ittihâz olunan tedâbîr

ve ale'l-husus Ermenilerin bazı vilâyât-ı Osmaniyye'den topdan tard ve

ihracları yüzünden Avusturya-Macaristan menâfi‘inin dûçâr olduğu azîm zarar

ve ziyanlar hakkında zaten bi'd-defaât Hükûmet-i Osmaniyye'nin nazar-ı

dikkatini celb eylemiş idi.

Avusturyalı ve Macar dâyinlerini tehdid eden zararlar ale'l-husus vilâyâtda

tard ve ihrac olunan Ermenilerin emvâl-i menkûle ve gayr-ı menkûlesinin

tarz-ı fürûhtundan dolayı küllî suretde tezâyüd etmek tehlikesine ma‘rûz

bulunuyor.

Avusturya-Macaristan ticaret ve sanâyi‘inin bu münasebetle dûçâr olmak

üzere bulunduğu zararları mümkün mertebe tahfîf etmek hakkındaki

emel ve arzusuna binâen sefâret geçen Ağustos'un yirmi altısı tarihiyle zât-ı

332

sâmî-i Sadâret-penâhî'ye bir muhtıra i‘tâ ederek bunda tard ve ihrac olunan

Ermenilere aid emvâlin vilâyâtda şubeleri bulunan bir banka ma‘rifetiyle idare

etdirilmesi fikrini Hükûmet-i Osmaniyye'ye telkîn eylemişdir.

Yerli ve ecnebi dâyinlerin nefy ve tağrîb olunan ahaliye karşı menfaatlerini

muhafazaten birtakım tedâbîre tevessül olunması lüzum-ı âcil hükmünde

olduğu hâlde Hükûmet-i Osmaniyye'nin bu hususdaki efkâr ve niyyâtına

dair bugüne kadar sefârete bir gûne tebligât ve iş‘ârât vâki olmamışdır. Sefâret

mesken ve me’vâlarından tard ve ihrac olunan eşhâsa aid emvâlin cebrî

bir suretde idare etdirilmesine dair kavânîn ve nizamât-ı Osmaniyye'de bir

sarâhat mevcud olmadığını bilmez değilse de ahvâl-i fevkalâde-i hâzıranın

sefâretin muhtırasında teklif olunan tedâbîri muhık göstereceği fikir ve ictihâdındadır.

Zaten Hükûmet-i Osmaniyye için ashâb-ı matlûbâtın menâfi‘ini

muhafazaten ittihâz olunacak tedâbîre müteferri‘ esasâtı bir kanun-ı muvakkatle

vaz‘ etmek güç birşey değildir.

Tard olunan Ermenilere aid emvâlin muhafazası ve Avusturyalı ve Macar

dâyinler menâfi‘inin vikâyesi için memurîn-i Osmaniyyece şimdiye kadar

hiçbir tedbire tevessül olunmamasına binâen sefâret hükûmetçe Ermeni ahaliye

karşı ittihâz olunan tedâbîr yüzünden Avusturya ve Macaristan ticaret ve

sanâyi‘inin dûçâr olacağı her gûne zarar ve ziyandan dolayı Hükûmet-i Osmaniyye'yi

şimdiden mes’ul tutmak mecburiyetindedir.

Sefâret, Devlet-i Osmaniyye'nin umûr-ı dahiliyesine müdahale etmeyi

şübhesiz hâtır ve hayaline getirmez ise de cânib-i Hükûmet-i Seniyye'den

Ermeni ahaliye karşı ittihâz olunan tedâbîr yüzünden tahaddüs eden hâl ve

mevki‘den münba‘is zararlara karşı kendi tebaasını vikâye etmeyi vazifeden

eyler.

Memâlik-i Osmaniyye'de başlıca anâsır-ı ticaretden birini teşkil etmekde

bulunan Ermeni ahalinin toptan teb‘îd ve ihracından Avusturya ve Macaristan

erbâb-ı sanâyi‘i ile bankaları ve sigorta kumpanyaları pek ziyade müteessir

olacaklardır.

Avusturya ve Macaristan erbâb-ı sanâyi‘i ile müessesâtı Ermenilerin

tard ve teb‘îdlerinden kendi menâfi‘-i müstakbeleleri için zarurî olarak inbi-

‘âs edecek zarar ve ziyanları göze aldırmak mecburiyetinde olup buna muka333

bil menfîlere aid emvâlin muhafazasına ma‘tûf tedâbîrin fikdânından dolayı

taht-ı tehdidde bulunan menâfi‘lerinin muhafazası talebinde bulunmaları da

hakk-ı sarîhleridir.

Binâenaleyh sefâret artık kendi işlerine bakamayan Ermenilerde matlûbu

olanları tehdid eden zararların imkân müsaid olduğu mertebede men‘

ve tehvîni zımnında ne gibi tedâbîr-i kanuniye ve idariyeye tevessül etmek

fikir ve niyetinde bulunduğunu Hükûmet-i Seniyye'den tahkik etmek mecburiyetindedir.

Sefâret, Hükûmet-i Osmaniyye'nin kiyâseti ve hissiyât-ı nasfet-kârânesi

iktizâsınca işbu teşebbüsü sefâretin kendi tebaasının muhafaza-i menâfi‘-i

ticariyesi esbâbını imkân yetdiği mertebede istikmâl etmek hususundaki emel-i

meşrû‘unun tebliğ ve beyânından gayrı bir yolda telakki buyurmayacağı cezm

ve itikadında bulunduğu cihetle tard ve teb‘îd olunan ve kendi işleriyle artık

bizzat veyahud bir vekil vesâtatıyla tevaggul edemeyen Ermenilere aid emvâlin

bir idare-i cebriye-i kanuniye altına alınması esbâbını âcilen istikmâl

etmesini Hükûmet-i Seniyye'ye teklif eder.

Şayed Hükûmet-i Seniyye tard ve ihrac olunan Ermenilere aid emvâlin

bir banka ma‘rifetiyle idare etdirilmesi yolunda sefâretçe ibtidâ-yı emrde telkîn

olunan fikri kâbil-i icra görmeyecek olursa bazı ahvâl için kavânîn-i mevcudede

musarrah olan idare tarzında bir nev‘ idare-i cebriye-i kanuniyeye teşebbüs

olunmak icab eder.

Avusturyalı ve Macar dâyinlerin kendi menfaatlerini muhafazaten icra

olunacak teşebbüsâtın nev‘ ve mahiyetinden haberdâr olabilmeleri için bu

hususda Hükûmet-i Seniyyece ittihâz buyurulacak tedâbîr-i kanuniyenin âcilen

sefârete iş‘âr buyurulması Nezâret-i Celîle-i Hariciye'den temenni olunur.

Bu hususda alâkadar bulunan menâfi‘in derece-i ehemmiyetine Hükûmet-

i Seniyyece bizzat kanaat hâsıl buyurulması için sefâret Avusturya ve

Macaristan ihracât tacirlerinin Memâlik-i Osmaniyye'deki Ermeni tüccarındaki

matlûbâtının makâdîrini takrîbî olarak irâe ve ihtivâ eden bir listeyi leffen

irsâl eder. İşbu liste yalnız ale'l-acele tahkikine imkân bulunmuş olan matlûbâtı

ihtivâ etmekde olup bunda münderic 4.697.211 frank râddesindeki meb334

lağ Avusturya-Macaristan erbâb-ı sanâyi‘inin Memâlik-i Osmaniyye'deki

Ermeni müşteriler zimmetinde olan matlûbâtının mikdar-ı mecmû‘unu irâe

eylemekden pek uzakdır. Avusturya ve Macaristan bankaları ile sigorta kumpanyalarının

matlûbâtı sâlifü'z-zikr meblağdan pek fazla olsa gerekdir.

**

Bâb-ı Âlî

Nezâret-i Hariciye

Tercüme Müdüriyeti

Numara:

Tarih: 26 Eylül sene 1331

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'nden Almanya ve

Avusturya-Macaristan Sefâretleri'ne irsâl olunan muhtıranın tercümesidir.

Almanya (Avusturya-Macaristan) Sefâreti, Nezâret-i Celîle-i Hariciye'-

ye irsâl etmiş olduğu 13 Eylül sene 1915 tarihli ve 6358 numaralı (Avusturya-

Macaristan Sefâreti'nin 21 Eylül sene [1]915 tarihli ve 202 numaralı) müzekkire-

i şifahiyede vilâyât-ı Osmaniyye'den bazılarından Ermenilerin diğer mahallere

nakillerinden dolayı (Avusturya-Macaristan) Almanya tebaasının dûçâr

olmuş oldukları zarar ve ziyandan mütevellid mes’uliyete dair bazı mülâhazât

dermiyân etmeyi vazifeden addetmişdir. Sefârete bildirildiğine göre

memleketin umûr-ı idariye-i dahiliyesine aid olan ve doğrudan doğruya tebaa-

i Osmaniyye'den bir kısım kesâna müte‘allik bulunan tedâbîr-i mebhûse

ilcaât-ı ahvâl dolayısıyla vilâyât-ı mezkûrede mukim ecânibin menâfi‘ine bazı

mertebe îrâs-ı zarar edebilecek bir mahiyeti haiz olsa bile yine bir gûne teşebbüsât-

ı diplomasiyeye mahal veremez. Fi'l-hakika her hükûmet huzur ve

asayişi te’min ile mükellef bulunduğundan dahil-i memleketde vuku‘a gelen

hareket-i isyaniyeyi devamlı bir suretde def‘ ve izâle için kendisince en sâlih

görünen tedâbîri ittihâza salâhiyatdâr olduğu gayr-ı kâbil-i itirazdır. Diğer tarafdan

tedâbîr-i mezkûre Hükûmet-i Osmaniyye'nin el-yevm ma‘rûz bulunduğu

ahvâle mümâsil bazı ahvâl-i vahîme de ittihâz edilmiş olmasından dolayı

bilhassa ehemmiyet ve müsta‘celiyeti haiz bir mahiyet iktisâb eder. Umumen

tanınmış olan usul ve kavâid-i kanuniyeye göre bir hakk-ı meşrû‘un isti‘mâli

bir gûne mes’uliyeti istilzâm edemeyeceğinden mârru'z-zikr tedâbîr-i mübre335

menin ittihâzından dolayı bir takım menâfi‘in muhil olması bir gûne taleb dermiyânına

mahal vermez. Şurası da şâyân-ı kayd ve tezkârdır ki Hükûmet-i

Osmaniyye el-hâletü hâzihî kendisini pek ziyade meşgul etmekde olan müdafaa-

i milliye gavâiline rağmen mârru'z-zikr tedâbîrin gerek âhar mahalle sevk

olunan eşhâsın ve gerek bunların dâyinleri bulunan eşhâs-ı sâlise ile sairenin

menâfi‘ine cüz’î bir zarar îrâs edilmeksizin tatbik ve icra edilmesi hususuna

bilhassa nasb-ı nazar-ı dikkat ve ehemmiyet etmekdedir. 12 Zilkade sene 1333

tarihli Kanun-ı Muvakkat'ın gerek doğrudan doğruya ve gerek bi'l-vasıta olan

kâffe-i menâfi‘i te’mine kâfil bulunması mesrûdât-ı ânifenin bir delil-i hakikîsidir.

Binâenaleyh Almanya (Avusturya) Sefâreti'nin mârru'z-zikr takrîr-i

şifahîsinde dermiyân olunan kuyûd-ı ihtirâziye şâyân-ı kabul olmadığından

kendi menâfi‘lerinin muhafazası için mârru'z-zikr kanunnâme ahkâmına tevfîk-

i hareket eylemek Alman (Avusturya-Macaristan) tebaasından bulunan

alâkadarâna aiddir.

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

İstişâre Odası

Hususî: 3

Mahremâne

Almanya Sefâreti Ermeni Meselesi hakkında 3 Temmuz sene [1]915

tarihinde bir muhtıra irsâl ederek Şarkî Anadolu vilâyâtında ittihâz edilen tedâbîr-

i tenkîliyenin bir maksad-ı askerîye ma‘tûf ve Devlet-i Osmaniyye için

müdafaa-i meşrû‘a vesâitinden olmasına mebnî bu bâbda Almanya Hükûmeti'yle

Hükûmet-i Seniyye'nin nikât-ı nazarı tevâfuk etdiğini şu kadar ki Ermenilerin

esna-yı naklinde iltizâm-ı şiddetden hazer edilmek ve hâdisât-ı müessife

vuku‘una meydan verilmemek devleteynin menâfi‘-i hâliye ve müstakbele-

i müşterekeleri mukteziyâtından olduğunu ve sulhun in‘ikâdı sırasında

Ermeni Meselesi düvel-i ecnebiyenin Türkiye umûr-ı dahiliyesine yeniden

müdahalelerine vesile teşkil edeceği şâyân-ı teemmül bulunduğunu 13 Eylül

tarihli Note Verbale'i ile de Ermenilerin nakli Alman menâfi‘-i iktisadiyesini

gereği gibi ihlâl etdiğinden bu yüzden Alman ticaretinin uğradığı zarar ve

336

ziyandan Hükûmet-i Osmaniyye'yi mes’ul tutduğunu beyân ve bu takrîrine

Deutsche Bank ve Deutsche Orient Bank taraflarından zarar ve ziyanları mikdarına

ve bunların mes’uliyetini Hükûmet-i Seniyye'ye atfetdiklerine dair

verilen istid‘ânâmelerin suretlerini rabt eylemişdir. Avusturya Sefâreti dahi

21 Eylül sene [1]915 tarihli Note Verbale ile aynı vechile müracaatda bulunmuş

ve Avusturya-Macaristan müessesâtının Ermeniler zimmetinde dört milyon

altı yüz doksan yedi küsur bin franka bâliğ olan matlûbâtının listesini göndererek

bunun yekûn-ı hakikîyi irâe etmekden ba‘îd bulunduğunu ve Avusturya

müessesât-ı sınâiye ve ticariyesine ârız olacak zarardan Hükûmet-i Seniyye'yi

mes’ul tutduğunu bildirmişdir. El-hâsıl Almanya Sefâreti 5 Teşrîn-i

Evvel tarihli takrîr-i şifahîsinde naklolunan eşhâsın emlâk, düyûn ve matlûbâtı

hakkındaki kanunun tayin etdiği müddetlerin adem-i kifâyesinden şikâyet

ve 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]915 tarihli takrîri ile de muharrerât-ı sâbıkasına

zeylen Adana'da Baumwoll-Gesellschaft nâmına medyûnları uhdesindeki

emlâkın ferâğ etdirilmesini iltimâs etmiş ve Avusturya Sefâreti ise 23

Teşrîn-i Evvel sene [1]915 tarihli takrîri ile şikâyetini yalnız müddetlerin kısalığına

hasretmeyerek kanun-ı mezkûru başdan başa tenkid ve mütâlaâtının

nizamnâmenin tertibi sırasında nazar-ı itibara alınmasını taleb eylemişdir.

Sefârât-ı mezkûrenin iş‘ârât-ı mahkiyesinden evvelkilere cevaben tanzim

edilen muharrerât, Sadâret-i Uzmâ'dan vürûduna intizâr edilen talimâta

ta‘lîkan şimdiye kadar gönderilememişdir. Hükûmet-i Seniyye'ye atfedilmek

istenilen mes’uliyetin lüzum-ı reddi vâreste-i tezkâr bulunmuş olmakla evvelce

kaleme alınan müsveddât telfîk ve son gelen takrîrler muhteviyâtına nazaran

bazı mertebe ilavât ve ta‘dilât icra edilerek el-hâletü hâzihî Almanya ve

Avusturya sefâretlerine gönderilmek lâzım gelen muhtıraların müsveddeleri

leffen takdim kılınmışdır. Bunların irsâli tensîb buyurulduğu takdirde 7 Temmuz

sene [1]331 tarih ve 214 numaralı tezkire-i aliyye ile Sadâret'e tercümesi

gönderilen Fransızca varakanın da bir suretinin birlikde gönderilmesi iktizâ

eder. Avusturya Sefâreti'ne Devlet-i Osmaniyye'nin hakk-ı teşrî‘ine müdahale

edilemiyeceğinden resmî bir vesikada münderic mütâlaâtının nazar-ı itibara

alınamayacağı bildirilmişse de esas itibarıyla vârid görülebilecek bazı

mülâhazâtı dahi ihtivâ etdiğinden kanunun suret-i tatbikini müş‘ir olarak ih337

zâr edilmekde olan nizamnâmenin tertibinde lede'l-iktizâ nazar-ı itibara alınmak

üzere 23 Teşrîn-i Evvel sene [1]915 tarihli ve 222 numaralı takrîr-i şifahînin

bir suretinin Adliye Nezâreti'ne irsâli de fâideden hâlî değildir.

Sulh müzâkerâtı sırasında umûr-ı dahiliyemize karışmak için düvel-i

ecnebiyenin Ermeni Meselesi'ni ileri sürmeleri ihtimaline dair Almanya Hükûmeti

tarafından izhâr edilen ve bâlâda naklolunan endişe Hükûmet-i Seniyye

için fi'l-hakika nazar-ı itinada tutulmağa lâyık ve ihtimal-i mezkûrun tahakkuku

imkânını izâleye hâdim tedâbîre şimdiden müracaat edilmek muktezîdir.

Gerek müttefikimiz ve gerek hasmımız olan devletler kendilerine isnâd

edilen ef‘âl-i gayr-ı muhıkkaya karşı gayet müdellel vesâik-i reddiye ihzâr

ederek bütün âlem-i medeniyete neşretmek suretiyle âtî için efkâr-ı umumiyeyi

kazanmağa şitâbân olduklarına nazaran Hükûmet-i Seniyyece dahi -şimdiye

kadar yapılmamışsa- Ermeniler hakkında müttehaz tedâbîri icab etdiren

avâmili ve tedâbîr-i mezkûrenin tatbikinde muhafaza-i can ve mal hususunda

ne vechile iltizâm-ı himmet ve bazı tekâsülü meşhûd olan memurînin nasıl

tecziye edildiğini ve'l-hâsıl Hükûmet-i Osmaniyye'nin bu hususda takib etdiği

hatt-ı hareket ne kadar meşrû‘ ve mu‘tedil olduğunu mübeyyin bir vesika-i

mufassala tertibiyle bunun müttefik ve bî-taraf devletler memurîn ve mehâfiline

derhal tevzî‘i in‘ikâd edecek sulh konferansında Hükûmet-i Seniyye'nin

mevki‘ini tahkîm edeceğinde şübhe yokdur. İktizâ-yı hâlin ifası re’y-i âlî-i

nezâret-penâhîlerine vâbeste olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men

lehü'l-emrindir.

Fî 22 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

HR. SYS, 2873/5_3

268

SEVK EDİLEN ERMENİLERDEN CİNAYET YA DA DİĞER

SUÇLARDAN SANIK DURUMUNDA OLANLAR HAKKINDA

KANUNÎ TAKİBATIN ERTELENMESİ

Sevk edilen Ermenilerden cinayet ya da diğer suçlardan sanık durumunda

olanlar hakkında kanunî takibatın ertelenmesinin uygun olduğuna ve bu konuda

Dahiliye ve Adliye Nezâretlerine tebligat icrasının gerekliliğine dair Meclis-i

Vükelâ mazbatası

19 Aralık 1915

338

Meclis-i Vükelâ

Müzâkerâtına Mahsus

Zabıtnâme

Sıra Numarası: 448

Tarih: 11 S. sene [1]334

6 Kânûn-ı Evvel sene [1]331

Hulâsa-i Meâli

Teb‘îd edilen Ermenilerden cinayetle maznûn ve müttehem olanların

mevkûf bulundukları veya sevk edildikleri mahaller mehâkimince muhakemelerine

devam olunarak eşhâs-ı merkûmeden yalnız cünha ile maznûn veya

bu gibi ef‘âlde fer‘an zî-medhal bulunanlar hakkındaki takibât-ı kanuniyenin

bazı emsali vechile te’cili Dahiliye Nezâreti'yle lede'l-muhabere muvâfık görülmüş

olduğundan bahis ile istîzân-ı muameleyi mutazammın Adliye Nezâreti'nin

1 Kânûn-ı Evvel sene [1]331 tarihli ve 163 numaralı tezkiresi okundu.

Kararı

Eşhâs-ı merkûmeden gerek cinayet gerek cünha ef‘âliyle müttehem ve

maznûn olanlar hakkındaki takibât-ı kanuniyenin te’cili münasibdir. Bu vechile

Dahiliye ve Adliye Nezâretleri'ne tebligât icrası tezekkür edildi.

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

MV, 199/164

269 ERMENİLERDEN ALINAN SİLAH VE MÜHİMMAT

Alınan karara uygun olarak Halep, Adana ve Aydın'da Ermenilerden müsadere

edilen ve listeleri gönderilen silah ve mühimmatın İstanbul'a gönderilerek

Maçka Silahhanesi'ne tesliminin istendiği, Eskişehir ve Karahisar'da ise müsadere

edilecek silah bulunmadığının bildirildiği

1 Ocak 1916

339

Aydın Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Umumî: 25004

Hususî: 758

Hulâsa: Ermenilerden müsâdere olunan

silah ve sairenin cedveli leffen

takdim olundu

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

25 Ağustos sene [1]331 tarihli şifre telgrafnâme-i âlî-i nezâret-penâhîleri

arîza-i cevabiyesidir. Kıta‘ât-ı askeriyece şu sırada silaha ihtiyac olduğundan

ve Ermenilerden külliyetli silah ve bomba ve saire müsâdere edildiği anlaşıldığından

bu gibi esliha için istenilen defterlerin iki nüsha olarak bir an

evvel irsâli iş‘âr buyurulmuşdur. Ahaliden kararı vechile müsâdere olunup

cihet-i askeriyeye teslim edilen silah ve sairenin İzmir ve havalisi kumandanlığından

tanzim ve i‘tâ olunan defteri iki nüsha olarak fî 2 Eylül sene [1]331

tarihli ve 25005/751 numaralı arîza ile takdim olunmuşdu. Ermenilerden müsâdere

olunan silah, fişenk ve bomba ve sairenin cins ve mikdarlarını mübeyyin

olmak üzere bu kere Polis Müdüriyeti'nden tanzim ve i‘tâ olunan

cedvel dahi nüshateyn olarak leffen takdim olundu. Ol bâbda emr u fermân

hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 7 Zilkade sene [1]333 ve fî 3 Eylül sene [1]331

Aydın Valisi nâmına

Defterdar

Mehmed Tevfik

**

Ermeni hânelerinin hîn-i taharrîsinde zuhur eden eslihaya dair liste

ESÂMÎ NEV‘İ

Aded

Çifte tüfenk

Aded

Tek tüfenk

Aded

Fişenk Aded

Kılınç Aded

Kasatura

Aded

Kama Aded

Bıçak Aded

Emânet

numarası

MÜLÂHAZÂT

Şirket Vapurları Sandık

Emini Karamanyan

Browning revolver 1 6

Agop Gazuryan

Küçük bozuk

revolver

1 16 619

Karşıyaka'da mukim

Kirkor Keseliyan

Browning revolver 1 92 618

Arşak Arzoyan Av tüfengi 1 605

Ermeni Avcılar

Kulübünde

Çifte tüfengi 3 606

" " Tek tüfengi 2 "

" " Eski kılınç 1 "

" " Kasatura 1 "

" " Küçük bıçak 3 "

" " Kama 1 "

" " Küçük revolver 3 31 "

" " Hartuçlu fişenklik 1 "

" " Uzun tabanca 1 "

" " Küçük teneke barut 2 "

Murad Mudanyan Dolma çifte tüfenk 2 607

" " Tek çifte tüfenk 1 "

" " Küçük revolver 1 5 "

Üzüm tüccarı Manyas Revolver 1 2 615

Mukaddemâ Ermeni Taşnak Komitesi'nin

kulübü olan ve muahharan

Dava Vekili Parsih

Gülbenkyan tarafından işgal

edilen Ermeni mahallesinde kâin

hânenin matbah içerisinde icra

kılınan hafriyâtda çıkarılan

Yunan mamulâtı dinamit sucuğu

Gaz tenekesi

9 aded bütün teneke

2 aded yarım teneke

Boş el humbarası

9 aded

Bunlar fî 1 Mayıs sene [1]331

tarihinde yüz on dokuz numaralı

makbûz ilmuhaberi mukabilinde

Kolordu Mühimmât Anbar

Müdüriyeti'ne teslim edilmişdir.

ESÂMÎ NEV‘İ

Aded

Çifte tüfenk

Aded

Tek tüfenk

Aded

Fişenk Aded

Kılınç Aded

Kasatura

Aded

Kama Aded

Bıçak Aded

Emânet

numarası

MÜLÂHAZÂT

Udcu Bogos Revolver 1 608

Karabet Çelebiyan Çifte tüfenk 1 609

İngilizli Karabet Balyan Tek tüfenk 2 36 611

" " Bıçak 2 "

" " Kama 1 "

" "

Ağızdan dolma

kubur

1 "

Ohannes Hazarosyan10 Kırma çifte tüfenk 1 24 610

" " Tek çifte tüfenk 1 "

İstepan Nalbandyan Revolver 2 45 614

" " Kama 1 "

Karabet veled-i Haçator

Avadikyan

Revolver 1 5 162

" " Kama 1 "

" " Çifte tüfenk 1 "

Ardaşes Avrutyun Revolver 1 613

Melki Hanzedyan Manliher revolver 1 10 622

Muallim Ardaşi

Küçük kıt‘ada tek

tabanca

1 1 "

Arşak Arzoyan Kırma revolver 1 "

Agop Karamanyan Browning revolver 1 "

YEKÛN 22 9 6 2731 1 4 5

10 Metinde "Cazaroz" şeklinde geçmektedir.

342

Ermenilerde bulunup müsâdere edilen silah, fişenk ve bomba ve dinamit

ve sairenin nev‘ ve mikdarı bâlâda gösterilmiş ve bunlardan yalnız dokuz

bütün ve iki yarım teneke dinamit sucuğu ile dokuz aded boş el humbarası fî

1 Mayıs sene [1]331 tarihinde ve yüz on dokuz numaralı makbûz ilmuhaberi

mukabilinde Kolordu Mühimmât Anbar Müdüriyeti'ne teslim edilerek diğer

eslihanın Polis İdaresi Emanet Memurluğu'nda mevcud ve mahfûz bulunmuş

olduğunu mübeyyin işbu cedveli takdim kılındı.

Fî 1 Eylül sene [1]331

Aslına mutabıkdır

Polis 381

(İmza)

Vekil

(İmza)

Aydın Vilâyeti

Polis Müdüriyeti

DH. EUM. 2. Şb, 12/32

***

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Evrak Umumî Numarası: 109/55

Kalem Numarası: 219 Mahrem

Tarih: 15 Teşrîn-i Evvel sene [1]331 Şifre

Aydın ve Adana Vilâyetleri'ne

C. Tahrirât 3 Eylül sene [1]331, 758. Ermenilerden müsâdere olunup

mürsel cedâvilde cins ve mikdarı münderic bulunan esliha ve sairenin vesâit-

i münasibe ile Dersaâdet'e irsâliyle Maçka Silahhânesi'ne teslimi lüzumu

Harbiye Nezâreti'nden cevaben bildirilmiş olmakla ona göre ifa-yı muktezâsı.

**

Aydın Vilâyeti

Mektubî Kalemi

Umumî: 28486

Hususî: 1080

Hulâsa: Ermenilerden müsâdere

olunan silahlar hakkında

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

15 Teşrîn-i Evvel sene [1]331 tarihli ve 100 numaralı şifre telgrafnâme-i

âlî-i nezâret-penâhîleri arîza-i cevabiyesidir. Ermenilerden müsâdere olunan

343

ve nev‘ ve mikdarları evvelce gönderilen cedvellerde muharrer olan silah ve

cephânelerin vasıta-i münasibe ile Dersaâdet'e irsâliyle Maçka Silahhânesi'ne

teslimi iş‘âr buyurulmuşdur.

Müfredâtı melfûf pusulada gösterilen esliha-i mezkûre ve eşya-yı saire

evvelce polis idaresince Dördüncü Kolordu Mühimmât Anbarı'na teslim edilmiş

olmasına mebnî iş‘âr-ı âlîleri vechile bunların Maçka Silahhânesi'ne irsâli

İzmir ve Havalisi Kumandanlığı'na yazılmış idi.

Bu kere cevaben vârid olan tezkirede bunlar miyânındaki dokuz aded

muhtelifü'l-cins revolver ile otuz yedi gra fişenginin lüzum görülecek kıta‘âta

verilmek üzere İzmir Mühimmât Anbarı'na teslim edilerek Birinci Ordu

Kumandanlığı'na malumât verildiği ve eşya-yı mütebâkiye hakkında muktezî

muamelenin ifası Dördüncü Kolordu Kumandanlığı Vekâleti'ne yazıldığı

iş‘âr edilmiş olduğu ma‘rûzdur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'lemrindir.

Fî 4 Safer sene [1]334 ve fî 29 Teşrîn-i Sânî sene [1]331

Aydın Valisi

(İmza)

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Evrak Umumî Numarası: 1080/201

Kalem Numarası: 237

Tarih: 19 Kânûn-ı Evvel sene [1]331

Mahrem

Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne

3 Teşrîn-i Sânî [1]331 tarihli ve … numaralı tezkireye zeyldir. Ermenilerden

müsâdere olunup nev‘ ve mikdarları evvelce gönderilen cedvellerde

münderic bulunan silah ve cephânelerle eşya-yı sairenin evvelce polis idaresince

Dördüncü Kolordu Mühimmât Anbarı'na teslim edilmiş olduğu anlaşılmasına

binâen iş‘âr-ı âlîleri vechile bunların Maçka Silahhânesi'ne irsâli İzmir

ve Havalisi Kumandanlığı'na yazılarak alınan cevabda esliha-i mezkûre

344

miyânında dokuz aded muhtelifü'l-cins revolver ile otuz yedi gra fişenginin

lüzum görülecek kıta‘âta verilmek üzere İzmir Mühimmât Anbarı'na teslim

edilerek Birinci Ordu Kumandanlığı'na malumât verildiği ve mütebâkî esliha

hakkında da muktezî muamelenin ifası lüzumunun Dördüncü Kolordu Kumandanlığı

Vekâleti'ne iş‘âr olunduğu bildirildiği Aydın Vilâyeti'nden vârid

olan tahrirât-ı cevabiyede izbâr kılınmış olmakla ol bâbda.

DH. EUM. 2. Şb, 16/6

270 SEVKTEN KURTULMAK İÇİN ŞİMENDİFER HİZMETİNE

GİREN ERMENİLERİN BİLDİRİLMESİ

Sevkiyâttan kurtulmak için şimendiferde çalışıyor denilerek sevkten istisna

tutulan Ermenilerin isimlerinin tahkik edilerek bildirilmesi

16 Ocak 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 6618

Şifre

Mahrem

Haleb, Adana, Konya, Ankara

Vilâyetleri'yle Eskişehir, İzmit Mutasarrıflıkları'na

Ermenilerden sevkiyâtda müstahdem değil iken sevkden istisnâ etdirilmek

maksadıyla birer hizmete alınanların ve el-yevm şimendifer işlerinde bir

hizmet-i muayyenesi olmadığı hâlde müstahdemdir diye alıkonulanların vilâyet/

livâ dahilindeki mikdarıyla esâmîsinin tahkik ve inbâsı.

Fî 3 Kânûn-ı Sânî sene 1331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 60/45

345

271 SEVKTEN İSTİSNA EDİLEN DÜYÛN-I UMUMİYE VE REJİ

İDARESİNDEKİ ERMENİ MEMURLARIN BİLDİRİLMESİ

Tahliye edilen mahallerdeki Düyûn-ı Umumiye ve Reji idarelerinde sevkten

istisna tutulan Ermeni memurlarla yeniden tayin edilen Ermenilerin isimlerinin,

tayin tarihlerinin ve nereli olduklarının bildirilmesi

19 Ocak 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 843

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Bitlis, Haleb,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Konya, Mamuretülaziz

Vilâyetleri'ne Urfa, İzmit, Niğde, Maraş, Karahisar-ı Sahib, Canik, Karesi,

Kale-i Sultaniyye, Kayseri, Eskişehir, İçel, Kütahya Mutasarrıflıkları'na

Ermenileri nakil ve tahliye edilmiş olan mahallerde Düyûn-ı Umumiye

ve Reji İdaresi'ne aid Ermeni memurlar bulunduğu gibi yeniden de bu gibi

mahallere Ermeni memurlar tayin ve i‘zâm kılınmakda olduğu haber alınıyor.

Mezkûr idarelerde sevkden istisnâ edilerek bırakılanlarla yeniden tayin ve

i‘zâm olunanların esâmîsinin ve tarih-i tayinleri ile nere ahalisinden olduklarının

tahrirâtla iş‘ârı.

Fî 6 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 60/48

272 POZANTI, GÜLEK VE CİVARINDA BULUNAN 20.000

ERMENİ MUHACİRİN NAKLİ

Pozantı, Gülek ve civarında bulunan 20.000 kadar Ermeni muhacirin trenle

nakillerine imkân olmadığından kafileler halinde nakledilmeleri ve söz konusu

mahallerde bu kadar Ermeni muhacirinin bulunup bulunmadığı, var ise nereden,

ne şekilde geldikleri hususunda bilgi verilmesi

20 Ocak 1916

346

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 41566

Şifre

Adana, Konya Vilâyetleri'yle Niğde Mutasarrıflığı'na

[Poza]ntı, Gülek ve civarında yirmi bin kadar muhacir Ermeni'nin bulunduğu

ve bunlardan bir kısmının şimâlden cenûba [diğer] kısmının cenûbden

şimâle sevk edilmekde oldukları anlaşıldığı ve hâl-ı hâzırda şimendiferle

nakilleri imkân haricinde olduğu gibi menzillerde iâşeleri de mümkün olamayacağı

beyânıyla bunların kafile kafile gidecekleri mahalle sevkleri lüzumu

Başkumandanlık Vekâleti'nden bildiriliyor. Keyfiyet icab edenlerden sorulmuş

olmakla oralarda mezkûru'l-mikdar Ermeni muhaciri bulunup bulunmadığının

ve varsa nereden ve ne suretle geldiklerinin bi'l-etraf inbâsı

Fî 7 Kânûn-ı Sânî sene[1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 60/69

273 HALEP YOLUYLA ZOR'A GELEN ERMENİLER

Halep yoluyla 1.500 Ermeni'nin daha Zor'a geldiği

31 Ocak 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zor

Haleb tarîkıyla bin beş yüz Ermeni daha gelmişdir.

Fî 18 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Mutasarrıf

Suad

DH. EUM. 2. Şb, 69/5

347

274 ESKİŞEHİR'DEN ERMENİ SEVKİYÂTINA SON VERİLDİĞİ

Ermeni sevkiyâtına son verilmesinin Eskişehir Mutasarrıflığı'na yazıldığı,

Konya'ya gelmiş olanların da vilâyetin münasip mahallerinde ve yapılan tebligat

çerçevesinde iskân edilmeleri gerektiği

1 Şubat 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 182

Şube: 2 Şifre

Konya Vilâyeti'ne

C. 12 Kânûn-ı Sânî sene[1]331 Ba‘d-ezîn Ermeni sevkiyâtına nihayet

verilmesi Eskişehir Mutasarrıflığı'na yazılmışdır. Şimdiye kadar oraya gelmiş

olanların vilâyetin münasib mahallerinde ve tebligât-ı sâbıka dairesinde

iskânları muktezîdir.

Fî 19 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 60/199

275

RE’SÜLAYN'DAN MUSUL'A SEVK EDİLEN ERMENİ

MUHACİRLER ARASINDA TİFÜS HASTALIĞININ

YAYILDIĞI

Re’sülayn'dan Musul'a sevk edilecek Ermeni muhacirler arasında Tifüs

hastalığı yayıldığından hastalığın askerlere bulaşmasını önlemek için sevkiyâtın

Re’sülayn-Musul hattına uğratılmadan yapılması

3 Şubat 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Şifre

Hususî: 62 Müsta‘cel

Zor Mutasarrıflığı'na

Musul'a sevk olunmak üzere Re’sülayn'a gelen Ermeni muhacirîninin

tifüs ve sair sârî hastalıklarla musâb olmalarından nâşi Re’sülayn üzerinden

348

Musul'a sevki suretiyle işbu menzil hattının telvîs edilmemesi Altıncı Ordu

Kumandanlığı'ndan bildirildiği beyânıyla hastalığı, bu hatdan geçecek efrâd-ı

askeriyeye sirayet etdirmemek ve bu suretle ordunun en mühim harekât ve

nakliyâtını icraya medâr olan geri hidemâtını sekteye uğratmamak üzere Ermeni

muhacirlerinin ba‘d-ezîn Re’sülayn-Musul menzil hattına uğratılmayarak

Musul'a başka bir tarafdan sevki lüzumu Başkumandanlık Vekâleti'nden

iş‘âr kılınıyor. Suret-i iş‘âra nazaran iktizâsının ifa ve inbâsı

Fî 21 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 60/219

276 ERMENİLERİN BULUNDUKLARI VİLÂYET DIŞINA

ÇIKARILMAMALARI

Sevkleri tehir olunan Ermenilerin nezâretin izni olmadan vilâyet dışına çıkarılmamaları

3 Şubat 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 920

Şifre

Edirne, Aydın, Beyrut, Suriye, Kastamonu Vilâyetleri'yle,

Bolu, Teke, Çatalca, Kale-i Sultaniye, Maraş, İçel Mutasarrıflıkları'na

Sevkleri te’hir olunan yerli ve vilâyât-ı saireden gelen yabancı Ermenilerden

bir kısmının bazı mahallerde memurîn-i mülkiyeden aldıkları vesikalarla

vilâyât dahilinde geşt ü güzâr etmekde oldukları haber alındığından

ba‘demâ hiçbir Ermeni'nin nezâretden istîzân ve müsaade istihsâl olunmadıkça

bulunduğu kazadan harice çıkmasına kat‘iyyen müsaade edilmemesi ve

bu takyîdâtın bunlardan ihtidâ etmiş olanlara da tatbiki.

Fî 21 Kânûn-ı Sânî sene 1331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 60/216

349

277 ERMENİLERİN BULUNDUKLARI YERLERDEN İZİNSİZ

ÇIKARILMAMALARI

Sevkleri tehir olunan Ermenilerin nezâretin izni olmadan kesinlikle mahallerinden

dışarı çıkarılmamaları ve bu uygulamanın ihtidâ etmiş olan Ermeniler

için de geçerli olduğu

5 Şubat 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 142

Şube: 2

Şifre

Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Paşa Hazretleri'ne

C. 19 Kânûn-ı Sânî sene [1]331. Sevkleri te’hir olunan yerli ve vilâyât-ı

saireden gelen yabancı Ermenilerin bir kısmının bazı mahallerde memurîn-i

mülkiyeden aldıkları vesikalarla vilâyât dahilinde geşt ü güzâr etmekde oldukları

haber alındığından bahis ile ba‘demâ hiçbir Ermeni'nin nezâretden

istîzân ve müsaade istihsâl olunmadıkça bulunduğu kazadan harice çıkmasına

kat‘iyyen müsaade edilmemesi ve bu takyîdâtın bunlardan ihtidâ etmiş

olanlara da tatbiki hakkında 17 Kânûn-ı Sânî sene [1]331 tarihinde icab eden

vilâyât ve elviye-i gayr-ı mülhakaya ve ahîren Suriye Vilâyeti'ne tebligât icra

kılınmışdır.

Fî 23 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 60/239

278 ZOR'A GELEN AYNTAB VE İZMİTLİ ERMENİLER

Ayntab ve İzmitli 2.500 Ermeni'nin Zor'a geldiği

7 Şubat 1916

350

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zor

Ayntab ve İzmitlilerden iki bin beş yüz Ermeni dün Zor'a gelmişlerdir.

Fî 25 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Mutasarrıf

Ali Suad

DH. EUM. 2. Şb, 69/6

279 ZOR'A ULAŞAN AYNTAB, TEKFURDAĞI, KARAHİSAR VE

AKŞEHİR ERMENİLERİ

Ayntab, Tekfurdağı, Karahisar ve Akşehir Ermenilerinden 1440 kişinin Zor'a

ulaştığı

8 Şubat 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zor

Ayntab, Tekfurdağı, Karahisar, Akşehir Ermenilerinden bin dört yüz

kırk nüfus dün Zor'a vasıl olmuşlardır.

Fî 26 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Zor Mutasarrıfı

Ali Suad

DH. EUM. 2. Şb, 69/7

280 ZOR'A GELEN İZMİT VE SAMSUNLU ERMENİLER

İzmit ve Samsunlu 400 Ermeni'nin Zor'a geldiği

11 Şubat 1916

351

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zor

Bugün İzmit ve Samsunlu dört yüz Ermeni nüfusu gelmişdir.

Fî 29 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Mutasarrıf

Suad

DH. EUM. 2. Şb, 69/8

281 ZOR'A GELEN MARAŞ, BURSA VE ADAPAZARLI

ERMENİLER

Maraş, Bursa ve Adapazarlı 280 Ermeni'nin daha Zor'a geldiği

12 Şubat 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Zor

Dün Maraş, Bursa, Adapazarlılardan iki yüz seksen Ermeni daha gelmişdir.

Fî 30 Kânûn-ı Sânî sene [1]331

Mutasarrıf

Ali Suad

DH. EUM. 2. Şb, 69/9

282 ERMENİLERİN İSVİÇRE'YE BÜYÜK MİKTARDA PARA

KAÇIRMALARI

İstanbul'dan ayrılarak İsviçre'ye yerleşen Ermenilerin, beraberlerinde götürdükleri

külliyetli miktardaki paraları Osmanlı Hükümeti aleyhinde sarf ettikleri

tespit edildiğinden İstanbul'dan harice para çıkışına engel olunması, ayrıca İstanbul'daki

fesatçıların yazdıkları mektupların yurt dışına çıkışını sağlayan Rum

352

ve Ermeni demiryolu memurlarının sıkı gözetim altında tutulmaları, bunların yerlerine

güvenilir Müslüman memurların alınması veya sivil polis istihdamı ve bir

de Sirkeci yataklı vagonlar müfettişlerinden Karabet Hogasyan'ın kötü niyetli

davranışları tamamen anlaşılıncaya kadar polis tarafından gizlice gözetimde

bulundurulması

16 Şubat 1916

Bern Sefâret-i Seniyyesi

Umumî: 101

Hususî: 54

Hulâsa: Rumeli Demiryolları memurîni

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Dersaâdet'den müfârakat edip İsviçre'de ihtiyar-ı ikamet etmiş olan

bi'l-cümle Ermenilerin Memâlik-i Osmaniyye'den hîn-i müfârakatlerinde beraberlerinde

külliyetli mikdarda para götürüp meblâğ-ı mezkûreyi Ermeni

Meselesi'ne hâdim olarak el-yevm Saltanat-ı Seniyye aleyhinde tertib etdikleri

harekât-ı şekâvetkârâne uğruna sarf etmekde oldukları ve el-hâletü hâzihî

gerek Dersaâdet bankaları vasıtasıyla ve gerek suver-i saire ile Dersaâdet'den

mebâliğ-i azîme celb eylemekde bulundukları istihbâr olunduğundan sair hükûmât-

ı muhâribe memâlikinde ittihâz olunan tedâbîre mümâsil Dersaâdet'-

den harice para nakil ve irsâlinin men‘i hakkında Hükûmet-i Seniyyece ittihâz

olunan mukarrerâtın tamamiyyet-i tatbikine bir kat daha ihtimâm ve itina olunması

zımnında lâzım gelenlere evâmir-i mukteziye i‘tâsı müsterhamdır. Kezâlik

Dersaâdet'de bulunan Saltanat-ı Seniyye bedhâhânı ve hükûmet-i hâzıra

düşmanları tarafından tastîr olunan muharrerât Rumeli Demiryolları memurları

ma‘rifetiyle İsviçre ve memâlik-i sairede bulunan hükûmet muhaliflerine

ve a‘dâ-yı devlete nakil ve îsâl olunmakda bulunduğu bendelerine ihbar

edildiğinden Rumeli Demiryolları memurlarının şedîd bir teftişe tâbi tutulması

ve memurîn-i mezkûre miyânında bulunup Rum ve Ermeni milletlerine

mensub olan eşhâsın adi ve yataklı vagonlar hizmetinden derhal ihracıyla onların

yerine Müslümanlardan emniyetli memurların tayini veyahud harbin

imtidâdı müddetince mârru'l-arz demiryollar vagonlarının hizmeti sivil polis

353

memurlarına tevdî‘i lüzumu zât-ı âlî-i nezâret-penâhîlerince tasvîb buyurulacağı

bedîhîdir. Sirkeci'de Rumeli Demiryolları'nın yataklı vagonları müfettişlerinden

contrôleur des wagons-lits olup Hidiv Abbas Hilmi Paşa'nın adamlarıyla

münasebâtı olan Ermeni milletinden Karabet Hogasyan nâm şahsın

harekât ve tesvîlâtına tamamıyla kesb-i ıttılâ‘ edilinceye kadar şimdilik suret-i

mahremânede polis nezâreti altında bulundurulması için Emniyet-i Umumiye

Müdüriyeti'ne tebligât-ı mukteziye i‘tâsı müsterhamdır. Emr u fermân

hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 8 Şubat sene [1]916

Bern Sefiri

Fuad Selim

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Umûr-ı Siyasiye

Müdüriyet-i Umumiyesi

Mühimme Kalemi

Numara: 78362/2325

Tarih: 3 Şubat sene [1]331

Mahremâne

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Dersaâdet'den müfârakatle İsviçre'de ihtiyar-ı ikamet eden Ermenilerin

Memâlik-i Osmaniyye'den hîn-i müfârakatlerinde beraberlerinde götürmüş

oldukları mebâliğ-i külliyyeyi Ermeni Meselesi'ne hâdim olarak Hükûmet-i

Osmaniyye aleyhinde tertib etdikleri harekât-ı şekâvetkârâne uğrunda sarf

etmekde ve el-hâletü hâzihî gerek buradaki bankalar vasıtasıyla gerek suver-i

saire ile Dersaâdet'den mebâliğ-i kesîre celb eylemekde bulundukları istihbâr

olunduğundan sair hükûmât-ı muhâribe memâlikinde ittihâz olunan tedâbîre

mümâsil Dersaâdet'den harice para nakil ve ihracının men‘i hakkında Hükûmet-

i Seniyyece müttehaz mukarrerâtın tamamî-i tatbikine bir kat daha dikkat

ve itina olunması ve bir de Dersaâdet'de bulunan bedhâhân ve garazkârân

taraflarından tastîr olunan mekâtîb Rumeli Demiryolları memurları ma‘rife354

tiyle İsviçre ve memâlik-i sairede bulunan muhalifîn-i hükûmete ve a‘dâ-i

devlete îsâl edilmekde bulunduğu da ayrıca ihbar edilmesine mebnî zikrolunan

memurların şedîden taht-ı tarassudda tutulması ve bunların arasında bulunan

Rum ve Ermenilerin adi ve yataklı vagonlar hizmetinden derhal ihracıyla

yerlerine Müslümanlardan emniyetli memurların tayini veyahud harbin

imtidâdı müddetince mârru'z-zikr demiryollar vagonları hizmetinin sivil polis

memurlarına tevdî‘i ve Sirkeci'de yataklı vagonlar müfettişlerinden olup

Hidiv Abbas Hilmi Paşa hazretlerinin adamlarıyla münasebâtı olan Karabet

Hogasyan nâmındaki şahsın harekât ve tesvîlâtına tamamıyla kesb-i ıttılâ‘

edilinceye kadar şimdilik suret-i mahremânede polisin nezâreti altında bulundurulması

lüzumu Bern Sefiri Fuad Selim Beyefendi'den alınan 8 Şubat sene

[1]916 tarihli tahrirât-ı mahremânede izbâr edilmişdir. İktizâsının ifası himem-i

aliyye-i dâverîlerine menûtdur. Emr u fermân.

HR. SYS, 2882/25-1, 2

283 RUSLARA ÖNCÜLÜK EDEN ERMENİLERİN TÜRKLERİN

GERİ ÇEKİLDİĞİ MAHALLERDE KATLİAM YAPTIKLARI

Ruslara öncülük eden Ermenilerin Türklerin geri çekildiği mahallerde kalan

ahali ile yaralıları şehit ettiklerinin Trabzon Vilâyeti'nden bildirildiği

18 Şubat 1916

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Trabzon Vilâyeti'nden

mevrûd fî 4/5 Şubat sene [1]331 tarihli telgrafnâme suretidir.

Ruslara pîşdârlık eden Ermenilerin askerin ric‘at etdiği mahallerde kalan

zükûr-inâs ahali ile mecrûhînimizi şehid etmekde oldukları mevsûkan anlaşılmakla

ma‘rûzdur.

Vali

Cemal Azmi

HR. SYS, 2871/3

355

284 KAYSERİ'NİN EFKERE NAHİYESİNDE YAKALANAN

ERMENİ EŞKIYANIN CEZALANDIRILMASI

Kayseri'ye bağlı Efkere nahiyesinde gizlenen eşkıyanın tamamen yakalandığı,

cezalandırılmaları konusunda alınan tedbirlerle mağaranın planına dair

Beşinci Kolordu Ahz-ı Asker Heyeti Riyaseti'nden takdim edilen raporun Ermeni

ihtilâl hareketinin belgelerini açıklayan Kırmızı Kitap'a alınmasının Başkumandan

vekili tarafından rica edildiği, bu konuda hizmeti geçenlerin taltifi için gerekli

yazışmanın yapıldığı

27 Şubat 1916

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 2

Numara: 23159/15995

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

28 Kânûn-ı Sânî sene [1]331 tarih ve 10348/22403 numaralı tezkire-i

acizîye zeyldir.

Kayseri livâsına merbût Efkere nahiyesindeki mağaraya tahassun eden

Ermeni eşkıyası bu defa kâmilen derdest edilmişdir. Eşkıya-yı merkûmenin

icra-yı tenkîlleri hususunda ittihâz edilen tedâbîr ile mezkûr mağaranın planına

dair Beşinci Kolordu Ahz-ı Asker Hey’eti Riyâseti'nden gelen on üç maddeyi

hâvî rapor merbûten takdim kılınmış olmakla Ermeni harekât-ı ihtilâliyesi

vesâikini mübeyyin Kırmızı Kitab'a idhâli rica olunur. Hizmetleri sebkat

edenlerin ale'd-derecât taltifleri için icab edenlere yazıldığı ma‘rûzdur. Ol

bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 14 Şubat sene [1]331

Başkumandan vekili nâmına

Müsteşar

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 18/18

356

285 KOMİTELERLE İLGİSİ OLMADIĞI HALDE SEVK EDİLEN

ERMENİ AİLELERİNİN YERLERİNE İADESİ

Ermeni ailelerinin değil, sadece komitelerle ilişkisi bulunan ve ihanetleri

hükümetçe açıklanan kişilerin ihracı tebliğ edildiği halde 27 hane halkının Karahisar'a

sevk edilme sebebinin bildirilmesi ve söz konusu ailelerin derhal yerlerine

iade edilmeleri

12 Mart 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 7151/135

Şifre

Karesi Mutasarrıflığı'na

C. 25/26 Şubat [1]331. Ermeni ailelerinin sevk olunmaması ve ihracın

ancak komitelerle münasebet ve alâkası olan ve hükûmetçe hiyanetleri mütebeyyin

bulunan eşhâsa hasrı tebliğ olunduğu hâlde yirmi yedi hâne halkının

Karahisar'a sevk edilmeleri sebebinin iş‘ârı ile beraber gönderilen mezkûr

ailelerin derhal yerlerine iadeleri.

Fî 28 Şubat sene [1]331

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 61/290

286 ERMENİ SEVKİYÂTININ DURDURULMASI

Görülen idarî ve askerî lüzum üzerine bundan sonra Ermeni sevkiyâtının

durdurulmasının kararlaştırıldığı, şu ana kadar çıkarılanlar dışında hiçbir Ermeni'nin

ihraç edilmemesi

15 Mart 1916

357

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umum: 9

Şifre

Edirne, Adana, Ankara, Aydın, Hüdavendigâr,

Sivas, Kastamonu, Konya Vilâyetleri'ne, İzmit, Bolu, Canik,

Karesi, Kayseri, Kütahya, Niğde, Eskişehir, Maraş Mutasarrıflıkları'na

Görülen lüzum ve icab-ı idarî ve askerîye binâen ba‘demâ Ermeni sevkiyâtının

tatili takarrur etdiğinden şimdiye kadar çıkarılanlardan başka artık

hiçbir sebeb ve vesile ile Ermeni ihrac olunmaması ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 2 Mart sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 62/21

287

BALIKESİR ERMENİLERİ'NİN HINÇAK KOMİTESİYLE

İLGİLERİ DOLAYISIYLA DEMİRYOLU HATTINDAN

UZAKLAŞTIRILMASI

Balıkesir Ermenileri'nin Hınçak Komitesi'yle alâka ve münasebetlerinden

dolayı demiryolu hattından uzak bir kazaya sevk edilmeleri gerektiğinin Konya

Vilâyeti'ne bildirildiği

3 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 44850

Hususî: 8

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Hınçak Komitesi'yle alâka ve münasebetlerinden dolayı Balıkesir'den

ihrac olunarak Karahisar'a gelmiş olan Balıkesir Ermenileri'nin oraya sevk358

leri Karahisar-ı Sahib Mutasarrıflığı'na tebliğ olunmuşdur. Bunların vürûdlarında

vilâyet dahilinde hutût-ı hadîdiyeye uzak bir kazaya gönderilmeleri

muktezîdir.

Fî 21 Mart sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 62/220

288 SEVKİYÂT MÜDÜRÜ ABDÜLAHAD NURİ BEY'İN

HAZIRLAYACAĞI RAPOR

Sevkiyât Müdürü Abdülahad Nuri Bey'in Şam ve Halep'teki Ermenilerin

durumu ile sevkiyâtın neticesi hakkında hazırlayacağı raporla birlikte İstanbul'a

dönmesi gerektiği

14 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İskân Şubesi

18

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

Sevkiyât Müdürü Abdülahad Nuri Bey'in Şam'a azîmetle oradaki Ermenilerin

de ahvâlini bi't-tedkik Haleb sevkiyât-ı umumiye ve netâyicine ve

Ermenilerin ahvâl-i hâzıra-i umumiyelerine dair tanzim edeceği raporu müstashiben

İstanbul'a avdet eylemesi lüzumunun mûmâileyhe tebliği mütemennâdır.

Fî 22 Mart sene [1]332

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 62/223

359

289

ERZURUM VE BİTLİS VİLÂYETLERİ DAHİLİNDE SEVK

EDİLMEDEN KALAN ERMENİLERİN DURUMLARININ

BİLDİRİLMESİ

Erzurum ve Bitlis'te sevk edilmeyen Ermenilerin ordunun geri çekilmesi

esnasında durumlarının ne olduğunun bildirilmesi

19 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâretî

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 561

Şifre

Erzurum, Bitlis Vilâyeti'ne

Vilâyet dahilinde sevk edilmeyerek kalmış olan Ermenilerin ordunun

geri çekildiği esnada ne olduklarının iş‘ârı.

Fî 6 Nisan sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 63/50

290 ERKEKLERİ NAKLEDİLEN ERMENİ AİLELERİNİN İSKÂN

VE İAŞELERİ

Erkekleri nakledilen Ermeni ailelerinin Ermeni ve yabancı bulunmayan

köy ve kasabalara dağıtılıp ayrı ayrı iskânları ve iaşelerinin Muhacirîn Tahsisatı'ndan,

muhtaç oldukları eşyaların da terkedilmiş mallardan karşılanması

20 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İskân Şubesi

4

Şifre

Kastamonu Vilâyeti'ne

C. 5 Nisan sene [1]332. Erkekleri nakledilen Ermeni ailelerinin Ermeni

ve ecnebi bulunmayan köy ve kasabalara bi't-tevzî‘ müteferrik suretde is360

kânlarının icrasıyla bulundukları mahallerde temessül etdirilmeleri ve bunlardan

kalacak hânelere Dördüncü Ordu mıntıkasından vürûd etmekde olan ailelerin

müteferrikan ikamesi ve kendilerinin iâşeleri hususunun dahi derdest-i

irsâl bulunan Muhacirîn Tahsisâtı'ndan ve muhtac oldukları eşyanın emvâl-i

metrûkeden te’mini ve Dördüncü Ordu'dan intizâr olunan tafsilât-ı lâzıme

alınınca talimâtnâmenin gönderileceği.

Fî 7 Nisan sene [1]332

Nâzır

DH. ŞFR, 63/60

291 ERMENİ İŞCİLERİN MARAŞ'A DÖNMESİ

Maraşlı Ermeni amelenin, yirmi dört saat içinde Maraş'a dönmezse ailelerinin

sürgün edileceğinin Toros Demiryolu Mühendisliği'nden bildirildiği

22 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 8

Şube: 2

Şifre

Müsta‘cel

Maraş Mutasarrıflığı'na

Maraşlı Ermeni amelenin yirmi dört saat zarfında Maraş'a avdetleri ve

aksi hâlde ailelerinin nefy ve teb‘îd edileceği tebliğ olunduğu Toros Demiryolu

Mühendisliği'nden bildiriliyor. Cereyân-ı hâlin serî‘an inbâsı.

Fî 9 Nisan sene [1]332

Nâzır

DH. ŞFR, 63/75

361

292 SEVK EDİLMEYEN, BAŞKA MAHALLERDEN GELEN VE

YOLDA OLAN ERMENİLERİN MİKTARININ BİLDİRİLMESİ

Sevk edilmeyen yerli Ermenilerle, başka yerlerden gelip geçici olarak kalanların

ve başka yerlere gitmekte olan Ermenilerin miktarının bildirilmesi

22 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 45655

Umum: 129

Şifre

Edirne, Adana, Ankara, Haleb,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Suriye, Sivas, Kastamonu, Konya,

Mamuretülaziz, Musul Vilâyetleri'ne Urfa, İzmit, Bolu, Canik, Zor,

Karesi, Kayseri, İçel, Kütahya, Niğde, Eskişehir Mutasarrıflıkları'na

10 Nisan sene [1]332 tarihinde yerli Ermenilerden sevk edilmeyerek

ibkâ edilenlerin ve mahall-i âhardan gelip de muvakkaten bırakılanların ve

mahall-i âhara gitmek üzere yolda ne kadar Ermeni bulunduğunun muvazzahan

nihayet iki gün zarfında inbâsı.

Fî 9 Nisan sene [1]332

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 63/72

293 KONYA'DAKİ ERMENİLERİN MİKTARININ BİLDİRİLMESİ

Konya Vilâyeti'nde yerli ve hariçten gelen Ermenilerin miktarının Müslüman

nüfusa göre ne nispette olduklarının, komiteci bulunup bulunmadığının ve

diğer mahallerle haberleşmeye aracı olanların bildirilmesi

26 Nisan 1916

362

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 644/24

Şifre

Mahremdir

Konya Vilâyeti'ne

1- Vilâyet dahilinde el-yevm ne kadar Ermeni vardır? Bunlardan ne

kadarı yerli ve ne mikdarı haricden gelmişdir?

2- İskân için vilâyetin nerelerine ne kadar Ermeni gönderilmişdir? Nüfus-

ı İslâmiye'ye nazaran kaç nisbetindedirler ve nere Ermenilerindendirler?

3- Sevk edilmek üzere gönderilip orada bırakılanlar kaç kişidir ve nere

ahalisindendirler?

4- Bunlardan şimendifer, Reji, Düyûn-ı Umumiye, inşaât hizmetlerine

girmiş var mıdır? Merkez ve mülhakât-ı vilâyetde tanınmış komitecilerden

mazınna-i sû’, eşrârdan eşhâs mevcud mudur? Varsa nereli ve isimleri nedir

ve ne suretle oraya gönderilmiş ve ibkâ olunmuşdur?

5- Bırakılan Ermenilerin bilhassa Konya merkezinden İstanbul ve sair

mahallerle muntazaman muhabere etdikleri te’eyyüd ediyor. Orada bu muhaberâta

tavassut edenler hakkında vilâyetin malumâtı nedir? Bi'l-etraf iş‘ârı.

Fî 13 Nisan sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 63/119

294 MARAŞ MUTASARRIFININ ERMENİLERİ HİMAYE

SEBEBİ'NİN ARAŞTIRILMASI

Maraş Mutasarrıfı'nın sevk esnasında Ermenileri himaye etme sebebi anlaşılamadığından

Mülkiye müfettişlerinden Haydar Bey'in tahkikat için Maraş'a

gönderildiği

26 Nisan 1916

363

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Şifre

Hususî: 26 Mahremdir

Dördüncü Ordu-yı Hümâyûn Kumandanı Cemal Paşa Hazretleri'ne

Maraş'da el-yevm sevk olunmamış üç bin sekiz yüz kırk beş zükûr ve

beş bin küsur inâs bulunduğu ve bunlardan üç bin beş yüz kadarının Gregoryen

ve diğerlerinin Katolik ve Protestan olduğu anlaşıldı. Bu Gregoryenlerin

sevkinden sarf-ı nazar olunması hakkındaki tebligât-ı ahîre sebebiyle kalmış

olmaları melh[û]zdur. Şu hâle nazaran mutasarrıfın Ermenileri tesâhüb ve

himaye etdiği anlaşılamamakdadır. Maamâfih Mülkiye müfettişlerinden Haydar

Bey berây-ı tahkikât Maraş'a sevk olunmuşdur.

Fî 13 Nisan sene [1]332

Dahiliye Nâzırı

Talat

DH. ŞFR, 63/110

295 BALIKESİR ERMENİLERİ'NİN MÜNASİP KÖYLERE

DAĞITILMASI

Balıkesir Ermenileri'nin livâ dahilindeki münasip köylere dağıtılmaları

30 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 45974

Hususî: 12

Şube: 2 Şifre

Karahisar-ı Sahib Mutasarrıflığı'na

C. 10 Nisan sene [1]332. Balıkesir Ermenileri'nin şimdilik livâ dahilinde

münasib köylere tevzî‘leri muktezîdir.

Fî 17 Nisan sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 63/137

364

296 KİMSESİZ ERMENİLERİN İSKÂN VE İAŞELERİ

Kimsesiz ve himayesiz kalan ailelerin ecnebi ve Ermeni bulunmayan köy

ve kasabalara dağıtılarak iaşelerinin temini, genç ve dul kadınların evlendirilmeleri

ve çocukların yetim ve öksüz yurtlarına yerleştirilmelerinin çeşitli vilâyet ve

mutasarrıflıklara şifre telgrafla bildirildiği

30 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Umum: 158

Şifre

Adana, Erzurum, Edirne, Haleb,

Hüdavendigâr, Sivas, Diyarbakır, Mamuretülaziz, Konya,

Kastamonu, Trabzon Vilâyetleri'yle, İzmit, Canik, Eskişehir,

Karahisar-ı Sahib, Maraş, Urfa, Kayseri, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Bir sureti Başkumandan Vekili Enver Paşa Hazretleri'ne11

1- Erkekleri sevk edilip veyahud askerde bulunup da kimsesiz ve velisiz

kalan ... ve Ermeni bulunmayan kurâ ve kasabâta müteferrikan tevzî‘ ve

Muhacirîn Tahsisâtı'ndan iâşeleri ... âdât-i mahalliye ile istînâslarına.

2- Genç ve dul kadınların tezvîclerine.

3- On iki yaşına kadar olan çocukların ... ve öksüz yurdlarına tevzî‘

ine.

4- Dârüleytâmların mevcudu kifayet etmediği takdirde ... sahib-i hâl

Müslümanlar nezdine verilerek âdâb-ı mahalliye ile terbiye ve temsîllerine.

5- Bunları kabul ve terbiye edecek sahib-i hâl Müslümanlar bulunmadığı

takdirde Muhacirîn Tahsisâtı'ndan ayda otuz kuruş iâşe masrafı verilmek

11 "Enver Paşa Hazretleri'ne: Zeyl fî 17 Nisan sene [1]332. Vilâyât ve elviyeye vuku bulan

tebligât zîre derc olunmuşdur".

365

şartıyla köylülere tevzî‘ine gayret edilmesi ve suver-i sâbıka dahilinde vâki

olacak icraât ve teşebbüsâtdan aded ve erkâma müstenid olarak peyderpey

malumât i‘tâsı.

Fî 17 Nisan sene [1]332

Nâzır

DH. ŞFR, 63/142

297 ERMENİ AİLELERİNİN YERLEŞTİRİLDİKLERİ YERLER İLE

YABANCI TÂBİİYETİNDE OLANLARIN BİLDİRİLMESİ

Ermeni ailelerinin tertip edildiği yerlerle yabancı tabiiyetinde olanların bildirilmesine

dair Şam'da Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na şifre telgraf

30 Nisan 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

İskân Şubesi: 28

Şifre

Şam'da Dördüncü Ordu Kumandanlığı'na

Ne kadar ailenin suret-i kat‘iyede nerelere tertib edildiğinin ve bunlar

miyânında ecnebi tâbiiyetinde bulunan kimseler olup olmadığının iş‘ârı.

Fî 17 Nisan sene [1]332

Nâzır

DH. ŞFR, 63/135

298 SEVK EDİLEN KATOLİKLERİN YERLERİNE İADELERİ

Halep'te bulunan Maraş katoliklerinden sevk edilenlerin geriye celbi ve

sevk sebeplerinin bildirilmesi

2 Mayıs 1916

366

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 42

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

Haleb'de bulunan Maraş Katolikleri'nin sevk olunmamaları takarrur etmiş

idi. Bunların sevklerine başlandığı haber veriliyor. Esbâb-ı sevklerinin

inbâsıyla beraber sevk olunanların da geriye celbleri.

Fî 19 Nisan sene [1]332

Nâzır

DH. ŞFR, 63/157

299 KAYSERİ'DE TAHLİYE EDİLECEK YETİMLERİN

YETİMHANELERE YERLEŞTİRİLMESİ

Askerî sebeplerden dolayı tahliye edilecek yetimlerin yetimhanelere dağıtılmasının

Kayseri Mutasarrıflığı'na bildirildiği

3 Mayıs 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyeti

5472

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. 16 Nisan sene [1]332. Başkumandan vekili paşanın teklifi muvâfıkdır.

Sebeb-i askerî bunların tahliyesini icab etdiriyor. Hemen tahliyeleriyle

eytâmının bizim dârüleytâmlara tevzî‘i ve neticesinin inbâsı.

Fî 20 Nisan sene [1]332

Nâzır

DH. ŞFR, 63/178

367

300 HALEP'TEKİ YABANCI ERMENİLERİN SEVKİ

Halep'teki Katolik ve Protestanların dışındaki yabancı Ermenilerin belirlenen

yerlere sevkleri ve çete teşkilatıyla ilişkisi olanlarla bilgilerine müracaat edileceklerin

tutuklanması

13 Mayıs 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 34

Şifre

Dördüncü Ordu Kumandanı Cemal Paşa Hazretleri'ne

Zeyl-i 28 Nisan sene [1]332. Katolik ve Protestanlar müstesna olmak

üzere Haleb'de bulunan yabancı Ermenilerin iş‘âr-ı devletleri vechile mahâll-

i muayyene sevkleri ve bunlardan çete teşkilatında medhaldâr oldukları

anlaşılan veya malumâtlarına müracaat edilmesi icab eden eşhâsın Esad

Bey'in muvâsalatına kadar mevkûfen orada bırakılması ve tahkikâtın ta‘mîki

lüzumu Haleb Vilâyeti'ne tebliğ olunmuşdur. Taraf-ı devletlerinden icab edenlere

ona göre tebligât ifası mütemennâdır.

Fî 30 Nisan sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 63/307

301 EMVÂL-İ METRÛKE TASFİYE KOMİSYONLARININ

MALİYE NEZÂRETİ'NE İLHAK EDİLDİĞİ

Başka mahallere nakledilenlerin mallarının tasfiyesi için gönderilen Emval-i

Metruke Tasfiye Komisyonlarının Maliye Nezâreti'ne ilhak edildiği

13 Mayıs 1916

368

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 5737

Umum: 205

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Mahall-i âhara nakledilen eşhâsa aid emvâlin kanun ve nizâmnâme-i

mahsusuna tevfîkan tasfiyesiyle iştigâl etmek üzere icab eden mahallere i‘zâm

kılınmış ve el-yevm muamelât-ı mezkûrenin takib ve intâcıyla mütevaggıl

bulunmuş olan Emvâl-i Metrûke Tasfiye Komisyonları'nın Mayıs'ın onundan

itibaren nezâret-i acizîden fekk-i irtibâtlarıyla Maliye Nezâreti'ne rabt ve ilhâkları

takarrur eylemiş bulunduğundan hususât-ı mezkûreye müteferri‘ mevâdd

hakkında ba‘demâ nezâret-i acizîye müracaat edilmeyerek nezâret-i müşârunileyhâ

ile muhabere olunması mütemennâdır. Ol bâbda emr u fermân

hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 10 Receb sene [1]334 ve fî 30 Nisan sene [1]332

Dahiliye Nâzırı nâmına

(İmza)

HR. SYS, 2873/3_35

302 POSTALARA YAPILAN ERMENİ TAARRUZLARININ

ÖNLENMESİ

Postalara yapılan Ermeni taarruzlarının önlenmesi için gerekli tedbirlerin

alınmasının Sivas Vilâyeti'ne bildirildiği

30 Mayıs 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 47365

Şube: 2 Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

Ünye ve Niksar arası postası Ermeni çetesinin taarruzuna uğrayarak

muhafızlardan birinin şehid ve diğerinin hayat ve memâtı mechûl olduğu ve

369

posta çantasının müte‘arrızlar elinde kaldığı ve eyyâm-ı ahîrede o havali postalarına

... taarruz edilmekde bulunduğu Posta Nezâreti'nden bildiriliyor.

Taarruzâtın men‘i ve postalara lüzumu mikdar muhafız jandarma [terfîkiyle]

te’ehhurdan vikâyesi esbâbının istikmâli ve inbâsı. Keyfiyet evvelce Canik

Mutasarrıflığı'na yazılmışdır.

Fî 17 Mayıs sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 64/163

303 YEDİKULE ERMENİ HASTANESİ'NE YAPILAN PARA

YARDIMI

Yedikule Ermeni Hastahânesi'ne yardım olarak Masarıf-ı Gayr-ı Melhuza

Tertibi'nden bin liranın ödenmesi

31 Mayıs 1916

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına

Mahsus Zabıtnâme

Sıra numarası: 155

Tarih: 28 Receb sene [1]334

18 Mayıs sene [1]332

Kararı

Yedikule'deki Ermeni Hastahânesi için muâveneten masârıf-ı gayr-ı

melhûza tertibinden bin lira tesviyesi lüzumunun Maliye Nezâreti'ne tebliğine

ve Adliye ve Mezâhib Nezâreti'ne de malumât i‘tâsına karar verildi.

(Meclis-i Vükela üyelerinin imzaları)

MV, 202/48

304 ERMENİLERİN SİVAS'TA MAĞARALAR KAZARAK ÇOK

SAYIDA SİLAH, ERZAK VE MÜHİMMAT YERLEŞTİRDİKLERİ

Ermenilerin Sivas'ta mağaralar kazarak birçok fedaiyle birlikte firar eden

Rus esirlerine üç sene yetecek kadar erzak, bomba, mavzer ve çok sayıda silah

yerleştirdiklerine ilişkin ihbarın tedkik edilerek gerekli tedbirlerin alınması

3 Haziran 1916

370

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 47522

Şube: 2

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

Ermeniler tarafından Sivas'ın dahil ve haricinde tahte'l-arz mağaralar

hafr edildiği ve bunlara birçok fedai ve üç senelik idareyi kâfi erzak, bomba,

mavzer ve birçok esliha yerleşdirildiği ve bu fedailer miyânında Sivaslı

Kordoncu Murad ve Deveci Dikran gibi rüesâ dahil olduğu gibi firara muvaffak

olan Rus esirlerinin de bu mağaralara iltica eyledikleri Zaho Kaymakam-ı

sâbıkı Mesud Bey'in ihbarâtına atfen Musul Vilâyeti'nden bildiriliyor. Vilâyet-

i müşârunileyhâ ile bi'l-muhabere icab eden tedâbîrin ittihâz ve neticenin

inbâsı.

Fî 21 Mayıs sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 64/194

305 MARAŞ MEBUSU HIRLAKYAN EFENDİ'NİN

AKRABASININ MARAŞ'A İADESİ

Maraş Mebusu Hırlakyan Efendi'nin Meskene'den Deyr-i Zor'a sevk edildiği

iddia edilen akrabasının sevk edilme sebebinin bildirilmesi ve gönderilmişler

ise Maraş'a iadesi

14 Haziran 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 84

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

Maraş Mebûsu Hırlakyan Efendi'nin Meskene'ye nakledilmiş ve Maraş'a

iadeleri lüzumu mükerreren tebliğ edilmiş olan akrabasının Meskene'-

371

den Deyr-i Zor'a sevk edilmiş oldukları iddia olunuyor. Bunların hilâf-ı emr

Deyr-i Zor'a sevk edilmeleri esbâbının inbâsı ve şâyed gönderilmişler ise Maraş'a

iadeleri.

Fî 1 Haziran sene [1]332]

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 65/4

306 HALEP'TEKİ YABANCI ERMENİLERİN ZOR'A SEVKİ

Halep'teki yabancı Ermenilerin Suriye ve Musul'a gönderilmeleri sakıncalı

olduğundan Zor'a sevk edilmeleri gerektiği

18 Haziran 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Hususî: 85

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

C. 24 Mayıs sene [1]334. Başka tarafa nakil ve ihracı orduca takarrur

eden Haleb'deki yabancı Ermenilerin Suriye ve Musul vilâyetlerine gönderilmesinde

ahvâl-i hâzıra-i harbiye dolayısıyla mahzur bulundu[ğundan] bunların

Zor'a sevki icab eder. Sevk memuru derdest-i i‘zâmdır.

Fî 5 Haziran sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 65/51

372

307 ERMENİLERE TEBLİGATA GÖRE MUAMELE EDİLMESİ

Söz konusu Ermenilere 26 Haziran 1916 tarihli umumî tebligâta göre

muamele edilmesinin Kütahya Mutasarrıflığı'na bildirildiği

28 Haziran 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 22

Şifre

Kütahya Mutasarrıflığı'na

C. 9 Haziran sene [1]332. Bahsolunan Ermeniler hakkında 13 Haziran

sene [1]332 tarihli tebligât-ı umumiye vechile muamele ifası.

Fî 15 Haziran sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 65/101

308 RAKKA'DA BULUNAN ERMENİ KADIN İLE İKİ KIZININ

HALEP'E İADELERİ

Ayandan Aram Efendi'nin Rakka'daki akrabası bir kadın ile iki kızının Halep'e

iadeleri

28 Haziran 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 48744

Hususî: 26

Şube: 2 Şifre

Urfa Mutasarrıflığı'na

Ayândan Aram Efendi'nin akrabasından ve Katolik Civanyan ailesi efrâdından

olup Rakka'da bulunan bir kadın ile iki kızının buldurularak Haleb'e

iadeleri ve inbâsı.

Fî 15 Haziran sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 65/100

373

309 KONYA'DAKİ ZARARLI VE KOMİTECİ ERMENİLERİN

ZOR'A SEVKLERİ

Diğer mahallerden Konya'ya gelip de sevk edilmeyen Ermenilerden zararlı

olanların sadece erkeklerinin sevki ile yerli Ermenilerden de hıyaneti ve komitelerle

alâkası olanların Zor'a sevki

10 Temmuz 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 1462

Şifre

Mahremdir. Bizzat hallolunacakdır

Konya Vilâyeti'ne

... Haziran sene [1]332. Konya'da bulunan yerli ve yabancı Ermeniler

hakkında ber-vech-i âtî hareket olunacakdır:

Mahâll-i saireden berây-ı sevk oraya gönderilip şimdiye kadar sevk

edilmeyerek kalmış olanlardan mazarratları mütebeyyin bulunanların ailelerine

ilişilmeyerek yalnız erkeklerinin münferiden ve evvelce ta‘mimen tebliğ

olunan tarîkle Zor'a sevkleri.

Yerli Ermenilerden hiyanetleri ve komitelerle alâka ve münasebetleri

malum olanların yine aynı tarîkla ve aileleriyle birlikde Zor'a i‘zâmı, ancak

her iki surete tevfîkan vuku bulacak sevkiyâtda Ermeni teb‘îdine yeniden

başlandığı ihsâs etdirilmemek için kafilelerin münasib fâsılalar ile ve pek

kalabalık olmayarak tahrikleri ve Protestan ve Katoliklerin istisnâsı lâzımdır.

Fî 27 Haziran sene 1332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 65/176

310 ERMENİ YETİMLERİN İAŞESİ

Ermeni yetimlerinin iaşesi için tahsisat yoksa gerekli miktarın bildirilmesi

12 Ağustos 1916

374

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 7909

Hususî: 117

Şifre

Haleb Vilâyeti'ne

C. 21 Temmuz sene [1]332. Ermeni yetimlerinin de iâşesi cümle-i tebligâtdandır.

Tahsisât yok ise gönderilmek üzere mikdarının iş‘ârı.

Fî 30 Temmuz sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 66/229

311 ERMENİ KIZLARININ, AİLELERİNİN YANINA VEYA

DARÜLEYTÂM'A YERLEŞTİRİLMELERİ

Ermeni kızlarının ebeveynlerine verilmesi, ebeveyni bulunmayanların Darüleytam'a

yerleştirilmesi ve Darüleytam binasının muhacirler için misafirhane

yapılması

21/23 Eylül 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 42

Şube: 2

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

C. 31 Ağustos sene [1]332. Bildirilen ahvâl ve şerâite nazaran bahsolunan

Ermeni kızlarından ebeveyni bulunanların ebeveynlerine tevzî‘leri ve

375

bulunmayanların da şimdilik dârüleytâmın münasib bir mahallinde iskânlarıyla

dârüleytâm binasının muhacirîn için misafirhâne ittihâzı münasibdir.

Fî 8/10 Eylül sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 68/95

312

ERMENİ ŞİMENDİFER MEMUR VE MÜSTAHDEMLERİNİN

İZİNSİZ OLARAK BULUNDUKLARI YERLERİ TERK

ETMEMELERİ

Memur ve elinde askerî vesikayla resmi vazife yapacakların dışında Ermeni

şimendifer memur ve müstahdemleri de dahil hiçbir Ermeni'nin izinsiz bulunduğu

yeri terk etmemesi

21 Ekim 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Umum: 54

Edirne, Adana, Ankara, Aydın, Beyrut, Haleb, Hüdavendigâr,

Diyarbakır, Suriye, Sivas, Trabzon, Kastamonu, Konya, Mamuretülaziz,

Musul Vilâyetleri'ne, Urfa, İzmit, Eskişehir, İçel, Bolu, Canik, Çatalca, Zor,

Karesi, Kale-i Sultaniye, Menteşe, Teke, Kayseri, Karahisar-ı Sâhib, Kütahya,

Maraş, Niğde Mutasarrıflıkları'na, Medîne-i Münevvere Muhafızlığı'na

Ba‘d-ezîn mühtedî, gayr-ı mühtedî bilumum Ermenilerin memur olanlarıyla

yedlerinde vesika-i askeriyeyi hâmil olarak bir vazife-i resmiyeyi ifa

etmek için gidenler müstesna olmak üzere diğer şimendifer memurîn ve müstahdemîninin

nezâretden istîzân ve müsaade istihsâl edilmeksizin bulundukları

mahallerden Dersaâdet'e ve mahâll-i saireye azîmetlerine müsaade olunmaması

lüzumunun tekrar icab edenlere suret-i kat‘iyede ihtârı.

Fî 8 Teşrîn-i Evvel sene 1332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 69/62

376

313 MUSUL'A SEVK EDİLMEK İÇİN İZMİR'DEN GÖNDERİLEN

ERMENİLERİN NEREDE BULUNDUKLARININ TAHKİKİ

Musul'a sevk edilmek üzere İzmir'den Karahisar'a oradan Konya'ya gönderilen

ve Pozantı'ya sevk olundukları bildirilen Ermenilerin nerede bulunduklarının

araştırılması

21 Ekim 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

106 Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Diyarbakır tarîkıyla Musul'a sevk olunmak üzere mukaddemâ İzmir'-

den Karahisar'a ve oradan Konya'ya gönderilen ve 12 Kânûn-ı Evvel sene

[1]331 tarihli telgrafnâmelerinde Pozantı'ya sevk olundukları bildirilen Ermenilerin

nerede bulunduklarının tahkik ve inbâsı.

Fî 8 Teşrîn-i Evvel sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 69/58

314 ZARARLI OLUP SEVKLERİ GEREKEN ERMENİLERİN

MİKTAR VE İSİMLERİNİN BİLDİRİLMESİ

Ermeni sevkiyâtı tehir edildiğinden bunlardan sadece zararlı olup ihracı

gerekenlerin miktar ve isimlerinin bildirilmesi

24 Ekim 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Umumî: 2708

Hususî: 91 Şifre

Trabzon Vilâyeti'ne

C. 28 Eylül sene 1332. Şimdilik Ermeni sevkiyâtı te’hir olunduğu cihetle

beyân olunan Ermenilerin kafile hâlinde ihrac ve sevkleri muvâfık ola377

mayacağından, bunlardan bi't-tahkik eşhâs-ı muzırradan olmalarına binâen

ihracları lâzım gelenler varsa esâmîsinin ve mikdarlarının serî‘an inbâsı.

Fî 11 Teşrîn-i Evvel sene 1332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 69/86

315 ERMENİLERİN GİTMELERİNE İZİN VERİLMESİ

Ermenilerin gitmelerine müsaade olunarak gidenlerin isimleriyle kimler

yanına ve nereye gittiklerinin bir defter tanzim olunarak gönderilmesinin Eskişehir

Mutasarrıflığı'na bildirildiği

4 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 54388

Hususî: 50

Şube: 2

Şifre

Eskişehir Mutasarrıflığı'na

C. 17 Teşrîn-i Evvel sene [1]332. Beyân olunan Ermenilerin gidecekleri

mahaller hatt güzergâhı olmamak şartıyla azîmetlerine müsaade olunması

ve gidenlerin esâmîsiyle kimler nezdine ve nereye azîmet etdiklerinin iş‘âr

ve bir defter tanzim olunarak irsâli muktezîdir.

Fî 22 Teşrîn-i Evvel sene [1]332

Nâzır Vekili

Halil

DH. ŞFR, 69/196

316 KİMSESİZ VE MUHTAÇ ERMENİLERİN İAŞESİ

İhtida eden veya etmeyen Ermenilerden kimsesiz ve yardıma muhtaç olanların

muhacirîn tahsisatından iaşelerinin temini

12 Kasım 1916

378

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 10425

Hususî: 65

Şifre

Canik Mutasarrıflığı'na

İhtidâ eden veya etmeyen Ermenilerden bîkes ve muhtac-ı muâvenet

bulunanları Muhacirîn Tahsisâtı'ndan iâşe ediniz. Tafsilât postadadır.

Fî 30 Teşrîn-i Evvel sene [1]332

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 69/245

317 İHRAÇ EDİLEN KOMİTECİ ERMENİLERİN FAALİYETLERİNİ

GÖSTEREN BİR DEFTERİN GÖNDERİLMESİ

Komiteci ve sakıncalı oldukları gerekçesiyle ihraç edilen 250 Ermeni'nin

isim, sanat ve hüviyetleri ile faaliyet derecelerini ihtiva eden bir defterin gönderilmesinin

Aydın Vilâyeti'ne bildirildiği

12 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 54783

Hususî: 114

Şube: 2

Şifre

Aydın Vilâyeti'ne

Komitelere mensubiyetleri ve zâbıtaca fena tanınmaları dolayısıyla oradan

ihrac olunan iki yüz elli Ermeni'nin isim, sıfat ve hüviyetleri ile derece-i

faaliyetlerini muhtevî bir defterin irsâli.

Fî 30 Teşrîn-i Evvel sene [1]332

Nâzır Vekili

Halil

DH. ŞFR, 69/250

379

318 ÇANAKKALE'DEN ÇIKAN ERMENİLERİN DEĞERSİZ

MALLARININ DAĞITILMASI

Çanakkale'den çıkan Ermenilerin değersiz mallarının Müslüman muhacirlere

dağıtılmasının uygun olacağı

12 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 10438

Hususî: 48 Şifre

Kale-i Sultaniye Mutasarrıflığı'na

C. 27 Teşrîn-i Evvel sene [1]332. Kaleden çıkan Ermenilerin emvâli

hakkında şimdiye kadar hiçbir muameleye teşebbüs edilmemiş olduğu ve

bunlar hakikaten eşya-yı hasîseden ibaret bulunduğu takdirde bu eşyanın muhacirîn-

i Müslimeye tevzî‘i daha muvâfıkdır.

Fî 30 Teşrîn-i Evvel sene [1]332

Nâzır nâmına

Şakir

DH. ŞFR, 69/252

319 İZMİR'DEN GÖNDERİLEN KOMİTECİLERİN MARAŞ'A

SEVKLERİ

İzmir'den gönderilen komiteci Ermenilerin Adana yoluyla Maraş'a sevkleri

13 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 2940

Hususî: 35 Şifre

Karahisar-ı Sahib Mutasarrıflığı'na

C. 29 Teşrîn-i Evvel sene 1332. İzmir'den gönderilen iki yüz elli altı

komiteci Ermeni'nin Adana tarîkıyla Maraş'a sevkleri. Trene kabulleri için

Başkumandanlık Vekâleti'ne yazılmışdır.

Fî 31 Teşrîn-i Evvel sene 1332 Nâzır Vekili

DH. ŞFR, 69/260

Halil

380

320 KOMİTECİ ERMENİLERİN İZMİR'DEN ZOR'A SEVKLERİ

İzmir'den Zor'a sevk edilecek komiteci Ermenilerin muhafaza altında Maraş

yoluyla sevkleri

13 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Umumî: 2941

Hususî: 108

Şifre

Adana Vilâyeti'ne

İzmir'den çıkarılıp Zor'a sevk edilmek üzere oraya gelecek olan iki yüz

elli altı komiteci Ermeni'nin muhafaza tahtında Maraş tarîkıyla Zor'a sevkleri.

Fî 31 Teşrîn-i Evvel sene 1332

Nâzır Vekili

Halil

DH. ŞFR, 69/262

321 KÜTAHYA'DAN ERMENİ SEVKİ

Kütahya'dan sevk edilecek Ermenilerin nerelere gönderileceklerinin ve

aileleri ile birlikte olup olmadıklarının bildirilmesi

14 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Umumî: 296

Şifre

Kütahya Mutasarrıflığı'na

C. 30 Teşrîn-i Evvel sene [1]332. Sevk edilecek Ermenilerin nerelere

gönderileceklerinin ve aileleri birlikde olup olmadığının serî‘an inbâsı.

Fî 1 Teşrîn-i Sânî sene 1332

Nâzır Vekili

Halil

DH. ŞFR, 70/6

381

322 ZOR'A GÖNDERİLECEK ERMENİLERE TAHSİSAT

SAĞLANMASI

Ermenilerin Kütahya dahilinde iskânları doğru olmadığından, Zor'a uzaklaştırılmaları

için gerekli harcamanın Muhacirîn Tahsisatı'ndan karşılanması

25 Kasım 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyeti

10855/46

Şifre

Kütahya Mutasarrıflığı'na

C. 30 Teşrîn-i Evvel sene [1]332. Mevzû‘-ı bahs Ermenilerin dahil-i

livâda iskânları caiz değildir. Zor'a teb‘îd edilmek üzere Muhacirîn Tahsisâtı'ndan

iki yüz liranın sarfı caizdir.

Fî 12 Teşrîn-i Sânî sene [1]332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 70/92

323

HARP BÖLGELERİNE YAKIN KAZALARDA SEVK

SIRASINDA FİRAR VEYA İHTİDA EDEREK KALAN

ERMENİLERİN CASUSLUK YAPMALARI

Harp bölgelerine yakın olan Kemah, Kuruçay, Zara, Refahiye, Suşehri, Karahisar,

Alucra, Giresun ve Tirebolu kazalarında sevk sırasında firar veya ihtida

ederek kalan Ermenilerin düşmana casusluk ettikleri Başkumandanlık Vekâleti'nden

haber verildiğinden, bunların sevkleriyle ilgili malumâtın bildirilmesi

17 Aralık 1916

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Umumî: 3326

Hususî: 126

Şifre

Müsta‘cel ve mahsusdur

Sivas Vilâyeti'ne

Menâtık-ı harbiyeye karîb Kemah, Kuruçay, Zara, Refahiye, Suşehri,

Karahisar, Alucra, Giresun ve Tirebolu kazalarında hîn-i sevkde firar veya

382

ihtidâ ederek kalmış olan Ermenilerin düşmana casusluk etmelerinden nâşi

sevklerine lüzum görüldüğü Üçüncü Ordu Kumandanlığı'nın iş‘ârı üzerine

Başkumandanlık Vekâleti'nden bildiriliyor. Bunların mikdarlarının ve sevklerinde

mahzur olup olmadığının ve vilâyetin havali-i cenûbiyesine sevk ve

iskânları hakkındaki mütâlaanızın serî‘an iş‘ârı.

Fî 4 Kânûn-ı Evvel sene 1332

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 71/12

324 BAĞDAT'A SEVK EDİLEN ESKİ ERMENİ PATRİĞİ ZAVEN

EFENDİ'YE HARCIRAH ÖDENMESİ

Eski Ermeni Patriği Zaven Efendi'nin Polis Müdüriyet-i Umumiyesi tarafından

Bağdat'a sevk edildiği ve talep edilen harcırahın ödenmesi gerektiği

20 Aralık 1916

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 7 Kânûn-ı Evvel sene [1]332

İkinci şube imza edecek

K. 32 Mukayyed Zor Komiserliği Tahrirâtına Derkenar

Ermeni Patrik-i Sâbıkı Zaven Efendi nezâret-i celîlenin emr u tensîbi

üzerine Polis Müdüriyet-i Umumiyesince Bağdad'a sevk edilmiş olmakla

taleb olunan harcırahın i‘tâsı lâzım geleceği beyânıyla işbu tahrirât Muhasebe

Müdüriyeti'ne iade kılındı.

DH. EUM. 2. Şb, 31/61

325 ERMENİLERİN YENİ SEVKİYÂT YAPILACAĞI KORKUSU

TAŞIDIKLARI

Ermenilerin sevk edilme korkusuna kapıldıkları, heyecanın yatıştırılması

ve bu sebeple meydana gelebilecek suistimallere fırsat verilmemesi konusunun

Halep Vilâyeti'ne bildirildiği

8 Mart 1917

383

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Umumî: 114

Hususî: 7

Şifre

Mahrem ve mahsusdur

Haleb Vilâyeti'ne

Hergün sevk edilecekleri korkusuyla Ermenilerin heyecanda oldukları

bildiriliyor. Yeni sevkiyât olmayacağından bahis ile suret-i münasibede tatminleri

ve bu sebeble vuku‘a gelmesi melhûz olan suistimâlâta mahal bırakılmaması.

Fî 8 Mart sene 1333

Dahiliye Nâzırı

Talat

DH. ŞFR, 74/75

326 TERK EDİLMİŞ EMLÂK VE ARAZİDEN ZİRAAT

BANKASI'NA OLAN BORÇLARIN ÖDENMESİ

Başka mahallere nakledilen Ermenilerin terk ettikleri emlak ve araziden

Ziraat Bankası'na olan borçlarından dolayı rehin bulunanlar hakkında ne muamele

yapılacağı

14 Mart 1917

Meclis-i Vükelâ Müzekerâtına

Mahsus Zabıtnâme

Sıra Numarası: 34

Tarihi: 20 Cumâdelûlâ sene [1]335

14 Mart sene [1]333

Hulâsa-i Meâli

Mahall-i âhara naklolunan Ermeniler ile Yunanistan'a hicret edip hükûmeteyn

beyninde emlâk ve arazisi tâbi-i mübâdele olan Rumlardan ve Edirne

Mukâvelenâmesi mûcebince Devlet-i Aliyye ile Bulgaristan beyninde em384

vâl-i gayr-ı menkûlelerinin mübâdelesi taayyün eden Bulgarlardan metrûk

emlâk ve araziden Ziraat Bankası'na merhûn bulunanlar hakkında olunacak

muameleye ve bazı ifadâta dair Dahiliye Nezâreti'nin 28 Muharrem sene

[1]335 - 12 Teşrîn-i Sânî sene [1]332 tarihli ve 707 rakamlı tezkiresi üzerine

bi'l-muhabere Maliye Nezâreti'nden alınan 14 Cumâdelâhire sene [1]335 -

11 Mart sene [1]333 tarihli tezkire okundu.

Kararı

Maliye Nezâreti'nin tezkiresinde muharrer olduğu üzere Bulgar ve Rumlara

aid emlâk ve arazinin Hazine-i Celîle'ye ta‘alluku olmayıp ancak Ermenilerden

metrûk emvâl-i merhûnenin bankanın nizamât-ı mahsusasına tevfîkan

devâir-i icraiye ma‘rifetiyle bi'l-müzâyede satdırılarak bedelâtından istîfâ-i

matlûb edilmesi hâlinde bunların dûn bedel ile elden çıkmaları ihtimaline binâen

zarar muhakkak göründüğünden medyûnînin borçlarının mevcud malları

esmânından tesviye etdirilerek merhûnun hazine nâmına kaydının icrası

ve satılacak emvâl-i menkûlesi bulunmayan medyûnların bankaya borçlarının

emvâl-i gayr-ı menkûle-i merhûneleri şuhûr ve kasabât dahilinde bulunduğu

takdirde bedel-i îcârlarının tahsisi suretiyle tesviyesi ve köylerdeki arazi-

i merhûneye gelince emvâl-i mezkûrenin bedelâtı olmak üzere sahib-i evvellerinin

hesab-ı cârîlerine geçirilecek matlûblarından bankaya olan deynlerinin

dahi te’diyesi münasib göründüğünden bu suretle muamele-i lâzıme ifasının

Dahiliye ve Ziraat Nezâretleri'ne tebliği ve Maliye Nezâreti'ne malumât

i‘tâsı tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ azâlarının imzaları)

MV, 207/33

327 KONYA'YA BAĞLI YERLERDEKİ ERMENİLERİN

MİKTARINI GÖSTEREN DEFTERİN GÖNDERİLMESİ

Konya'ya bağlı yerlerdeki yerli ve yabancı Ermenilerin miktarını gösteren

defterin gönderildiği

15 Mart 1917

385

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Konya

C. 13 Mart sene [1]333. Mülhakât-ı vilâyetdeki Ermenilerin 1990 adedi

yerli ve 6696 adedi yabancı olmak üzere cem‘an 8686 neferden ibaret

olup bu bâbdaki müfredâtlı defterin bugün postaya tevdî‘an takdim kılındığı

ma‘rûzdur.

Fî 15 Mart sene [1]333

Vali Vekili Mektubcu

Kemaleddin

DH. EUM. 2. Şb, 69/23

328 GEYVE'DE ÇETECİLERE YATAKLIK YAPAN

ERMENİLERİN SEVK EDİLMELERİ

Geyve demiryolları istasyonunda ve amele taburlarında çalışıp, çetecilere

yataklık ettikleri anlaşılan Ermeni işçilerin, oralarda istihdam edilmemesi

21 Mayıs 1917

Geyve Kazası Kaymakamlığı

Aded: 144

İzmit Sancağı Mutasarrıflığı Cânib-i Âlîsi'ne

Saadetli efendim hazretleri

Geyve kazasından menâtık-ı malumeye nakledilen Ermenilerin hemen

kısm-ı küllîsinin ma‘hûd Sabah Gülyan'ın bizzat bu kaza köylerini dolaşıp

teşkil eylediği Hınçak komitesine mensub oldukları daha bidâyet edillesiyle

makam-ı atûfîlerine arz edilmiş ve Ermenilerin hicretlerinden evvel emr u

irâdeleriyle erkân-ı mühimmesi menâtık-ı ba‘îdeye nefy olunmuş idi.

Bunların mensubîninden bazıları Şimendifer Kumpanyası'nın amelelik,

duvarcılık, taşçılık gibi hidemâtında bulundukları için telakki olunan emir

üzerine burada bırakılmışlardı ki nüfus adedi epeyce bir yekûn teşkil etmekdedir.

Bu suretle kendi memleketlerinde kalan bu Ermeniler istasyonda ikamet

etmekde ve her gün Doğançayı'nda bulunan Sille Amele Taburu efrâdıy386

la sair Ermenilere yataklık etmekde ve vekil-i umûrları imiş gibi hizmet etmekdedirler.

Bunlardan aslen Bitlisli olup yirmi seneden beri Geyve'de ikamet

eden Marko ile aslen Geyve'nin Kıncılar karyeli Serope nâmındaki adamların

ve kâbilelikle müştagil Mami nâm kadının daha üç gün evvel Sille Amele

Taburu efrâdından Yalovalı Aram ile Geyve'nin Kıncılar karyesinden Asker

Bereç nâmındaki adamlara yataklık ederek Avusturya tebaasından Mösyö

de Lenker'in fabrikasından yüz elli-iki yüz lira kıymetindeki kayışı çaldıkları

ve bunu hazmetmek için fabrika bekçisiyle Köprübaşı muhtarının otomatik

tabancayı göğsüne dayayıp öldürecekleri sırada derdest edildikleri ve bir

gün evvelisi de yine Sille Amele Taburu efrâdından Kıncılarlı Aram Minasyan

nâmında hâlis Hınçakist bir adamın Arifiye İstasyonu'nda karanlıkdan

bi'l-istifade tren-i mahsusa atlayarak Geyve'den geçerken jandarmalar tarafından

görülüp kendisini aşağıya atarak ve ma‘hûde ebe kadının evinde gizlenip

mezbûre kadın tarafından merkûm Aram'a müdâvât-ı âcile icra edilmekle

beraber kendisinin saklandığı gerek tren-i mahsusa râkib olanın ve gerekse

fi‘l-i sirkati îkâ‘ ile iki İslâm'ın kanına girmeğe ramak kalmış iken ele geçirilen

iki caninin evrak-ı tahkikıyeleriyle ma‘an Divan-ı Harb'e tevdî‘ olunmak

üzere Kaza Jandarma Bölük Kumandanlığı tarafından İzmit Jandarma

Taburu Kumandanlığı'na gönderilmiş olmaları ma‘rûzât-ı acizânemi isbata

kâfidir zannındayım.

Bu böyle olmakla beraber geçenlerde Kurtbelen civarındaki bir mağarada

un ile bir mikdar şeker dahi bulunmuşdur. Dağlarda çeteler teşkil ederek

birçok ehl-i İslâm'ın kendilerini katl ve mallarını yağma eden firarî Ermeni

efrâdı tarafından cinayât-ı adîde îkâ‘ edilmekde olduğu zâhir ve bâhirdir.

Bu Ermenilerin vakitli-vakitsiz gidip gelmelerini dokuz seneden beri Geyve

İstasyon memuru bulunan Boyacıyan Efendi nâm kimsenin teshîl eylemesi

de akla ba‘îd değildir. Kumpanyada müstahdem olması itibarıyla Geyve'-

de ve bilhassa istasyonda ikamet eden bu Ermeniler uzak mahallere müteferrik

suretde dağıdılmadıkça ve aslen bu mıntıka halkından olup yine bu mıntıkadaki

amele taburlarında istihdâm olunan Ermeniler uzak mahallerdeki kıta‘

âta nakil ve teb‘îd olunmadıkça her bir fenalığın vuku‘u mahsûs ve muhakkakdır.

Bir gün olacak ki bunlar yangın bile çıkaracaklardır. Şu bir aydan

beri bilhassa bu taburlardan firar edip de müsellah çeteler teşkil eden Erme387

nilerin ne kadar mazlum Müslüman kanı akıtdıkları kuyûdât ile sâbitdir. Artık

bu hâller meydanda iken buna feryad etmemek beşerin ve bilhassa te’min-i

inzibât ve asayişe ve hukuk-ı ibâdı muhafaza ile beraber umûrunu tedvîre

memur kimselerin yed-i kudretinde değildir. Harb-i hâzır dolayısıyla Müslüman

köylerinde eli silah tutacak erkek nâmıyla hemen hiçbir kimse kalmamış

en genç ve dinç bulunan Ermeniler amele taburlarından firar edip evvelce

kendi elleriyle yer altına gömdükleri silahları birer birer çıkarıp gâyelerini

elde etmek ve bir intikam almak için biçare kadınları, çocukları ve ihtiyar

Müslümanları hem de canavarcasına kesmeğe devam eylemekde bulunmuşlardır.

Malum-ı âsafâneleridir ki Ermenilerin hicretlerinden sonra livânın her

tarafında müdhiş harîkler vuku‘a gelmiş ve bunların fâillerinin yine bu Ermeniler

olduğuna şübhe kalmamışdır. Yangın zuhur etmeyen yalnız Geyve kazası

kalmışdır ki hâl böyle devam etdikçe yani istasyondaki yüz nüfus râddesindeki

Ermeniler memâlik-i ba‘îdeye gönderilip aynı zamanda bu mıntıka

halkından olup yine bu mıntıkadaki amele taburlarında müstahdem Ermeniler

uzak kıta‘âta gönderilmezse Geyve kazasında da yangın çıkarılacak ve

belki de birçok Müslüman kadın ve çocuklarla bir takım ihtiyarların kanları

akacakdır. Maa-hâzâ geçen sene Geyve'nin pazarına tesadüf eden bir perşembe

günü hükûmet konağında Ziraat Bankası'nın ikamet eylediği odanın dışarıdan

kasanın bulunduğu köşesine kundak konulmak suretiyle de harîk îkâ‘ına

çalışılmış ve lehü'l-hamd hemen yetişilerek itfâ olunmuşdur. Bununla beraber

kumpanyada istihdâm olunan bu adamların mâ-fevki olup her nedense

hâlâ burada bırakılan ve on seneden beri Geyve'de müstahdem bulunan ve

Trablusgarb Harbi esnasında harbin devamı müddetince buradan def‘ edilip

şimdi her ne esbâba mebnî ise burada kullanılan Mösyö Sotyo nâmında hâlis

bir İtalyan mühendisi mevcuddur. Bu adamın da sû-i niyeti ve Ermenilere

olan sahâbet ve himayesini şu kadarcık olsun arz edeceğim. Bekçiyi öldürecek

olan bu sârik kumpanyasını o gece hânesinde yedirip içirip fi‘l-i sirkati

îkâ‘ etmek için dışarıya salıveren Marko ile Serope nâm kimselerin ifadesi

alınmak için hükûmete gönderilmeleri bu İtalyan mühendisinden iltimâs olundukda

direksiyonun emri olmadıkça kimseyi gönderemeyeceğini ve Ermenilerin

hiçbir cürm irtikâb ve îkâ‘ etmeyecekleri bedîhî bulunmakla beraber

kumpanya mensubîninin hükûmetle alâka ve münasebetleri bulunmadığını

388

beyân eylemiş ve şu beyanât bittab‘ merdûd bulunduğu gibi hükûmet içerisinde

de hükûmetin bulunmayacağı bedâhetine nazaran Marko ile Serope

nâm kimseler hükûmete götürülerek ifadeleri alınmış ve yine serbest bırakılıp

işleri başına gönderilmişdir. Artık ahvâlin bu derece münkeşif olduğuna

nazaran bu Ermenilerin yine buralarda istihdâmı kat‘iyyen caiz değildir. Buna

binâen neticesinin vehâmeti derkâr olan meselenin ehemmiyetle nazar-ı

dikkate alınması ve icra-yı icabına inâyet buyurulması selâmet nâmına hâssaten

arz u istirhâm olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 21 Mayıs sene [1]333

Geyve Kaymakamı Vekili

Jandarma Bölük Kumandanı Yüzbaşı

Hüseyin Sabri

DH. EUM. 2. Şb, 38/3

329

İSKÂN BÖLGELERİ DEĞİŞTİRİLEN RUM VE ERMENİLERE

HARBİYE TAHSİSATI'NDAN VERİLEN YEVMİYELERİN

ARTIRILDIĞI

İskân bölgeleri değiştirilen Rum ve Ermenilere Harbiye Tahsisatı'ndan verilmekte

olan yevmiyelerin Mülteciler Talimatnâmesi'nin 6. maddesi hükmüne

uygun olarak artırıldığı

20 Haziran 1917

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

Hususî: 249

Şifre telgraf

Edirne, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Beyrut, Haleb,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Suriye, Sivas, Trabzon, Kastamonu, Konya,

Mamuretülaziz, Musul Vilâyetleri'ne, Eskişehir, Urfa, İçel, İzmit, Bolu,

Teke, Canik, Çatalca, Zor, Kudüs-i Şerif, Karahisar-ı Sahib, Kale-i Sultaniye,

Karesi, Kayseri, Kütahya, Maraş, Menteşe, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Menâtık-ı iskâniyeleri tebdil olunan Rum ve Ermenilere Harbiye Tahsisâtı'ndan

el-yevm verilmekde olan yevmiyelerin Mülteciler Talimâtnâmesi'-

389

nin altıncı maddesi ahkâmına tevfîkan şehr-i Temmuz ibtidâsından itibaren

küçükler için altmış paraya ve büyükler için üç kuruşa iblâğı.

Fî 20 Haziran sene [1]333

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 77/168

330

İNGİLİZ PASAPORTU TAŞIYAN BAZI ERMENİLERİN

İSVİÇRE, İTALYA VE YUNANİSTAN YOLUYLA OSMANLI

SAHİLLERİNE ÇIKMA İHTİMALLERİNİN BULUNDUĞU

İngiliz pasaportuyla İsviçre'den İtalya'ya geçirilen Ermenilerin Yunanistan'a

geçerek, Osmanlı sahillerine çıkmaları muhtemel olduğundan, bu konuda gerekli

tedbirlerin alınmasının gerektiği

5 Temmuz 1917

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Kalem-i Hususî

Umumî: 1752

Hususî: 271

Şifre

Aydın, Adana, Beyrut, Haleb, Trabzon Vilâyetleri'yle

Karesi, İzmit, Kudüs-i Şerif, Bolu, Canik Mutasarrıflıkları'na

Bugünlerde İngiliz pasaportunu hâmil bazı Ermenilerin İngilizler refâkatinde

İsviçre'den İtalya'ya geçirildiği mevsûkan istihbâr kılındığı ve bunların

İtalya'da bir işleri olmayıp Yunanistan'a imrârları muhtemel bulunduğu

Bern Sefâreti'nden bildiriliyor. Bunların sevâhil-i Osmaniyye'ye çıkmaları

melhûz bulunduğundan bu bâbda takayyüdât-ı lâzıme ifası.

Fî 5 Temmuz sene 1333

Nâzır

Talat

DH. ŞFR, 78/47

390

331 SAKINCALI BEŞ ERMENİ'NİN KAYSERİ DIŞINA

ÇIKARILMASI

Haklarında Divan-ı Harb-i Örfîce tutuklama emri bulunup saklanmak suretiyle

kalmış olan sakıncalı beş Ermeni'nin Kayseri haricine çıkarılmaları

11 Ağustos 1917

Kayseri Sancağı Mutasarrıflığı

Tahrirât Müdüriyeti

Umumî: 7157

Hususî: 186

Hulâsa: Divan-ı Harb-i Örfîce mahkum ve

mevkûf bulunan beş Ermeni'nin livâ

haricine teb‘îdine müsaadeye dair

Mahrem

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Ermenilerin teb‘îdi sırasında Divan-ı Harb-i Örfîce mahkum olup mevkûf

bulunmuş ve ihtifâ etmek suretiyle kalmış olan merbût cedvelde isimleri

muharrer beş şahıs Ermeni'nin isimleri hizasında muharrer olduğu üzere esasen

kendileri erbâb-ı mefsedetden olup burada ibkâları mahzurdan sâlim görülemediğinden

livâ haricine nakil ve teb‘îdlerine müsaade buyurulması bâbında

emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 22 Şevval sene [1]335 ve fî 11 Ağustos sene [1]333

Kayseri Mutasarrıfı

(İmza)

DH. EUM. 2. Şb, 50/13

332 ÜNYE-TERME ARASINDAKİ TELGRAF HATTININ ERMENİ

ÇETELERİ TARAFINDAN KESİLDİĞİ

Ünye-Terme arası ile Akçay'dan başlayarak Karasu kordonuna kadar olan

mahallerde Ermeni çeteleri tarafından kesilen telgraf hatlarının onarılması

18 Kasım 1917

391

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Şube: 8

Numara: 468

Telgraf

Şifre

18/9/[1]333

Samsun Mevki Kumandanlığı'na

Ünye ile Terme miyânesi telgraf hattının Ünye Telgraf Merkezi'ne iki

saat mesafede Akçay'dan başlıyarak Karasu kordonuna kadar üç mahalde sekiz

direk arasında telleri kesilerek hatlara mümted üç telden ellişer-altmışar

metre kadar tel alınıp götürüldüğü ve üç direğin de balta ile kesildiği ve bu

hâl de Akçay'da Karasu altındaki ormanlarda muhtefî olup sahile inerek düşman

gemilerine râkib olan Ermeni çeteleri tarafından vuku‘a getirildiği, ıslâhına

gönderilen telgraf çavuşu lâzım olan ameleyi tedarikde müşkilâta uğradığı

gibi kuvve-i zâbıta tarafından dahi muâvenet gösterilmediği, binâenaleyh

bundan dolayı ârızanın ıslâhı imtidâd eylediği Posta Telgraf Nezâret-i Celîlesi'nden

iş‘âr kılınmakdadır. Bu gibi fevkalâde bir hâl vuku‘unda muhaberât-ı

telgrafiyenin sekteden vikâyesini te’minen kuvve-i zâbıta ve cihet-i askeriyece

lâzımu'l-ifa muâvenetin hiçbir suretle dirîğ olunmaması lüzumunun icab

edenlere tebliği ve inbâsı mütemennâdır.

(Mühür)

Muhabere ve Muvâsala Kıta‘âtı

Müfettiş-i Umumîliği

DH. ŞFR, 79-A/139

333 BOGOS NUBAR PAŞA BAŞKANLIĞINDAKİ ERMENİ

KOMİTESİ'NİN TEŞEBBÜSLERİ

Bogos Nubar Paşa başkanlığındaki Ermeni Komitesi'nin Rus işgalindeki

Osmanlı vilâyetlerinde yaşayan Ermeni ahaliyi mukavemete teşvik etmek üzere

teşebbüslerde bulunduğu güvenilir kaynaklardan haber alındığından konunun

ciddiyetle üzerine gidilmesi gerektiği

27 Mart 1918

392

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Irak Ordusu Kumandanı Halil Paşa Hazretleri'ne Musul Vilâyeti'ne

Bogos Nubar Paşa'nın riyâseti altındaki Ermeni Komitesi tarafından

Ermeni ahaliyi mukâvemete teşvik ve teşcî‘ eylemek üzere sâbık Adana Serpiskoposu

Muşeg12 Efendi refâkatinde Zeytun Murahhasası Vagarşak ile Rus

miralaylarından Zangalyan'ın El-Cezire'ye gönderildikleri ve bunlar Ermenilerle

meskûn olup Rusların taht-ı işgalinde bulunan vilâyât-ı Osmaniyye'ye

gidecekleri ve muvaffak olabildikleri takdirde işgal altında bulunmayan arazi-

i Osmaniyye'ye de geçecekleri mevsûkan istihbâr kılınmışdır. Takayyudât-ı

ciddiye icrası.

Fî 27 Mart sene [1]334

Nâzır Vekili nâmına Müsteşar

(İmza)

DH. ŞFR, 85/256

334

PAPA'NIN ERMENİLERİN HİMAYE EDİLMESİ TALEBİ

HAKKINDAKİ MEKTUBUNA KARŞILIK GÖNDERİLEN

PADİŞAH MEKTUBU

Papa'nın, Ermenilerin himaye edilmesi talebini içeren mektubuna karşılık

cevap olarak gönderilen nâme-i hümâyûnda, kaderleri Brest-Litowsk Muahedenâmesi'ne

bağlı eyaletlerde yaşayan Ermenilerden, doğruluktan ayrılmayan ve

memleketlerine karşı vazifelerini yerine getirmekten vazgeçmeyenler hakkında

Osmanlı Devleti'nin himayesinin devam edeceği, ancak Rus ordularının tahliyesinden

sonra Ermeni çetelerinin giriştikleri kanlı olayları unutmanın mümkün olmadığı,

söz konusu eyaletlerde sükûnet temin edilerek Müslümanlarla Ermenilerin

huzur ve barış içerisinde hayatlarını sürdürmelerinin ümit edildiğine dair

ifadelerin yer aldığı

14 Mayıs 1918

12 Metinde "Muşef" şeklinde yazılmıştır.

393

Haşmetli Papa Hazretlerine Tastîr Buyurulan Nâme-i Hümâyûn Suretidir.

Ba‘de'l-elkâb

Tayin-i mukadderâtı Brest-Litowsk Muâhedenâmesi'ne mevdû‘ bulunan

eyâlâtda sâkin Ermeniler hakkında vâsıl-ı sımâh-ı haşmetâneleri olan

bazı havâdis-i müzevvereden dolayı ulüvv-i hissiyât-ı kerîmâneleri hasebiyle

endîşnâk bulunduklarına dair irsâl-i sûy-ı senâverî kılınan 12 Mayıs 1918

tarihli nâme-i haşmet-penâhîleri vâsıl-ı dest-i ihlâsımız oldu. Gerçi eyâlât-ı

mezkûre ahalisinin hemen kısm-ı küllîsi ehl-i İslâm ise de Ermenilerin himaye-

i kâmileye mazhariyetine dair geçen Teşrîn-i Sânî'nin onu tarihli nâme-i

hümâyûnumuzda i‘tâ etmiş olduğumuz te’minâtı bu vesile ile te’kîde fırsatyâb

olduğumuzdan dolayı pek mahzûz oluyoruz. Ecdâd-ı ızâmımızın bilâ-tefrîk-

ı cins ü mezheb bi'l-cümle tebaa ve zîr-destân-ı mülûkâneleri hakkında

ibrâz buyurageldikleri me’ser-i âliye-i şefkat ü ma‘delet ve Kâdir-i Mutlak

hazretlerinin zîr-i cenâh-ı himayetimize tevdî‘ buyurdukları cemaât-i muhtelifenin

itikadât-ı vicdaniyelerine karşı perverde etdikleri fikr-i müsaadetkârî

meslek-i tâcdârânemizin tegayyür-nâ-pezîr umdelerini teşkil ediyor. Binâenaleyh

tarîk-ı istikâmetden inhirâf ve memleketlerine karşı mükellef oldukları

vezâifden udûl etmeyenlerin diğer tebaa-i sâdıkamız misillü himaye-i pederânemizden

kemâ-kân müstefîd olacaklarına zât-ı haşmetâneleri emin olabilirler.

Rus orduları dûçâr-ı istila olan vilâyetlerimizi tahliye etmiş oldukları

hâlde Ermeni çeteleri vilâyât-ı mezkûreyi tekrar işgale memur edilen Ordu-yı

Hümâyûnumuza karşı âsâr-ı mukâvemet ibrâz ederek esbâb-ı müdafaadan

mahrum bulunan ahali-i Müslimeyi bir garaz-ı şedîd ile itlâfa ikdâm ve güzergâhlarında

harabî ve perişanîden başka bir eser bırakmamağa ihtimâm

etdiler.

Hatta Brest-Litowsk Muâhedenâmesi'yle muayyen hududun haricinde

bulunan Revan kasabasına kadar îsâl-i dest-i zulm ü i‘tisâf ederek yalnız bu

şehirde bir hafta devam etmek üzere irtikâb etdikleri fazîha-i kıtâl ile beş bin

Müslümanın hûnunu heder ve dağlara iltica eden kırk bini mütecâviz ehl-i

İslâm'ı nâ-kâbil-i tasvîr sefalet ve mahrumiyetlere dûçâr etdiler.

Te’sirât-ı dil-hırâşını ta‘dîle sâ‘î bulunduğumuz mesâ’ib-i harbe yeni

musibetler ilâvesinden başka bir netice vermeyen bu hâl-i dalâlet-iştimâl

kalb-i şehriyârânemizde büyük bir hüzün ve keder hâsıl eyledi.

394

Ümid-i hümâyûnumuz şudur ki; Cenâb-ı Rabb-i Müte‘âl hazretlerinin

inâyetiyle eyâlât-ı mezkûrede an-karîb intizam ve sükûn istikrâr bulur ve Ermenilerin

İslâm vatandaşlarıyla yanyana olarak sulh ve müsâlemet ve refah

ve saadet içinde imrâr-ı hayat eylemeleri hakkındaki ümniyye-i hâlisa-i mülûkânemiz

de teyessür-nümâ-yı husûl olur.

Fî 3 Şaban sene 1336 - Fî 14 Mayıs sene 1334

HR. SYS, 2885/46

335

HINÇAK VE TAŞNAK ERMENİ İHTİLÂL KOMİTELERİ

REİSLERİNDEN ZAHARYA BIZDIKYAN, OHANYAN,

KİRKORYAN VE AŞCIYAN'IN MUSUL'A SEVK EDİLMELERİ

Hınçak ve Taşnak Ermeni İhtilal Komiteleri reislerinden Zaharya Bızdıkyan,

Ohanyan, Kirkoryan ve Aşcıyan'ın Musul'a sevk edildikleri

29 Mayıs 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube 2

Şifre

Adana, Haleb Vilâyetleri'yle Maraş, Urfa ve Zor Mutasarrıflıkları'na

Emniyet-i Umumiye

Hınçak ve Taşnak Ermeni ihtilâl komiteleri rüesâsından ve eşirrâdan

olmalarına binâen Musul'a teb‘îdleri lüzumu Konya Vilâyeti'ne tebliğ edilmiş

olan Zaharya Bızdıkyan ve Ohanyan, Kirkoryan ve Aşcıyan nâmlarındaki

dört şahsın 29 Nisan sene [1]334 tarihinde Adana-Haleb tarîkıyla Musul'a

sevk olundukları cevaben bildirilmişdir. Merkûmların oralara vürûdunda alıkonulmayarak

kat‘iyyen firarlarına meydan verilmeksizin mahfûzan mahall-i

müretteblerine sevkleri ve inbâsı muntazardır.

Fî 29 Mayıs sene [13]34

Nâzır

Mehmed Talat

DH. ŞFR, 87/335

395

336 İSLAHİYE İLE KİLİS'İN KÖYLERİNİ BASAN ERMENİ

ÇETESİNİN YAKALANMASI

Çamlık Ormanı'nda saklanarak İslahiye ve Kilis'in köylerini basan Ermeni

çetesi ile bunlara yardım ve yataklık edenlerin yakalanması için yeterli kuvvet

tahsis edildiği, ihtiyaç durumunda bu kuvvetlerin takviye edileceği

7 Ağustos 1918

Tarih: 7 / 8 / [13]34

Mahremâne Tahrirât

Mahrem

Mülhakâta, Jandarma Kumandanlığı'na

İslahiye'nin Çamlık ormanında tahassun eden ve İslahiye kazasıyla Kilis

kazasının İslahiye'ye hudud karyelerine tecavüz ederek hububât ve mevâşî

gasb ve katl-i nüfus gibi ef‘âl-i cinâiyeye tasaddî eyleyen Ermeni çetesinin

takibine kâfi kuvvet tahsis edilmiş ve bu kuvvetle her hâlde mezkûr eşkıyanın

karîben tenkîl olunacağı ve hatta bu maksadın te’min ve istihsâli için icab

ederse daha büyük mikyâsda harekât-ı askeriye icrası musammem bulunduğu

ve icra edilen takibât neticesinde derdest edilen bir kısım Ermeni eşkıyasının

itirafıyla tahakkuk etdiği vechile bunları himaye eden ve kendilerine

teshîlât gösteren daha birçok eşhâsın dahi derdest olunduğu İkinci Ordu Kumandanlığı'ndan

bildirilmişdir. Bazı mahallerden vuku bulan iş‘ârâtdan ahvâl-

i mezkûrenin mübâya‘a ve a‘şâr memurlarına karşı ahali tarafından bu

vehmin ilkâ ve bu suretle bu memurları vazifeleri başından kaçırarak erzak

ve hububâtı kaçırmak fikrinden mütevellid olması da muhtemel bulunduğuna

nazaran bu bâbda sarf-ı mezîd-i dikkat ve gayret olunması ve icab edenlerin

de nazar-ı dikkatlerinin celbi.

DH. UMVM, 154/105

337 ERMENİLERİN GERİ DÖNMELERİNE İZİN VERİLDİĞİ

Savaş sebebiyle başka mahallere nakledilen ahaliden isteyenlerin tekrar

eski yerlerine dönebileceği, Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis, Diyarbakır, Mamuretülaziz

vilâyetleriyle Erzincan Mutasarrıflığı dahilinde iaşe vasıtalarının yetersiz396

liğinden bu mahalle ahalisinden dönmek isteyenler için ilk önce mahalleriyle haberleşilerek

seyahat, iaşe ve iskanlarının temin edildikçe yavaş yavaş dönmelerine

izin verilmesi

21 Ekim 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Dahiliye Nezâreti'nden İstanbul, Adana, Hüdavendigâr,

Konya, Ankara, Kastamonu, Haleb, Mamuretülaziz, Diyarbakır,

Sivas, Edirne, Aydın Vilâyetleri'yle, İzmit, Bolu, Kütahya, Karesi,

Kayseri, Niğde, Menteşe, Antalya, Urfa, Canik, Eskişehir, İçel, Maraş

Livâları'na keşîde edilen 21 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihli şifre suretidir.

1- Ahvâl-i harbiye dolayısıyla karar-ı askerî ile bir mahalden çıkarılarak

diğer mahalle sevk edilmiş olan bilumum ahalinin çıkarıldıkları mahallere

avdetlerine müsaade edilmesi Meclis-i Vükelâca takarrur etmiş olduğundan

avdete tâlib olanlara müsaade edilecekdir.

2- Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis, Diyarbakır, Mamuretülaziz Vilâyetleri'yle

Erzincan Mutasarrıflığı dahilinde vesâit-i iâşenin adem-i kifâyesine

binâen işbu mahaller ahalisinden avdet etmek isteyenler için evvel emirde

mahalleriyle bi'l-muhabere selâmet-i seyr ü seyahatleri ve iâşe ve iskânları

esbâbı te’min edildikçe peyderpey azîmetlerine müsaade edilmesi muktezîdir.

3- Bu karar menâfi‘-i âliye-i memleket nazar-ı itibara alınarak ittihâz

edilmiş olduğundan emr-i tatbikâtında kat‘iyyen ta‘allül ve teehhura meydan

verilmeyecekdir.

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Aslına Muvâfıkdır.

(Mühür)

HR. SYS, 2569/1_2

397

338 MEMLEKETLERİNE GERİ DÖNECEK AHALİ İÇİN ALINAN

TEDBİRLER

Savaş sebebiyle başka mahallere sevk edilen ahalinin memleketlerine

dönmelerine müsaade edildiği, liva ve vilâyetlerde dönmek isteyen ne kadar nüfus

ve ailenin bulunduğunun bildirilmesi, bunların emniyet içinde memleketlerine

dönebilmeleri için gerekli tedbirlerin alınması ve bu hususlarda kusuru görülenlerin

cezalandırılması

23 Ekim 1918

Dahiliye Nezâreti'nden vilâyât ve elviye-i müstakilleye yazılan

23 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihli 31558 numaralı şifre suretidir.

18 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihli şifrelere zeyl.

Esbâb-ı harbiyeden dolayı mahall-i âhara sevk ve nakledilen bilumum

ahalinin memleketlerine avdetlerine müsaade i‘tâsı Hükûmetçe ne derece matlûb

ise bunların emin ve sâlim bir suretde te’min-i seyr ü seferleri de kemâl-i

ehemmiyetle müstelzemdir. Binâenaleyh mevâdd-ı âtiyenin nazar-ı dikkatden

dûr tutulmaması muktezîdir.

1- Her vilâyet veya livâ merkez veya mülhakâtında tâlib-i avdet ne kadar

nüfus ve aile vardır ve bunlar nerelidir?

2- Birinci fıkrada gösterilip tâlib-i avdet olan eşhâsın memleketleri nazar-

ı itibara alınarak avdetleri ve memleketlerinde iskânları mümkün olup olmadığının

ve seyr ü seyahatlerinde selâmet-i kat‘iye bulunup bulunmadığının

gidecekleri memleket hükûmetiyle muhabere edildikden ve mikdarları hakkında

mahalline ve merkeze malumât verildikden sonra eşhâs-ı mezkûre iade

olunabilecekdir.

3- Ahali-i mezkûrenin kemâl-i selâmetle iadesi, iade eden hükûmât-ı

mahalliye rüesâsının taht-ı mes’uliyetinde cereyân edeceği cihetle hususât-ı

mebhûsenin bi'l-muhabere tayin ve tesbitinden ve ahvâl ve vaziyet-i hâzıraya

göre yollarda selâmet-i seyr ü seyahatleri her suretle şâyân-ı itimad memurîn-

i inzibâtiye ile sair alâkadar memurîn tarafından te’min edildikden sonra

icra olunacakdır.

398

4- Hususât-ı ânifenin tatbik ve icrasında kusûr ve tekâsülü görülen memurîn

hakkında derhal en şedîd mücazât tatbik edilmek üzere hemen merkeze

iş‘âr kılınacakdır.

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Aslına Muvâfıkdır.

(Mühür)

HR. SYS, 2569/1_3

339 ERMENİ ESKİ PATRİĞİ ZAVEN EFENDİ'NİN İSTANBUL'A

GİTMESİNE İZİN VERİLMESİ

Musul'da bulunan Ermeni eski Patriği Zaven Efendi'nin İstanbul'a gitmek

istediği takdirde benzerleri gibi kendisine de izin verilmesinin Musul Vilâyeti'ne

bildirildiği

26 Ekim 1918

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 26 Teşrîn-i Evvel sene [13]34

Şifre

Musul Vilâyeti'ne

Musul'da bulunan Ermeni Patrik-i Sâbıkı Zaven Efendi'nin Dersaâdet'e

gelmek arzu etdiği hâlde emsali misillü serbestçe ve sâlimen hareketine müsaade

olunması.

DH. EUM. 2. Şb, 64/72

340 ERMENİLERİN GERİ DÖNÜŞLERİNDE ALINAN TEDBİRLER

Kullanılmakta olan emval-i metrukenin Ermeniler geldikçe boşaltılması;

Bitlis'ten gelen Ermenilerin Diyarbakır ahalisinden değil iseler, memleketlerine

iade edilmesi, Musul'dan Mardin'e sevk edilenlerin de aynı muameleye tabi tutulması,

Musul ve Cizre'den çıkarılanların mahallerine iadesi

28 Ekim 1918

399

Dahiliye Nezâreti'nden Diyarbakır Vilâyeti'ne

keşîde olunan 28 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihli şifre suretidir.

C. 23 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 şifre

1- El-yevm meşgul olan emvâl-i metrûkenin Ermeniler geldikçe peyderpey

tahliyesi muvâfıkdır. Fakat boş olan hânelerin tahribden vikâyesi

lâzımdır.

2- Bitlis'den tahrik edilen Ermeniler Diyarbakır vilâyeti ahalisinden

değil iseler bunların 23 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihli şifreli telgrafnâme

ile icra edilen tebligât vechile sâlimen ve müreffehen memleketlerine iadeleri

muktezîdir.

3- Musul'dan Mardin istikâmetinde sevk olunan Ermenilerin de Musul

havalisi ahalisinden oldukları takdirde kezâlik aynı muameleye tâbi olmaları

icab eder.

4- Ba‘demâ Ermeni sevkiyâtının tatili ile beraber Musul ve Cizre'den

çıkarılmış olan eşhâs-ı mezkûrenin mahallerine iadeleri hakkında İkinci Ordu

Kumandanlığı'na serî‘an tebligât icrası ayrıca Harbiye Nezâreti'ne yazılmışdır.

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Aslına Mutâbıkdır.

(Mühür)

HR. SYS, 2569/1_4

341 GERİ DÖNÜŞLERİNDE ERMENİLERE KOLAYLIK

GÖSTERİLMESİ VE İHTİYAÇLARININ SAĞLANMASI

Savaş sebebiyle başka yerlere nakledilen Rum ve Ermenilerin geri dönüş

esnasında vesika sorulmaksızın seyahat edip yiyecek, konaklama ve diğer ihtiyaçlarının

karşılanarak emniyet içinde gidecekleri yere varmalarının sağlanması

5 Kasım 1918

400

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Dahiliye Nezâreti'nden vilâyât ve elviyeye yazılan

5 Teşrîn-i Sânî sene [1]334 tarih ve 41602/824 numaralı şifre suretidir.

1- Yerlerine avdet edecek Ermenilerin seyahat vesikası istihsâline mecbur

tutulması ve mezkûr vesikaların da bir takım muamelât neticesinde verilmekde

olması yüzünden ahalinin hayli müşkilâta dûçâr olduğu anlaşılmışdır.

Bunlar taraf-ı hükûmetden gönderilmekde olduğu cihetle vesika istihsâline

hâcet olmadığından trene irkâblarında bir liste tanzimiyle seyyâra tevdî‘i ile

iktifâ olunması.

2- Seyahat vesikası i‘tâsı akîbinde hükûmet-i mahalliyece Ermenilerin

yedindeki ekmek vesikalarının istirdâd edilmekde olduğu ve halbuki tren bulunamamak

yüzünden bunların günlerce ekmeksiz kaldığı bildirildiğinden

bunlara orada ve yolda kifayet edecek mikdarda ekmek i‘tâsı ve güzergâhda

da it‘âm edilmeleri.

3- Seyahat edecek Ermenilere haftada iki defa tren tahsisi için Harbiye

Nezâreti'nden hat komiserliklerine emir verildiğinden vilâyât ve elviye ve kazalarca

da bu tebligâtdan istifade edilerek sevkiyâtın a‘zamî dereceye iblâğ

olunması.

4- Ermenilerin yol masrafları Harbiye Tahsisâtı'ndan te’min ve taahhüd

edilmiş olduğundan masârıf-ı seferiyelerinin tahsisât-ı mezkûreden tesviyesi.

5- Cebr ve tazyik ve havf ile ihtidâ edenler hakkındaki tebligât-ı sâbıka

mûcebince kendilerinin serbest bırakılmaları hakkındaki ahkâmın kemâl-i

ehemmiyetle tatbiki ve peyderpey buraya da malumât i‘tâsı.

6- Ermeni cemaatine hemen kilise tedariki için hükûmetçe muâvenet-i

müessire ifası (Yalnız Konya'ya).

7- Ermenilerin esna-yı seyahatlerinde hiçbir gûnâ taarruz ve tecavüze

ma‘rûz kalmamalarının te’mini ve asayiş ve inzibât-ı mahallînin muhafazası

hususlarına son derece itina edilmesi.

401

Hususât-ı muharrere hakkındaki tebligât-ı adîdeye rağmen şikâyâtın

tevâlîsi vazifeye karşı lâkaydâne hareket edilmekde olduğunu göstermekde

olduğundan ba‘d-ezîn bu bâbda vuku‘a gelecek şikâyâtdan dolayı memurîn-i

mülkiyenin şahsen mes’uliyetleri muhakkak bulunduğu ta‘mimen ve kemâl-i

ehemmiyetle tebliğ olunur.

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Aslına Mutâbıkdır.

(Mühür)

HR. SYS, 2569/1_5

342

RUM VE ERMENİLERİN MEMLEKETLERİNE İADESİYLE,

HİMAYE EDİLEN YETİMLERİNİN CEMAAT

MEKTEPLERİNE VERİLMESİ

Savaş sebebiyle başka yerlere sevk edilen Rum ve Ermenilerin kendi

memleketlerine iadesi, himaye kastıyla yetimhanelerde barındırılan çocuklarının

ilgili cemaat mekteplerine verilmesi ve bunların sayılarının Hariciye Nezâreti'ne

bildirilmesi

20 Kasım 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 32528

Mahrem ve müsta‘celdir

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Esbâb-ı harbiyeye binâen mahall-i âhara sevk ve nakledilmiş olan Rum

ve Ermenilerin memleketlerine iadeleri hakkında hükûmetçe ittihâz olunan

karar üzerine keyfiyet taşralara ta‘mim ve tebliğ edilmiş ve bu tebligâtdan

402

bir kısmının da birer sureti leffen takdim kılınmışdır. Tebligât-ı vâkı‘a ahali-i

mezkûrenin serbestî-i seyr u seferine ve gidecekleri yerlerde te’min-i iskân

ve iâşeleriyle Kanun-ı Esasî-i Osmanî'nin kabul etdiği hürriyet-i vicdaniyenin

mutlak ve kat‘î suretde tatbikine ve masârıf-ı seferiyelerinin hükûmetçe tesviyesine

ve harb dolayısıyla işgal edilmiş olan mekâtib ve me‘âbid ve müessesât-

ı sairenin ve himaye kasdıyla vaktiyle dârüleytâmlara ve ahali nezdine

kabul olunan eytâmın hemen aid oldukları cemaatlere iade ve teslimine ma‘-

tûfdur. Vürûd eden malumâta nazaran ahali-i merkûmeden kendiliklerinden

avdet edenler haric olmak üzere ma‘rifet-i hükûmetle şimdiye kadar Sivas'a

3.160 nüfus Ermeni ve 136 Rum ve Mamuretülaziz vilâyetine 2.721 Ermeni,

Canik'e 456 Rum ve 271 Ermeni ve diğer mahallere de Rum ve Ermeni muhacirîni

sevk ve iade edildiği gibi Menteşe ve Antalya Rumları tamamen mahallerine

gönderilmiş ve teşekkürleri hükûmet-i mahalliye tarafından tebliğ

edilmişdir. Bunlardan başka Tekfurdağı ve Edirne ahalisinden dahi bir hayli

Ermeni yerlerine sevk edildiği gibi İzmit'in Bahçecik Ermenileri kâmilen iade

edilmişdir ve Ermişe Dârüleytâmı alâkadarlarına teslim olunmuşdur. Kezâ

Bursa ahalisinden olup vürûd etmekde olan Ermenilerle Yeniköy, Şile, Ayvalık

Rum ahalisi peyderpey iade olunduğu ve İzmit'deki Ermeni eytâmıyla

diğer dârüleytâmlarda mevcud yetimler ve ahali nezdinde bulunan bîkes Ermeni

etfâlinden birçokları da patrikhânelere iade kılınmışdır. Tafsilât-ı ânifeden

anlaşılacağı vechile ahvâl ve şerâit-i hâzıra-i fevkalâde dahilinde mesken

ve iâşe buhrân-ı şedîdinden başka vesâit-i nakliyenin fikdânına rağmen

yekûn olarak 7.163 Ermeni 2.455 Rum yerlerine iade ve iskân edilmiş ve

el-yevm İstanbul'da mevcud olup bugünlerde sevk edilmekde olan 1.083 Ermeni

ve Rum nüfus ilâve edildiği takdirde mecmû‘u 10.601 nüfusa bâliğ bulunmuşdur.

Ahîren teşebbüsât ve takibât-ı mükerrere ve ciddiye üzerine elde

edilen bir-iki küçük vapurla da Marmara havzası sâkinlerinden bulunan Rum

ve Ermenilerin ve bunlar miyânında Şile, Yeniköy ahalisinden bulunan Rumların

iadesine şurû‘ edilmiş ve gidecekleri mahallere de mebâliğ-i lâzıme

bi'l-irsâl iskân ve iâşeleri esbâbı te’min ve her kafileye nezâret etmek üzere

birer memur terfîk edilmişdir. Dört sene zarfında devam eden şu hâl-i fevkalâdenin

îlâd etdiği gûnâ-gûn müşkilât ve fikdân-ı vesâit nazar-ı dikkate alındığı

takdirde bütün bu muamelât ve hâdisâtın istisğâr edilemeyeceği ve de403

ruhde edilen vazifenin a‘zam-ı mesâî sarfıyla ifasına çalışıldığı müstağnî-i

arz ve izahdır. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî … Safer sene [1]337 ve fî … Teşrîn-i Sânî sene [1]334

Dahiliye Nâzırı

Mustafa Arif

HR. SYS, 2569/1_1

343 ERMENİLERİN GERİ DÖNMELERİ ESNASINDA DİKKAT

EDİLECEK HUSUSLAR

Harp dolayısıyla başka mahallere sevk edilmiş olan Ermenilerin yerlerine

geri dönmeleri hususunda gereken kolaylığın sağlanması, yol ihtiyaçları temin

edilerek seyahat vesikasından muaf tutulmaları, geri dönüş esnasında meydana

gelecek gecikmelerin hızla giderilmesi ve himaye altına alınmış olan çocuklarının

istendiği taktirde geri verilmesi

23 Kasım 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Hususî: 1521

Müsta‘celdir

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Mühimme Kalemi'nden yazılan 19 Teşrîn-i Sânî sene [1]334 tarihli ve

12118 / 1612 numaralı tezkire-i aliyye-i nezâret-penâhîleri cevabıdır. Ahvâl-i

harbiye dolayısıyla ve karar-ı askerî ile bir mahalden çıkarılarak diğer mahallere

sevk edilmiş olan bilumum ahalinin ve bu miyânda bittab‘ Ermenilerin

de yerlerine avdetlerine müsaade edilmesi ve selâmet-i seyr ü seferlerinin

te’mini ve bu müsaadenin emr-i tatbikinde kat‘iyyen ta‘allül ve teehhura meydan

verilmemesi lüzumu 18 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihinde bilumum

404

vilâyât ve elviye-i gayr-ı mülhakaya tebliğ olunmuş ve yerlerine avdet edecek

olan bu kabîl Ermenilerin seyahat vesikası istihsâlinden müstesna tutulmaları

ve gerek bulundukları yerlerden hareketlerinde ve gerek yolda kifayet

edecek derecede ekmek ve ta‘âm i‘tâsı ve kendilerine müşkilât-ı mevcude-i

hâzıraya rağmen haftada iki defa tren tahsisi, masârıf-ı sevkiye ve nakliyelerinin

Harbiye Tahsisâtı'ndan tesviyesi, esna-yı seyahatlerinde hiçbir gûnâ

taarruz ve tecavüze ma‘rûz kalmamalarının te’minine itina olunması ve vuku

bulacak şikâyâtdan ve tesâmühden dolayı memurîn-i mülkiyenin şahsen

mes’ul edilecekleri 5 Teşrîn-i Sânî sene [13]34 tarihinde ve sâika-i havf ile

vuku bulan ihtidâların suret-i kat‘iyede ke-en-lem yekûn addiyle bu suretle

ihtidâ etmiş olanların derhal din-i aslîlerine rücû‘ etmelerine müsaade edilmesi,

gerek ahali nezdinde ve gerek dârüleytâmlarda bulunan Ermeni eytâmının

müracaat vuku‘unda hemen akraba ve velilerine teslimleri lüzumu da 21 Teşrîn-

i Evvel sene [1]334 tarihinde ve Rus tebaasından olmalarına binâen mukabele-

i bi'l-misl olmak üzere dahile gönderilmiş olan Ermeni sivil üserânın

serbest bırakılmaları hususu yine 19 Teşrîn-i Evvel sene [1]334 tarihinde

ta‘mimen vilâyât ve elviye-i gayr-ı mülhakaya tebliğ edilmiş ve cülûs-ı hümâyûn

münasebet-i mübeccelesiyle şeref-sâdır olan hatt-ı hümâyûn-ı hazret-i

Padişahî mantûk-ı münîfince Divan-ı Harblerce mahkumen mahall-i âhara

gönderilmiş olan cerâim-i siyasiye erbâbından ıslâh-ı hâl edenlerin Adliye

Nezâret-i Celîlesi'nden gönderilmekde olan defâtir veya vuku bulan müracaât

üzerine serbest bırakılmaları icab edenlere tebliğ edilmişdir. Sevkiyâtın batâetle

cereyânı Mütâreke münasebetiyle memleketlerine avdet eden üserâ ile

Alman ve Avusturyalıların avdetlerine müsâdif bulunması ve esasen nakliyâtın

bir tek demiryoluna inhisârıyla beraber vesâit-i saire-i nakliyenin de fikdânı

gibi esbâbdan münba‘is bulunmuş ve maamâfih esbâb-ı teehhurun serî‘

an izâlesi esbâbına teşebbüs edilmiş olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-

i men lehü'l-emrindir.

Fî [16] Safer sene [1]337 ve fî 21 Teşrîn-i Sânî sene [1]334

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

405

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Hususî: 1531 Müsta‘celdir

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Mühimme Kalemi'nden yazılan 19 Teşrîn-i Sânî sene [1]334 tarihli ve

12116 - 1611 numaralı tezkire-i aliyye-i nezâret-penâhîleri cevabıdır. Esbâb-ı

askeriye dolayısıyla ve karar-ı askerî ile mahall-i âhara nakil ve tehcir edilmiş

olan bilumum ahalinin ve bu miyânda bittab‘ Ermenilerin memleketlerine

iade edilmesi lüzumu bilumum vilâyât ve elviye-i gayr-ı mülhakaya 18 Teşrîn-

i Evvel sene [1]334 tarihli telgrafnâme ile ta‘mimen tebliğ kılınmış ve

keyfiyet 20 Teşrîn-i Sânî sene [1]334 tarihli ve 1521 numaralı tezkire-i acizî

ile de arz edilmiş olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî [18] Safer sene [1]337 ve fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]334

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

HR. SYS, 2569/1_6, 8

344 KİMSESİZ ERMENİ ÇOCUKLARIN HÜKÜMET

TARAFINDAN MUHAFAZA EDİLEBİLECEĞİ

Müslümanlar nezdinde bulunan kız ve erkek kimsesiz Ermeni çocuklarının

Ermeni ruhanî lider veya milletdaşlarına verilmesi, kabul edilmedikleri takdirde

bunların bakım ve iaşesini hükümetin üstlenmesi

5 Aralık 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2 Şifre

Adana Vilâyeti'ne

Yüz otuz altı

C. 4 Kânûn-ı Evvel sene [13]34. Müslümanlar nezdinde bulunan Ermeni

kız ve çocuklardan bîkes olan ve ebeveyn ve akrabaları taayyün etmeyen406

lerin rüesâ-yı ruhâniyeye teslimleri ve rüesâ-yı ruhâniye bulunmadığı ve milletdâşları

tarafından da kabul edilmedikleri takdirde hükûmetçe iâşe ve hüsn-i

muhafaza edilmeleri icab eder.

Fî 5 Kânûn-ı Evvel [13]34

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 94/56

345

SİYASÎ SUÇLARDAN SANIK OLARAK TUTUKLANANLARLA

SEVK EDİLDİKLERİ YERLERDE TUTUKLU BULUNAN

ERMENİLERİN SERBEST BIRAKILMASI

Siyasî suçlardan sanık durumunda iken tutuklananlarla idarî bir kararla bir

takım yerlere sevk edilen Ermenilerden serbest bırakılmamış olanların tahliyelerinin

gerektiği

5 Aralık 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis, Hüdavendigâr,

Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Kastamonu, Konya, Mamuretülaziz,

Musul, Van Vilâyetleri'ne, Urfa, İzmit, Eskişehir, İçel, Erzincan,

Kütahya, Bolu, Canik, Çatalca, Karesi, Kale-i Sultaniye, Menteşe,

Teke, Kayseri, Maraş, Niğde, Karahisar-ı Sahib Mutasarrıflıkları'na

Umum altı yüz on iki

Evvelce de bildirildiği üzere Ermenilerden cürm-i siyasî ile maznûn

olarak henüz mevkûf bulunanlar ve bir karar-ı idarî ile şuraya buraya sevk

olunmuş olan kimselerden henüz serbest bırakılmamış olanların hiçbir müracaat

ve sızıldıya meydan verilmeksizin hemen tahliyelerinin icrası muktezîdir.

Fî 5 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 94/61

407

346

TEHCİR SIRASINDA İŞLENEN SUÇLARIN TAHKİKİ İÇİN

VİLÂYETLERE HEYETLER GÖNDERİLEREK

MASRAFLARININ KARŞILANMASI

Seferberlikte tehcir esnasında işlenen bazı suçları tahkik için vilâyetlere

heyetler gönderilmesi ve bu heyetlerin masraflarının Maliye Hazinesi'nden karşılanması

11 Aralık 1918

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına Mahsus Zabıtnâme

Sıra numarası: 490

Tarihi: 7 Rebîülevvel sene [1]337

11 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Kararı

Seferberlik esnasında vuku bulan muamele-i tehciriyeden bi'l-istifade

icra edilen veya makâsıd-ı ihtilâliye ile irtikâb olunan ta‘addiyât ve tecavüzâta

aid cerâimde aslen ve fer‘an zî-medhal olanlar hakkında tahkikât ve takibât-

ı serî‘a icrasını te’min ve memleketin muhtac olduğu emn ve huzuru

takrîre müte‘allik tedâbîrin ittihâz ve ifası muktezî olduğuna ve bu işin ehemmiyet

ve vüs‘ati cihetiyle tahkikât-ı mezkûrenin tecavüzât ve ta‘addiyâtın cereyân

etmiş olduğu vilâyât ve elviyenin menâtık-ı müte‘addideye taksimi ile

her bir mıntıkaya ayrı ayrı tayin ve i‘zâm olunmak üzere Dahiliye ve Adliye

memurîninden münasib zevâtdan mürekkeb birer hey’ete tevdî‘i muktezâ-yı

hâl ve maslahat görüldüğüne mebnî mezbûr mıntıkalardan biri Ankara ve

Kastamonu vilâyetleriyle Bolu sancağı ve ikincisi Trabzon vilâyeti ile Samsun

livâsını ve üçüncüsü Bursa ve Edirne vilâyetleriyle Çatalca sancağını ve

dördüncüsü Aydın vilâyeti ile Çanakkale ve Karesi sancaklarını ve beşincisi

Konya vilâyeti ile Eskişehir ve Karahisar ve Kütahya ve Antalya sancaklarını

ve altıncısı Sivas vilâyeti ile Kayseri ve Yozgad livâlarını ve yedincisi Erzurum

ve Van ve Bitlis vilâyetlerini ve sekizincisi Diyarbakır ve Mamuretülaziz

vilâyetlerini ve dokuzuncusu Adana vilâyeti ile Maraş sancağını ve onuncusu

Urfa ve Zor ve Ayntab sancaklarını ihtivâ eylemesi ve işbu komisyonlara

ber-vech-i ma‘rûz tayin edilecek memurîne, aid oldukları devâirden muhassas

maaşlarından başka yevmî üçer lira verilmesi ve harcırah olmak üzere

de masârıf-ı seferiyeleri için ne kadar akçe sarf etmiş iseler bunun mikdar-ı

408

hakikîsinin i‘tâsı ve Dersaâdet'de evvelce teşkil edilen Tahkik Hey’eti reisine

kezâlik yevmî üç ve azâsından her birine birer lira yevmiye verilmesi münasib

olacağından hey’ât-ı mezkûreye bu suretle verilecek yevmiye ve harcırahların

Hazine-i Maliye Masârıf-ı Gayr-ı Melhûza tertibinden tesviyesi zımnında

ifa-yı mukteziyâtının Dahiliye ve Adliye ve Maliye Nezâretleri'ne tebliği

tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ azâlarının imzaları)

MV, 213/60

347 TEHCİR SIRASINDA SUÇ İŞLEYENLERİN DİVAN-I

HARBLERDE YARGILANMASI

Seferberlik esnasındaki tehcirden faydalanarak veya ihtilâl maksadıyla

suç işleyenlerin tahkik edilip suçu sabit görülenlerin Örfî İdare Mahkemeleri'ne

sevk edilmeleri

14 Aralık 1918

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına Mahsus Zabıtnâme

Sıra Numarası: 492

Tarih: 9 Rebîülevvel sene 1337

14 Kânûn-ı Evvel sene 1334

Hulâsa-i Meâli

Seferberlik esnasında vuku bulan muamelât-ı tehciriyeden bi'l-istifade

icra edilen veya makâsıd-ı ihtilâliye ile irtikâb olunan ta‘addiyât ve tecavüzâta

aid cerâimde aslen ve fer‘an zî-medhal olanlar haklarında istıtlâ‘ât ve tahkikât-

ı serî‘a icra kılınarak memleketin muhtac olduğu emniyet ve huzuru

takrîre müte‘allik tedâbîrin ittihâz ve ifası lâzım-ı maslahat olmasıyla cerâim-i

mezkûre mütecâsirleri hakkında icra-yı tahkikât için Dersaâdet'de ve taşralarca

da icab eden yerlerde hey’et-i mahsusa tertib edilmiş olup işbu hey’etlerce

ifa kılınacak tahkikât netâyicinde müstehıkk-ı te’dîb görüleceklerin aid olduğu

mehâkim-i adliyece muhakemeleri vakte muhtac olduğuna binâen keyfiyet

bi'l-etraf müzâkere ve tedkik olundu.

409

Kararı

Ta‘addiyât ve tecavüzât-ı vâkı‘ada aslen veya fer‘an medhaldâr olanların

lâyık ve müstehık olacakları te’dîbât ve mücazât-ı kanuniyenin suret-i

icrası levâzım-ı mühimme-i maslahatdan bulunduğuna ve 20 Eylül sene [1]293

tarihli İdare-i Örfiyye Kararnâmesi'nin ikinci ve dördüncü maddeleri devletin

dahilî ve haricî emniyetini ihlâl edecek bi'l-cümle cünha ve cinayetlerin

asıl fâilleriyle zî-medhal olanların sıfat ve haysiyetleri asla nazar-ı itibara

alınmayarak Divan-ı Harb'de muhakeme edilebileceklerini nâtık olduğu gibi

Divan-ı Harb-i Örfîlerin suret-i teşekkülüne dair her ne kadar ahkâm-ı kanuniye

ve nizâmiye gayr-ı mevcud ise de bunun için lede'l-hâce müsellah çetelerin

tenkîli hakkındaki 19 Ağustos sene [1]326 tarihli kararnâmenin Divan-ı

Harb-i Örfîlerle onlara merbût hey’ât-ı tahkikiyenin suret-i teşekkülüne dair

olan yirmi dördüncü maddesinde "Divan-ı Harbler tarafından verilen hükümler

idare-i örfiyenin tâbi olduğu mahal kumandanının emriyle ve yalnız idam

kararları bi'l-istîzân irâde-i seniyye istihsâliyle icra olunacakdır." ve yirmi

beşinci maddesinde "Divan-ı Harb bir reis ile dört azâdan ve bir müdde‘î-i

umumîden mürekkebdir. Reis ile azâsından ikisi memurîn-i askeriyeden olmak

üzere Harbiye Nezâreti tarafından ve azâsından diğer ikisi memurîn-i

adliyeden olmak üzere Adliye Nezâreti cânibinden intihâb ve tayin olunur.

Divan-ı Harb huzurunda muhakeme alenî ve usul-i müdafaa cârî olup hükümler

ekseriyet-i mutlaka ile ve kâbil-i istînâf ve temyîz olmamak ve fakat esbâb-

ı mûcibe ve bir madde-i kanuniyeye müstenid olmak üzere i‘tâ olunur."

ve yedinci maddesinde "İşbu kanunda tayin olunan ahvâlden dolayı tahkikât

icrası memurîn-i adliyeden üç kişiden mürekkeb ve Divan-ı Harblere merbût

hey’ât-ı tahkikiyeye aiddir." ve sekizinci maddesinde ise "Tahkikât hey’etleri

gerek istıtlâ‘ komisyonlarından ve gerek memurîn-i mülkiye tarafından ihbar

ve evrakı tevdî‘ olunan cerâim hakkında tahkikât icrasına ve maznûnün

aleyhlerin tevkif ve adem-i tevkifine, bi'l-kefâle ve bilâ-kefâle ihlâ-yı sebîllerine

ve tevkif müzekkirelerinin istirdâdına ve netice-i tahkikâtda tebeyyün

edecek hâle göre lüzum-ı muhakeme kararıyla doğrudan doğruya Divan-ı

Harb'e sevklerine ve men‘-i muhakeme ile tahliye-i sebîllerine dair ekseriyetle

karar i‘tâsına me’zûndur. Hey’ât-ı tahkikiyeden sudûr eden mukarrerât kâbil-

i itiraz değildir." yolundaki ahkâm-ı mahsusanın, mevzû‘-ı bahs hakkında

410

esas ittihâz olunabileceğine nazaran sâlifü'l-beyân yirmi beşinci [madde] mantûkuna

tevfîkan icab eden yerlerde hemen birer hey’et teşkil ile cerâim-i mezbûrede

aslen veya fer‘an medhali olduğu tahkik hey’etlerince anlaşılacak

olanların Divan-ı Harblerde icra-yı muhakemeleri muvâfık-ı hâl ve maslahat

görünmekle ol vechile ifa-yı mukteziyâtının Harbiye ve Adliye Nezâretleri'ne

tebliği ve Dahiliye Nezâreti'ne malumât verilmesi tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ azâlarının imzaları)

MV, 213/62

348

ERMENİLERİN SEVK VE İADELERİNE NEZÂRET EDEN

HEYETLERİN MASRAFLARININ SEFERBERLİK

TAHSİSATI'NDAN KARŞILANMASI

Ermenilerin diğer mahallere sevk ve iadelerine nezâret eden heyetlerin

zaruri masraflarının Seferberlik Tahsisatı'ndan karşılanması

19 Aralık 1918

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına Mahsus Zabıtnâme

Sıra Numarası: 504

Tarih: 12 Rebîülevvel sene [1]336

19 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Müsta‘celdir

Hulâsa-i Meâli

Hasbe'l-mevsim iade ve iskânları müsaid zamana ta‘lîk edilmiş olan

Rum ve Ermenilerin tedkik-i ahvâl ve te’min-i ihtiyacâtı ve istasyonlarda bulunan

ve avdetleri zarurî olan ahalinin dahi tesrî‘-i sevkleri ile iştigâl etmek

üzere şimdiki hâlde Eskişehir ve Ankara ve Konya havalisine i‘zâmı takarrur

eden komisyonlar reis ve azâsının harcırah ve masârıf-ı zaruriyeleri karşılığı

olmak üzere Seferberlik Tahsisâtı'ndan sekiz bin liranın i‘tâsı hakkında sebk

eden iş‘âr üzerine bu maddenin cihet-i askeriyeye ta‘alluku olmamakla beraber

bu bâbda Meclis-i Vükelâca bir karar verildiği takdirde keyfiyetin tebliği

lüzumu Harbiye Nezâreti'nden cevaben dermiyân kılındığından ve zikrolunan

hey’etlerin i‘zamı İtilâf erkânıyla Patrikhâne mümessillerinin dahil olduğu

komisyonda takarrur ederek âciliyet-i mesele bedîhî bulunduğundan bahisle

bazı ifadeyi ve mezbûr hey’etler reis ve azâsına başkaca verilecek yevmiye

411

mikdarının tayini hakkında Dahiliye Nezâreti'nin evvel ve âhir vârid olan iki

kıt‘a tezkiresi okundu.

Kararı

Ahali-i merkûmenin diğer mahallere sevk ve iâşesine muktezî akçenin

Seferberlik Tahsisâtı miyânında tesviyesi karar-ı sâbık iktizâsından bulunduğuna

nazaran el-yevm bunların iade ve sevk ve iskânlarına nezârete memur

olan hey’etler masârıf-ı seferiye ve zaruriyelerinin ve bu hey’etleri terkîb

eden reis ve azânın her birine başkaca verilmesi tensîb edilen yevmiye ikişer

liranın dahi yine tahsisât-ı mezkûre miyânında tesviyesi lâzımeden olduğundan

ve şâyed Seferberlik Tahsisâtı miyânında sâlifü'l-beyân masârıfın te’diyesi

mümkün olamayacak ise Hazine-i Maliye'den verilmesi zarurî olacağından

ona göre ifa-yı mukteziyâtının Harbiye ve Dahiliye Nezâretleri'ne cevaben

tebliği kararlaştırıldı.

(Meclis-i Vükelâ azâlarının imzaları)

MV, 213/54

349 ERMENİ VE RUMLARA AİT KİLİSE VE MEKTEPLERİN

İLGİLİ CEMAATLERE TESLİMİ

Ermeni ve Rumlara ait kiliseler ile mekteplerin, ilgili cemaatlerin resmî

sıfat taşıyan ruhanî reislerine, bunların bulunmadığı yerlerde ise cemaatlerin

ruhban ve muteberanına teklif edilmesi, almak istemedikleri takdirde ise ısrarcı

olunmaması

24 Aralık 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

33592

Şifre

Hüdavendigâr Vilâyeti'ne

Yüz otuz sekiz

C. 28 Teşrîn-i Sânî [13]34 şifreye. Ermeni ve Rumlara aid kilise ve

mekteblerle merbûtâtının mahallerince aid olduğu memurîn-i ruhâniye ve

cemaate teslimleri hususuna teşebbüs edildiği hâlde almakdan imtina eyledik412

leri vilâyet-i aliyyelerince iş‘âr ve yapılacak muamele istifsâr edilmesi üzerine

vuku bulan [i]sti‘lâma cevaben bu kere Adliye ve Mezâhib Nezâret-i Celîlesi'nden

vârid olan tezkirede hükûmet-i mahalliyece şimdilik müessesât-ı

mümâsilenin ahz u tesellümü sıfat-ı resmiyeyi haiz reis-i ruhânîleri bulunan

mevâki‘de resmen ve tahrîren mûmâileyhime tebliğ ve olmayan yerlerde dahi

cemaatin ruhbân ve mu‘teberânı muvâcehesinde alenen kendilerine teklif

edildikden sonra almak istemedikleri takdirde vukû‘-ı müracaat ve mütâlebeye

intizâren bu bâbda ısrar edilmemesi tabiî ve zarurî bulunduğu bildirilmekde

olduğundan ona göre muamele ifası.

Fî 24 Kânûn-ı Evvel sene [13]34

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 94/231

350 SEVK EDİLEN ERMENİ VE RUMLARIN GERİ

DÖNÜŞLERİNDE MAL VE EMLÂKLARININ İADESİ

Nakledilen Ermeni ve Rumların memleketlerine geri dönüşlerinde, emlak

ve arazilerinin kendilerine iadesi konusunda ortaya çıkan problemlerin giderilmesine

ilişkin 18 Aralık 1918 tarihli kanunnâmenin vilâyetlere tebliğ edildiği, 22

Eylül 1916 tarihli geçici kanun uyarınca tasfiye edilen mal ve alacakların sahiplerine

tamamen iadesi konusunda yeni bir kanun hazırlandığı

26 Aralık 1918

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 33503

Hususî: 1225

Hulâsa: Ermenilerin eski yerlerine iadeleri

zımnında ittihâz olunan tedâbîre dair

Huzur-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî'ye

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

21 Teşrîn-i Sânî [1]334 tarih ve 340662/1070 numaralı emirnâme-i fehâmet-

penâhîlerine arîza-i cevabiyedir. Esbâb-ı harbiye ve siyasiyeye binâen

evvelce tebdil-i mevki etdirilmiş olan efrâd-ı Osmaniyye'nin me’vâ-yı kadîm413

lerine avdetlerine hükûmetçe müsaade edilmesi üzerine bunların seyr ü seferlerinin

teshîl ve te’mini ve gidecekleri mahallerde iskân ve iâşeleriyle sefalet

ve zaruretlerine meydan verilmemek için tâlib-i avdet olanların memleketleri

nazar-ı itibara alınarak iskân ve iaşeleri mümkün olup olmadığının ve

seyr ü seyahatlerinde selâmet-i kat‘iye bulunup bulunmadığının gidecekleri

mahaller hükûmetleriyle bi'l-muhabere tahakkukundan ve mikdarları hakkında

mahalline ve merkeze malumât verildikden sonra iadelerine teşebbüs edilmesi

23 Teşrîn-i Evvel [1]33413 tarihli ve 31558 numaralı şifre telgrafnâme

ile ve keyfiyet-i iadenin yalnız tâlib-i avdet olanlara hasrıyla bulundukları

mahallerde kemâ-kân iş ve güçleriyle iştigal etmek arzusunda bulunanların

kat‘iyyen sevklerine teşebbüs olunmaması 10 Teşrîn-i Evvel [1]334 tarih ve

31926 numara ve 13 Teşrîn-i Sânî [1]334 tarih ve 32303 numaralı şifre telgrafnâmeler

ile ve avdet etdirilecek kesândan muhtac-ı muâvenet olanlarının

masârıf-ı seferiyelerinin tesviyesiyle gidecekleri yerlerde te’min-i maişetleri

zımnında Seferberlik Tahsisâtı'ndan sarfiyat icrası ve tahsisât-ı mezkûreden

mikdar-ı kâfi havalenâmenin irsâl olunduğu … tarih ve … numaralı ve nakledilen

eşhâsa aid me‘âbid ve mekâtib ile murahhasa ve metropolidhâne ve

rahib ikametgâhlarının ve bunlara mahsus akârâtın derhal tahliye etdirilerek

aid oldukları cemaatlere teslimi 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]334 tarihli ve 564

numaralı şifre telgrafnâmelerle bilumum vilâyât ve elviye-i müstakilleye

ta‘mimen tebliğ etdirilmiş ve tebligât-ı vâkı‘aya harfiyen riâyet edildiği de

şimdiye kadar cereyân eden muamelât ve muhaberâtdan anlaşılmakda bulunmuş

ve tebligât-ı vâkı‘ayı cem‘ ve telfîk eden ve kezâ taşraya ta‘mimen irsâl

kılınan talimâtnâmenin bir nüshası merbûtan takdim olunmuşdur. Eşhâs-ı

mebhûsenin emval-i menkûle ve gayr-ı menkûleleriyle eşhâs zimmetindeki

matlûblarına gelince; mebânî-i metrûkeden cihet-i askeriye ile memurîn ve

yerli ahalinin taht-ı işgalinde bulunanların avdet edecek eşhâsa tahsisleri zımnında

hemen tahliyelerine ibtidâr olunduğu gibi evvelce muhacirîn-i İslâmiye'ye

i‘tâ edilmiş olan emâkin-i metrûke ile bu vaziyetde bulunan emval-i

gayr-ı menkûle-i sairenin de sahib-i hakikîleri vürûd etdikçe peyderpey tahliye

etdirilerek ashabına iadesi ve hiçbir kimsenin açıkda bırakılmaması için

13 Metinde "1324" olarak geçmektedir.

414

memurîn-i mülkiyeye vesâyâ-yı lâzıme ve tebligât-ı kat‘iye icra ve haiz-i

ehemmiyet mevâki‘e muhacirîn müdür ve memurlarıyla müfettiş de i‘zâm

kılınmışdır. Şu kadar var ki mahall-i âhara nakledilen eşhasın 9 Eylül [1]332

tarihli Kanun-ı Muvakkat mûcebince tasfiyeye tâbi tutulmuş olan emval ve

matlûbâtın ashabına tamamen ve kâmilen iadeleri kanun-ı mezkûrun ilgâ-yı

mer‘iyetiyle bu bâbda te’min-i maksad edecek diğer bir kanunun neşrine vâbeste

bulunduğu anlaşıldığından bu hususun dahi istikmâline müsâra‘at olunmuş

bulunmağla yakında tasfiyeye tâbi tutulmuş olan ânifü'l-arz emvâl ve

mebâliğ-i metrûkenin de sahib-i hakikîlerine iadelerine mübâşeret edileceği

arz olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 18 Rebîülevvel sene [1]337 ve fî 22 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Dahiliye Nâzırı

Mustafa Arif

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 33275

Rum ve Ermenilerin memleketlerine sevklerinde ve emlâk ve arazilerinin

kendilerine teslim ve iadesinde hâdis olan müşkilâtın izâlesi ve tatbikâtının

te’mini maksadıyla bir kısmı evvelce de tebliğ edilmiş olan mukarrerât

ve tedâbîr ber-vech-i zîr telhîs olunmuşdur.

1- Sevk ve iadenin ancak tâlib-i avdet olanlara hasrıyla arzusu hilâfında

kimse sevk edilmeyecekdir.

2- Mezkûr ahalinin yollarda sefalet ve perişanîye ve memleket-i asliyelerinde

mesken ve iâşe itibarıyla zaruret ve müşkilâta dûçâr olmamalarını

te’minen kable's-sevk gidecekleri mahaller hükûmetleriyle muhabere olunarak

iskânları ve vesâit-i iâşe ve nakliyeleri ve selâmet-i seyr ü seyahatleri

te’min edildikden sonra iade ve sevklerine ibtidâr olunacakdır.

3- Şerâit-i mezkûre dairesinde gelecek Rum ve Ermenilere hâne ve arazileri

teslim edilecekdir. Şu kadar ki bunda mevâdd-ı âtiyenin nazar-ı dikkate

alınması şartdır.

415

4- Memleketlerine avdet etmiş olan Rum ve Ermenilerin hânelerinde

meskûn muhacir ve mülteciler evvel emirde tahliye etdirilmiş olması lâzım

gelip yerli ahali ve memurîn ve askerin işgali altında bulunan veya henüz

ashâbı avdet etmemiş olan mesâkine naklolunacaklardır. Buna imkân-ı maddî

olmadığı takdirde birkaç ailenin müsaid hânelerde cem‘i ve bu suretle de

yine açıkda muhacir ve mülteci kalırsa civardaki muhacirîn kurâsında bulunan

boş veya metrûk hânelerde ve mebânî-i umumiyede iskânları ve bu da

kifayet etmediği takdirde yerli Müslüman hânelerine yerleşdirilmesi suretleriyle

açıkda bırakılmamalarına itina olunacakdır.

5- İslâm muhacirlerin açıkda kalmamaları te’min olununcaya değin inde'l-

hâce Rum ve Ermenilerin dahi bir müddet-i muvakkate için ikişer üçer

hânesi bir arada olmak üzere muvakkaten yerleşdirilmeleri caiz ve zarurîdir.

6- Kilise ve mekteb gibi mebânî ile bunların müştemilât ve akârı aid

olduğu cemaatlere derhal teslim olunacakdır.

7- Yetim çocuklar taleb olundukça hüviyetleri hakkında tedkikât-ı mûşikâfâne

icrasından sonra velilerine ve cemaatlarine teslim olunmalıdırlar.

8- İhtidâ etmiş bulunanlar Kanun-ı Esasî'nin bahşetdiği hürriyet-i vicdaniyeden

istifade etmekde gayetle serbestdirler.

9- Başkalarının taht-ı izdivâcında bulunan mühtediyeler mezheb-i kadîmine

rücû‘ etmekde muhtâr olup bu takdirde zevc ve zevce beynindeki

akid kendiliğinden münfesih olur. Zevcinden iftirâka razı olmayan ve mezheb-

i kadîmine adem-i rücû‘da musır bulunanlara aid mesâilin mehâkimce

halli zarurîdir.

10- Rumlara aid emvâl ve hâne hakkındaki muamelât idarî olduğu ve

emvâl-i mezkûre el-ân sahiblerinin uhdesinde bulunduğu cihetle bunların îcârı,

îdâ‘ı, işgali fuzulî ve kâbil-i fesh ve ıslâhdır. Binâenaleyh sahibleri avdet

etdikçe iadesi lâzımdır.

Ermeni emvaline gelince;

Bunlar iki kısma tefrik edilebilir:

Birinci kısım: Tapu kuyûdu tashîh ve Maliye veya Evkaf nâmına intikal

muamelesi icra edilmemiş olanlardır. Bunların işgali, îcârı kezâ fuzulî ve

kâbil-i fesihdir. Sahibleri avdet edenlerin tahliye ve teslimi lâzımdır.

416

İkinci kısım: Tapu kaydı tashîh ve hazineteyn uhdesine intikal muamelesi

icra edilmiş olanlardır. Bunların iadesi mal memurları muvâfakat etdiği

takdirde caizdir ve bu bâbda bir kanun derdest-i vaz‘dır. İade edilemezse avdet

eden sahiblerine bedel-i îcârlarının tesviyesi ile kanununun tatbikine kadar

idare-i maslahat olunması zarurîdir. Bilumum emvalin sahiblerine tesliminde

vaziyet-i hâzırasını ve hasarâtını ve başkaları tarafından ilave olunan

zevâidi mübeyyin zabıtnâmeler tanzim olunacakdır.

11- Mütemevvilîn-i muhacirîne verilen emlâkın dahi sahibleri vürûd

etdikçe peyderpey teslimi lâzım ve bunlar hakkında da dördüncü madde ahkâmının

aynen tatbiki muktezîdir.

12- Sahib-i evveline iadesi lâzım gelen hâne ve dükkân gibi emlâk, içinde

sâkin olan muhacirîn tarafından tamirât ve ilavât icra kılındığı veyahud

sahib-i evveline iade edilecek arazi ve zeytinlikler muhacir ve mülteciler tarafından

zer‘ ve imar edildiği takdirde bu bâbda kanun-ı medenîmiz olan Mecelle

ahkâmının tatbiki ile beraber örf ve âdet-i belde vechile her iki tarafın

hukukunu muhafaza etmek lâzımdır.

13- Rum ve Ermenilerin muhtac bulunanları için esna-yı avdetde sevk

ve iâşe masrafları Harbiye Tahsisâtı'ndan tesviye olunacakdır.

14- Şimdiye kadar Rum ve Ermenilerden vuku bulan sevkiyât mikdar-ı

umumîsi hakkında milliyetleri ayrı ayrı gösterilmek şartıyla nezârete telgrafla

derhal malumât i‘tâ ve ba‘demâ her ayın on beşinci ve sonuncu günlerinde

dahi on beş gün zarfında nerelere ne mikdarlarda Rum ve Ermeni sevk olunduğu

vâzıhan telgrafla iş‘âr olunacakdır.

15- Sevkiyât sırf dahile alınan eşhâsa aid olup hudud-ı Osmanî haricine

çıkmış bulunan Rum ve Ermeniler iş‘âr-ı ahîre değin kabul edilmeyeceklerdir.

Ber-vech-i bâlâ mevâd dairesinde ifa-yı muameleye ihtimâm olunması

ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî [14] Rebîülevvel sene [1]337 ve fî 18 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Dahiliye Nâzırı

**

417

Daire-i Sadâret

Umûr-ı İdariye Kalemi

Evrak Numarası: 1225

Tarih: 21 Rebîülahir sene [1]337

26 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Adliye ve Mezâhib Nezâret-i Celîlesi'ne

19 Teşrîn-i Sânî sene [1]334 tarihli ve 188 numaralı tezkire-i devletlerine

cevabdır:

Memleket dahilinde bir mahalden diğer mahalle nakil ve tehcir edilmiş

olanların tekrar me’vâ-yı kadîmlerine avdetleri esbâb ve vesâilinin istikmâliyle

bunlara aid olup cihet-i askeriyenin ve memurîn ve yerli ahalinin taht-ı

işgalinde bulunan emâkin ve mesâkinin tahliye edilerek ashâbına iadesi hakkında

vilâyât ve elviye-i müstakilleye ta‘mimen vâki olan tebligâtı ve eşhâs-ı

mezkûrenin 9 Eylül sene [1]332 tarihli Kanun-ı Muvakkat mûcebince tasfiyeye

tâbi tutulmuş olan emvâl ve matlûbâtının ashâbına tamamen iadesi kanun-ı

mezkûrun ilgâ-yı mer‘iyeti ile bu bâbda te’min-i maksad edecek diğer bir

kanun neşrine vâbeste bulunduğundan bu hususun dahi istikmâline müsâra‘at

kılındığını hâkî Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'nden cevaben gelen 22 Kanun-ı

Evvel sene [1]334 tarihli ve 1225 numaralı tezkirenin ve melfûfunun suretleri

matviyyen savb-ı devletlerine tisyâr kılındı, efendim.

BEO, 341055

351 GERİ DÖNEN ERMENİLERDEN MUHTAÇ OLANLARA

YARDIM EDİLMESİ

Geri dönen Ermenilerden yardıma muhtaç olanlara yevmiye verilmesi

veya iâşe fiyatı üzerinden hububat dağıtılması

6 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Hususî: 33992 Şifre telgraf

Ankara Vilâyeti'ne

Üç

C. 26 Kânûn-ı Evvel [1]334 şifre. Avdet eden Ermenilerden en ziyade

[muhtac olanlara] diğer mülteciler gibi büyüklere üçer kuruş küçüklere altmı418

şar paradan yevmiye i‘tâsı veya buna mukabil iâşe fiyatı üzerinden hububât

tevzî‘i suretiyle a‘zamî yirmi gün kadar muâvenet edilmesi ve bu hususdaki

masârıfın da Seferberlik Tahsisâtı'ndan [tesviyesi].

Fî 6 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 95/52

352 ERMENİ ÇOCUKLARI HAKKINDA YAPILAN MUAMELE

Ermeni çocuklarının kimlerin himayesinde bulunduklarını ve velilerine iadeleri

esnasında haklarında ne gibi muamele yapıldığını gösteren listelerin gönderilmesi

8 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Hususî: 1671

Hariciye Nezâreti-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Makriköyü'ndeki İslâm hânelerinden alınan kızların esâmî ve mikdarıyla

kimler tarafından alındıklarına ve kaçının veli ve vasîlerine iade olunduğuna

dair tanzim ve İstanbul Polis Müdüriyet-i Umumiyesi'nden bâ-tezkire tevdî‘

olunan listenin sureti husûl-i malumât zımnında leffen tisyâr kılınmış olmakla

ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî [20] Rebîülevvel sene [1]337 ve fî 24 Kânûn-ı Evvel sene [1]334

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

HR. SYS, 2569/1_62

***

419

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Suret

[No:]

Hizmetçi veya Evlad-ı

Manevî Sıfatıyla

Hânesinde Kızlar

Bulunan Zevât

Kızların

Mikdarı

Kızların

Esâmîsi

1

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde İstasyon

Caddesi'nde Dişçi

Âtıf Bey Hemşîresi Hânım

1 -

Mezbûre orman memuru Ermeni milletinden

Maksud Efendi beslemesi ise de

hânım-ı mûmâileyhânın nezdinde otuz

kuruş ücretle hizmetçilik etmiş ise de

ahîren Maksud Efendi'ye teslim edildiği

ve Ermeni'dir.

2

Makriköyü'nde Zeytinlik

Mahallesi'nde Bedri

Ziya Bey

1 Aranik

Mûmâileyhin nezdinde dört mâh akdem

bulunmuş olan Ermeni milletinden Halebli

on üç yaşlarında mezbûre Aranik

ve İslâm ismi Emine olan kız hâl-i firarda

olup henüz bulunamamışdır.

3

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde Karakol

Sokağı'nda Diyarbakır

Vali-i Esbâkı Hacı

Halid Bey

1 Melek

Mezbûre Edirnekapı'da Acıçeşme'de

Malatyalı Osman'ın kerîmesi olup beş

mâh mukaddem Kadınlar Çalıştır[ma]

Cemiyeti'nden alınmış ve el-yevm mûmâileyhin

nezdinde bulunup mezbûre

mûcib-i ihtilâf olmuşsa da Müslime olduğu

anlaşılarak bir tarafdan alınmamış

ve el-yevm mûmâileyhin hânesindedir.

4

Ayastefanos'da mukim

Makriköy İâşe Müfettişi

Nasuhi Bey

1

Mûmâileyhin nezdinde bulunan Ermeni

milletine mensub kız bizzat emirber neferi

vasıtasıyla Ermeni Patrikhânesi'ne

teslim edilmişdir. El-yevm oradadır.

5

Makriköyü'nde Sakız

Ağacı'nda Vapur İskelesi

Caddesi'nde Fransız

Mektebi ittisâlinde

Tasfîr-i Efkâr Gazetesi

Sahib-i İmtiyâzı Ebuzziyâzâde

Velid Bey

1 Virjin

Mezbûre Bandırmalı on sekiz yaşlarında

ve şehrî sekiz mecîdiye maaş mukabilinde

hizmetçilik etmekde iken vuku bulan

taleb üzerine Kânûn-ı Evvel sene [1]332

tarihinde Birinci Şube Müdüriyeti'ne

i‘zâm kılınmışdır.

6

Makriköyü'nde Yenimahalle'de

Hacı Kâmile

Hanım

1 Kâmile

Mezbûre Trabzonlu ve Ermeni milletine

mensub on dört yaşlarında mühtediye

ise de Ermeni'dir. Fransız asâkiri tarafından

hâneden cebren alınarak Makriköy

Ermeni Kilisesi'ne verilmiş, kiliseden

Patrikhâne'ye gönderilmişdir.

420

7

Makriköy'de Cevizlik

Mahallesi'nin Baki Sokağı'nda

Telgraf Nezâreti

Şef Muâvini Ali

Rıza Bey

1 Bahtiyar

Mezbûre hakkında ihtilâf hâsıl olmuş

ise de milliyeti hakkındaki netice-i tahkikâtda

İzmir'in Turgud kasabası ahalisinden

Süleyman Ağa kerîmesi ve dokuz

yaşlarında Müslime olduğu anlaşıldığından

mûmâileyhe iade edilmişdir.

8

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde Erzurum

Telgraf Başmüdürü İhsan

Bey

1 Aliye

Mezbûrenin milliyeti mûcib-i ihtilâf olduğundan

netice-i tahkikâtda Cihangir

Çavuş'un kerîmesi ve on iki yaşlarında

olduğu anlaşıldığından mûmâileyh İhsan

Bey'in hânesine teslim edilmişdir.

9

Makriköyü'nde sahil

boyunda kâin hânede

Ömer Rüşdü Paşa

1 Ayşe

Mezbûre Karahisar-ı Şarkîli ve dokuz

yaşlarında ve Hasköy imamının nezdinde

vâlidesi olup Müslime olduğu anlaşılarak

paşa-yı müşârunileyhin hânesine

terk edilmişdir.

10

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde Çoban

Sokağı'nda Sıvacıyan

hânesinde Uzunköprü

eşrâfından Mustafa

Bey

1 Hesna

Mezbûrenin Ermeni milletinden olduğu

beyân edilmişse de mûmâileyhin kerîmesi

olduğu anlaşılmakla iade edilmişdir.

11

Makriköyü'nde Zeytinlik

Mahallesi'nde 25

numaralı hânede mukim,

ekmek tevzî‘ memuru

Abdullah Efendi

1 Ayşe

Fransız asâkiriyle Ermeniler tarafından

hânesinden alınan mezbûrenin hâmil

bulunduğu tezkire-i Osmaniyyesi tedkik

olunarak Müslime olduğu anlaşıldığından

sened mukabilinde mûmâileyh Abdullah

Efendi'ye teslim edilmişdir.

12

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde mukim ve

Angel'in fırınında müstahdem

Mülâzım Avni

Efendi

2

Emine

diğeri

Fatma

Emine ve Fatma mûmâileyhin hânesinden

Fransız asâkiriyle Ermeniler tarafından

alınmış ise de netice-i tahkikâtda

Müslime oldukları anlaşıldığından Emine

sened mukabilinde diğeri kilise tarafından

doğruca mûmâileyhe teslim edilmişdir.

13

Makriköyü'nde Kartaltepe'de

Bağlarbaşı'nda

Ümraniye Sokağı'nda

Dersaâdet Cinayet Mahkemesi

azâsından İhsan

Bey

1 İkbal

Mezbûre Fransız asâkiri ve Ermeniler

tarafından hâneden cebren alınmış ise de

Halebli ve Müslime olduğu anlaşılarak

sened mukabilinde mûmâileyhe merkezce

teslim edilmişdir.

421

14

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde Muhasebeci

Sokağı'nda Fahri

Bey hânesinde mukim,

kaymakam tekâüdü İbrahim

Bey

1 Ayşe

Mezbûre Rum milletine mensub olup

Ermeniler ve Fransız asâkiri tarafından

hâneden cebren alınmış ise de mûmâileyhe

sened mukabilinde iade kılınmış

ve şimdi nişanlısı balıkçı Nikoli'nin nezdinde

bulunduğu ve kendisi Adanalı

olup ismi Olga'dır, yirmi yaşındadır.

15

Makriköyü'nde Cevizlik

Mahallesi'nde Eski

Telgraf Sokağı'nda Hallâc

Hayri Efendi

1 Naime

Mezbûre hâneden Ermeni ve Fransız

askeri tarafından cebren alınarak Makriköy

Ermeni Kilisesi'ne teslim ve mezkûr

kiliseden Ermeni Patrikhânesi'ne sevk

olunmuşdur. Kendisi Erzurumlu Cemal

kerîmesi ve on üç yaşlarında bir Müslime

olduğu beyân edilmekdedir.

16

Makriköyü'nde Zeytinlik

Mahallesi'nde 510

numaralı Hat Muhafaza

Taburu Yedinci Bölük

Kumandanı Mehmed

Nuri Efendi

1 Emine

Mezbûre Ermeniler tarafından alınarak

Makriköy Ermeni Kilisesi'ne bizzat teslim

etdikleri, el-yevm mezkûr Ermeni

Patrikhânesi'nde bulunmakdadır. Kendisi

asker Mehmed Ali'nin kerîmesi ve bir

Müslime olduğu iddia edilmekdedir.

17

Ayastefanos'da mukim,

Yozgad Tasfiye Komisyonu

azâsından Latif

Bey

1

Mûmâileyhin Ermeni milletine mensub

fakat ihtidâ etmiş zevce-i mutallakı ve

teyzesinin kerîmesi ile hasbe't-talâk müfârakatle

ve mahall-i âhara gitmiş ise de

bulunduğu mahal Latif Bey tarafından

Ayastefanos Ermeni papasına bildirilmiş

ve tahkik edilmekde bulunduğu.

Aslına mutâbıkdır.

Emniyet-i Umumiye Kalem-i Umumî Müdüriyeti

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyeti-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Hususî: 31

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

23 Kânûn-ı Evvel sene [1]334 tarihli ve 1671 numaralı tezkireye

zeyldir. Ermeni kız ve çocukları hakkında şimdiye kadar yapılan muameleyi

hâvî olup İstanbul Polis Müdüriyet-i Umumiyesi'nden bâ-tezkire-i cevabiye

422

tevdî‘ olunan üç kıt‘a listenin sureti husûl-i malumât zımnında leffen irsâl

kılınmış olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 5 Rebîülâhir sene [1]337 ve fî 8 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

**

Suret

Merâkizden gönderilen ve listede esâmîsi

muharrer olmayan Ermeni eytâmı hakkında

İsmi İkametgâhı Cereyân eden muamele

Araknaz

Tomayan

Şehzâdebaşı'nda Kalender Mahallesi'nde

Bozdoğan Kemeri Caddesi'nde

184 numaralı hâne

Mezbûre Hariciye Nezâreti'nin

iş‘ârı ve Dahiliye Nezâreti'nin derkenarı

mûcebince teyzesi Madam

Eznik Tomayan'a teslim edilmişdir.

Arşaluis

Çengelköyü'nde Binbaşı Rıza Bey'-

in hânesinde

Mezbûre Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Artin nâm-ı

diğer

Abdullah

Kumkapı'da Kolluk Sokağı'nda Kadırga

Hastahânesi memurlarından

Ali Bey'in hânesinde

Merkûm Patrikhâne memurlarından

Kirkor Efendi'ye teslim edilmişdir.

Arosyak

Üsküdar'da Ayazma Mahallesi'nin

Tulumba Sokağı'nda beş numaralı

hânede mutasarrıfen sâkine Hâlide

Hanım nezdinde

Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Armenuhi

Kasımpaşa'da Acıçeşme Sokağı'nda

375 numaralı hânede mukim

Yüzbaşı Veysel Bey'in hânesinde

Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Bahtiyar,

Şâyeste

Üsküdar'da Selimiye Mahallesi'nin

Tekke Sokağı'nda 77 numaralı hânede

sâkin Kaymakam Cafer Bey'-

in hânesinde

Mezbûreler Patrikhâne'ye teslim

edilmişdir.

Ormanoş

Üsküdar'da Ayazma Mahallesi'nin

33 numarasında müste’ciren sâkine

Yüzbaşı Hasan Fehmi Efendi

hânesinde

Mezbûre Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Manik

Meryem

-

Kadıköy Ermeni Kilisesi'ne teslim

edilmişdir.

423

İsmi İkametgâhı Cereyân eden muamele

Iskuhi Onnik

veled-i Mıgırdıç

-

Selâmsız'da kâin Ermeni Kilisesi

reisi başpapasına teslim edilmişdir.

Maryam bint-i

Agob, Lusin

bint-i Agob

-

İstanbul Patrikhâne memurlarından

Dikran Efendi'ye teslim edilmişdir.

Makruhi

Nuvart Anna

-

Kadıköy Yenimahalle Ermeni

Kilisesi'ne teslim edilmişdir.

Zaruhi

Nişantaşı Muradiye Mahallesi

Teşvikiye Yokuşu'nda 28 numaralı

hânede mukim Binbaşı Hamid

Sabri Bey'in hânesinde

Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Siranuş -

Erzincan muhacirlerinden Süleyman

oğlu Mehmed ile 16 Teşrîn-i

Sânî sene [13]34 tarihinde marşandiz

treniyle Haydarpaşa'ya vürûd

etmiş olan mezbûre, Ermeni Hastahânesi'ne

teslim edilmişdir.

Armanuhi

Beşiktaş'da Serencebey Yokuşu'nda

sâkin

Yenikapı Ermeni Kilisesi'ne teslim

edilmişdir.

Lusin Karabet

Gürciyan

Fatih'de Sofular'da tüccardan

İsmail Efendi nezdinde sâkine

Papas Kalust ile Kavvâs Serkiz

efendilere teslim edilmişdir.

Avonat

veled-i

Armenak

-

Sirkat meselesinden dolayı ikametgâh

tayininden izhâr-ı acz eden

İzmit muhacirlerinden on dört yaşlarında

olan merkûm, Patrikhâne'-

ye teslim edilmişdir.

İsmail Bebek Dârüleytâmı'nda

Müessese-i mezkûreden Ermeniliği

şübheli olarak gönderilmiş

olan İsmail çocuk Ermeni olduğu

bi't-tahkik anlaşılmakla Patrikhâne'ye

teslim edilmişdir.

Horopsima

bint-i Kalust,

Horen bint-i

Kalust

Fatih'de Harâccı Muhyiddin Mahallesi'nde

Bostan Sokağı'nda Sâbık

Tirebolu Kaymakamı müteveffâ

Selim Sırrı Efendi hânesinde

İkisi de Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Süleyman

Sofular Mahallesi'nde Peştemalci

Sokağı'nda Hoca Viço'nun hânesinde

Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

Trezifa

Sarıyer'de Masarburnu Caddesi'nde

Nefise Hanım nezdinde

Patrikhâne'ye teslim edilmişdir.

424

İsmi İkametgâhı Cereyân eden muamele

Ratıbe bint-i

Gabod

Sultan Süleyman-ı Kanunî Mektebi

Başmuallimesi Emine Hanım

nezdinde

Mezbûrenin İslâm olduğu Kadınlar

Çalışdırma Cemiyet-i İslâmiyesi'-

nin 28 Kânûn-ı Evvel sene [13]34

tarih ve bilâ-numaralı müzekkiresinde

beyân edilmesine mebnî tahkikât

icra edilmekdedir.

Aslına mutâbıkdır.

Emniyet-i Umumiye Kalem-i Umumî Müdüriyeti

HR. SYS, 2569/2_9-12

353 ERMENİLERDEN KADIN, ÇOCUK VE HASTALARIN

ARABA İLE SEVK EDİLMESİ

Ermeni kadın, çocuk ve hastaların araba ile; yürüyebilecek gücü olan

erkeklerin ise yaya olarak sevk olunması

9 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

34122

Şifre

Canik Mutasarrıflığı'na

Altı

C. 29 Kânûn-ı Evvel sene [13]34. Sevk olunacak Ermeni kadınlarıyla

çocukların ve hastaların araba ile ve yürümeğe kudreti bulunan erkeklerin de

yayan sevki muvâfıkdır. Matlûb tahsisât irsâl olunmak üzere bu bâbda bazı

istîzâhı hâvî 2 Kânûn-ı Sânî sene [13]35 tarihli telgraf cevabının tesrî‘i.

Fî 9 Kânûn-ı Sânî sene [13]35

Nâzır

Mustafa Arif

DH. ŞFR, 95/85

425

354 KÖYLERDE BULUNAN GÜÇSÜZ ERMENİ MUHACİRLERE

YAPILACAK YARDIMLARLA İLGİLİ TALİMATNÂME

9 Aralık 1918 tarihli talimatnâmeye göre köylerde bulunan ve kendisini

geçindiremeyecek kadar aciz olan Ermeni muhacirlere yapılacak yardımlar

15 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 34412

Müsta‘cel, şifre

Konya Vilâyeti'ne

9 Kânûn-ı Evvel sene [1]334 tarihli talimâtnâmenin dördüncü maddesi

köylerde bulunan ve kendisini geçindiremeyecek kadar aciz olan Ermeni muhacirlerine

ma‘tûfdur. Binâenaleyh merkez-i vilâyetde öteden beri bedel-i

îcârı kendileri tarafından tesviye olunan mahallerde ikamet etmekde bulunanlar

bu kayıddan haricdir. Pek fakir ve kimsesiz ve muhtac kadınlarla acezenin

mutlaka vilâyât merâkizinde cem‘i kasd edilmemişdir. Mezkûr maddede

vilâyet ve livâ ve kaza merkezleri de mastûrdur. Mesken ve maişet itibarıyla

neresi münasib ve sehl ise oranın intihâbı zarurîdir. Muhafaza ve iâşeden maksad

ahvâl ve şerâit-i fevkalâde içinde her gün sıcak yemek i‘tâsı demek olmayıp

açlıkdan ve sefaletden vikâyeleri demekdir. Şu hâlde ekmek veyahud hububât

verilmekle beraber ara sıra da yemek tevzî‘i lâzımdır. Ona göre muamele

ifası lüzumunun komisyona tebliği mütemennâdır.

Fî 15 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Dahiliye Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/130

426

355 ERMENİLERİN SEVK VE İAŞE MASRAFLARININ

KARŞILANMASI

Ermenilerin sevk ve iaşe masrafları için Mardin'e havale gönderilmesi;

Şimendifer İdaresi'nin nakliyatı veresiye veya peşin yapması durumuna göre

işlem yapılması

15 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

8

Şifre

Mardin Mutasarrıflığı'na

C. 11 Kânûn-ı Evvel sene [1]334. Ermenilerin sevk ve iâşe masrafları

için on bin liralık havalenâme vilâyete derdest-i irsâldir. Vürûdunda lüzumu

mikdarının livânıza serî‘an irsâli Diyarbakır Vilâyeti'ne yazıldı. Şimendifer

İdaresi veresiye olarak nakliyâta muvâfakat etdiği takdirde Dersaâdetçe tesviye

edilmek üzere bedeli musarrah bir mazbata i‘tâ ve nüsha-i sâniyesinin

de merkeze irsâli, veresiye nakliyât yapmadığı hâlde peşînen te’diyâtda bulunulması.

Fî 15 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 95/124

356 SEVKİYÂTA TABİ ERMENİLERE VERİLECEK HARCIRAH

Sevkiyâta tabi Ermenilerden yardıma muhtaç olanlara kendi memleketlerine

varıncaya kadar yol masrafı verileceğinin ve diğer zaruri ihtiyaçlarının karşılanacağının

vilâyetlere bildirilmesi

16 Ocak 1919

427

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

34411

Şifre

Konya Vilâyeti'yle Eskişehir, İzmit Mutasarrıflıkları'na

Sevkiyâta tâbi tutulmuş olan Ermenilerden muhtac-ı muâvenet bulunanlarına

kendi memleketlerine kadar yol masrafı ve masârıf-ı zaruriye verildikden

sonra memleketlerinin gayrı bir yere azîmetde serbestdirler. Şu hâlde

memleketinin gayrı mahalle gitmek arzusunda bulunanlara gidecekleri mahalle

göre değil ancak kendi memleketlerine azîmetleri nazar-ı dikkate alınarak

harcırah ve masârıf-ı zaruriye verilebilir.

Fî 16 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Dahiliye Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/137

357 ERMENİ YETİMLERİNİN GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASI

Ermeni yetimlerinin, Ermeni cemaati teşkilatı olan yerlerde onlara teslimi,

olmayan yerlerde de hükümetçe emniyet altına alınması

18 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın, Bitlis,

Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Kastamonu, Konya,

Mamuretülaziz, Musul, Van Vilâyetleri'ne Urfa, İzmit, Bolu, Canik,

Çatalca, Karesi, Kale-i Sultaniye, Menteşe, Teke, Kayseri, Karahisar-ı

Sahib, Eskişehir, İçel, Kütahya, Maraş, Niğde, Erzincan Mutasarrıflıkları'na

Umum yirmi yedi.

21 Teşrîn-i Evvel sene [13]34 ve 5 Teşrîn-i Sânî sene [13]34 tarihli telgrafnâmelerde

de iş‘âr olunduğu üzere Ermeni eytâmının Ermeni cemaati

428

teşkilatı olan yerlerde onlara teslimi, olmayan yerlerde hükûmetçe taht-ı emniyete

alınarak malumât i‘tâsı ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 18 Kânûn-ı Sânî sene [13]35

Dahiliye Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/163

358 ERMENİLERİN TEHCİR SEBEPLERİ

Ermenilerin başka bölgelerde yerleştirilme sebebleri hakkında Hariciye

Hukuk Müşaviri Mehmed Münir Bey'in; ilgili ordu kumandanlıklarının raporları,

Ermeni Komitelerinin Âmâl ve Harekât-ı İhtilâliyesi adıyla yayınlanan kitap ile

yerli ve yabancı bazı gazetelerde neşredilmiş makalelerden oluşan raporu

19 Ocak 1919

Ermeni komitelerinin Osmanlı Ermenileri arasındaki tarafdarları fevkalâde

tekessür ve tevessü‘ etmesi üzerine unsur-ı mezkûrdan komiteler ile

peydâ-yı münasebet edenlerin öteden beri Hükûmet-i Osmaniyye'ye karşı

olan vaziyetleri ve Memâlik-i Osmaniyye'deki teşkilat-ı siyasiyeleri ve Osmanlı

sıfatıyla kâbil-i te’lif olmayan harekât-ı ihtilâlkârâneye ictisâr ile envâ‘-

ı cinayât-ı fecî‘a îkâ‘ etmiş oldukları yukarıda hulâsaten zikr ve izah edildi.

Kaldı ki merkezleri Avrupa'nın meşhur şehirlerinde bulunan ve her suretle

mazhar-ı muâvenet bulunan komiteler ile bunlara mensub Ermeniler Hükûmet-

i Seniyye'nin Harb-i Umumî'ye duhûlünden evvel ve sonra haklarındaki

emniyet ve itimaddan istifade ederek bir tarafdan gizli gizli memleketi

bir bomba ve mevâdd-ı infilâkıye deposu hâline getirmeleri ve diğer tarafdan

muhâsım devletler ile tevhîd-i faaliyet ve mesâî ederek gerek dahil-i memleketde

gerek memâlik-i ecnebiyede bulunanların firaren veya gönüllü olarak

başlarında mebûsları, mütefekkirleri bulunduğu hâlde düşman ordularına giderek

bilfi‘l muhâsamâta iştirakleri ve buna muvaffak olamayanların bunlar

hesabına casusluk eylemeleri ve memleketin bir başından diğer başına tertibât

ve tedarikât-ı ihtilâliyede bulunmaları ki -sahne-i harbden pek uzak olan

429

ve asla ümid edilmeyen mahallerde zabt ve müsâdere edilen bomba ve esliha

yığınları ile sâbit- ve ale'l-husus son Kafkas harekâtında Rus Ordusu'nun pîşdârlığını

eden ve kısm-ı a‘zamı yerli ve tâbiiyyet-i Osmaniyye'yi haiz Ermenilerden

müteşekkil bulunan çetelerin Van, Bitlis, Muş, Erzurum, Trabzon

gibi Rus işgali altına geçen mahallerde ahali-i Müslime'ye karşı tarih-i insaniyetde

bu ana kadar misalleri olmayan ve her sahib-i vicdanı fâillerine karşı

bütün ruhuyla lanete mecbur edecek olan envâ‘-ı kıtâl, mezâlim ve şenâyi‘

irtikâbları Hükûmet-i Osmaniyye'nin tamamen insilâb-ı emniyetini ve mahâll-

i mezkûre ahalisinin nefret ve buğz [ve] adâvetini intâc etmiş olduğundan

bir tarafdan emniyet ve asayiş-i memleket muhafaza edilmek ve diğer

tarafdan ahali-i İslâmiye tarafından haklı olarak mukabele edilmesi keyfiyeti

derpîş-i nazar edilerek böyle bir hâlin zuhuruna meydan vermemek maksadıyla

bazı mahallerde bulunan Ermenilerin ihrac ve menâtık-ı muayyenede

iskân edilmeleri takarrur eylemiş idi. Bi'z-zarur bu suretle yapılan tehcir muamelesinin

yalnız vatana karşı sû-i niyetleri tahakkuk edenlere tatbiki tarîkına

gidilerek menâtık-ı harbiyedeki Ermenilerin ale'l-umum teb‘îd edilmeleri vehleten

şâyân-ı muâheze görülebilir. Fakat Ermenilerin gâye-i milliye addetdikleri

makâsıdı istihsâl uğurunda tamamıyla mütesânid olarak hareket etmeleri

ve şu harekât-ı fesadkârânenin vuku bulacağı bittab‘ malumu olan Ermenilerden

hiç kimsenin bî-günahları tehcirden kurtarmak için hükûmete ihbarâtda

bulunmamış olması ve harbin pek serî‘ bir suretde inkişâf etmekde olan safahâtı

arasında arîz ve amîk tedkikâtda bulunmak kâbil olmaması ve bu kâbil

olsa bile bir kasabada sâkin Ermenilerin hangilerinin hakikaten komitelere

mensub ve aynı efkâr-ı ihtilâlkârâneye sâlik olup olmadığının ve fırsat karşısında

hükûmete karşı hareket etmeyeceğinin tebyini adîmü'l-imkân bulunması

ve bu hususda edilecek küçük bir kusûrun orduyu önden ve arkadan ateşe

mar‘ûz bırakabileceği nazar-ı itibara alınırsa tehcir muamelesinin (en masse)

tatbikindeki zaruretde şübhe kalmaz.

Tehcir muamelesinin bazı mahallerde an-kasdin veya an-cehlin hüsn-i

tatbik edilmediği kemâl-i hulûs ile icra edilen tahkikât neticesinde maa't-teessüf

anlaşılmış olduğundan hükûmet-i hâzıra tedbir-i mezkûrdan dolayı mutazarrır

olanların tehvîn-i ihtiyaclarıyla mesken ve me’vâlarına avdetleri esbâbının

istikmâline kemâl-i germî ve samîmiyet-i tâmme ile teşebbüs eylediği

430

ve şimdiye değin binlerce Ermeni mesken ve me’vâ-yı kadîmlerine yerleşdirildikleri

gibi tehcir esnasında takib edilen maksada muhalif olarak hareket

eden eşhâsın şedîden dûçâr-ı mücazât edilmeleri hususunda her ne yapılmak

mümkün ise icrasından geri durulmamış ve bunlar tevkif ve Divan-ı Harblere

teslim edilerek muhakeme edilmekde bulunmuşdur.

Halbuki işbu tehcir keyfiyetinden dolayı Türklere karşı envâ‘-ı isnadâtda

bulunulmakda ve esasen icabât-ı harbiyeden olan bir tedbirin tatbiki hususunda

vuku bulan suistimâlâtdan dolayı bütün bir milletin mes’ul tutulması

hususunda arzular izhâr edilmekdedir. Fi'l-hakika Ermeniler vilâyât-ı malume

ve Kafkasya'da İslâmlara karşı yukarıda ta‘dâd edilen cinayâtı îkâ‘ etdikleri

sırada her türlü hissiyyât-ı insaniyeden ârî olan ajanları vasıtasıyla yaptırdıkları

propagandalar ve neşriyât maa't-teessüf hakikat-i hâle tamamıyla

vâkıf olmayan zevâtın iğfâlini intâc eylemiş ve Avrupa'da bazı mehâfil Türkü

zâlim ve Ermeniyi mazlum görmeğe başlamışlardır.

Şurası şâyân-ı dikkatdir ki, Ermeni komiteleri öteden beri kendilerine

sosyal demokrat süsü verdiklerinden Avrupa'daki bu kabîl partiler ile pek

sıkı münasebâtda bulunmuşlar ve hatta ma‘hûd komitelerini bir ihtilâlci sosyalist

komitesi gibi Internationale'e idhâl etmişlerdi. Son zamanlardaki vukuât

ve hâdisât-ı âlemden istifade eden Ermeni ihtilâlcileri mefsedetlerini

örtmek için cihan sosyalistleri nezdinde eskiden beri sosyalizm efkârına hâdim

birer propagandacı gibi hareket ederek gerek Memâlik-i Osmaniyye'de

ve gerekse Kafkasya'da irtikâb etdikleri fecâyi‘-i gûnâ-gûnu ya tamamen setr

veyahud o fecâyi‘den bir kısmına güya sosyalizm esasına müstenid imiş gibi

bir mahiyet atfederek Garbı ve Amerika efkâr-ı umumiyesini iğfâl etmişler

ve kendi haklarında olan emniyet ve itimadı suistimâl ile îkâ‘ etdikleri envâ‘-ı

şekâvet ve en feci cinayetleri cihan demokrasisi huzurunda bir sosyalizm ihtilâli

gibi göstermeğe kısmen muvaffak olmuşlardır. Fakat hiç şübhe yok ki

bu silsile-i fecâyi‘ memâlik-i garbiye ve Amerika demokrasisinin malumu

olunca Ermeni ihtilâlcilerin ihtilâlci sosyalist değil hûnhâr birer bâği olduklarına

âlem-i medeniyetçe kanaat hâsıl olacakdır. Bunların sosyalistliğinin

ne kadar sahte olduğuna delâlet edecek bir takım vukuât-ı cedîde zikredilebilir.

Şöyle ki: Eğer bunlar iddialarında sâdık sosyalistler olmuş olsalar idi

bugün Kafkasya'da teşekkül eden Ermeni hükûmetine sosyalist bir cumhu431

riyet şekli vermeleri lâzım gelir idi. Halbuki bu hususda Ermeni ihtilâlcilerin

tamamen müfrid nasyonalistler misillü hareket etmekde ve kendileri ile ırken

ve kanaaten hiç münasebeti olmayan bir takım ahaliyi demokrasinin en sarîh

düstûrlarına rağmen cebren taht-ı tâbiiyetlerine almağa ve devlet sıfatıyla

daha ilk hatvede emperyalizm siyasetini tatbike sâ‘î olmakdadırlar. Binâberîn

Ermeni komitelerinin ne türlü makâsıd-ı hasîseye teba‘iyetle bu kadar cinayât-

ı şenî‘ayı irtikâb etdikleri bugün ortadadır. Türklere karşı vâki isnadât

her ne olursa olsun hakikat er geç kendisini gösterecek ve adalet-i ilâhiye yerini

bulacakdır ve bulmak üzeredir. Zira bugün Türk efkâr-ı umumiyesi yüzbinlerce

İslâm'a karşı envâ‘-ı mezâlim ve cinayât irtikâb eden ve bu ef‘al-i

şenî‘aları Rus ümerâ-yı askeriyesinin raporları ile de yakînen sâbit olan ve

kısm-ı küllîsi Kafkasya'da ahîren teşekkül eden Ermenistan'a firar ile müreffehen

imrâr-ı hayat etmekde bulunan canîlerin müstehık oldukları mücazâta

dûçâr edilmelerini milel-i mütemeddineden taleb ediyor.

**

Vesâik

Ermeni Komitelerinin Âmâl ve Harekât-ı İhtilâliyesi unvanı ile Dahiliye

Nezâret-i Celîlesi tarafından neşredilen eserden muktebes bazı malumât

1- Meşhûr çete rüesâsından Antranik'in Sason Hatırâtı nâmıyla kendi

eliyle yazmış olduğu ser-güzeştin bir kısmının suret-i mütercemesi (sahife

20). "Antranik" işbu hatırâtında çete tertibâtından, çetenin faaliyetinden ve

îkâ‘ eyledikleri katllerden bilâ-pervâ bahsetmekdedir.

2- Kafkas Vali-i Umumîsi Galitzin'in 1898'de Çar'a takdim etdiği lâyihanın

(sahife 36) Ermenilere aid kısmında, Ermeni âmâlinden ve Katogikos

ve Eçmiyazin Sinodu tertibâtından ve Ermeni mekâtib-i ibtidâiyesinde

takib edilen makâsıddan, Kafkas Ermeni matbûâtından, cemiyetlerden hayrât

ve hasenâta hâdim olmakdan ziyade siyaset ile iştigâl eden cemiyât-ı hayriyyeden

ve saireden dûr u dırâz bahseylemekde ve Ermeni âmâline karşı ne

gibi tedâbîr ittihâzı icab eylediğini dermiyân etmekdedir. Galitzin Ermeni

âmâlinden bahsetdiği sırada diyor ki: "Ermenilerin kıyâmından maksad memleketlerinin

kadîm istiklâlini tekrar te’sis etmekdir. Bu fikir şehirlerde sâkin,

432

tahsil görmüş ahali ile silk-i ruhbâna mahsus eşhâs arasında pek ziyadedir.

Köylüler henüz bu hastalığa tutulmuşlardır. Bu hareketin müşevvik ve muharrikleri

ruhbân ve Ermeni matbûâtı ile memâlik-i ecnebiyede bulunan ihtilâlci

komitelerdir".

3- Balkan Harbi'ni müteâkib Taşnaksütyun Komitesi'nin şubelerine

tevzî‘ etdiği beyânnâmelerden birisi aynen (sahife 61) mündericdir. Bu beyânnâmede

Avrupa'da Hükûmet-i Osmaniyye aleyhinde yapılan propagandalardan,

komite tertibâtından ve şubelerin ibrâz edecekleri faaliyetden bahsedilmekdedir.

4- Bitlis Rusya konsolosunun 3 Kânûn-ı Evvel sene [1]910 tarihli raporu

(sahife 77). Mûmâileyh işbu raporunda: "Bitlis Vilâyeti'nin şâyân-ı dikkat

ahvâlinden biri de Ermeni ihtilâl cemiyeti olan Taşnaksütyun'un vilâyet-i

mezkûre dahilinde suret-i daimede ibrâz-ı faaliyet eylemesidir." dedikden

sonra cemiyet-i mezkûre hakkında malumât-ı kâfiye vermekdedir. Mesela:

"Reisleri ile birlikde yüz bin azânın dahil bulunduğu cemiyetin merkez-i idaresi

Muş şehrinde kâindir. Bu teşkilat yirmi komiteye, yüz tâlî komiteye ve

sekiz yüz gruba inkısâm eylemekdedir ilh... Taşnaksütyun Cemiyeti'ne dahil

bulunan azâdan her biri her ay cemiyet kasasına on paradan bir kuruşa kadar

bir meblağ te’diyeye mecburdur. Bundan dolayı cemiyet-i mezkûrenin yalnız

Bitlis vilâyetinde senevî bin ilâ bin beş yüz liralık vâridâta mâlik olduğu

zannedilmekdedir. Bu suretle her grup ve komitenin topladığı akçe Cenevre'-

deki Taşnaksütyun Grup Kalemi'ne gönderilmekde ve kalem-i mezkûrca

İsviçre Taşnakist Hey’et-i Âliyesi mukarrerâtına göre sarf edilmekdedir."

diyor. Bitlis Rus konsolosunun 19 Teşrîn-i Sânî sene [1]912 tarihli ve 63 numaralı

diğer bir raporu: Bunda mûmâileyh konsolos Taşnak Komitesi'nin

mukarrerâtından bahseylediği sırada Taşnaksütyun Cemiyeti Karkar'da katlolunan

iki Ermeni'nin intikamını Müslümanlardan almak ve memleketde

karışıklık çıkarmak için fırsat beklediğini hükûmete bildiriyor.

5- Çetelerin suret-i teşekkül ve idaresi hakkında komitelerce tertib ve

şu‘abâta irsâl olunan talimâtnâme-i dahilî (sahife 131). 1910 tarihli Ermeni

ihtilâl-perver Taşnaksütyun Komitesi karyelere aid talimât-ı dahiliye elli sekiz

maddeden ibaret olup mevâdd-ı umumiye, çetelerin vezâifi, hey’et-i icrai433

yenin vezâifi, veznedârın vezâifi, silah muhafızının vezâifi ve ceza hakkında

ahkâm ve tafsilâtı muhtevîdir.

6- Taşnak İhtilâl Komitesi hey’et-i faâlesinin nizâmnâme-i dahilîsi (sahîfe

136). İşbu nizâmnâme ber-vech-i âtî fusûlü hâvî ve 76 maddeden mürekkebdir.

Tarihi 26 Eylül [1]915 Everek-Fenese: Maksad, azâlık ve teşkilat, vazife

ve inzibât, inhilâl, meclis-i rüesâ, tâli komite, meclis-i umumî, teşkilat-ı

umumiye aleyhine îkâ‘ olunan cerâim, hükm ve mücazât, itiraz ale'l-hüküm.

**

Vesâik

Van'da ba‘dehû Erzurum'da Rusya General konsolosu olarak bulunmuş

olan General Mayéwski'nin Bitlis ve Van Vilâyetleri İstatistiği nâmıyla 1916

tarihinde neşreylediği eserin Ermeni Meselesi'ne dair olan kısmı tedkik edildikde

Memâlik-i Osmaniyye'de vuku bulan vekâyi‘-i müessifenin bütün

mes’uliyeti evvelâ siyasî komiteler te’sis eden Ermeni ihtilâlcilere, sâniyen

bunları teşcî‘ edenlere aid olduğu vâzıhan görülür. Mesela eserin bu kısmında

mûmâileyh general diyor ki: "Ermenilerin ahvâli hakkındaki şikâyâtın şehirlerde

sâkin olanlara bir vechile ta‘alluku yokdur. Şehirlerde sâkin Ermeniler

her vakit hürriyetlerine mâlikdirler. Her hususda nâil-i müsaadât olmuşlardır.

Köylülere gelince, bunlar ziraat işlerine ve fenn-i iskâ ameliyâtına vukûf-ı

tâmları sayesinde şerâit-i hayatiyeleri merkezî Rusya'da mütemekkin Ermeni

köylülerininkinden daha muntazamdır. Ermenilerin mütemâdiyen Kürdler

tarafından dûçâr-ı tecavüz oldukları doğru değildir. Bu yoldaki müdde‘ayât

makrûn-ı hakikat olsa idi hiçbir Ermeni karyesi mevcud olamaz idi. Halbuki

kurâ-yı mezkûre Kürdlerin karyelerinden daha ziyade zengin ve mesuddurlar.

1895 ve 96 senelerinde Ermeni komiteleri Kürdler ile Ermeniler arasına nifâk

tohumu ekmişler ve havali-i mezkûrede yapılan ıslâhât bu yüzden pâyidâr

olamamışdır".

Dersaâdet Fransa Sefir-i esbakı Mösyö Cambon tarafından yazılıp Ermeni

âmâlinden ve Ermenilerin gördükleri teşvikden bâhis olan 1893 ve 97

senelerine aid Sarı Kitab'da münderic bulunan rapor dahi bâlâdaki ifadâtı te’-

yid etmekdedir. Mösyö Cambon işbu raporunda Ermeni erbâb-ı ihtilâlinin

434

köylülere milliyet, hürriyet ve muhtâriyet fikirlerini telkîn etmeği deruhde

eylediklerini açıkdan açığa itiraf eylemekle beraber: "Hükûmet-i Osmaniyye'-

nin Ermeni komitelerinin faaliyetine karşı tavır ve hareketi ne olmak lâzım

gelir idi? Hükûmet-i Osmaniyye kendisinin inhitâtını istihdâf eden tahrikâtı

tasvîb edebilir mi idi?" diyor. General Mayevski Ermeni komiteleri tarafından

tertib edilen harekât-ı ihtilâliyeden ve bu komitelerin ecnebi konsolos ve

misyonerlerden gördükleri muâvenet ve müzâhereti ber-tafsil nakletdikden

sonra hulâsaten diyor ki: "Türkler hakkında vâki olan şikâyât ne olursa olsun

vekâyi‘in yegâne müsebbibleri Ermeniler olduğu âşikârdır." Bu bâbda birçok

misaller zikretdikden sonra ilâveten: "Ermeni Meselesi'ne dair olan neşriyât

kizb-âlûddur. Usât kadınları, çocuklarını muhafaza için silaha müracaat etmemişlerdir.

Bilhassa ihtilâl çıkarmak niyetiyle silaha sarılmışlardır. Gayr-ı müsellah

ve tamamen masum İslâmların ne suretle telef edildiklerine dair yedimde

evrak ve vesâik mevcuddur". Ahvâl-i mahalliye ve Ermeni Meselesi'ne

vukûf-ı tâmmı olan General Mayevski'nin eserinin ivaz ve garazdan ârî olarak

tahrîr edilmiş olduğuna bir delil-i celî bunun münhasıran Rus Erkân-ı

Harbiyesi için yazılmış olmasıdır.

**

Vesâik

Rus zâbitânından Kaymakam Twerdo Khlebof'un raporundan:

1916'da Erzurum'un Rus kıta‘âtı tarafından işgalinde gerek şehre ve

gerek civarına hiçbir Ermeni yaklaşdırılmamışdır. İhtilâlden sonra her türlü

tedâbîr lağv edilmiş bulununca Ermeniler Erzurum ve havalisine saldırdılar.

Bu hücumla beraber gerek şehirde ve gerek civar köylerde hâneler yağma

edilmek, sahibleri kâffeten katlolunmak gibi cinayetler başladı...

Başkumandan, Ermeni kıta‘âtı kumandanlarına efrâdın itaatsizliği son

dereceyi bulduğunu söyleyerek pek ağır tahkirâtda bulundu. Eşkiyâca yapılan

zulüm ve ta‘addîyi ve yollarda çalışdırılmak bahanesiyle kıra götürülen

Türklerin hemen yarı yarıya avdet etmesi hususunu Ermenilere izah ederek

eğer taht-ı işgale alınan arazide Ermeniler hâkim olmak istiyorlarsa kendileri

mazbût ahlak sahibi olduklarını göstermeleri icab edeceğini ve yapdıkları ci435

nayetlerle kendi milletlerinin nâmını telvîs etmekde olduklarını Ermenilerin

münevver kısmına pek acı lisanla ihtâr etdi...

Erzincan'da Ermenilerin Türkleri katliâmı havâdisi vâsıl oldu. Kıtâl,

doktor ve müteahhid tarafından tertib edilmiş. Yani herhâlde eşkıya tarafından

tertib edilmemişdir… Bizzat müteahhid eğlenmek için seksen kişi kadar

biçareleri bir haneye doldurup kapıdan çıkarlarken birer birer kafalarını

parçalamış. Erzincan kıtâlinden sonra mükemmel silahlarıyla mücehhez

Ermeniler Erzurum'a doğru ric‘ate başladılar. Menzil hattını Kürdlerin tasallutundan

vikâye için birkaç topla birlikde menzil ile ric‘ate mecbur olan bir

Rus topçu zâbiti bir gün icabât-ı harbiyeden olarak Ermeni kıta‘âtından bazısını

mevzi‘e sokmak istemiş, muntazam harb etmek Ermenilerin hoşuna gitmediğinden

bir gece Rus zâbitleri hânelerinde uyurlarken evleriyle birlikde

yakmak istemişler, hâneyi tutuşdurmuşlardır. Rus zâbitleri pek güçlükle yangından

kurtulmuşlardır. Erzincan'dan Erzurum'a ric‘at eden Ermeni eşkıya

sürüleri yolları üzerine rast gelen İslâm köylerini ahalisi ile birlikde mahv

etmişlerdir…

Kaymakam Korganoff çocuk kadın birçok masum cenazesini ihtivâ

eden bir cami havlusuna Ermeni kıta‘âtı nezdinde telefon hizmetini ifa eden

Ermeni kızlarından bir-ikisini davet ederek kızlara Ermeni ma‘rifetlerini görüp

iftihar etmelerini makam-ı serzenişde söylemiş, kızlar o hâli gördüklerinde

müteessir olacaklarına bilakis meserretle gülmeğe başlamaları generalin

nefretle karışık hayretini mûcib olmuş ve pek ziyade müteessir olarak kendilerini

ta‘zîr ve tekdîr etmeğe başlamış ve Ermenilerin hatta kadın bile olsalar

en alçak ve vahşî bir millet olduklarını ve harb ederek nice fecâyi‘ görmüş

bir zâbitin bile tüylerini ürperten bu vahşet levhası karşısında talim ve terbiye

ve mekteb görmüş genç kızların meserretle gülmeleri buna delildir demişdir.

**

Vesâik

Urfa'da Tellü'l-Futûr civarındaki müessese eytâmhânesinin müdürü

olan Mösyö Leslee Urfa isyanı arasında Ermeniler ile birleşmiş ve hatta kendisinin

usâta bizzat kumanda etdiği de tahakkuk etmişdir. Müessesesindeki

436

Ermeniler ile birlikde teslim oldukdan bir iki gün sonra hissetdiği azâb-ı vicdaniyeden

dolayı olacak ki, zehir içerek intihar etmiş ve suret-i mütercemesi

âtîde muharrer varakayı terk etmişdir:

"Son vasiyetim,

Şahsımdan başka Urfa'da hiç kimse ve bilhassa Kunzler ve Echard familyaları

hiçbir suretle mes’ul değildir. Bunlar yapdığım şeye karışmamışlardır.

İçdiğimi evvelki misyonerhâneden getirdim. Ermeni ihtilâline dahl ve

iştirakim olmadı. Fakat ihtilâl beni de sürükledi.

Y. H. Leslee

Bâlâdaki varaka Mister Leslee'nin hatt-ı desti ile yazılmışdır.

Urfa Alman Hastahânesi Doktoru

Doktor

Armenak

Urfa'da Alman Hastahânesi

Müdür-i Sânîsi

Yakob Kunzler"

**

Vesâik

The Encyclopedia Britannica'nın "Armenia - Ermeni" kelimesi hakkında

verdiği izahât miyânında Ermeni ih[ti]lâl[in]e dair malumât-ı müfîde mündericdir:

"Tiflis'de ve Avrupa pâyitahtlarının birçoğunda gazeteler ve hicviyeler

neşri maksadıyla cemiyetler teşekkül etdi. Hınçakistler misillü cemiyât-ı

hafiye daha büyük bir maksad-ı ihtilâlcûyâne ile te’essüs etdi. Vilâyât-ı şarkıyeye

gönderdikleri murahhaslar faâl propagandalarda bulundular. Eşhâs-ı

mezkûre oralara esliha ve mevâdd-ı müşte‘ile idhâline gayret etdiler. Türkiye'nin

sû-i idaresinden mütevellid hâdisât-ı âdiyeyi Avrupa'ya kıtâl-i fecî‘a

suretinde gösterdiler. Harekât-ı ihtilâliyeye bazı pek genç olan kimseler iştirak

ederek Nihilist esasâtı dairesinde komiteler teşkil etdiler. Ermeni ruhbânı

tarafından bunlara muhalefet edildi ilh... Menfaat-i şahsiyeye müstenid emelleri

ekseriyet-i ahali tarafından adem-i kabul gördü. Murahhaslar eşhâsa karşı

suikasdlarda bulundular, tehdid mektubları yazdılar ilh... Bu komitelerin

teşvikâtı neticesinde zuhur eden vekâyi‘-i malumeden bahseylediği sırada

"İslâmların ekserîsinin Ermenileri himaye ve sıyânet eylediklerini" beyân ve

tesbit ediyor.

437

Vesâik

Kafkasya'da tab‘ ve neşrolunan ve Ermeni gönüllü rüesâ

ve avenesi fotoğraflarını hâvî bulunan Volontaire Armenien nâm albüm

İşbu albümün mukaddimesinde Ermeni gönüllü alaylarının ne suretle

teşekkül etdiğinden ve kısm-ı a‘zamı Osmanlı sıfatını taşıyan bir takım kesânın

Devlet-i Aliyye aleyhine besledikleri makâsıd-ı hainâneden bahsedilmekdedir.

Âtîdeki fıkra bilhassa şâyân-ı dikkatdir:

"İntikâm saatinin çaldığını bütün millet anladı. Bu gibi fırsatlar her zaman

tarihde tekerrür etmez. Binâberîn Ermeniler istitâatlerine göre Türkiye

Devleti'nin mahvına çalışmalıdırlar".

**

Vesâik

Kars'da Dokuzuncu Ordu Kumandanı

Şevki Paşa'dan mevrûd 25 Teşrîn-i Sânî [1]334 tarihli telgrafnâmeden:

"Sene ibtidâsında ordunun ileri harekâta başladığı andan itibaren Batum

Muâhedenâmesi'nin akdi zamanına kadar Ermeniler kadın-çocuk tefrîk

etmeksizin yakalayabildikleri her Müslümanı hâtıra gelmez suver-i fecî‘ada

katliâm ederek bugünkü mevki‘lerine kadar çekildiler... Bilhassa Antranik'in

binlerce avenesiyle Gence ile Erivan ve Ordubat arasındaki14 mıntıkada

bulunan ahali-i İslâmiye'yi katliâmı devam ediyor... Biz Ermenilerle hoş

geçinmeyi arzu etdik. İâşelerini te’min için hükûmetleri nâmına külliyetli hububât

vererek Ermeni muhacirlerini kabul ile iskân ve iâşe etdik... Halbuki

Ermenilerin îkâ‘ etdikleri cinayât zavallı İslâmları havf u haşyetlere ilkâ

ediyor. Bu biçare tâli‘siz insanların hayatıyla namuslarının tahlîsi ve te’mini

için muktezî tedâbîrin ittihâzı".

Şevki Paşa'nın

27 Teşrîn-i Sânî [1]334 tarih ve 5807 numaralı telgrafnâmesinden:

"Kabahlı ile beş kilometre garb-ı şimâlîsinde Kurban köyleri ve bunlar

civarındaki İslâm kurâsına Ermeni asker ve ahalisi tarafından baskın yapıla-

14 Metinde "İran'daki" şeklinde geçmektedir.

438

rak üç yüz kadar İslâm şehid edilmiş ve mütebâkîsi hicrete mecbur edilerek

malları gasb olunmuşdur... Şimdiye kadar yapılan tahkikâtdan bu havalide

yüz otuz üç köy ahalisi perişan edilmişdir... Bî-taraf bir hey’etin mahallinde

yapacağı tahkikâtdan derhal müstebân olacağı üzere yakılan yüzlerce Müslüman

köyüne mukabil Ermenilerin hiçbir şeyine dokunulmamış iken kendileri

bu insaniyetkârâne muamelemize mukabil zulüm ve i‘tisâflarından vazgeçmemişlerdir".

Mülgâ Birinci Kafkas Kolordusu Kumandanı

Mirlivâ Kâzım Paşa'nın 1 Kânûn-ı Evvel [1]334 tarihli raporundan:

"Arazi-i müstevleyemizin istirdâdında ve Elviye-i Selâse'nin tarafımızdan

işgalinde Ermenilerin beşikdeki çocuklardan hasta döşeğindeki ihtiyarlara

kadar ellerine Müslüman olarak ne geçdiyse süngüleyerek, baltalayarak,

gözlerini oyarak katliâm etdikleri vesâikiyle (fotoğraf, rapor, Rus zâbitlerinin

raporları) sâbitdir...

Erzincan, Mamahatun, Erzurum, Kars ve civar köylerinde Ermenilerin

fecâyi‘i o kadar azîmdir ki görülen sahneler en katı yürekli olanları dahi ağlatmışdır.

Bugün dahi o fecî‘ manzaralar bilmeyenlere, inanmayanlara, inkâr

edenlere ve İtilâf murahhaslarıyla muhtelit hey’etlere gösterilebilir".

**

Vesâik

Takvim-i Vekâyi‘ 19 Kânûn-ı Sânî [1]335 numara 3423

Meclis-i Mebûsân'da tehcir vukuâtı hakkındaki istîzâh müzâkerelerinde

Muş Mebûsu İlyas Sami Efendi hâdisât-ı vâkı‘ada nüfûz-ı memuriyetini

suistimâl edenlerin kemâl-i adalet ve şiddetle tecziyesi lüzumunu beyân etmekle

beraber vukuât-ı mezkûrenin ne sebeble tahaddüs etdiğini tahkik etmek

lüzumunun da ehemmiyetle nazar-ı dikkate alınması iktizâ etdiğini ve [1]312

senesinde Ermeni komiteleri tarafından tertib edilen vekâyi‘-i ihtilâliye esnasında

ulemânın nesâyîh-i dindarâne ve âlîcenâbânesine ittibâ‘-ı hareket eden

ahali-i İslâmiye tarafından kendi daire-i intihâbiyesi dahilinde hiçbir Ermeni'nin

huzur ve rahatı selb edilmediği ve vekâyi‘-i ahîre esnasında taassub-ı

439

dinî ile hareket edildiği hakkındaki iddiaların merdûd olduğu ve Muş Mebûsu

Papasyan Efendi'nin seferberliğin bidâyetinde kendisine "son zamanda

Erzurum'da akdedilen kongrede Ermeniler için dahilde tamamiyle bî-taraf

kalmak, hududda Rusya'ya müsellahan muâvenetde bulunmak hususâtının

ihtiyarı fakat Rus istila ve işgalinden sonra mükellefiyet-i askeriye suretinde

Rusların emelinin tevsî‘ine çalışmak lâzım geldiği hakkında ittihâz-ı mukarrerât

edildiğini" mütefekkir Ermeni arkadaşlarının bu gibi komite esrarını ifşâ

etmek muvâfık olmadığı zeminindeki itirazlarına rağmen alenen söylediğini

ve mukarrerât-ı vâkı‘a hükûmetçe tamamıyla malum olduğu hâlde bir hareket-

i fi‘liye-i ihtilâliye görülmeden hiçbir ferdin dûçâr-ı tecavüz olmasına

meydan vermeyiniz. Şiddetle asayişi te’min ediniz diye Muş Mutasarrıflığı'-

na Dahiliye Nezâreti'nden evâmir i‘tâ edilmiş olduğunun meydandaki hakikatlerden

olduğunu ve yüz binlerce ahali-i İslâmiye'nin bu cür’etkâr komiteler

tarafından fecâyi‘-i gûnâ-gûn ile itlâf ve imha edildiğini ve gerçi keyfiyet

tevsîke hâcet olmayacak derecede âşikâr ise de Rus kumandanlarından

Twerdo Khlebof'un neşretdiği hâtırâtın müdde‘ayâtı isbat edeceğini ve mezkûr

hâtırâtda "Erzurum'da şehir haricinde çalışdırmağa götürülen Türklerin

ekserîsi Ermeniler tarafından katledilmişdir. Doktor Azaryef ile Karahisar

vâkı‘ası reisi Murad "800"den fazla Türk'ü katleylemişlerdir. Müslüman

maktûller büyük çukurlara ve beher çukura 70-80 kişi olmak üzere doldurulmuşlardır.

Menzil hidemâtında kullanılan bütün Kürdler Ermeniler tarafından

kâmilen katliâm edilmişdir. General Odichelitze, Ilıca karyesinden kaçamayan

Türklerin kâffesinin katledilmiş olduğunu bizzat söylemişdir. Kaymakam

Korganoff cami havlusunda iki arşın irtifâ‘ında Müslüman cenazesi yığılmış

olduğunu ve bunların arasında her yaşda kadın, erkek, çocuk mevcud

bulunduğunu ve kadın cenazelerinde cebren taarruz âsârı görüldüğünü ifade

etmişdir. Erzurum'da hamama sokulan iki yüz yetmiş kişiden yalnız yüz kişinin

bizzat kendisi tarafından kurtarılmış olduğu beyân ile 17 Şubat'da Türk

pazarının yağma ve Tepe köyünün bütün ahalisi kadın ve çocuklar dahil olduğu

hâlde Ermeniler tarafından katliâm edilmişdir. 27 Şubat'da Erzurum'da

Türklerden üç binden fazla eşhâs katledilmişdir." diye muharrer ve mastûr

olduğunu ifade etmişdir.

440

Vesâik

Pravitz nâmındaki İsveç zâbiti tarafından yazılıp Nya15 Dagligt Allehanda

nâm İsveç gazetesinin 23 Nisan sene [1]917 tarihli nüshasında neşrolunan

makalenin hulâsa-i mündericâtı:

"Anadolu'da seyahatim esnasında gerçi Ermenilerin şâhid-i sefaleti oldum.

Fakat müretteb mezâlime hiçbir yerde tesadüf etmedim. Ancak bunun

içindir ki, bu bâbda icâle-i kaleme lüzum gördüm. Ermenilerin Türkiye'nin

şimâlinden havali-i cenûbiyeye nakil ve tehcirinde Hükûmet-i Seniyye'nin

bir mecburiyet-i kat‘iye tahtında hareket etmiş olduğunu teslim etmek iktizâ

eder.

Erzurum havalisinde Rusların memleketi işgaline ve düşman ordusuyla

birlikde icra-yı harekât imkânına intizâr eden Ermenilerin o havaliden teb‘îdi

bilhassa kesb-i zaruret etmişdi. 1916 senesi Şubatı'nda Erzurum'un işgali

esnasında bir Ermeni bana: "Eğer bizi Erzurum'da bırakmış olsalar idi şehir

çokdan sukût ederdi." dedi. Hiç kimse sahib-i satvet düşmanlar tarafından tehdid

edilmekde olan Türkiye gibi bir memleketi dahilî düşmanlarının harekât-ı

hainânelerinden tevakkîye ma‘tûf mukarrerâtından dolayı muâheze edemez.

Memâlik-i sairedeki milel-i mahkumenin ahvâli nazar-ı dikkate alındığı

takdirde dinlerini, lisanlarını, edebiyatını, mekteblerini muhafaza etmiş

olan Ermenilerin Memâlik-i Osmaniyye'de nâil-i refah olduklarını itiraf etmek

zarurîdir.

Esnâ-yı nakilde metâ‘ib-i hicretin tahfîfi zımnında icrası şâyân-ı arzu

birçok hususâtın yapılmadığı doğrudur. Ancak kaviyyü'ş-şekîme üç devletle

harb etmekde bulunan bir devletin vaziyet-i mühlikesi muhacirlere icra edilenden

mâadâ muâvenet-i müessire ibzâlini imkânsız bırakdığını hakikat nâmına

beyân etmelidir. Bu muhacirleri şimendiferlerde, Konya ovasında arabalarda,

yaya olarak Toros yollarında, Adana, Haleb ve Deyr-i Zor sahrâlarında

gördüm. Sefâletlerini inkâr etmek istemem. Lâkin re’ye'l-ayn müşâhedâtıma

binâen beyân ve tasdik ederim ki, vedâ‘atlerinde hicret eden bu adamlara

karşı jandarma kıta‘âtı tarafından zulüm ve i‘tisâf edildiği vâki‘ değildir".

HR. SYS, 2876/2

15 Metinde "Mya" şeklinde geçmektedir.

441

359 RUM VE ERMENİLERE YAPILAN YARDIMLAR

Rum ve Ermenilerin iaşe, geri dönüş ve diğer zaruri masraflarının Seferberlik

Tahsisatı'ndan karşılanması

22 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

34403

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

Sekiz

C. 2 ve 6 Kânûn-ı Sânî sene [13]35

1- Rum, Ermeniler için Seferberlik Tahsisâtı'ndan dört yüz bin kuruşluk

havalenâme gönderilmiş ve sarfı emri de telgrafla tebliğ etdirilmişdir.

2- Hükûmetin muâvenetine muhtac olup da memleketlerine avdet edecek

olan muhtac Ermeni ve Rumlara masârıf-ı seferiye ve zaruriye i‘tâsı ve

şimdilik avdet edemeyeceklerden muhtac olanların iâşeleri zarurîdir.

3- Üç bin liranın posta ile gönderildiğine ve iki bin liranın da Kayseri'-

den gönderileceğine dair bir kayda dest-res olunamadığından bu bâbdaki tebligât

tarih ve numaralarının telgrafla iş‘ârı ve suretlerinin de posta ile irsâli.

4- Mahall-i âhardan vilâyete sevk edilmiş olup bu kere iadeleri kâbil

olamayan Rum ve Ermenilerden muhtac-ı muâvenet bulunanların tebligât-ı

sâbıka dairesinde teklifiniz vechile iâşesi.

5- Vilâyetden başka mahallere teb‘îd edilmiş olup da bu kere vilâyete

avdet edenlerin pek ziyade muhtac bulunanlarına nihayet yirmi beş günü tecavüz

etmemek üzere muâvenet olunması caizdir.

Fî 22 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/209

442

360 GERİ DÖNEN RUM VE ERMENİLERİN MALLARININ İADESİ

Eskişehir'de yerlerine geri dönen Rum ve Ermenilere ait malların sahiplerine

iadesinin sağlanması

25 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

34627

Şifre

Eskişehir Mutasarrıflığı'na

Dört

Avdet eden Ermeni ve Rum ahaliye aid emvâlin iadesinde teehhurât

vuku‘a getirilerek ahali-i merkûmenin tevâlî-i sefaletlerine meydan bırakıldığı

ve bu cümleden olmak üzere Bey, Virancık ve Alınca karyeleri Ermeni

ahalisi Eskişehir'e geldikleri hâlde henüz köylerine sevk ve iskânları icra kılınmadığı

ve muhacirînden kısmen tahliye olunabilen hânelerde gayr-ı kâbil-i

tamir tahribât vücuda getirilmekde olduğu ve Artaki Çiftliği'ndeki Ermenilerin

de henüz mallarına sahib olmayarak içindeki muhacir tarafından serd edilen

itirazât-ı vâhiyeye ibtinâ-i muamele ile bu suretle bunların da henüz açıkda

ve hâl-i intizârda kalmalarına sebebiyet verildiği ve misâfirhânede bulundurulan

Ermeni muhacirlerinin ekmeklerini tahsis ve ahzda birçok müşkilâta

ma‘rûz kaldıkları istihbâr olunuyor. Eşhâs-ı menkûleye aid emvâlin derhal

iadesi tebligât-ı mükerrere iktizâsından olmakla bu bâbda vuku‘a getirilecek

teehhurâtın müsebbiblerince mûcib-i mes’uliyet olacağı ve mübâdele; Yunanistan'a

firar eden eşhâsın emvâliyle kâbil-i icra olduğundan Artaki Çiftliği'-

ne fuzulî iddiada bulunan muhacirin iddiası mesmû‘ olamayıp her hâlde burasının

da avdet eden çiftçilere iadesi lâzım geldiği ve ekmeklerinin ayrı ayrı

tahakkuk ve i‘tâ etdirilmekden ise Muhacirîn idarelerince her gün için lüzu443

mu olan ekmeğin bedeli mukabilinde alınarak misafirhânedeki ahaliye tevzî‘i

selâmet-i muamele itibarıyla daha muvâfık olacağı beyân olunur.

Fî 25 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/226

361 KARMA KOMİSYON'UN ERMENİ VE RUMLARIN

DURUMLARINI İNCELEMESİ

Ermeni ve Rumların genel durumları ile iskan işlemlerini incelemek üzere

Konya'da bulunan karma komisyonun işleri bitince Eskişehir, Bilecik ve İzmit

taraflarına gitmesi

26 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

34699

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

On altı

Ermeni ve Rumların ahvâl-i umumiye ve muamelât-ı iskâniyelerini tedkik

etmek üzere el-yevm Konya'da bulunan hey’et-i muhtelitenin oradaki

meşgaleleri hitâm bulduğu takdirde Eskişehir, Bilecik, İzmit cihetlerine azîmetleri

lüzumunun hey’et riyâsetine tebliği.

26 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/262

444

362 ERMENİ YETİMLERİYLE İLGİLİ ŞİKÂYETLER ÜZERİNE

GEREKLİ TEDBİRLERİN ALINMASI

Kayseri'de Ermeni yetimlerinin perişan halde olduğu, Müslüman aileler

nezdinde bulunan çocukların henüz velilerine geri teslim edilmediği ve içlerinden

muhtaç olanların da sefil kaldığı şikâyetleri üzerine gerekli tedbirlerin alınması

26 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

34700

Müsta‘cel şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

İki

Kayseri'deki Ermeni eytâmının pek perişan bir hâlde bulunduğu ve

mühtedîlerin serbest bırakılmadığı ve Müslüman aileler nezdindeki etfâlin

henüz teslim olunmadığı ve muhtacînin [ihtiyacları] te’min olunmayarak sefil

kaldıkları ihbar ve şikâyet olunuyor. Hey’et-i Muhtelite'nin karîben [oraya]

vürûdu muhtemel olduğundan mevzû‘-ı bahs eytâm hakkında mesbûk tebligât

dairesinde muamele ifasına dikkat ile sudâ‘ ve şikâyete mahal bırakılmaması.

26 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzetî

DH. ŞFR, 95/261

363 SEVKİYÂT MASRAFLARININ SEFERBERLİK

TAHSİSATI'NDAN KARŞILANMASI

Arap, Rum ve Ermeniler için yapılan masrafa karşılık Seferberlik Tahsisatı'ndan

havale gönderilmesi

26 Ocak 1919

445

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

34663

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

On yedi

C. 16 Kânûn-ı Sânî sene [13]35. Arab, Rum, Ermeniler masrafına mukabil

Seferberlik Tahsisâtı'ndan iki milyon kuruşluk havalenâme gönderilmiş

ve sened-i mahsusu için de Birinci Kolordu Ahz-ı Asker Riyâseti'nden Konya

Şubesi'ne telgrafla tebliğ edilmişdir.

Fî 26 Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/255

364 ERMENİLERİN TOPLUCA YER DEĞİŞTİRMELERİNE İZİN

VERİLMEMESİ

Yerli Ermenilerin topluca yer değiştirmelerine meydan verilmemesi, münferiden

bir taraftan başka bir yere gidip geleceklere ise engel olunmaması hususunun

Kayseri Mutasarrıflığı'na bildirildiği

31 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

Üç

Yerli Ermenilerin müctemi‘an nakl-i mekân etmeleri dahilî bir muhâceret

mahiyetinde olduğundan buna meydan verilmeyerek esbâbının tahkik

446

ve inbâsı ve fakat bu vesile ile hasbe'l-maslaha bir tarafdan diğer yere gidip

geleceklerin serbestî-i seyr u seyahatlerine mümâna‘at olunmaması.

Fî [31] Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 95/277

365 ARAP, RUM VE ERMENİ AİLELERİ İÇİN İKİNCİ DEFA

PARA İSTENMESİNİN SEBEBİ

Arap, Rum ve Ermeni ailelerinin masrafları için para gönderildiği halde

tekrar para istenmesi sebebinin bildirilmesi

31 Ocak 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

Umumî: 33950

Şifre

Canik Mutasarrıflığı'na

Mükerrer iki

Arab, Rum ve Ermeni aileleri masârıfı için Kânûn-ı Evvel sene [1]334

zarfında beş yüz bin kuruşluk havalenâme irsâl kılındığı hâlde bu kere de Harbiye

Nezâret-i Celîlesi'nden tekrar on bin liralık havalenâme taleb edilmekde

olduğu anlaşılmışdır. Meblağ-ı mezkûrun ne gibi lüzum üzerine istenildiğinin

âcilen ve muvazzahan iş‘ârı.

Fî [31] Kânûn-ı Sânî sene [1]335

Nâzır

DH. ŞFR, 95/32

447

366 ERMENİLERDEN TEHİRİ UYGUN OLMAYANLARIN

SEVKLERİ

Ermenilerden tehiri uygun olmayanların trenle memleketlerine kadar sevk

edilerek iaşelerinin temini

1 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

34814

Şifre

Mardin Mutasarrıflığı'na

Yirmi bir

C. 19 Kânûn-ı Sânî sene [1]335 şifreye. Te’hiri caiz olmayan mezkûr

Ermenilerin şimendiferle Arabköprüsü'ne kadar sevkleri lâzımdır. Oradan

Urfa tarîkıyla memleketlerine kadar iâşe ve sevklerinin te’mini lüzumu Urfa

Mutasarrıflığı'na bâ-telgraf yazılmışdır.

1 Şubat sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/1

367

MÜSLÜMAN AİLELER YANINDA HİMAYE EDİLEN

ERMENİ ÇOCUKLARININ ERMENİLERDEN OLUŞAN

KOMİSYONA TESLİMİ

İslâm aileleri yanında himaye edilen Ermeni çocuklarının Ermenilerden

oluşturulan komisyona teslim edilmesi

5 Şubat 1919

448

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Şifre

Müsta‘celdir

Kayseri Mutasarrıflığı'na

Beş

C. 25 Kânûn-ı Sânî sene [13]35. İslâm aileleri nezdinde bulunduğu bildirilen

Ermeni kız ve çocuklarının da der[hâl] bulundukları yerlerden aldırılarak

Ermenilerden teşkil edilmiş olan komisyona teslimleri ve iâşelerinin

te’mini.

Fî 5 Şubat sene [13]35

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/76

368 YALOVA VE LÂLEDERE'YE GERİ DÖNEN ERMENİLERİN

EMLÂK VE ARAZİLERİNİN İADESİ

Yalova ve Lâledere'ye geri dönen Ermenilere ait emlak ve arazilerin sahiplerine

teslim edilmesi

8 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

35059

Şifre

İzmit Mutasarrıflığı'na

16

Yalova ve Laledere'ye avdet eden Ermenilere emlâk ve arazileri teslim

olunmadığı ihbar ve şikâyet olunuyor. Serî‘an tahkikât icrasıyla emvâl-i mez449

kûrenin avdet eden sahiblerine derhal teslim etdirilmesi ve kat‘iyyen mûcib-i

şikâyet bir hâle meydan bırakdırılmaması ehemmiyetle tebliğ olunur.

Fî 8 Şubat sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/117

369 RAHİP SEMPAT EFENDİ'NİN MASRAFLARININ

KARŞILANMASI

Ermenilerin durumunu tetkik için Konya'da bulunan Hey’et-i Mahsusa

Üyesi Rahip Sempat Efendi'nin masraflarının Seferberlik Tahsisatı'ndan karşılanması

9 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

35120

Şifre

Konya Vilâyeti'ne

Yirmi yedi

Ermeni ahvâlini tedkike memuren Konya'da bulunan Hey’et-i Mahsusa

azâsından Rahib Sempat Efendi'nin Eskişehir'e avdetiyle Bilecik'den oraya

vürûd edecek hey’ete mülâkî olması tebliğ edildiğinden mûmâileyhin oradaki

masârıf-ı zaruriyesiyle Eskişehir'e avdeti masrafı olarak Seferberlik Tahsisâtı'ndan

seksen liranın avans suretiyle i‘tâsıyla tarih-i hareketinin inbâsı.

Fî 9 Şubat [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/127

450

370 YERLERİ DEĞİŞTİRİLEN ERMENİ VE RUMLARA AİT

MALLARIN İADESİ

Yerleri değiştirilen Rum ve Ermenilere ait terkedilmiş malların iadesiyle

verilecek tazminat ve diğer konularda hazırlanmakta olan kararnâmenin uygulanması

sırasında daha fazla güçlüklerle karşılaşılmaması için tedbir alınması

lüzumunun vilâyetlere bildirilmesi

15 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

35325

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın,

Bitlis, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Kastamonu,

Konya, Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne Eskişehir, Urfa, İçel,

İzmit, Bolu, Teke, Canik, Çatalca, Karahisar-ı Sahib, Kale-i Sultaniye,

Karesi, Kayseri, Kütahya, Maraş, Menteşe, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Umum 78

Tebdîl-i mahal etdirilen Rum ve Ermenilere aid emvâl-i metrûkenin

suret-i istirdâd ve iadesini ve verilecek tazmînât ve hususât-ı saire hakkında

derdest-i vaz‘ kararnâmenin hîn-i tatbikinde daha ziyade müşkilâta ma‘rûz

kalınmamak üzere gerek hükûmet gerek efrâd tarafından mübâya‘a ve suver-i

saire ile elde edilip el-yevm mevcud bulunan emvâl-i metrûkenin bey‘ ve terhîn

ve saire gibi ukûdât ve muamelât ile elden ele geçmesine kat‘iyyen meydan

verilmemesi lüzumunun icab edenlere tebliği ve bu bâbda tedâbîr-i serî‘a

ve müessire ittihâzıyla hilâfında harekete meydan bırakılmaması ehemmiyetle

beyân olunur.

Fî 15 Şubat sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/195

451

371 TEHCİR SIRASINDA ERMENİLERE KÖTÜLÜK YAPANLAR

HAKKINDA TAHKİKAT

Tehcir sırasında Ermenilere fenalıkta bulunduğu bildirilen kişi ve memurlar

hakkında yapılan tahkikatın neticesinin bildirilmesi

17 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 2

Şifre

Kayseri Mutasarrıflığı'na

Dokuz

C. 9 Şubat sene [13]35. Tehcir sırasında Ermenilere fenalıkda bulunduğu

bildirilen Bedosyan Gülbank ile Nusrek Sedenekyan haklarındaki tahkikât

neticesinden muvazzahan malumât i‘tâsı

Fî 17 Şubat sene [13]35

Nâzır Vekili

Müsteşar

(İmza)

DH. ŞFR, 96/214

372 KESKİN KAZASI KAYMAKAMININ ERMENİLERİ

ÖLDÜRTTÜĞÜ İDDİASININ ARAŞTIRILMASI

Keskin Kazası Kaymakamı Talat Bey'in tehcir esnasında Ermenileri öldürttüğü

iddiasının tahkik edilmesi

18 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İdare-i Umumiye-i Dahiliye Müdüriyeti

Umumî: 1683

Müsta‘celdir

Ankara Vilâyeti'ne

Otuz

Keskin kazası Ermenileri'nin tehciri sırasında Kaymakam-ı Kaza Talat

Bey'in bunları Savulyan'ın büyük hânına doldurarak bir müddet işkence etdik452

den sonra bir saat mesafede ve Cinali karyesi kurbunda Gölgeliburun ve Kavurgalı

karyesi hududunda Devebağırdan mevki‘inde balta, kazma, pala ve

bıçak misillü aletlerle öldürtdüğü ihbar edildiğinden mesele hakkında serî‘an

malumât i‘tâ ve mütâlaâtınızın inbâsı.

Fî 18 Şubat sene [1]335

Dahiliye Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/220

373 TARAFSIZ HUKUKÇULARDAN TEHCİRİ SORUŞTURMA

KOMİSYONU OLUŞTURULMASI

Tehcirin sebeplerini tespit etmek üzere kurulacak soruşturma komisyonlarına

tarafsız hukukçuların iştiraklerinin sağlanması hususunda İsveç, Hollanda,

İspanya, Danimarka Hükümetlerine verilen nota

19 Şubat 1919

Bâb-ı Âli

Hariciye Nezâreti

Sayı: 13851-18

13 Şubat 1919

Danimarka, İsveç, Hollanda ve İspanya Ortaelçiliklerine Şifahî Nota

Osmanlı Hükümeti'nin, tehcir vesilesiyle savaş esnasında işlenen kötülüklerin

Müslim ve gayr-ı Müslim tüm failleri haklarında şu anda yetkili

mahkemeler önünde dava açmış olduğu Danimarka, İsveç, Hollanda ve İspanya

Kraliyet Ortaelçiliklerinin bilgisi dahilindedir.

Bu amaca ulaşmak için, bugüne kadar tutuklanan ve adalete teslim edilenlerden

bağımsız olarak, ırk ve din ayrımı yapılmaksızın suçluları bulmak

amacıyla, İstanbul'da olduğu gibi illerde de soruşturma komisyonları kurulmuştur.

453

Yüksek hakkaniyet ve tarafsızlık anlayışı içerisinde bu meseleyi aydınlatmak

isteyen Osmanlı Hükümeti, tarafsız ülkelerin hukukçularından seçilen

yabancı üyelerin de bahsi geçen soruşturma komisyonlarına katılmalarına

karar vermiştir.

Bu düşünce çerçevesinde Hariciye Nezâreti, Ortaelçiliklerden bahsi

geçen komisyonlar için iki yargıcın atanmasını sağlamak amacıyla hükümetlerinin

nezdinde acilen girişimlerde bulunmalarını ve hükümetlerinin bu talebe

verecekleri cevabı en kısa süre içerisinde bildirmelerini talep etme onurunu

duymaktadır.

Kuşkusuz, bu üyelerin maaşları, seyahat ve diğer giderleri Osmanlı

Hükümeti'ne ait olacaktır.

**

Türkiye'deki

İspanya Ortaelçiliği

Sayı: 3

İstanbul, 19 Şubat 1919

Hariciye Nezâreti'ne

İspanya Kraliyet Ortaelçiliği, bu ayın 13'ünde gönderilen 13851/18

sayılı şifahî notanın alındığını bildirerek bahsi geçen şifahî notanın muhtevasını

İspanya Kraliyet Hükûmeti'ne telgraf yoluyla ilettiğini ve bir cevap alır

almaz nezâretinize iletmeyi borç bileceğini Osmanlı Hariciye Nezâreti'nin

bilgisine sunmaktan onur duymaktadır.

HR. SYS, 2569/2-56, 57

374 RESMÎ DAİRELERE GEÇİCİ OLARAK NAKLEDİLEN

EŞYALARIN SAHİPLERİNE VERİLMESİ

Emval-i metruke depolarından resmî dairelere geçici olarak nakledilen

eşyaların sahiplerine iade edilmesi lüzumunun vilâyetlere bildirilmesi

19 Şubat 1919

454

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâretî

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesî

35424

Umum: 86

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın,

Bitlis, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Kastamonu,

Konya, Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne Eskişehir, Urfa, İçel,

İzmit, Bolu, Teke, Canik, Çatalca, Karahisar-ı Sahib, Kale-i Sultaniye,

Karesi, Kayseri, Kütahya, Maraş, Menteşe, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Seksen altı

Bazı mahallerde emvâl-i metrûke depolarından devâir-i resmiyeye muvakkaten

nakledilmiş olan [metrûkât] ve sairenin avdet eden sahiblerine teslim

edilmeyerek isti‘mâl edildiği icra edilen [tahkikât] ve vâki olan ihbarâtdan

anlaşılmakdadır. Emvâl-i metrûkenin sahiblerine iadesiyle [tehvîn-i] mağduriyet

ve sefaletlerine çalışılması hükûmetçe son derece mültezem bulunduğu

hâlde bilâ-bedel alınıp el-yevm devâir-i resmiyede bulunan bu kabîl eşyanın

sahiblerine te’hir-i teslimi Hükûmet-i Seniyye'nin icraât-ı vâkı‘adaki hüsn-i

niyeti hakkında tebaa ve ecânib nazarında tevlîd-i şübhe edeceğinden devâir-i

resmiyede olup da henüz sahiblerine iade edilmemiş olan bu gibi emvâl-i

menkûlenin bilâ-ifâte-i vakt sahib-i meşrû‘larına iadesi lüzumunun alâkadarâna

tebliği ve bunlardan ashâbı henüz avdet etmeyenlerin sahiblerinin vürûduna

intizâren te’min-i hüsn-i muhafazaları esbâbının istikmâli kat‘iyyen

matlûbdur.

Fî 19 Şubat sene [1]335

Dahiliye Nâzır Vekîli

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/230

375 GAYR-I MÜSLİM ÇOCUKLARIN AKRABALARINA VEYA

CEMAATLERİNE TESLİMİ

Akrabalarına veya cemaatlerine teslim edilmekte olan gayr-ı Müslim çocuklardan

başka, Müslüman yetim çocukların da gayr-ı Müslim zannedilerek Hıristiyanların

eline geçmesine meydan verilmemesi lüzumunun vilâyetlere bildirilmesi

20 Şubat 1919

455

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

35502

Şifre

Edirne, Erzurum, Adana, Ankara, Aydın,

Bitlis, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon, Kastamonu,

Konya, Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne Eskişehir, Urfa, İçel,

İzmit, Bolu, Teke, Canik, Çatalca, Karahisar-ı Sahib, Kale-i Sultaniye,

Karesi, Kayseri, Kütahya, Maraş, Menteşe, Niğde Mutasarrıflıkları'na

Umum doksan

Şu sırada İslâm aileleriyle müessesât-ı resmiye ve hususiyeden alınarak

akrabalarına veya aid oldukları cemaatlere teslim edilmekde olan etfâl-i gayr-ı

Müslime'den mâadâ etfâl-i yetime-i İslâmiye'den bazılarının gayr-ı Müslim

zannıyla taleb edilmekde olduğu ihbarât ve şikâyât-ı vâkı‘adan anlaşılıyor.

Gerçi mebhûsun anh etfâl-i Hıristiyaniye ile İslâmlar nezdindeki gayr-ı Müslim

kız ve kadınların evvel ve âhir sebk eden tebligât mûcebince hürriyet-i

diniyelerini izhârda serbestîleri hükûmetçe son derece mültezem ve binâenaleyh

bunlardan küçük çocukların bilâ-kayd u şart ve diğerlerinin dahi kendi

rıza ve muvâfakatlarıyla velilerine veyahud mensub oldukları cemaatler rüesâ-

yı ruhâniyesine teslimleri muktezî ise de bu miyânda an-asl İslâm olan bazı

yerli ve mülteci ve muhacir çocuklarının da anâsır-ı Hırıstiyaniye yedine

geçmesine hiçbir suretle muvâfakat caiz olmadığından ahvâl-i mümâsilede

pek ziyade tedkik ve ta‘mîk-i mesele edilerek bu gibi gayr-ı kâbil-i telâfî mehâzîre

meydan bırakılmamasının alâkadarâna ehemmiyetle tebliği matlûbdur.

Fî 20 Şubat sene [1]335

Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/248

456

376 URFA HAPİSHANESİ'NDE TUTUKLU BULUNAN MİNAS

MİNASYAN ADLI ERMENİ'NİN TAHLİYESİNİN İSTENDİĞİ

Adam öldürmek suçundan Urfa Hapishanesi'nde tutuklu bulunan Minas

Minasyan adlı Ermeni'nin Halep'teki İngiliz kumandanı namına Binbaşı Mimyos

tarafından kanuna aykırı olarak tahliyesi talep edildiğinden, gereğinin yapılmasının

Dahiliye Nezâreti'nden istendiği

23 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Kalem-i Mahsus

13974/169

Dahiliye Nezâreti Vekâlet-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Bir Ermeni'nin fi‘l-i katlinden dolayı maznûnen cihet-i adliyeden mevkûf

bulunan ihtiyât zâbitliğinden terhîs kılınmış Minas Minasyan ismindeki

şahsın hemen tahliyesi ile hapsedilmemesi hakkında Haleb'deki İngiliz Kumandan

nâmına Binbaşı Mimyos tarafından vuku bulan talebin kanunen cihet-

i adliyeden mevkûf bulunan merkûmun tevkif ve tahliyesi hakkında cihet-i

mülkiyenin hakk-ı müdahalesi olamayacağı tabiî ise de hilâf-ı salâhiyet İngilizler

tarafından vuku bulacak bu gibi tekâlîf-i gayr-ı kanuniyeye karşı ne

suretle muamele olunması lâzım geleceğinin istîzânına dair Urfa Mutasarrıflığı'ndan

keşîde kılınıp elden havale buyurulan 25 Kânûn-ı Sânî [1]335 tarihli

şifre telgrafnâme mündericâtı hakkında İngiliz Fevkalâde Komiserliği'ne

vâki olan iş‘âra cevaben vârid olan takrîrde merkûmun derhal tahliyesi icra

kılınmadığı takdirde Hükûmet-i Osmaniyye'nin mes’ul addedileceği ve meselenin

halli zımnında mahalline evâmir-i kat‘iye i‘tâsı beyân ve taleb edilmiş

olmakla ifa-yı muktezâsı bâbında emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 23 Şubat [1]335

Hariciye Nâzırı

Mustafa Reşid

DH. MB. HPS, 109/22_2

457

377 GERİ DÖNEN ERMENİLERİN İAŞESİ

Ankara'ya geri dönen Ermenilerin en fazla 20 günlük iaşelerinin temin

edilebileceği

23 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

35552

Şifre

Ankara Vilâyeti'ne

Otuz yedi

C. 9 Şubat sene [13]35. Avdet eden Ermenilerin 1 Kânûn-ı Sânî şifre

ile tebliğ olunduğu vechile a‘zamî yirmi gün kadar iâşelerinin te’mini ve ondan

sonra iâşelerinin devam-ı te’diyesine tahsisât müsaid olmadığı beyân

olunur.

Fî 23 Şubat sene [13]35

Nâzır Vekili nâmına

Müsteşar

(İmza)

DH. ŞFR, 96/279

378

GERİ DÖNEN RUM VE ERMENİLERİN İAŞE, SEVK VE

İSKÂN DURUMLARINI İNCELEYECEK KOMİSYONUN

MASRAFLARININ KARŞILANMASI

Eski yerlerine dönmeleri kararlaştırılan Rum ve Ermenilerin iaşe, sevk ve

iskânlarını mahallerinde tetkik etmek üzere oluşturulan komisyonun harcırah ve

zaruri masraflarının Seferberlik Tahsisatı'ndan ödenmesi

24 Şubat 1919

458

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Umumî: 35720

Hususî: 248

Müsta‘celdir

Huzur-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî'ye

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Me’vâ-yı aslîlerine iadelerine başlanılan Rum ve Ermenilerin gerek

esbâb-ı vesâit-i iâşe ve nakliyenin fikdânı gerek hâlen sâkin bulundukları

havalide kışın şiddetle icra-yı ahkâm eylemesi yollarda ve köylerinde fevkalâde

ma’rûz-ı müşkilât olmalarını intâc etmekle ahali-i merkûmenin esbâb-ı

sevk ve iâşe ve iskânlarına müte‘allik muamelâtı tedkik etmek üzere Hey’et-i

İtilâfiye mümessilleriyle Patrikhâne erkânından mürekkeb olmak üzere bir

muhtelit komisyon teşkil ederek bu bâbda ittihâz olunan mukarrerât neticesinde

yalnız istasyon ve iskelelerde hâl-i intizârda bulunan ahalinin sevkleriyle

hâlen bulundukları mahallerde iş ve güçleriyle meşgul olan ahalinin sevk ve

iadelerinin ilkbahara ta‘lîki gerek sevk olunacakların gerek bulundukları mahallerde

ilkbahara kadar kalacak ahali-i merkûmenin esbâb-ı iâşe ve sevklerinin

mahallerinde tedkiki zımnında Patrikhâne mümessilleri de dahil olmak

üzere bir komisyon teşkil ve Anadolu'ya i‘zâmı takarrur etmiş ve işbu komisyonun

iştigâl edeceği vazifenin mahiyetine nazaran hey’et erkânının harcırah

ve masârıf-ı zaruriyelerinin Seferberlik Tahsisâtı'ndan tesviyesi Meclis-i Vükelâca

bi't-takarrur keyfiyet Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne de iş‘âr buyurulmuş

idi.

Halen Anadolu'da ifa-yı vazife etmekde bulunan komisyon hey’et ve

erkânının masârıf-ı vakı‘a ve zaruriyelerine mukabil olmak üzere nezâret-i

müşârunileyhâdan taleb olunan sekiz bin liranın iki aydan beri mütemâdiyen

sebk eden takibâta rağmen ahzına muvaffakiyet elvermemiş ve suret-i hususiyede

alınan malumâta nazaran nezâret-i müşârunileyhânın işbu meblağın

adem-i te’diyesini iltizâm eylediği anlaşılmakda bulunmuşdur. Halbuki işbu

hey’etin teşkil ve sevki Hükûmet-i Seniyye'nin menâfi‘ine hâdim oldukdan

459

başka İtilâf erkânı nezdinde de ehemmiyet-i mahsusayı haiz olup hey’et azâsı

miyânında Patrikhâne mümessillerinden rahibler de mevcud olduğundan

istihkâklarının te’hir-i tesviyesi maslahaten kâbil-i tecvîz olamayacağı derkârdır.

Binâenaleyh meblâğ-ı mezbûrun sene-i maliyenin hitâmından mukaddem

âcilen i‘tâsının nezâret-i müşârunileyhâya iş‘ârına müsaade-i celîle-i cenâb-ı

Sadâret-penâhîleri'nin şâyân buyurulması ve neticesinin irâde ve iş‘ârı bâbında

ve herhâlde emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî Şubat sene [1]335

Dahiliye Nâzırı Vekili

Ahmed İzzet

BEO, 341903_1

***

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

Umumî: 35614

Mühim ve müsta‘celdir

Huzur-ı Âlî-i Cenâb-ı Nezâret-penâhî'ye

Me’vâ-yı aslîlerine iadeleri takarrur eden Rum ve Ermeni ailelerin sevk

ve iâşe ve iskânlarına müte‘allik muamelâtı tedkik ve teftiş etmek üzere İngiliz

Fevkalâde Komiseri ve Patrikhâne mümessilleri tarafından gösterilen lüzum

üzerine Anadolu'ya bir hey’et i‘zâmı kararlaşdırılmış ve masârıf-ı ibtidâiyeleri

o aralık mevcud bulunan tahsisâtdan bi't-tesviye i‘zâm edilmiş idi.

İşbu hey’etin tevâlî edecek masârıf-ı mübreme ve zaruriyesine mukabil Harbiye

Nezâreti Seferberlik Tahsisâtı'ndan sekiz bin liranın i‘tâsı hususu da nezâret-

i müşârunileyhâya yazılmışdı. Meblağ-ı mezkûrun ahzı için Harbiye

Nezâreti'nde icra edilen takibât-ı mütevâliye semeredâr olamadığından keyfiyet

mukaddemâ makam-ı celîl-i nezâret-penâhîlerine arz olunmuşdur. Meblağ-

ı mezkûrun Seferberlik Tahsisâtı'ndan tesviyesi Meclis-i Hâss-ı Vükelâca

taht-ı karara alınarak Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne tebliğ edilmiş ise de taki460

bât-ı mütevâliye neticesinde şifâhen alınan cevaba nazaran meblağ-ı mezkûrun

tesviye edilemeyeceği anlaşılmışdır. Ehemmiyet ve nezâketi hasebiyle

Anadolu'ya i‘zâmı isti‘câl buyurulan hey’etin masârıf-ı mübreme ve zaruriyesinin

tesviye edilememesi ecânibe karşı da pek çirkin olacağından bilâhare

müşkil bir hâl ve vaziyet karşısında bulunulmamak üzere ya Anadolu'ya gönderilen

hey’etin vazifesine nihayet verilerek geri çağrılmalarının kararlaşdırılarak

taraf-ı acizâneme tebliği veyahud hey’etin masârıf-ı zaruriyesine mukabil

tesviyesi Meclis-i Hâss-ı Vükelâ kararı iktizâsından bulunan sekiz bin

liranın tesviyesi için Harbiye Nezâret-i Celîlesi nezdinde teşebbüsât-ı müessire

icrasına inâyet buyurulması arz olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i

men lehü'l-emrindir.

Fî 24 Şubat sene [1]335

Ahmed İzzet

Dahiliye Nezâreti Aşâyir ve

Muhacirîn Müdüriyeti

HR. SYS, 2569/2_55

379 İHTİDA ETTİRİLEN İKİ ERMENİ ÇOCUĞUNUN GERİ

VERİLMESİ

Ankara'da ihtida ettirilmiş iki Katolik Ermeni çocuğunun serbest bırakılarak

Ermeni Murahhasalığı'na verilmesi, burası kabul etmediği takdirde annelerine

teslim edilmek üzere İstanbul'a gönderilmeleri ve bu konuda İngiliz askeri

memurlarına da bilgi verilmesi

25 Şubat 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

İdare-i Umumiye-i Dahiliye Müdüriyeti

Müsta‘celdir

Ankara Vilâyeti'ne

Kırk

Ankara'da ihtidâ etdirilmiş ve Mekteb-i Sanâyi‘e konulmuş biri on dört

yaşında ve Onnik nâmında, diğeri on iki yaşında ve Tatyos Kazyan isminde

461

iki Ermeni Katolik çocuğunun hemen serbest bırakılarak keyfiyetden bu iş

için rapor tanzimine memur edilen İngiliz memurîn-i askerîsine malumât

i‘tâsı İngiltere Fevkalâde Komiserliği'nden taleb ve rica edilmiş olduğundan

mezkûr çocukların orada Ermeni Murahhasalığı'na tevdî‘i ve murahhasalıkça

kabul olunmadıkları takdirde burada bulunan vâlidesine berây-ı teslim Dersaâdet'e

i‘zâmları ve mezkûr İngiliz memur-ı askerîsine malumât verdirilmesi

Hariciye Nezâreti'nin iş‘ârı üzerine tavsiye olunur.

25/2/[1]335

Dahiliye Nâzır Vekili

Ahmed İzzet

DH. ŞFR, 96/303

380

MAHALLERİNE GERİ DÖNEN RUM VE ERMENİ

MÜLTECİLERLE İLGİLİ KONULARI İNCELEMEK İÇİN

OSMANLI VE İNGİLİZ MEMURLARDAN BİR HEYET

KURULDUĞU

Mahallerine geri dönen Rum ve Ermeni mültecilerinin mal ve iskânlarına

ait konuları tetkik için Osmanlı ve İngiliz memurlardan teşkil edilen heyet geldiğinde

emir ve tebliğler çerçevesinde gerekli kolaylığın gösterilmesi

16 Mart 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

36138

Şifre

Zâta mahsus müsta‘cel

Hüdavendigâr Vilâyeti'ne

Mahallerine avdet eden Rum ve Ermeni mültecilerine aid emvâlin iade

ve hânelerine iskân edilip edilmediğinin ve hususât-ı sairenin tedkiki zımnında

bugünlerde iki Osmanlı memuru da dahil olduğu hâlde bir İngiliz hey’etinin

mülhakâta veya merkeze gelmesi mukarrerdir. Ona göre keyfiyetden su462

ret-i mahremâne ve serî‘ada mülhakât memurîninin haberdâr edilmesi ve

müracaatlarında evâmir ve tebligât-ı vâkı‘a ahkâmı dairesinde teshîlât ve

muâvenât ifa buyurulması.

Fî 16 Mart sene [1]335

Nâzır nâmına

Müsteşar

(İmza)

DH. ŞFR, 97/156

381 TEHCİR MESELESİNDEN DOLAYI HALEP'E SEVK EDİLEN

TUTUKLU MEMURLARIN AYNTAB'A İADELERİ TALEBİ

General Max Andriyo tarafından tehcir meselesinde rolleri olduğu gerekçesiyle

tevkif edilip Halep'e sevk edilen bazı memurların, Ayntab'ta teşkil edilen

Divan-ı Harb'te yargılanmak üzere iadelerinin istenmesinin uygun olmadığı

18 Mart 1919

Bâb-ı Âlî

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: 6

Hususî: 379

Hariciye Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemineleridir

Haleb'den Ayntab'a gelen General Max Andriyo'nun memurîn-i mahalliyeden

Muhasebeci Nesim ve Defter-i Hakanî Memuru Eyüb Sabri ve Evkâf

Memuru Hakkı beyler ile ahaliden Taşçızâde Abdullah ve Hüseyin Cemil ve

Urfa'dan oraya gelmiş olan Dişikırıkoğlu Hulusi'yi kolleje celb ederek tehcir

mesâilinde alâkadar oldukları beyânıyla Haleb'e sevk etdiği Ayntab Mutasarrıflığı'ndan

bildirilmişdir. Esnâ-yı tehcirde orada bulunarak Emvâl-i Metrûke

Komisyonu'na memur edildikleri mutasarrıflığın cümle-i iş‘ârından olan memurîn-

i mûmâileyhimin hudud ve salâhiyetleri Ayntab kazasıyla Adana vilâyeti

ve Urfa, İçel livâlarını şâmil olmak üzere Ayntab'da teşkil kılınan Divan-ı

463

Harb-i Örfî tarafından muhakemelerinin icrası tabiî olduğundan kuvâ-yı İtilâfiye

kumandanları nezdinde teşebbüsât-ı münasibe ve serî‘a ifasıyla berây-ı

muhakeme iadeleri esbâbının istikmâl buyurulması bâbında emr u fermân

hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 9 Cumâdelâhire sene [1]337 ve fî 12 Mart sene [1]335

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Kalem-i Mahsus

Umûmî Numara: 14467

Hususî Numara: 274

Tarih: 18 Mart sene [1]335 / sene [1]919

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Ayntab'a gelen General Max Andriyo tarafından tehcir mesâilinde alâkadar

oldukları beyânıyla tevkif ve Haleb'e sevk edilen bazı memurînin Ayntab'da

teşkil kılınan Divan-ı Harb'de icra-yı muhakemeleri zımnında iadeleri

esbâbının istikmâli ifadesini hâvî olarak Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti ifadesiyle

mevrûd 12 Mart sene minh tarih ve 379 numaralı tezkire-i aliyyeleri

cevabıdır. 18 Şubat sene [1]335 tarihli ve 161 numaralı tezkirede muharrer

olduğu vechile vaziyet-i hâzıra itibarıyla eşhâs-ı mezbûrenin taleb-i iadeleri

muvâfık olamayacağı beyânıyla tezkire-i senâverî terkîm kılındı, efendim.

HR. SYS, 2569/3_50-51

382 ERMENİ VE RUMLARIN BAZI VERGİLERDEN MUAF

TUTULMASI

Sevkiyâta tabi tutulan Ermeni ve Rumların muayyen bir zaman için bazı

vergilerden muaf bulundurulmaları

19 Mart 1919

464

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 36066

Hususî: 446

Hulâsa: Sevkiyâta tâbi tutulan Rum ve Ermenilerin

bazı gûnâ muafiyât-ı maliyeye mazhar

edilmeleri hakkında

Makam-ı Sâmî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî'ye

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Bu kere memleketlerine avdet eden Ermeni ahaliden te’min-i maişetleri

zımnında ufak tefek ticaretle meşgul olanlar muhacirîn misillü iki sene müddetle

temettu‘ vergisinden ma‘füviyetlerini taleb eyledikleri ve bu gibi kesânın

muhacirîne bahşolunan ma‘füviyet-i maliyeden istifadelerine hâlen imkân-

ı kanunî yoksa da ahvâl ve vaziyet-i hâzıralarına nazaran bazı mertebe

mazhar-ı muâvenet ve teshîlât olmaları icab-ı hâle muvâfık olacağı Hüdavendigâr

Vilâyeti'nden mevrûd 18 Şubat sene [1]335 tarihli tahrirâtda bildirilmiş

ve fi'l-hakika muhacirîn ol bâbdaki kavânîn ve nizamât mûcebince tarih-i iskânlarından

itibaren iki sene zarfında bazı muafiyetlere mazhar oldukları gibi

Harb-i Umumî esnasında düşman tarafından işgal ve bilâhare istirdâd edilmiş

olan mahaller ahalisinin de bir takım tekâlîfden istisnâları 13 Haziran sene

[1]334 tarihli kanun ile te’min edilmiş olmasına nazaran bu kere memleketlerine

iade edilmekde olan Ermeni ve Rumlardan muhtac olanların da muhacir

ve mültecilere kıyasen muayyen bir zamana mahsus olmak üzere öşürden

mâadâ tekâlîf-i saireden muafiyetleri icabât-ı ma‘delet ve siyasete muvâfık

görülmüş olduğundan keyfiyet tensîb-i sâmî-i fahîmânelerine de iktirân eylediği

takdirde bu bâbda icab eden lâyıha-i kanuniyenin bi't-tanzim ale'l-usul

mevki‘-i mer‘iyete konulmak üzere makam-ı celîl-i Sadâret-penâhîlerine takdimi

lüzumunun Maliye Nezâret-i Celîlesi'ne emr u havale buyurulması istirhâm

olunur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir

Fî 16 Cumâdelâhir sene 1337 ve fî 19 Mart sene 1335

Dahiliye Nâzırı

Cemal

BEO, 341988

465

383 ERMENİ VE RUM MÜLTECİLERE YAPILAN YARDIMLAR

İngiltere Fevkalâde Komiserliği'nin Ankara ile Edirne'den dönen Rum ve

Ermeni mültecilerine gerektiği şekilde yardım edilmediği iddiası üzerine mahallerine

iade edilen gayr-ı Müslimlere şimdiye kadar yapılan yardımların vilâyetlere

göre beyanı

19 Mart 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

Umumî: 36248

Hususî: 441

Hulâsa: Mahallerine iade edilen ahali-i gayr-ı

Müslimeye şimdiye kadar icra edilen

muâvenet hakkında izahâtı hâvî

Mühim ve müsta‘celdir

Hariciye Nezâret-i Celîlesi Huzur-ı Sâmîsi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

İngiltere Fevkalâde Komiserliği'nden mu‘tâ takrîrde Ankara ile Edirne'-

den avdet eden Rum ve Ermeni mültecilerine lâyık olduğu vechile muâvenet

edilmemekde ve bu kabîl eşhâsın hükûmetçe iâşe ve ilbâsı lâzım gelmekde olduğundan

ve saireden bahisle bu bâbda şimdiye kadar ne gibi teşebbüsât ifa ve

ne gibi evâmir i‘tâ edildiğinden kendisinin resmen haberdâr edilmesi ve meselenin

ehemmiyeti tereddüd ve teehhurâta gayr-ı müsaid bir mahiyetde olduğu

bildirildiği beyânıyla icab-ı hâlin sür‘at-i icra ve neticesinin inbâsına dair şeref-

vârid olan 13 Mart sene [1]335 tarih ve 14386/258 numaralı tezkire-i fahîmâneleri

cevabıdır. Esbâb-ı askeriye ve siyasiyeye binâen evvelce mahall-i

âhara nakil ve sevk edilmiş olan ahali-i gayr-ı Müslimeden son üç buçuk mâh

zarfında vesâit-i nakliyenin şiddet-i buhrânına ve esbâb-ı fevkalâde-i malume

ve muhtelifenin hüküm-fermâ olmasına rağmen a‘zamî mesâî sarfıyla iki yüz

otuz iki bin altı yüz yetmiş dokuz nüfus mahallerine iade ve evleri yanmak

ve yıkılmak gibi esbâb dolayısıyla hâneleri mevcud olmayanlar müstesna ol466

mak üzere cümlesinin tamamenemvâl-i gayr-ımenkûleleri teslim ve iade edilmiş

ve bu husus son zamanda Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesince terfîk

edilen bir memurla beraber Paşalimanı, Marmara Adası, Erdek ve Bandırma

gibi mahallere azîmet edip tedkikâtda bulunan Yüzbaşı Mr. Lefter Redmer'in

müşâhedâtıyla da sâbit bulunmuşdur. Maa-hâzâ son vukuât ve muamelâtın

hulâsasını mübeyyin olmak ve malumât istihsâl edilmek üzere bir cedvel de

rabten takdim kılınmışdır. Mevzû‘-ı bahs gayr-ı Müslim mültecilerin iâşe ve

ilbâsı zımnında vuku bulan teklif ve talebe gelince: Vilâyât-ı müstevleyeden

dahil-i Memâlik-i Osmaniyye'ye iltica eden bir milyona karîb Müslim mültecilerden

ahîren iade olunanların memleketlerine vusûllerinden itibaren mültecilik

sıfatları mürtefi‘ olduğu ve zaten istitâ‘ât-ı maliye-i devlet de gayr-ı

müsaid bulunduğu cihetle bunların iskân ve iâşesi için Muhacirîn Tahsisâtı'ndan

yapılan muâvenetin kat‘ıyla Memâlik-i Osmaniyye'nin her noktasında

bulunan ve ez-her-cihet nazar-ı dikkat ve merhameti celb eden diğer muhtacîn

gibi çalışmağa ve yaşamağa sevk edilmekdedirler. Hâl bu merkezde iken

gayr-ı Müslim mültecilere dûçâr oldukları zaruret nazar-ı dikkate alınarak istisnâî

bir muamele tatbik edilmekdedir. Şöyle ki: Hulâsa-i vukuâtı mübeyyin

cedvel mündericâtından da kısmen anlaşılacağı üzere mahallerine iade olunan

Rum ve Ermeni mültecilerine imkânın müsaadesi nisbetinde meccânen

yemeklik ve iâşe fiyatıyla tohumluk zahîre verilmekle beraber bazen yatak

ve yorgan gibi levâzım-ı beytiye de i‘tâ ve bunlara tercihen ve ta‘vîzan âlât

ve edevât-ı zirâ‘iye ve tohumluk verilmesi hususunun da nazar-ı dikkate alınması

zımnında Ziraat Nezâret-i Celîlesi'nin mükerreren ve resmen nazar-ı

dikkati dahi celb edilmekle beraber bir iş bulmalarını te’minen ânifü'l-arz eşhâsa

memleketlerine avdetleri tarihinden itibaren yirmi-otuz gün kadar yevmiye

veya mukabilinde iâşe fiyatıyla ekmek ve hububât-ı saire i‘tâsı evvel

ve âhir ta‘mimen her tarafa bildirilmişdir. Maa-hâzâ Ankara ve Edirne'ye avdet

eden Rum ve Ermeni mültecileri hakkında ayrıca teklifât ve mütâlebâtda

bulunulmasına ve bunlara muâvenet edilmemekde olduğu dahi dermiyân edilmesine

nazaran bu iki vilâyete yeniden tebligât-ı lâzıme icra kılınmış ve alınacak

cevabın başkaca nezâret-i celîlelerine arz u iş‘ârı mukarrer bulunmuşdur.

İngiltere Fevkalâde Komiserliği'nin mütâlebât-ı vâkı‘ası avdet eden ve

edecek olan bu kabîl mültecilerin suret-i umumiyede hükûmetçe iâşe ve ilbâ467

sı noktasına ma‘tûf bulunuyorsa asgarî olarak ber-vech-i âtî masârıfın ihtiyarı

kesb-i zaruret edecekdir ki buna da devletin kuvve-i maliyesinin gayr-ı müsaid

olduğu âzâde-i arz u izahdır. Şöyle ki:

Üç buçuk mâh zarfında iade edilen iki yüz otuz iki bin altı yüz yetmiş

dokuz nüfusun yarısı muhtac olduğu ve günde beher nüfusa on kuruş iâşe bedeli

tahsis olunduğu takdirde ayda üç yüz kırk sekiz bin ve senede dört milyon

yüz yetmiş altı bin lira iâşe masrafı ve ilbâsı için yine nüfus-ı mevcudenin

yarısı muhtac olduğu ve beher nüfusa bir defaya mahsus olmak üzere pek

asgarî olarak on beş lira ilbâs masrafı ihtiyâr olunduğu takdirde bir milyon yedi

yüz kırk beş bin lira masraf ihtiyarı zarurîdir ki cem‘an beş milyon dokuz

yüz yirmi bir bin lira eder. Üç buçuk ay zarfında iki yüz otuz iki bini mütecâviz

nüfus iade edildiği ve altı ay zarfında daha bu kadar nüfusun iadesi ve bunun

da kezâ nısfının muhtac olması nazar-ı dikkate alındığı takdirde daha bir

misli masrafın ilâvesiyle yekûn-ı umumî hükûmet müessesâtında iâşe edilmekde

olan gayr-ı Müslim etfâl müstesna olmak üzere on bir milyon sekiz

yüz kırk iki bin liraya bâliğ olur. Şu hâlde İngiliz Fevkalâde Komiserliğince

vâki olan mütâlebât umum gayr-ı Müslim mültecilerin ilbâs ve iâşesine râci‘

olduğu takdirde hesâbât-ı mebsûta-i muhammene esna-yı müzâkerede nazar-ı

dikkate alınmak üzere ihtiyâten huzur-ı sâmî-i cenâb-ı fahîmânelerine arz ve

iblâğ olunmuşdur. Ol bâbda emr u fermân hazret-i veliyyü'l-emrindir.

Fî 17 Cumâdelâhir sene 1337 ve fî 19 Mart sene 1335

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

1- Kırkkilise dahilinde İnceköy'deki Rum kilisesiyle mektebleri aid

olduğu cemaate teslim edilmişdir.

2- Mersin'de kâin Ermeni kilisesi ile akârâtı ve dahil-i livâda bulunan

diğer emvâl Adana'dan avdet eden Mersin Ermeni rahibi ile Ermeni mu‘teberânından

on zâta teslim edilmişdir.

3- Ankara şehri haricinde kâin "Kırmızı Manastır" nâmıyla ma‘rûf ve

Ermenilere aid mabed Ziraat Müfrezesi'nin elinden alınarak Ermeni cemaati468

ne iade edildiği gibi kilise derûnundaki eşyanın da taharrî ve iadesine teşebbüs

edilmişdir.

5-Merkez-i vilâyetçe emvâl-i metrûkeden bazı devâir-i resmiyeye muvakkaten

alınmış olan mefrûşât ve saire kâmilen avdet eden sahiblerine teslim

edilerek, iade edilmemiş eşya kalmadığı Ankara Vilâyeti'nden bildirilmişdir.

6- Aydın vilâyeti dahilinde Menemen'de evvelce işgal edilen bir Rum

mektebi tahliye ve teslim edilmişdir.

7- Urla Kaymakamlığı'nın müracaatı üzerine avdet edenlere tevzî‘ edilmek

üzere mezkûr kazaya iâşe anbarından iki bin kilo tohumluk zahîre verilmişdir.

8- Aydın sancağının Soma kazasında seferberlik ibtidâsında işgal ve

menzil hastahânesi ittihâz olunan iki Rum mektebi tahliye ve teslim edilmişdir.

9- Mudanya'nın Misebolu ve Burgaz karyelerinde bulunan kilise ve

me‘âbid ile akârâtı mazbata mukabilinde rüesâ-yı ruhâniyeye teslim edilmişdir.

10- Mudanya'nın Siği karyesinde bulunan iki kilise ve bir cesîm mekteb

ile kilise akârâtından bulunan hâneler ve otel, gazino, yağhâne ve saire

dahi mazbata mukabilinde rüesâ-yı ruhâniyeye teslim edilmişdir.

11- Mudanya'nın Arnavud karyesinde bulunan Rum kilisesi ile Metrepolidhâne

akârâtından Bağçeligazino ve Ayazma dahi hâl-i hâzırlarını mübeyyin

mazbata mukabilinde rüesâ-yı ruhâniyeye teslim edilmişdir.

12- Trabzon'da kâin Ermeni kilise ve mektebiyle bunlara aid müştemilât

tahliye edildiği gibi cihet-i askeriyece hastahâne ittihâz olunan Rum mektebleri

boşaltdırılarak Metrepolidhâne'ye verilmişdir.

13- Trabzon mülhakâtında bulunan gayr-ı Müslimlere aid me‘âbid ve

mekâtible bunların müştemilât ve akârâtı kâmilen tahliye olunarak aid olduğu

cemaatlere teslim edilmişdir.

14- Kastamonu vilâyetinin Cide kazasına avdet eden Rumların hâneleriyle

vakfa aid binâların tamamen tahliye ve kendilerine teslim edildiği vilâyetden

bildirilmişdir.

469

15- Arab, Rum ve Ermeni ailelerinin masârıfı için Konya'ya iki milyon

kuruşluk havalenâme gönderilmişdir.

16- Van'a avdet edenlerin bir kısmı emrâz-ı sâriye ve âdiyeden musâb

oldukları cihetle bunların tedavisi için cihet-i askeriyeye aid iki yüz yataklık

hastahâne eşyası vilâyet emrine terk edilmişdir.

17- Yalova'ya avdet eden 317 nüfus Ermeniye tohumluk olarak 3580

kilo buğday ve 1530 kilo arpa ile yemeklik olarak iâşe fiyatı üzerinden 1104

kilo buğday tevzî‘ edilmiş ve evvelce cihet-i askeriye tarafından emvâl-i metrûkeden

alınıp bu kere hükûmet-i mahalliyeye devr ve teslim edilen 70 yatak

ve yorgan takımı Ermeni muhtacînine tevzî‘ edilmişdir.

18- Yalova kazasında bulunan umum Ermeniler nâmına Ohannes ve

saire imzasıyla nezârete keşîde edilen 29 Kânûn-ı Sânî sene [1]335 tarihli

telgrafnâmede esna-yı sevklerinde ve mahallerine vürûd etdikden sonra iskân

ve terfîhleri hususunda memurîn-i Osmaniyye tarafından gösterilen gayret

ve muâvenetden dolayı beyân-ı teşekkür edilmekdedir.

19- Teke kazasına avdet eden Rumlar iade edildiklerinden hükûmet-i

hâzıraya teşekkür edilmekdedir.

20- Bandırma'da kâin olup mukaddemâ cihet-i askeriyece Divan-ı Harb

Tevkifhânesi ittihâz olunan kilise bi't-tahliye icab edenlere teslim edilmişdir.

21- Bandırma'da askerî hastahânesi ittihâz edilmiş olan Rum mektebi

tahliye edilerek mezkûr cemaate teslim edilmişdir.

22- Ankara vilâyetinde İslâm aileleri nezdinde bulunan tek-tük Ermeni

eytâmının haber alındıkça velilerine ve cemaat rüesâsına teslim edildiği gibi

yalnız istihbâra ta‘lîk edilmeyerek bu kabîl etfâlin on beş güne hükûmet-i

mahalliyeye teslimi ve aksi hâlin evâmir-i hükûmete muhalefet suretinde telakki

edileceğinin ilânı tensîb ve mülhakâta da o yolda tebligât ifa kılındığı

Ankara Vilâyeti'nden bildirilmişdir.

23- Sivas'da bulunan Ermeni çocuklarından akraba ve velisi olanlar

kendilerine ve cemaat tarafından taleb edilen mikdar cemaate teslim olunarak

bâkisi müessesât-ı resmiyede iâşe edilmekde ve bir takımı da kimseleri

bulunmadığından ve cemaat tarafından kabul edilmediğinden taht-ı himayede

bulundurulmakdadır.

470

24- Van'da altmış beş yetim bir daire-i mahsusaya yerleşdirilerek iâşe

edilmekdedir.

25- Urfa kurâsından merkez-i livâya gelen Ermeni eytâm ve kadınlarından

yüz yirmi nüfus ile ayrıca yirmi yetim Amerika Dârüleytâmı'na ve on beş

yetim Ermeni eytâmhânesine ve otuz çocuk akrabalarına teslim edildiği gibi

mütebâkî eytâm Ermeni cemaatine teslim edildiği hâlde esaslı bir eytâmhâne

teşkilatı olmadığından şimdilik kabul etmedikleri cihetle şimdilik oldukları

yerlerde bırakılması tensîb edilmişdir.

BEO, 341903_3-4

384 TAŞNAKSÜTYUN FIRKASI'NIN ADAPAZARI VE İZMİT

CİVARINDAKİ FAALİYETLERİ

Taşnaksütyun Fırkası'nın Rusya'dan geri dönen Ütücüyan adlı şahsı ve

Rusya'dan gelen Bolşevik düşünceli 150-200 Ermeni neferini Adapazarı ve İzmit

bölgesindeki Ermeni köylerine gönderdiği, bunların bir çete kurarak daha önce

tehcir edilen Ermenilerin yerlerine yerleştirilen muhacirlere saldırma ihtimallerinin

bulunduğu

24 Mart 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Asayiş Şubesi

Şifre

Gayet müsta‘celdir

İzmit Mutasarrıflığı'na

Ermeni cemiyât-ı siyasiyesinden Taşnaksütyun Fırkası'nın Mütârekenâme'nin

akdinden beri faaliyete ve ciddî teşebbüsâta başladığı ve ez-cümle

Rusya'dan avdet eden Ütücüyan nâmında bir şahsı Adapazar ve İzmit havalisi

Ermeni köylerine gönderdikleri gibi Rusya'dan gelip Bolşevik efkâr ve

âmâl-i redî’esiyle meşbû‘ yüz elli, iki yüz Ermeni neferâtını da İzmit'de lenger-

endâz Amerika vapurunda amele sıfatıyla istihdâm edilmek bahanesiyle

471

İzmit'e sevk etdikleri ve bunlardan mâadâ İzmit ve Adapazarı kurâsına sevkedilen

cemiyet-i mezkûre efrâdından Adapazarlı Vahan Kabadayan, Nerses

Samuel Hamparsumyan, Setrak, Ardaş Haçik Kalaycıyan, Antranik ve Bahçecikli

Kirkor, Aram, Agob ve biraderi Minas Stepanyan Andreyasyan, Ohannes

Davidyan, Matosyan Leon nâmlarındaki eşhâsın bir çete teşkil ederek

mukaddemâ tehcir edilen Ermenilerin yerlerine iskân etdirilen muhacirîn-i

İslâmiye'ye taarruz etmeleri melhûz bulunduğu istihbâr kılınmışdır. Bu bâbda

fevkalâde mütebassırâne davranılarak muhill-i emn ü asayiş ahvâl hudûsuna

meydan verilmemesi ve eşhâs-ı mezkûrenin ahvâl ve harekâtının suret-i

münasibede tarassud etdirilerek zuhur edecek en ufak bir hâdiseden derhal

nezârete malumât i‘tâsı.

Fî 24 Mart sene [1]335

Nâzır nâmına

Müsteşar

(İmza)

DH. ŞFR, 97/244

385 ERMENİLERİN İAŞESİNİN TEMİNİ

Muş'taki Ermeni çocukları ile sevk edilecek Ermenilerin iaşe ve sevk

masrafları Muhacirîn Tahsisatı'ndan ödeneceğinden Ermenilerin eski yerlerine

acilen sevk edilerek hazinenin zarara uğratılmaması

6 Nisan 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

36637

Şifre

Bitlis Vilâyeti'ne

C. 13 Mart sene [1]335. Muş'daki Ermeni çocukları ile sevk edilecek

diğer Ermenilerin iâşe ve masârıf-ı sevkiyeleri Muhacirîn Tahsisâtı'ndan tes472

viye olunacakdır. Ermenilerin me’vâ-yı kadîmlerine tesrî‘-i sevkleriyle tûl

müddet iâşeleri yüzünden hazinenin mutazarrır edilmemesi.

Fî 6 Nisan sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 98/59

386 BOĞAZLIYAN KAZASINA GERİ DÖNEN ERMENİLERİN

İHTİYAÇLARININ KARŞILANMASI

Boğazlıyan kazasına geri dönen Ermenilerin ihtiyaçlarının sağlanması

konusunda İngiltere Fevkalâde Komiserliği'nin başvurusu üzerine Ermenilerin

gayr-ı menkullerine yerleştirildiklerinin, satılarak veya kiraya verilerek bedelleri

alınan gayr-ı menkul mallarının karşılıklarının Maliye'deki darlık sebebiyle henüz

verilemediğinin, yirmi yaşından küçük Ermeni kadınlarının isteklerine bakılmaksızın

ailelerine teslim edildiğinin, büyük olanların ise hür iradeleriyle verdikleri

karara göre hareket edildiğinin Ankara Valiliği'nden bildirildiği

12 Nisan 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Şifre Telgrafnâme

Mahreci: Ankara

C. 3 Nisan sene [13]35, 68 şifre:

Ermeni muhacirlerinin terfîh-i ahvâli ve diğer nikâtın tesrî‘-i te’min ve

inbâsı için Yozgat Mutasarrıflığı'na ehemmiyetle tebliğ olunmuşdur. Ancak

Yozgat livâsı için vuku bulan taleb üzerine evvelce verilen yüz bin kuruşluk

tahsisât üç yüz otuz dört senesine aid olduğu ve bunun sene nihayeti olmak

dolayısıyla sarf edilemediği ve binâenaleyh mevcud tohumluk da olmadığından

muhtacîne evvelâ zürrâ‘ın tohumluk ihtiyacı için üç yüz otuz beş senesine

mahsus olarak Ticaret ve Ziraat Nezâreti'nden istenilen beş yüz bin kuruş473

luk havalenâme gönderildiği hâlde yalnız Boğazlıyan'a münhasır olmayıp

her tarafda bütün şiddet-i mütezâyidesiyle devam eden bu umum tohumluk

ihtiyacının te’min edilebileceği ve başka bir suret-i te’min ittihâzına imkân

olmadığı cihetle nezâret-i müşârunileyhâya taraf-ı devletlerinden dahi izbâr-ı

keyfiyet buyurulması ma‘rûzdur.

Fî 6 Nisan sene [13]35

Vali

Muhyiddin

**

Müsta‘cel

Komisyon-ı Mahsus'dan Ticaret ve Ziraat Nezâret-i Celîlesi'ne

Boğazlıyan kazasına avdet eden Ermeni muhacirlerinin iâşe ve tohumluk

ihtiyaclarının te’min edilmediği İngiliz Fevkalâde Komiserliği'nden bildirilmekle

serî‘an bi't-tahkik tohumluk ve iâşe ihtiyaclarının hemen te’mini

Ankara Vilâyeti'ne iş‘âr kılınmış idi. Ermeni muhacirlerinin iâşesiyle ve tohumluk

ihtiyaclarının te’mini hakkında Yozgat Mutasarrıflığı'na ehemmiyetle

tebligât icra olunduğu ve şu kadar ki mezkûr livâ için vuku bulan taleb

üzerine evvelce verilen yüz bin kuruşluk tahsisât üç yüz otuz dört senesine

aid olup sene nihayeti olmak dolayısıyla tahsisât-ı mezkûrenin sarf edilemediği

ve binâenaleyh mevcud tohumluk da olmadığından muhtacîne evvelâ

tohumluk ihtiyacları için üç yüz otuz beş senesine mahsus olarak nezâret-i

celîlelerinden istenilen beş yüz bin kuruşluk havalenâme gönderildiği takdirde

yalnız Boğazlıyan'a münhasır olmayıp her tarafda bütün şiddet-i mütezâyidesiyle

devam eden tohumluk ihtiyacının te’min edilebileceği vilâyet-i

müşârunileyhâdan cevaben izbâr kılınmakla istenilen havalenâmenin âcilen

irsâliyle neticeden nezâret-i acizîye de malumât i‘tâ buyurulması bâbında.

10 Nisan sene [13]35

**

474

Ankara Vilâyeti

Aded: 18653/427

Hulâsa: Ermeni emvâl ve emlâkı

hakkında cevaben

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Makam-ı âlî-i nezâret-penâhîlerinden şeref-vârid olan 3 Nisan sene

[1]335 tarih ve altmış sekiz numaralı şifre telgrafnâmeye cevabdır. Avdet eden

Ermenilerin emlâkından bakıyye kalanları aynen kendilerine verildiği ve kâffesinin

yerleşdirildiği ve tarlalarından vaktiyle zer‘ edilmiş bulunanların yarıya

ve îcâra rabt edilerek icârelerinin kendilerine verilmekde ve ekilmemiş

olanların ise aynen iade kılınmakda bulunduğu ve emvâl-i menkûlelerinden

hükûmet ma‘rifetiyle satılmayıp gasb edilmiş ve hâlen mevcud bulunmuş

olanlarının da sahiblerine iade etdirilmekde ve hükûmetçe satılıp bedele tahvîl

edilenlerin bedeli veya vaktiyle hükûmetçe îcâra rabt edilip tahsil edilen

emvâl ve emlâkın icâreleri de şimdilik Maliye'de para ve havale fikdânı hasebiyle

sahiblerine verilememekde olduğu ve İslâmlar nezdindeki nisvândan

yirmi yaşından dûn bulunanların arzularına bakılmayarak derhal akraba veya

zevcine teslim edilmekde ve yirmi yaşından yukarı olanların ol bâbdaki tebligât-

ı umumiye mûcebince serbest bırakılarak arz[u]-yı vicdanîlerine göre

icabının icra kılındığı ve Mart mâhına kadar umumun iâşesinin te’min ve Nisan

iâşesinin de derdest-i tevzî‘ bulunduğu ve tohumluk için gönderilen yüz

bin kuruşluk havalenâme ile alınan otuz iki bin kilo tohumlukdan on altı bin

iki yüz kilosunun on yedi Ermeni kurâsına tevzî‘ edildiği lede'l-muhabere

Boğazlıyan Kaymakamlığı'nın iş‘âr-ı cevabîsi üzerine ma‘rûzdur. Ol bâbda

emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 12 Receb sene [1]337 ve fî 12 Nisan sene [1]335

Ankara Valisi

Muhyiddin

DH. UMVM, 159/65

475

387 ARTİN EFENDİ'NİN SEVK EDİLEN AİLESİNİN GERİ

GETİRTİLMESİ

Antalya Bidayet Mahkemesi Azası Artin Efendi'nin, tehcir sırasında Şam

tarafına sevk edilen ailesinin geri getirilmesi için gerekli teşebbüste bulunularak

neticenin bildirilmesi

15 Nisan 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Şube: Asayiş

Hususî: 675

Hariciye Nezâret-i Celîlesi Cânib-i Âlîsi'ne

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir

Adana vilâyetine tâbi Cebel-i Bereket sancağının merkezi olan Osmaniye

kasabasında mukim iken tehcir sırasında Şam-ı Şerîf cihetine sevk olunarak

vilâyet-i mezkûrenin Bûlâd karyesinde iskân olunan ailesinin beş seneden

beri hayat ve memâtından malumât alamadığından bahisle Suriye Hükûmeti'yle

bi'l-muhabere aile-i merkûmenin kendi nezdine celbi esbâbının istikmâli

Antalya Bidâyet Mahkemesi azâsından Artin Efendi tarafından istid‘â

olunduğu Teke Mutasarrıflığı'ndan vârid olan tahrirâtda izbâr kılınmış olmakla

bu bâbda teşebbüsât-ı mukteziye icrasıyla neticenin emr u inbâsına müsaade-

i sâmiye-i fahîmâneleri sezâvâr buyrulmak bâbında emr u fermân hazret-i

veliyyü'l-emrindir.

Fî 13 Receb sene [1]337 ve fî 15 Nisan sene [1]335

Dahiliye Nâzırı nâmına

Müsteşar

(İmza)

HR. SYS, 2569/4_45

476

388

SEFERBERLİK İLANI ÜZERİNE VAN, BİTLİS, ERZURUM

VE KARAHİSAR-I ŞARKÎ BÖLGESİNDEKİ ERMENİ

ÇETELERİNİN MÜSLÜMAN AHALİYE SALDIRDIKLARI

Van, Bitlis, Erzurum ve Karahisar-ı Şarki havalisinde bulanan bazı Ermeni

çetelerinin seferberlik ilanı üzerine Müslümanların tamamen yok edilmesi maksadıyla

bir takım cinayetlere kalkıştıkları haber alındığından, gereken tedbirler

alınarak suçluların cezalandırılması

19 Nisan 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Asayiş Şubesi

Şifre

Müsta‘celdir

Van, Bitlis, Erzurum, Sivas Vilâyetleri'yle Erzincan Mutasarrıflığı'na

Van, Bitlis, Erzurum, Karahisar-ı Şarkî havalisinde bulunan Ermenilerden

bazılarının ilân-ı seferberî üzerine o havalideki İslâmların tamamen ifnâ

ve izâlesi maksadıyla birtakım cerâim îkâ‘ etdikleri ve makâsıd-ı ihtilâliye

ile Ermeni çeteleri tarafından İslâmlara karşı irtikâb edilmiş olan mezâlim ve

fecâyi‘in fâil ve mürettibleri hakkında takibât-ı kanuniye icrası muktezî bulunduğu

Dersaâdet Divan-ı Harb-i Örfîsi Müdde‘î-i Umumiliği'nden bildirilmiş

olmakla bu bâbda serî‘an tahkikât-ı lâzıme icrası ve bu kabîl kıtâl ile maznûnun

aleyh olan Ermenilerin16 ve bu kabîl cerâim erbâbının cezalandırılmaları

için şimdiye kadar tahkikât icra ve Divan-ı Harb-i Örfî teşkil edilip edilmediğinin

inbâsı ve evrak-ı tahkikiyelerinin fezlekeleriyle beraber Dersaâdet Divan-

ı Harb-i Örfîsi'ne tevdî‘ olunmak üzere peyderpey irsâli ve postaya evrak

tevdî‘ olundukça telgrafla malumât i‘tâsı.

Fî 19 Nisan sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 98/228

16 Van Vilâyeti'ne: " ...ve ale'l-husus Van kıtâlini tertib ve izhâr eden Vahan Papazyan

ve şürekâ-i cürmü isimlerinin..."

477

389 BOĞAZLIYAN VE MADEN KAZALARINDA FAALİYET

GÖSTEREN ERMENİ ÇETELERİ

Boğazlıyan ve Maden kazalarının Aktaş ve Başaçanak mevkilerinde Samuel

ve Mihran Çeteleri'nin ahaliyi öldürüp, mallarını gasp ettiğine dair şikâyetler

üzerine durumun Sivas Vilâyeti'ne bildirilerek gereğinin yapılmasının istendiği

27 Nisan 1919

Telgrafnâme

Mahreci: Boğazlıyan

Numarası: 661

14/4/[1]335

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Harb-i Umumî münasebetiyle geçirmiş olduğumuz felâket-i müte‘addide

ve müzâyaka-i maişet ve perişaniyet-i fevkalâde yetmiyormuş gibi birçok

zamandır Baltan kumandanı nâmıyla teşekkül eden Samuel nâm şahsın

riyâsetinde Ermeni çetesi tarafından defaâtle mal ve mevâşîmiz yağma ve nüfusumuz

katlolunup şu felâketler yekdiğerini takib etmekle beraber bu defa

da bir sürü davar ve camus ve öküz ve esblerimiz gasb ve birkaç nüfusumuz

katlolundu. Artık tahammül-fersâ bir hâlde bulunuyoruz. Bu hususda ref‘-i

sadâ ile can ve ırz ve nâmusumuzun muhafazası esbâbının istikmâlini gözyaşlarıyla

bekliyoruz.

Yahyasaray-ı Zîr karyesinden

Yokuşoğlu Ali

Kadıoğlu

Ömer

**

Bâb-ı Âlî

Hariciye Nezâreti

Mühimme Kalemi

15236/427

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Boğazlıyan ve Maden kazalarının Aktaş ve Başaçanak mevki‘lerinde

tahassun eden Samuel ve Mihran çetelerinin katl-i nüfus ve gasb-ı emvâl et478

diklerinden şikâyeti hâvî Şarkışla kazasının Sızır karyesi eşrâfından Mîr Seyyid

imzasıyla keşîde olunan telgrafnâme leffen tisyâr kılındı. Asayiş-i mahallînin

te’min ve idâmesi esbâbının istikmâl buyurulması mütemennâdır, efendim.

Fî 20 Receb sene [1]337 ve fî 22 Nisan sene[1]335

Hariciye Nâzırı namına

Müsteşar

(İmza)

**

Telgrafnâme

Mahreci: Tonus

Numarası: 131

17 Nisan sene [13]35

Hariciye Nezâreti'ne

Öteden beri Boğazlıyan kazasının Çat ve Maden kazasının Aktaş ve

Başaçanak mevki‘lerinde tahassun ile ahali-i kurâ ve ebnâ-yı sebîle îrâs-ı hasardan

hâlî kalmayan Boğazlıyan'ın Ürneç karyesinden Samuel ve Çatlı İsmetoğlu

Mihran çeteleri mezkûr kazalarda haklarında bir takibât-ı ciddiye

yapılmamasından münba‘is olmalıdır ki yetmiş-seksen neferden ibaret olan

çete efrâdı Maden kurâsı ahalisine envâ‘-ı mezâlim ve işkence icrasıyla katl-i

nüfus ve gasb-ı nukûd ve em[v]âl gibi ahvâl-i şekâvetin îkâ‘ından hâlî kalmamakda

iken bundan tahminen bir buçuk ay mukaddem Çatlı İsmetoğlu Mihran

kumandasındaki on sekiz neferlik hunhar bir çete ansızın karyemize tecavüzle

müsellahan hâneme bi'l-hücum bin beş yüz lira kıymetindeki nukûd

ve eşyamı ahz u gasb, tüfenk, kama ile vücudumun müte‘addid mahallerinden

ağır suretde darb ve cerh ederek ta‘tîl-i uzva sebebiyet vermiş ve öldüğüme

kanaat ederek savuşup tahassungâhları olan mevâki‘-i mezkûreye gitmiş ve

ber-mu‘tâd oralarca hiçbir gûnâ takibâta ma‘rûz kalmamış olduklarından kemâl-

i refah ve saadetle mağsûbât-ı mezkûreyi ekl ü itlâf etmekde bulunmuşlardır.

Mezkûr kazalarca himayeye mâlik olan eşirrâ-yı merkûmûnun mezâlim

ve irtikâb edegelmekde oldukları şekâvet ve hasarâtdan vikâyemiz husu479

sunda icra-yı ma‘deletin ifasını kemâl-i tazarru‘la istirhâm eder âsâr-ı fi‘liyesini

serî‘an intizâr ederiz. Fermân.

Şarkışla kazasının

Sızır karyesi eşrâfından

Mîr Seyyid

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Tarih: 27 Nisan sene [1]335

Telgraf

Dahiliye Nâzırı Mehmed Ali Beyefendi'den Sivas Vali Vekâleti'ne

Şarkışla kazasının Sızır karyesi eşrâfından Mîr Seyyid imzasıyla Tonus

merkezinden çekilen 17 Nisan sene [1]335 tarihli telgrafnâme kopyasının

celb ve mütâlaasıyla câlib-i dikkat olan mündericâta nazaran tahkikât ve takibât-

ı ciddiye ve serî‘a icra ve mütecâsirlerin derdesti ile neticeden malumât

i‘tâsı.

DH. EUM. AYŞ, 6/8_1

390 RUM VE ERMENİLERİN DÖNÜŞLERİNİ İNCELEYEN

KİŞİLERE KOLAYLIK SAĞLANMASI

Rum ve Ermenilerin geri dönüş işlemlerini incelemeye gelen Münir Bey ile

İngiliz zâbitine gereken kolaylığın sağlanması

27 Nisan 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

3744

Şifre telgraf

Kastamonu, Ankara Vilâyetleri'ne

Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi İskân Şubesi Müdürü Münir Bey

bir İngiliz zâbiti ile birlikde Rum ve Ermeni iade muamelâtını tedkik etmek

480

üzere İnebolu tarîkıyla müteheyyi-i hareket bulunduklarından haklarında teshîlât-

ı lâzıme irâesinin alâkadarâna tebliği.

Fî 27 Nisan sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 98/319

391 MÜSLÜMANLARA SALDIRAN ERMENİLERİN

CEZALANDIRILMASI

Bütün suçlular hakkında eşit davranılmasının tabii olduğu, Müslümanlara

karşı suç işleyen Ermeniler hakkındaki şikayetler üzerine derhal kanunî tahkikat

ve takibat yapılarak belgelerin Divan-ı Harb'e tesliminin gerektiği

1 Mayıs 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Asayiş Şubesi

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 23 Nisan [1]335. Bilumum mücrimîn hakkında seyyânen muamele

ifa edilmek tabiî olduğu gibi esasen İslâmlara karşı irtikâb-ı cinayet etmiş olan

Ermeniler hakkında vuku bulacak şikâyât üzerine derhal tahkikât ve takibât-ı

kanuniye ifasıyla evrakın Divan-ı Harblere tevdî‘i lâzım geleceği Van, Bitlis,

Erzurum Vilâyetleri'ne tebliğ edilmiş olduğundan kendilerine tecavüz eden

Ermeniler hakkında lâzım gelen muamelenin ifası için merci‘-i aidine müracaat

eylemeleri lüzumunun müsted‘î Abdülmecid ve rüfekâsına tefhîmi.

Fî 1 Mayıs sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 99/9

481

392 MEMLEKETLERİNE GERİ DÖNENLERİN MALLARININ

TESLİMİ

Tehcir olunduktan sonra memleketlerine dönen kişilerin mallarının vasî ve

vekillerine verilmeyerek sadece kendilerine teslim edileceği

4 Mayıs 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn

Müdüriyet-i Umumiyesi

İskân Şubesi

37530

Şifre telgraf

Bitlis Vilâyeti'ne

C. 22 Nisan sene [1]335 şifreye. Tehcir olunan eşhâsdan mahâll-i sairede

bulunanların memleketlerine avdetleri hâlinde metrûk emvâl-i menkûle

ve gayr-ı menkûlelerinin ancak kendilerine teslimi icab eder. Serd olunan

mütâlaaya nazaran İslâm olan vekil ve vasîlerine teslimi muvâfık değildir.

Fî 4 Mayıs sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 99/35

393 SORUŞTURMA KOMİSYONLARI OLUŞTURULMASI

TEKLİFİNİN REDDEDİLDİĞİ

Ermeni tehcirinde suistimalleri görülen memurları meydana çıkarmak üzere

kurulacak soruşturma komisyonlarına ikişer hukukçu göndermeyi hükümetlerinin

reddettiğine dair Hollanda, Danimarka, İspanya ve İsveç elçiliklerinden gelen

notalar

6 Mayıs 1919

482

Bâb-ı Âlî

Hâriciye Nezâreti

Sayı: 15577/92

6 Mayıs 1919

Konu: Tehcir esnasında işlenen suçların

soruşturulmasıyla görevli komisyonlardaki

üye delegeler

Yabancı Ortaelçiliklere Şifahî Nota

Danimarka: 7 Nisan 1919, sayı 3

İspanya: 17 Mart 1919, sayı 5

İsveç: 19 Nisan 1919

Hollanda: 17 Mart 1919, sayı 395/34

Osmanlı Hükümeti'nin, Osmanlı uyruklulardan bir kısmının sürgün

edilmesi esnasında işlenen suçlar hakkında bir soruşturma yapması amacıyla

görevlendirmeyi önerdiği komisyonlara Danimarka delegelerinin katılımlarıyla

ilgili kendisine gönderilen şifahî notayı almış olmaktan Hariciye Nezâreti

onur duymuştur.

Hariciye Nezâreti, İmparatorluğun vilâyetlerine gönderilen tahkik komisyonlarının

yukarıda bahsedilen suçlar hakkında istenilen soruşturmaları

yapma görevini de aynı zamanda ifa edeceğini ve Osmanlı Hükümeti'nin

daha önce ifade edilen özel komisyonların kurulmasından vazgeçmiş olduğunu

kendi hükümetlerine bildirmeleri amacıyla ortaelçiliklerin bilgisine

sunmayı görev addetmektedir.

**

Türkiye'deki

Hollanda Ortaelçiliği

Sayı: 395/34

İstanbul, 17 Mart 1919

Hariciye Nezâreti'ne

Hollanda Kraliyet Ortaelçiliği, bu ayın 15'inde gönderilen 14406/13

sayılı Osmanlı Hariciye Nezâreti'nin şifahî notasına atıfta bulunarak Kraliyet

Hükümeti'nin Hollanda menfaatlerinin doğrudan söz konusu olmadığı konu483

larda bir soruşturmaya katılmayı şimdilik yersiz olarak değerlendirdiğini Osmanlı

Hükûmeti Hariciye Nezâreti'nin bilgisine sunmaktan onur duymaktadır.

**

Türkiye'deki

İspanya Ortaelçiliği

Sayı: 5

İstanbul, 17 Mart 1919

Hariciye Nezâreti'ne

Şubat ayının 13'ünde gönderilen 13851/18 sayılı şifahî notanın muhtevasının

İspanya Kraliyet Hükûmeti'ne telgraf yoluyla iletildiğini Osmanlı

Hükûmeti Hariciye Nezâreti'ne bildiren 19 Şubat 1919 tarihli şifahî notanın

devamı olarak İspanya Kraliyet Ortaelçiliği, İspanyol Kraliyet Hükûmeti'nin,

yüce değerini takdir ettiği bu nazik davetinden dolayı Osmanlı Hükümeti'ne

teşekkür ettiğini ve Soruşturma Komisyonu'na katılmaları amacıyla, iki İspanyol

yargıcın atamasını şimdilik yapacak durumda olmadığını bildiren

resmî bir yazı aldığını Osmanlı Hükümeti Hariciye Nezâreti'ne iletmekten

onur duymaktadır.

**

Türkiye'deki

Danimarka Ortaelçiliği

Sayı: 3

İstanbul, 7 Nisan 1919

Hariciye Nezâreti'ne Şifahî Nota

Osmanlı Hükümeti Hariciye Nezâreti'nin 13 Şubat tarihinde 13851/18

sayı ile gönderdiği şifahî notaya cevap olarak Danimarka Kraliyet Ortaelçiliği;

mevcut şartlar içerisinde Kraliyet Hükümeti'nin, Danimarka menfaatlerini

doğrudan ilgilendirmeyen bir soruşturmayla görevli bir komisyona delege

atama zorunda olmadığı düşüncesini, Kraliyet Dışişleri Bakanlığı'nın emri

üzerine bilgilerinize sunmaktan onur duymaktadır.

**

484

Türkiye'deki

İsveç Ortaelçiliği

İstanbul, 19 Nisan 1919

Hariciye Nezâreti'ne Şifahî Nota

Tehcir vesilesiyle savaş esnasında işlenen kötülüklerin müslim ve gayr-i

müslim tebaanın failleri haklarında dava açmakla yükümlü Osmanlı soruşturma

komisyonlarına yardımcı olarak iki İsveçli yargıcın atanmasıyla ilgili,

Bâbıâlî'nin 13 Şubat tarihinde 13851/18 sayı ile gönderdiği şifahî notaya atıfta

bulunarak; Kraliyet Hükümeti'nin bahsedilen komisyonlara İsveç yargıçlarının

katılım talebini yerine getiremeyeceğini bildiren İsveç Kraliyet Nezâreti'nden

11 Nisan tarihinde bir telgraf aldığını, Osmanlı Hükümeti Hariciye

Nezâreti'nin bilgisine sunmaktan İsveç Kraliyet Ortaelçiliği onur duymaktadır.

HR. SYS, 2569/5_8, 9, 10, 11, 12

394 ERMENİLERİN MEMLEKETLERİNE İADELERİ İÇİN PARA

GÖNDERİLDİĞİ

Ermenilerin memleketlerine iadeleri için Mamuretülaziz'e havalenâme

gönderildiği

10 Mayıs 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Aşâyir ve Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

Muhasebe Şubesi

37806

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 28 Nisan sene [1]335. Ermenilerin memleketlerine iadeleri için sevk

maddesinden yüz bin kuruşluk havalenâme derdest-i irsâldir.

Fî 10 Mayıs sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 99/124

485

395

MÜSLÜMANLARLA EVLENEN VE EŞLERİNDEN

AYRILMAK İSTEMEYEN ERMENİ KADINLARA BASKI

YAPILMAMASI

Müslümanlarla evlenen ve eşlerinden ayrılmak istemeyen Ermeni kadınlara

baskı yapılmaması, ayrılmaları konusunda din adamları ve temsilciler tarafından

müracaat veya ısrarda bulunulduğu takdirde durumun Dahiliye Nezâreti'-

ne bildirilmesi

10 Mayıs 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Kalem-i Mahsus

5471

Umum: 247

Şifre

Edirne, Erzurum, Ankara, Aydın,

Bitlis, Hüdavendigâr, Diyarbakır, Sivas, Trabzon,

Kastamonu, Konya, Mamuretülaziz, Van Vilâyetleri'ne, Karahisar-ı

Sahib, Erzincan, Kütahya, İçel, Eskişehir, İzmit, Bolu, Canik, Çatalca,

Karesi, Kale-i Sultaniye, Menteşe, Teke, Kayseri, Niğde Mutasarrıflıkları'na

İslâmlarla izdivâc eden ve zevclerinden ayrılmak istemeyen Ermeni

kadınlar haklarında muamele-i cebriye ifa olunmaması ve beynlerinin tefrîki

hususunda rüesâ-yı ruhâniye ile mümessiller tarafından müracaat ve ısrar vuku

bulursa keyfiyetin evvel emirde nezârete iş‘ârı ta‘mimen tebliğ olunur.

Fî 10 Mayıs sene [1]335

Dahiliye Nâzırı

Mehmed Ali

DH. ŞFR, 99/110

396 ERMENİLERİN BİLECİK'TE BİRÇOK EVE ZORLA

GİREREK ARAMA YAPTIKLARI

Ermenilerin Bilecik'te evlere zorla girerek arama yaptıkları bildirildiğinden

konuyla ilgili izahât verilmesi

13 Mayıs 1919

486

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Kalem-i Mahsus

5536

Şifre

Kütahya Mutasarrıflığı'na

C. 11 Mayıs sene [1]335. Ermenilerin Bilecik'de birçok hânelere cebren

girdikleri ve taharriyâtda bulundukları isim ve mekân tasrîhiyle haber veriliyor.

İş‘âr-ı sâbık vechile izahât i‘tâsına muntazırım.

Fî 13 Mayıs sene [1]335

Nâzır

Mehmed Ali

DH. ŞFR, 99/167

397

ERMENİ SİYASÎ PARTİLERİNİN FARKLI ÜLKELERDE

YAŞAYAN ERMENİLERİ OSMANLI ÜLKESİ'NE GÖÇE

TEŞVİK ETTİKLERİ

Ermeni siyasî partilerinin 1 milyon lira yardım toplanmasını kararlaştırdıkları,

bu konuda faaliyet göstermek üzere bir heyet seçtikleri, Lahey'de bir şube

açılması için iki Taşnaksütyun üyesini görevlendirdikleri ve farklı ülkelerde bulunan

Ermenileri Anadolu'ya göç konusunda teşvik etme hazırlıklarına giriştikleri

21 Mayıs 1919

İstanbul

Polis Müdüriyet-i Umumiyesi

Birinci Şubesi

Hususî: 1609

Mahremdir

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

1- Ermeni Patriği ve Ermeni Protestan Cemaati vekilinin arzu ve muvâfakatlarıyla

istikbalde teşekkül etmesi muhtemel Ermeni hükûmetinin imarına

sarf olunmak üzere fırak-ı siyasiyelerinin muâvenet ve müzâheretiyle

Dersaâdet ve vilâyâtdaki Ermeni zenginlerinden iâne suretiyle bir milyon li487

ranın cem‘ine karar verilerek bu hususda icra-yı faaliyet etmek üzere bir

hey’et intihâb edildiği.

2- Ermeni fırka-i siyasiyesinin Cenevre'deki bürosu Taşnaksütyun rüesâsından

Mısırlıyan ve Bazarganyan nâmında iki kişiyi i‘zâm ederek Lahey'-

de bir şube küşâdına memur eylediği ve memâlik-i ecnebiyede müteferrik

bir hâlde bulunan Ermenileri Anadolu'ya hicrete teşvik ve sevklerini teshîl

için faaliyetde bulunacakları vâki olan istihbâra atfen arz olunur. Ol bâbda

emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 12 Mayıs sene [13]35

Polis Müdür-i Umumîsi nâmına

(İmza)

**

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

45293-53

Tarih: 21 Mayıs sene [13]35

Hulâsa: Ermeni firak-ı siyasiyesinin bir milyon lira iâne

cem‘ine teşebbüs ve memâlik-i ecnebiyedeki

Ermenileri Memâlik-i Osmaniyye'ye hicrete

teşvik etmekde olduklarına dair

Mahremdir

Nezâret-i Celîle'den Huzur-ı Âlî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhî'ye arîza

Ermeni Patriği ve Ermeni Protestan Cemaati vekilinin arzu ve muvâfakatlarıyla

istikbalde teşekkül etmesi muhtemel Ermeni hükûmetinin imarına

sarf olunmak üzere fırak-ı siyasiyelerinin muâvenet ve müzâheretiyle Dersaâdet

ve vilâyâtdaki Ermeni ağniyâsından iâne suretiyle bir milyon lira cem‘ine

karar verilerek bu hususda icra-yı faaliyet etmek üzere bir hey’et intihâb

edildiği ve Ermeni fırak-ı siyasiyesinin Cenevre'deki bürosunun Taşnaksütyun

rüesâsından Mısırlıyan ve Bazarganyan nâmlarında iki şahsı i‘zâm ederek

Lahey'de bir şube küşâdına memur edildiği ve memâlik-i ecnebiyede müteferrik

bir hâlde bulunan Ermenileri Anadolu'ya hicrete teşvik ile sevklerini

teshîl için faaliyetde bulunacakları istihbâr olunduğu İstanbul Polis Müdüri488

yet-i Umumiyesi'nden vârid olan tezkirede izbâr kılınmış olmakla arz-ı malumât

olunur. Ol bâbda.

DH. EUM. AYŞ, 8/91

398

KINALI VE KARAHAÇ'TA OSMANLI ASKERİNİN

ÇEKİLMESİNDEN SONRA ERMENİLERİN MÜSLÜMAN

AHALİYE YAPTIĞI ZULÜMLER

Kınalı ve Karahaç'ta Osmanlı askerinin çekilmesinden sonra Ermenilerin

Müslüman ahaliye mezalim uyguladıkları, bütün kuvvetleriyle sınırlara saldıracakları

anlaşıldığından gereğinin yapılmasının istendiği

1 Haziran 1919

Dahiliye Nezâreti

Kalem-i Mahsus Müdüriyeti

Tarih: 1 Haziran sene [1]335

Sadâret-i Uzmâ'ya

1 Haziran sene [1]335 tarihli ve … numaralı tezkire-i acizîye zeyldir.

Asâkir-i Osmaniyye çekildikden sonra Ermeniler tarafından Kınalı, Karahaç

karargâhlarında ve sair bazı mahallerde İslâmlara karşı yapılan mezâlime ve

bir emr-i vâki‘ husûle getirmek için kuvâ-yı külliyye ile hududlara yaklaşarak

tecavüz edecekleri anlaşıldığına dair Erzurum Vilâyeti'nden bu kere de

alınan telgrafnâmenin sureti leffen savb-ı âlî-i fahîmânelerine takdim kılınmış

olmakla mündericâtına ve arz u iş‘âr-ı sâbıka nazaran iktizâsının ifa ve

emr u inbâ buyurulması bâbında.

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Şifre Telgrafnâme

Mahreci: Erzurum

Asâkir-i Osmaniyye'nin çekilmesinden yirmi bir gün sonra Ermenilerin

Kınalı, Karahaç karargâhlarında ictimâ eden yedi bin altmış İslâm'ı yakmak

suretiyle itlâf etdikleri ve üç yüz altmış genç kadını beraberlerinde götürdük489

leri ve iki ay sonra dahi Şehril nahiyesinin Emup köyünde üç gün muharebeden

sonra hiçbir şey yapmayacaklarını te’min ile ahaliyi aldatarak teslim aldıkları

bin üç yüz otuz üç adamı kâmilen ve altmış genç kadını beraber götürerek

haklarında bazı gûnâ muamele îkâ‘ eyledikleri ve bu hâli delâil ve emârâtıyla

oraya gelen İngiliz kumandanlarına defaâtle beyân ve isbat etmişler

ise de kat‘iyyen dinlemeyip havali-i mezkûrenin muvakkaten Ermenilere terki

lâzım geleceği ve bu terk keyfiyeti sulh konferansının neticesi olmayıp

kendi fikirlerince böyle yapılması icab edeceği yolunda cevab aldıkları ve

bu yüzden Ermeniler kuvâ-yı külliyye ile hududlara yaklaşarak tecavüz edecekleri

Bayezid'e gelmiş olan Nahçıvan'ın Genceli Hacı Cabbarvayzâde tarafından

ifade olunduğu Bayezid Mutasarrıflığı'nın iş‘ârı üzerine ma‘rûzdur.

Fî 20 Mayıs sene [1]335

Vali

Münir

DH. KMS, 53-1/24

399 MÜLTECİLERİN ÜCRETSİZ OLARAK SEVK EDİLMELERİ

Müslim ve gayr-ı Müslim mültecilerin Anadolu demiryolundan ücretsiz olarak

sevk edilmelerinin sağlanması

7 Haziran 1919

Menâfi‘-i âliye-i memleketi derpîş-i [nazar-ı] dikkat etmeyerek büyük

bir gafletle bilâ-teemmül Harb-i Umumî'ye dahil olan hükümet-i sâbıkanın

ale'l-husus muhacirîn işlerindeki icraâtını şiddetle takbîh etmekde olan Hükümet-

i hâzıra-i Osmaniyye bunu tamir için yerlerinden çıkarılıp bazı vilâyâta

tehcir ve teb‘îd edilen ve dûçâr-ı mağduriyet olan Ermeni ve Rum muhacirlerinden

276015 nüfusu 4,5 mâh zarfında ale'l-umum vesâit-i nakliyedeki buhrâna

ve ahvâl ve şerâit-i fevkalâdeye ve mevsimin muhalefetine rağmen memleketlerine

iadeye ve bazı yerlerde kendilerine hububât ve tohumluk, âlât ve

edevât-ı zirâiye gibi mevâdd-ı iâşe tevzî‘ ve melbûsât ve yatak ve emsali mal490

zeme-i beytiye i‘tâ edilmek suretiyle esbâb-ı maişet ve sıhhatlerini te’mine

atf-ı ehemmiyet eylemiş ve meskenleri mevcud olanların hânelerini peyderpey

teslim ve iadeye ve mesâkin-i mevcudenin adem-i kifayeti hâlinde her

mahaldeki askerî barakalarla mebânî-i umumiyeye yerleşdirmek veyahud

kendilerine inde'l-hâce çadır vermek suretiyle de hüsn-i niyetini tesbit ve insaniyete

ve hayat-ı beşere olan hürmet ve merbûtiyetini ibrâza müsâra‘at etmişdir.

Henüz avdet etmemiş bulunanlar hakkında dahi devletin malum olan

müzâyaka-i maliyesine rağmen aynı muâvenât ve teshîlâtın imal ve ibrâzı

dahi suret-i kat‘iyede mukarrer bulunmuşdur.

Hükûmet-i sâbıkanın her türlü akıl ve basîretden ârî olarak girdiği harb-i

zâilin netâyic-i mühlikesine en ziyade vilâyât-ı şarkıye ahalisi ma‘rûz olmuşdur.

Fi'l-hakika vilâyât-ı mebhûse ahali-i -iyesi bir tarafdan Rusların seyl-i

istilası ve diğer tarafdan Ermeni çetelerinin pây-ı tahrib ve tecavüzü altında

gayr-ı kâbil-i tahammül bir vaziyet-i elîmeye giriftâr olmuş ve Erzurum,

Trabzon, Bitlis, Van vilâyetleriyle Erzincan sancağı ahalisinden bir milyonu

mütecâviz nüfus her türlü vesâit-i sıhhiye ve hayatiyeden mahrum olarak dahile

doğru iltica mecburiyetinde kalmışdır. Bu tecavüzât-ı i‘tisâfkârâne ile

iltica mecburiyeti mürûr-ı eyyâmla pek ziyade müşted olan mesâib-i saire-i

harbin inzimâmıyla İslâm mültecilerden 701166 nüfusun telef ve ziyâ‘ını müstelzim

olmuşdur. İşbu mikdar telefât hükûmetin resmî kuyûdât-ı ihsâiyesine

müstenid olduğundan malumât-ı resmiye haricinde kalıb tahminen üç yüz bine

karîb nüfusun dahi ilâvesi hâlinde yalnız sâlifü'z-zikr dört vilâyetle bir livâ

ahalisine aid olmak üzere mikdar-ı telefât yekûnunun 1.000.000'a bâliğ

olduğu görülür. Halbuki ahali-i merkûmenin ma‘rûz olduğu sefalet, telef olanların

mikdarını zikretmekle tarif edilmiş olmaz. Belki esbâb-ı maişet ve hayatın

noksanından dolayı zaten iltica etdikleri mahallerde dahi büyük bir ıztırâr-ı

hayat imrâr edegelmekdeler iken kendilerinin hükûmet-i sâbıka tarafından

tehcir edilmiş olan Ermeni ve Rum emâkin-i metrûkesine bir fikr-i mantıkîye

müstenid olmayarak yerleşdirilmiş olmaları hasebiyle bu kere pek tabiî bir

hiss-i nasfet ve adalete tebaan gayr-ı Müslim muhacirlerin kemâl-i müsâra‘atla

memleketlerine avdetlerinin te’min edilmesi neticesi olarak iltica etdikleri

mahallerden ihrac edilip açıkda ve acınacak bir hâlde kalmış olmalarının dahi

nazar-ı dikkate alınması icab etmekdedir. Hükûmet muhtac-ı izah olmadı491

ğı üzere Rum ve Ermeni muhacirleri hakkında mütehassis olduğu fikr-i adaleti

bu mertebe zulm ve sefalete ma‘rûz olan İslâm muhacir ve mültecilerin

muhafaza-i hayatı için tatbik ve isti‘mâle ve binâenaleyh her fedâkarlık yapılarak

bu biçareleri dahi memleketlerine iadeye mecburdur. Halbuki vilâyât-ı

şarkıyeye vâsıl olan yegane tarîk Anadolu hutût-ı hadîdiyesi olduğu gibi işbu

hatt-ı hadîdin gerek Mardin ve Nusaybin'e müntehî olan aksâmının muntazaman

işletilmemekde ve bu işletme muamelâtının hükûmetin yed-i iktidârında

bulunmamakda olması ve gerek Konya'ya kadar şimendifer ucûrât-ı

nakliyesinin beş altı misline iblâğı ve Konya'dan itibaren Nusaybin'e kadar

dahi tezyîd-i ucûrâtdan mâadâ ayrıca madenî akçe talebinde bulunulması

mezkûr turuk-ı hadîdiyeden hükûmetçe te’min-i istifade imkânını nez‘ ve

selb etmekde ve bi'n-netice bâlâda derece-i sefaletleri izah olunan muhacir

ve mültecilerin iadelerini müstahîl kılmakdadır. Bilhassa Urfa, Diyarbakır,

Konya, Ankara, Adana, Maraş, Niğde, Sivas ve Kayseri havalisinde mütekâsifen

mevcud ve mikdar-ı nüfusu müdhiş bir yekûna bâliğ ve el-yevm bulundukları

mahalde zîk-ı maişet sâikasıyla derece-i sefaletleri yevmen fe-yevmen

tahammül-sûz bir hâle vâsıl olan bu sefil ve biçare kitle-i beşerin memleketlerine

iade edilememeleri yüzünden kâmilen mahv u tebâh olmaları muhâtarası

başgöstermekde olduğu gibi sefalet ve ıztırârın tevlîd edeceği zaruret-i

hayatiye ile taht-ı tazyikinde bulundukları zîk-ı maişeti ber-taraf etmek mecburiyetinde

kalan işbu ahalinin el-yevm ikamet etmekde oldukları mârru'zzikr

mahallerde takrîr-i asayiş hususunda müşkilâta ma‘rûz kalınmakda ve bu

cihet dahi ayrıca mahall-i nazar görülmekdedir. Binâen alâ-zâlik Hükûmet-i

Osmaniyye bu zavallı halkın şerh ve tafsil kılınan sefalet-i mütehakkıkalarının

daha ziyade iştidâd ve temâdîsine Düvel-i Muazzama-i Mü’telife mümessillerinin

hissiyyât-ı âlî-cenâbânelerinin mâni olacağına ma‘tûf itimad ve kanaatini

bi'l-izhâr ber-vech-i âtî teklifâtının nazar-ı dikkate alınacağına ümidvâr

olur.

Şöyle ki:

Mikdarı yüz binlere bâliğ olan İslâm mültecilerle henüz memleketlerine

avdet fırsatına mazhar olamayan mütebâkî Ermeni ve Rum muhacirlerinin

mevsim-i hâzır dahilinde kâmilen me’vâ-yı kadîmlerine iadeleri zaruretinin

492

kabulü lâzım gelir. İşbu zaruret-i hâlin tesviyesi ise Müslim ve gayr-ı Müslim

mülteci ve muhacirlerin tercîhan ve müsta‘celen Anadolu hutût-ı hadîdiyesince

meccânen te’min-i sevk ve nakilleri esbâbının istikmâline mütevakkıf olduğundan

Hükûmet-i Osmaniyye bu bâbda icab eden muamelenin sür‘at-i

ifasına ma‘tûf delâlet-i kıymetdârânelerinin Düvel-i Mü’telife mümessilîn-i

kirâmınca şimdiye kadar her vesile ile ibrâz edilegelen âsâr-ı insaniyetkârânelerine

bir zamîme-i fâika ve cemile olmak üzere i‘mâl ve neticesinin kendisine

tebliğ ve iş‘âr edileceğine mutmain olmakla kesb-i şeref eyler.

[7 Haziran 1919]

HR. SYS, 2487/10

400 MERZİFON'DA BULUNAN İNGİLİZLERİN ERMENİ VE

RUMLARLA SIKI İLİŞKİLER İÇİNDE BULUNDUKLARI

Merzifon'da bulunan İngilizlerin Ermeni ve Rumlarla sıkı ilişkiler içinde bulundukları

belirtilerek Amasya'da bulunan İtilaf Devletleri görevlilerinin vazifelerinin

neler olduğunun ve kendilerine karşı nasıl davranılacağının, ayrıca fedai ve

komite teşkilatları ile Amerikalılar tarafından ithal edilen silah olması muhtemel

sandıklar hakkında ne gibi tedbirler alınacağının bildirilmesinin Sivas Vilâyeti'nden

istendiği

8 Haziran 1919

Dahiliye Nezâreti

Kalem-i Mahsus Müdüriyeti

Tarih: Fî 8 Haziran sene [1]335

Sadâret-i Uzmâ'ya Tezkire

Merzifon'da bulunan İngilizlerin bazı teşebbüsâtına dair Sivas Vilâyeti

Vekâleti'nden alınan fî 5 ve 7 Haziran sene [13]35 tarihli iki şifre telgrafnâmenin

suretleri leffen takdim-i huzur-ı sâmî-i Sadâret-penâhîleri kılınmış olmakla,

ol bâbda.

**

493

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Sivas

Merzifon Kaymakamlığı'nın iş‘ârına atfen Amasya Mutasarrıflığı'ndan

alınan telgrafnâmede Merzifon'a her gün onbeş-yirmi araba ile ve İngiliz askerlerinin

muhafazası altında muhteviyâtı mechûl müte‘addid sandıklarla mevâd

gelmekde olduğu iş‘âr olunmuş ve fi'l-hakika Ulukışla'dan Amerika otomobilleriyle

merkeze de birçok sandıklar geliyor. Gerçi bazı otomobillerde

dakîk ve şeker ve sair me’kûlât ve saire var ise de bazılarında bulunan sandıkların

şübheli olduğu hâlde muhteviyâtına vâkıf olmuyoruz. Gayet mahrem

suretde tarassud ve tecessüs etdirilmekde ve bu hususda icab eden başka tedâbîre

mahremâne tevessül olunacakdır. Bazı kimselerin rivayetinin sıhhati

farz olunsa bu sandıklarda esliha ve cephâne ve mevâdd-ı infilâkıye olacakdır

ki, bu sıra Ermeni mültecilerinin kesretle gelmekde olmaları ve bir tarafdan

da Dersaâdet'e gitmek vesilesiyle buradan tebâ‘ud etmekde oldukları ve

vaziyetlerindeki bazı tebeddülât mezkûr sandıklarda eslihanın bulunduğuna

ve fırsat düşdükçe ifsâdât hâzırlıklarında olduklarına ihtimal tevlîd ediyorsa

da bu ihtimal-i mücerred üzerine hafiyyen tarassuddan başka şimdilik çare

yokdur. Bu bâbda gerek Merzifon'dan ve gerek Samsun'dan ve gerek merkezden

ne gibi malumât alınırsa arz edileceği bedîhîdir. Bu hususda olunacak

muamelenin iş‘ârına ve icab edenlere de emr ü irâdesine müsaade buyurulması

ma‘rûzdur.

Fî 7 Haziran sene [1]335

Vali Vekili Kadı

Hasbi

**

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Sivas

Amasya Mutasarrıflığı'ndan alınan şifre telgrafnâmede Merzifon'da

bulunan İngilizler Ermeni ve Rumlarla sıkı temasda bulundukları ve Ermeni494

lerden yüz nefer kaydetdikleri ve şakî Karaköylü Yanko'nun teşkilatda bulunduğu

ve İngilizler Merzifon'da altmış kişinin tevkifi için defter yapdıklarını

haber aldığı Merzifon Kaymakamlığı'ndan yazıldığı ve Gümüşhacıköy Kaymakamlığı'ndan

alınan telgrafda dahi mezkûr Karaköy'e giren bir İngiliz zâbiti

Karaköy Rumlarının bir fenalık yapmaları te’min edildiği cihetle o karye

Rumları hakkında takibât yapılmaması beyân olunduğu ifade olunmuş diğer

telgrafnâmesinde dahi Havza'da bulunan müfettiş paşanın emriyle Karaköy'e

bir piyade alayı vürûd ederek abluka edilip taharriyâta ibtidâr olunduğu ve

şakîlerden kimse zuhur etmeyip ancak esna-yı taharriyâtda Merzifon'da Düvel-

i İtilâfiye Mümessili Amerikalı Getchell otomobil ile oraya gelerek taharriyâtı

men‘ etmek teşebbüsâtında bulunmuş ise de ismâ‘ edemeyerek taharriyâtın

ikmâl, diğer telgrafnâmede dahi Merzifon'daki İngiliz kontrol zâbiti vakitli-

vakitsiz rüesâ-yı memurîn-i mülkiye ve erkân-ı askeriyeden arzu etdiklerini

nezdine celbe teşebbüs ve muhtelif sualler dermiyân eylediği ve bu hâl

haysiyet-i memuriyeti muhil, ba‘demâ bu suretle celbe tevessül olunduğu

hâlde gitmeyerek tahrîren sual edilmesi dermiyân edileceği iş‘âr kılınmışdır.

Mutasarrıflığa bazı talimât verilmişdir. Bu zâbitlerin hükûmete ve hükûmetin

bunlara karşı vazife ve vaziyeti malum olmadığından ahvâl-i mezkûrede

kaymakamların ittihâz edecekleri hatt-ı hareketin iş‘âr buyurulması ve fedai

ve komite teşkilatı keyfiyetleri Amerikalılar tarafından idhâl edilen sandıklar

muhteviyâtının eslihadan ibaret olacağı ihtimalini tezyîd etdiğinden bu bâbda

ne gibi tedâbîr ittihâzı lâzım geleceğinin mahremâne bir talimât verilmesi

ma‘rûzdur.

Fî 7 Haziran sene [13]35

Vali Vekili Kadı

Hasbi

DH. KMS, 53-1/41

401 RUM VE ERMENİ ÇETECİLERİN MOTORLA

TRABZON'DAN SAMSUN'A HAREKET ETTİKLERİ

40 kişiden müteşekkil Rum ve Ermeni çetecilerini taşıyan bir motorun Trabzon'un

Mapavri limanından Samsun'a doğru hareket ettiği

2 Temmuz 1919

495

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Samsun

Gayet müsta‘celdir

Şimdi Mapavri Liman reisinden aldığım telgrafda kırk kişilik Rum ve

Ermeni çetesini hâmil bir motorun bu tarafa hareket etdiği bildiriliyor. Motor

hakkındaki iş‘ârâtımın tervîcine intizâren bütün bu feci menâzıra karşı seyirci

kalmak zaruretinde bulunduğum ma‘rûzdur.

Fî 2 Temmuz sene [13]35

Canik Mutasarrıfı

Hamid

DH. KMS, 53-2/3

402 ERMENİ KUVVETLERİNİN TAARRUZU DURUMUNDA

ORDUNUN SAVUNMA DURUMUNA GEÇMESİ

Ermeni kuvvetlerinin tecavüz ve taaruzları halinde ordunun müdafaa durumuna

geçmesi için kumandanlıklara gerekli talimatın verilmesinin Meclis-i Vükelâ

kararıyla Harbiye Nezâreti'ne tebliğ edildiği, ancak bunun seferberlik ilanına

yetki verildiği anlamına gelmeyeceği

13 Temmuz 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Sivas

Mühim ve müsta‘celdir

İki günden beri On Beşinci Kolordu Kumandanı Kâzım Karabekir imzasıyla

yekdiğerini müteâkib açık ve şifreli alınan telgrafnâmelerde Ermeni

müfrezelerinin hudud civarındaki İslâm köylerinde bir takım cinayât-ı fecî‘a

irtikâb ederek ahali-i İslâmiye'nin hududumuz dahiline ve kısmen de dağlara

iltica etdikleri ve son telgrafa nazaran da mezkûr müfrezelerin Pasin ve Kara496

kilise, Armudlu kurâsına gelerek köy civarındaki sırtlara ellerindeki üç kıt‘a

topu ta‘biye ederek emniyet kıt‘alarını hududa kadar sürdükleri bildirilmekdedir.

Şu hâle nazaran oralarda bir fevkalâdelik hissolunuyor. Gerçi bu hâlin

şimdilik vilâyetimizle alâkası yok ise de mûmâileyh tarafından alınan diğer

bir telgrafnâmede dahi İstanbul'dan emir almadıkça seferberlik ilânı hakkında

cihet-i askeriyeden verilen emrin infâz edilmemesi ve aksi hâlde müsebbiblerinin

mes’ul olacağı hakkında nezâret-i celîlelerinden mukaddemâ ta‘mimen

vâki olan iş‘âra muttali‘ olduğundan bahisle bir tehlike vuku‘unda seferberlik

ilânına salâhiyetdâr olduğu ve hududa hiçbir Ermeni'nin girmesi ve

millet-i İslâmiye'nin taarruzdan masûniyeti için iktizâ eden tedâbîrin ittihâzında

serbest olduğu hakkında Meclis-i Vükelâ kararıyla Harbiye Nezâreti'nden

kendisine emir verilmiş olmasına mebnî vaktiyle yazılan bu ta‘mimin geri

alınması ve herhangi bir mıntıkaya taarruz vuku‘unda vereceği seferberlik

emrine her kim itaat etmezse Divan-ı Harb kararıyla mahv u ifnâ edileceği

bildirilmekdedir. Cereyân-ı hâle nazaran oralarca karîben seferberlik ilân edileceği

istidlâl olunmakdadır. Öyle bir hâl vuku‘unda mezkûr kolordu mıntıkası

dahilinde olan Karahisar livâsında da bu emrin tatbik ve icrası taleb edileceği

şübhesizdir. Böyle bir hâl karşısında nezâret-i celîlelerinin emr-i ma‘rûzuna

ittibâ‘an cihet-i askeriyeden verilecek seferberlik emrinin her hâl ve tehlikeye

karşı adem-i icrası mı yoksa mûmâileyhin bahsetdiği Meclis-i Vükelâ

kararına ve düşman tarafından yeniden bir taarruz vuku‘unda kuvve-i askeriye

tarafından müdafaada bulunulması hakkındaki şifreli emirnâme-i nezâretpenâhîlerine

imtisâlen icra edilecek harekât-ı askeriyeye muâvenet ifası mı

lâzım geleceği şıklarının te’lif ve hallinde tabiî bir tereddüd hâsıl olmuşdur.

Meselenin her iki noktadan haiz olduğu müsta‘celiyet ve ehemmiyete nazaran

sâlifü'l-arz iş‘ârât-ı muhtelifenin merkezce te’lifiyle emr-i sarîh ve kat‘î

i‘tâsına müsaade buyurulması arz olunur.

Fî 12 Temmuz sene [13]35

Vali

Reşid

**

497

Dahiliye Nezâreti

Kalem-i Mahsus Müdüriyeti

Tarih: 13 Temmuz sene [1]335

Şifre

Sivas Vilâyeti'ne

C. 12 Temmuz sene [1]335. Evvelce de tebliğ edildiği vechile Ermeni

kuvvetlerinin tecavüz ve taarruzları hâlinde orduca harekât-ı tedâfü‘iye icrası

zımnında Ordu Kumandanlığı'na talimât-ı mukteziye i‘tâsı Meclis-i Vükelâ

kararıyla Harbiye Nezâreti'ne tebliğ edilmiş olup bundan seferberlik ilânına

salâhiyet i‘tâsı çıkmayacağı tabiîdir. Binâenaleyh seferberlik yolunda kumandanlıklar

tarafından vuku bulabilecek tebligâta havale-i sem‘-i itibar edilmemesi

lâzım gelerek iş‘âr-ı vâlâları üzerine bu kere dahi icabının icrası için

Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne beyân-ı keyfiyet kılınmışdır.

DH. KMS, 53-2/12

403 GERİ DÖNMEYEN ERMENİLERİN BIRAKTIKLARI GAYR-I

MENKULLER

Trabzon Ermeni murahhasasının, yerlerine geri dönmeyen Ermenilerin

bıraktıkları gayr-ı menkullerin, Ermeni yetimleriyle cemaatin ihtiyaçlarının temininde

kullanılması talebinde bulunması üzerine söz konusu gayr-ı menkullerle

ilgili konunun Meclis-i Vükelâ'da görüşüldüğünün ve neşrine kadar beklenmesi

gerektiğinin bildirildiği

11 Ağustos 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Şifre Kalemi

Mahreci: Trabzon

Mukaddemâ dahile naklolunan Ermenilerden henüz avdet etmeyenlere

aid metrûkât-ı gayr-ı menkûlenin Ermeni eytâm ve cemaatinin ihtiyacâtını

te’mine medâr olmak üzere Murahhashâne'ye devr ve teslimi Trabzon Ermeni

Murahhasa Vekâleti tarafından tahrîren taleb edilmişdir. Geçende Trab498

zon'a gelen İngiliz Kumandanı Smith dahi bi'l-vesile böyle bir teklif dermiyân

etmişdi. Ancak hükûmetin vesâyet-i âmmesi mevcud iken bu hakkın Murahhashâne'ye

i‘tâsında tereddüd olduğundan muktezâsının takdir ve tebliği

ma‘rûzdur.

Fî 9 Ağustos sene [13]35

Vali Vekili Defterdar

Emin

**

Tarih: Fî 11 Ağustos sene [1]335

Şifre

Trabzon Vilâyeti'ne

C. 9 Ağustos sene [1]335. Henüz avdet etmeyen Ermenilere aid metrûkât-

ı gayr-ı menkûle hakkında bir kanun lâyihası tanzim olunarak Meclis-i

Vükelâ'da derdest-i müzâkeredir. Karîben neşri Hey’et-i Vükelâca matlûb ve

mültezemdir. Onun ahkâmına tevfîk-i muamele olunacakdır. Bu gibi icraât-ı

gayr-ı kanuniyede bulunulması müte‘azzir ve kanunun neşrine intizâr edilmesi

zarurîdir.

DH. KMS, 54-2/45

404

YOZGAT'TAN BOĞAZLIYAN'A GİDERKEN

KAYBOLDUKLARI İDDİA EDİLEN ERMENİLERİN SAĞ

OLDUKLARININ ANLAŞILDIĞI

Yozgat'tan Boğazlıyan'a giden 11 kişinin kaybolduğu konusunda Ermeni

Patrikhanesi aracılığıyla iletilen ihbar üzerine yapılan tahkikatta söz konusu kişilerden

2 kadının Boğazlıyan Ermeni milletvekili tarafından Keller köyüne sevk

edildiğinin, diğerlerinin de Boğazlıyan kazasında sanatlarını icra ettiklerinin anlaşıldığı

18 Ağustos 1919

Ermeni Milleti Patrikliği

Dersaâdet

Tahrirât Kalemi

Aded: 124

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Yozgat Meclis-i Cismânîsi'nden alınan tahrirâtda Yozgat'dan hareketle

Boğazlıyan'a gitmekde olan beş erkek ve üç çocuk ve üç kadın yolda nâ-be499

dîd oldukları ve alınan son malumâta nazaran bunlardan erkekler ve çocuklar

katlolunup kadınların nerede bulunduklarına malumât alınamadığı beyân

olunduğu ma‘rûzdur.

Fî 5 Ağustos sene [1]335

(Mühür)

**

Ankara Vilâyeti

Aded: 22119/1044

Hulâsa: Yozgat'dan Boğazlıyan'a gitmekde iken

katledildiği şikâyet olunan eşhâs hakkında

Dahiliye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Yozgat'dan Boğazlıyan'a gitmekde olan beş erkek ve üç çocuğun yolda

katledildiği ve üç kadının da gâib olduğu Ermeni Patrikhânesi'nden bildirildiği

beyân-ı âlîsiyle hakikat-i keyfiyetin inbâsı 7 Ağustos sen [1]335 tarih

ve 7310 numaralı telgrafnâme-i devletlerinde emr u izbâr buyurulmasıyla

keyfiyet Yozgat Mutasarrıflığı'ndan bi'l-istifsâr cevaben alınan telgrafnâmede,

zikrolunan on bir nüfusdan iki kadının Boğazlıyan Ermeni milletvekili

tarafından Keller karyesine sevk olunmuş ve diğerleri kaza dahilinde icra-yı

san‘at etmekde bulunmuş oldukları ve binâenaleyh livâ dahilinde böyle bir

tecavüzün gayr-ı vâki idüğü Boğazlıyan kaymakamının iş‘ârına ve ahîren

Yozgat'a gelmiş olan merkûme iki kadının ifadesine atfen izbâr ve mezkûr

telgrafnâmenin bir sureti berây-ı malumât leffen huzur-ı âlî-i nezâret-penâhîlerine

takdim ve tisyâr kılınmış olmakla ol bâbda emr u fermân hazret-i men

lehü'l-emrindir.

Fî 22 Zilkade sene [1]337 ve fî 18 Ağustos sene [1]335

Ankara Valisi

Muhyiddin

**

500

Ankara Vilâyeti

Aded

Yozgat Mutasarrıflığı'ndan Vilâyete

çekilen 14 Ağustos sene [1]335 tarih ve 1011 numaralı telgraf suretidir.

C. 9 Ağustos sene [1]335 ve 21857/612 Tel'e:

Berây-ı ticaret Yozgat'dan Boğazlıyan taraflarına gitmiş olan on bir nüfus

Ermeni'nin gâib olarak hayat ve memâtlarından haber alınamadığı ve ikisinin

telef edilmiş olduğu Ermeni Murahhasalığı'ndan bâ-müzekkire beyân

olunması üzerine keyfiyet Boğazlıyan Kaymakamlığı'na iş‘âr olunmuş ve

merkûmûndan iki kadının Ermeni milletvekili tarafından Keller karyesine

gönderilmiş olduğu, diğerlerinin kaza dahilinde icra-yı san‘at etmekde olduğu

cevaben beyân edilmiş idi. Keller'e sevk edilmiş olan iki kadının bu kere

Yozgat'a gelmeleri üzerine icra olunan tahkikâtda bunlar esasen on dört nüfus

Kıbtî olup berây-ı ticaret Kayseri taraflarına gitmekde iken Kayseri'nin

Akin karyesi civarında Agobcan ve Kigork nâmında ikisinin eşhâs-ı mechûle

tarafından katledildiği ve kâtiller Kayserice taayyün ederek derdest-i takib

bulunduğu ve diğerlerinin Boğazlıyan kazası dahilinde icra-yı san‘at etmekde

oldukları anlaşılmakla eşhâs-ı merkûmeye livâ dahilinde tecavüzâtda bulunulmamış

olduğu ve keyfiyetin Kayseri Mutasarrıflığı'ndan isti‘lâm edildiği

ma‘rûzdur.

Fî 18 Ağustos sene [1]335

Mutasarrıf

Leon

DH. KMS, 50-2/40

405 AMERİKA'DAN VE ANADOLU'NUN DİĞER VİLÂYETLERİNDEN

ADANA'YA ÇOK SAYIDA ERMENİ GELDİĞİ

Nüfusu artırmak maksadıyla Amerika'dan ve diğer Anadolu vilâyetlerinden

Adana'ya birçok Ermeni'nin sevk edildiği, savaş durumu ve sevkiyât sebebiyle

bu duruma engel olunamayacağı, ancak gelen Ermenilerin, aslî vatanlarına geri

dönenler, Osmanlı ülkesinde yer değiştirenler ve Osmanlı ülkesi dışından gelenler

şeklinde gruplara ayrılarak gerçek miktarları hakkında bilgi verilmesi ayrıca

emlak ve arazi alıp almadıklarının tahkikinin gerektiği

9 Kasım 1919

501

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Kalem-i Mahsus

8338

Şifre

Mamuretülaziz Vilâyeti'ne

C. 4 Teşrîn-i Sânî sene [1]335. Adana ahalisinden olmayan Ermenilerin

men‘-i azîmetleri Meclis-i Vükelâ kararı iktizâsındandır. Ancak Ermeni

nüfusunun teksîr ve teksîfi maksadıyla birçok Ermeni'nin Amerika'dan ve

Anadolu'da ekseriyet teşkil etmedikleri mahallerden Adana ve Sivas vilâyetleriyle

mahâll-i saireye sevk ve i‘zâm edilmekde ve Adana ahali-i İslâmiyesi'nin

Ermeniler tarafından dûçâr-ı mezâlim olmakda bulundukları iş‘ârât-ı

vâkı‘adan anlaşılıp Amerika'dan vuku‘u beyân olunan bu hicret cereyânını

durdurmak memleketin ve hükûmetin vaziyet-i hâliyesine nazaran gayr-ı

mümkün ve esna-yı harbde Memâlik-i Osmaniyye'nin bir mahallinden diğer

mahalline azîmet eden veya sevk olunan Ermenilerin me’vâ-yı kadîmlerine

avdetlerine mümâna‘at da müstahîl olup yalnız Ermeniler tarafından Adana

ve sair mahallerde takib olunan teksîr-i nüfus siyaseti hakkında sulh konferansında

müdellelen izahât i‘tâ ve teşebbüsât-ı mukteziye ifa edilebileceğinden

bu Ermenilerin evvelâ; aslen Adana veya Memâlik-i Osmaniyye'nin sair

mahalleri ahalisinden olup da memâlik-i ecnebiyeden vatanlarına avdet edenler,

sâniyen; Memâlik-i Osmaniyye'nin bir kısmından diğer tarafına hicret ve

azîmet eyleyenler, sâlisen; an-asl Memâlik-i Osmaniyye halkından olmadığı

hâlde bu defa gelenler suretinde üç kısma tefrîkiyle bunların makâdîr-i

sahîhası hakkında malumât i‘tâsı ve bu Ermenilerin oralarda sahib-i mesken

ve arazi olup olmadıkları nokta-i nazarından da ta‘mîk-ı tahkikât edilmesi ve

ale'l-ıtlâk Ermenilerin İslâmlar hakkında mezâlim yapmakda olduklarına dair

verilen malumât bî-sûd olduğundan, vukuâtın zaman ve madde tayiniyle müdellelen

iş‘ârı Hariciye Nezâreti'nden iş‘âr kılınmış olduğundan bu cihetler

hakkında da ber-minvâl-i muharrer muamele ifası mütemennâdır.

Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]335

Nâzır nâmına

(İmza)

DH. ŞFR, 104/182

502

406 TEHCİR SIRASINDA SUÇ İŞLEYENLERİN YARGILANMASI

Diyarbakır ve Mamuretülaziz gibi uzak vilâyetlerde tehcir sırasında suç

işleyenlerin gözaltında bulundukları yerlerdeki Divan-ı Harblerde, Divan-ı Harb

olmadığı takdirde Nizamiye Mahkemelerinde yargılanmaları için yerlerine sevklerinin

uygun olacağı

9 Kasım 1919

Bâb-ı Âlî

Dahiliye Nezâreti

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti

Asayiş Şubesi

Şifre

Van, Bitlis, Erzurum, Diyarbakır ve

Mamuretülaziz Vilâyetleriyle Erzincan Mutasarrıflığı'na

Zeyl-i 22 Mayıs sene [1]335. Vilâyât-ı ba‘îdede îkâ‘ olunup derdest-i

tahkik bulunan cerâime aid muhâkemâtın suret-i icrası hakkında sebk eden

iş‘âr üzerine bazı ifadât ve mütâlaâtı hâvî Dersaâdet Birinci Divan-ı Harb-i

Örfîsi Riyâseti'nden vârid olan tezkire Meclis-i Vükelâ'da lede'l-kırâe Diyarbakır,

ve Mamuretülaziz vilâyetleriyle emsali vilâyât-ı ba‘îdede vuku‘a gelen

tehcir cerâiminden dolayı buraca taht-ı maznûniyetde bulunanların mahallerindeki

Divan-ı Harblerde ve olmadığı takdirde mehâkim-i nizâmiyede icra-yı

muhakemeleri için yerlerine sevk ve i‘zâmları münâsib görülerek riyâset-i

müşârunileyhâ ile Harbiye ve Adliye nezâretlerine tebligât icra olunduğu

bâ-tezkire-i sâmiye izbâr buyurulmuş olmakla ... ona göre ifa-yı muamele

olunması.

Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene 1335

Nâzır namına

(İmza)

DH. ŞFR, 104/184

503

407 RUM VE ERMENİ HALKA SALDIRILARDA

BULUNULDUĞU İDDİALARININ ASILSIZ OLDUĞU

Tehcirden sonra yerlerine dönen Rum ve Ermenilere tekrar yer değiştirmeleri

için Müslüman ahalinin baskı ve saldırılarda Bulunduğuna dair yalan haberler

yayıldığı ve bu haberlerin asılsız olduğu hakkında gayr-ı Müslim ahali tarafından

Erkân-ı Harbiye'ye gönderilen tahrirat suretlerinin gerekli yerlere ulaştırılması

11 Aralık 1919

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi

Şube: 2

Numara: 5021

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Sivas'da Üçüncü Kolordu Kumandanlığı'ndan mevrûd tahrirât ile merbûtâtı

takdim-i huzur-ı devletleri kılınmışdır. Muhtelif unsurların asayişe müte‘

allik olarak verdikleri beyânnâmeler suretlerinin icab edenlere iblâğı menût-

ı re’y-i âlîleridir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

Fî 17 Rebîülevvel sene [1]338 ve fî 11 Kânûn-ı Evvel sene [1]335

Harbiye Nâzırı

Cemal

**

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi

Üçüncü Kolordu-yı Hümâyûn Kumandanlığı

Şube: 1

5478

3 K. Kumandanı Miralay Salahaddin

Bey tarafından

Sivas, 12/11/[13]35

Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne

8/10/[13]35 tarih ve bilâ-numara şifreli emr-i nezâret-penâhîlerine cevabdır:

Ahali-i İslâmiye tarafından Hıristiyanlara tecavüz edilmekde olduğu

şâyi‘asının tekzîbini hâvî Tokat, Erbaa, Kavak, Çarşamba, Merzifon, Vezir504

köprü mahalli cemaat-i gayr-ı Müslime mu‘teberânının imzalarıyla makamât-ı

âliyeye yazılan tahrirâtın suretlerinin aynen ve leffen takdim kılındığı ma‘rûzdur.

Üçüncü Kolordu Kumandanı

Salahaddin

**

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Başkumandanlığı Vekâleti

Suret

Vezirköprü'den

Memleketde ikamet ve ba‘de't-tehcir avdet eden Ermenilerle Rumların

ileride tehlikeye ma‘rûz kalacağından bahisle tekrar hicret için tehdidler ile

icbâr edilmekde oldukları hakkında şu günlerde istihbâr etdiğimiz havâdis

külliyyen asılsız olup cümle vatandaşlarımız tarafından hürmet ve muâvenet

görmekde olduğumuz cihetle şüyû‘ât-ı mezkûreyi kat‘iyyen tekzîb ve vatandaşlarımız

mukabil hürmetimizi huzur-ı sâmîlerine de arz eyleriz. Fermân.

Vezirköprü Rum Milleti nâmına

Metropolid Vekîli

Murad

Ermeni Milleti

Agop Dereciyan

**

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Dairesi

Suret

Tokat'dan

Anadolu'da meskûn ahali-i Hıristiyaniye'nin güya ahali-i İslâmiye tarafından

taht-ı tehdidde bulunduğuna ve saireye ve evrak-ı havâdisde neşriyât

bulunduğu maa't-teessüf işidiliyor. Öteden beri Rum ve Ermeni vatandaşları

hukukuna ez-her-cihet riâyetkâr bulunan anâsır-ı İslâmiye'den mal ve canımızı

ez-her-cihet emin olduğumuzdan bir fikr-i sakîm[e] mahsus olan böyle

bir neşriyâtı bütün kalbimizle tekzîb ederiz. Müftehir bulunduğumuz saye-i

505

celîl-i Osmanîde ilelebed bu suretle idâme-i hayat hakkı maksadımız bulunduğunun

ve Anadolu Rum ve Ermeni tebaa-i şahanesinin hiçbir tarafın maksad-

ı siyasîsine alet olmasına rızamız olmadığının âlem-i medeniyete karşı

i‘lâmını istirhâm eyleriz.

Mihran Genç Agobyan Nikola Dimitriyadis

Haralambos Lazar Kivork Mercemciyan

Haci Ohanik Seroyan

**

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Dairesi

Suret

Merzifon'dan

Anadolu'nun bazı mahallerinde milel-i Hıristiyaniye'nin dûçâr-ı tecavüz

ve bu sebeble mecbur-ı hicret olduklarının İstanbul muhitinde işâ‘a edildiği

istihbâr kılınmışdır. Halbuki üç mâhdan beri gerek kasaba ve gerek kurâda

ve yollarda emn ü asayişin ber-kemâl bulunduğunu ve anâsır-ı Müslime

ile aramızda hüsn-i muâşeretin şâyân-ı şükrân ve memnuniyet bir hâlde bulunduğu

arz olunur.

Ermeni Kilisesi

Cemiyeti Reisi

Matvis Keşişyan

Rum Kilisesi Cemiyeti

Reisi

Yanko Yovanidi

Papas Hristo

**

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Dairesi

Suret

Erbaa'dan

Mal, namus ve hayatımızın taht-ı emniyetde bulunmadığına ve Kuvâ-yı

Milliye'ye imdad etmediğimiz takdirde bu havaliyi terke mecbur edildiğimize

dair İstanbul'da işâ‘a olunan havâdislere karşı izhâr-ı esef ve nefret eyleriz.

506

Hükûmet-i Seniyye'nin şefkat ve re’fetini bilâ-tefrîk-i cins ve mezheb

umumumuz üzerine seyyânen hüküm ve İslâm unsurunun vakar ve huyu,

mukaddesâtımızı vikâyeye kâfi olduğundan bu gibi işâ‘âtdan dolayı kardeş

gibi geçinmekde bulunduğumuz Müslüman vatandaşlarımız karşısında bir

hiss-i hicâb duymakda bulunduğumuzu arz eyler ve keyfiyetin matbûât vasıtasıyla

ilânını rica eyleriz.

Erbaa Rum ve Ermeni Mu‘teberânı

Andon Lefter Sürmeciyan Foço Mandesi

Kırca Bıyıkyan

Rum Cemiyeti Rûhânîsi

Ağya

Nikolayidis Ermeni Cemaati Reisi

Ohanyan

Dimitri Andonyadis Yovanaki Lefteryadis

**

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Dairesi

Suret

Kavak'dan

Ahali-i İslâmiye tarafından Hıristiyanlara tecavüz ve taarruz edildiği

hakkında deverân eden şâyi‘âtın külliyyen hilâf-ı hakikat olduğunu nahiyemizin

her tarafında sükûn ve asayişin ber-devam bulunduğunu ve nahiyemiz

dahilinde mevcud on sekiz pâre Hıristiyan köylerinden hiçbir ferdin hiç kimse

tarafından dûçâr-ı tehdid ve tazyik olmadığını tasdikan arz eyleriz.

Terzi Vasil Çobanoğlu Yorgi Doskalos oğlu Emerdis

Sava oğlu Yozan Papas Baba Makaryos Kadem oğlu Yordan

Ayvaz oğlu Lazari Demirci İsak Usta Çakaloğlu Yovan

Çoban oğlu Panka

mahdûmu Hristaki

**

507

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Dairesi

Suret

İcrâ-yı şekâvete her ciheti müsaid ve milel-i muhtelifeyi hâvî olan

Çarşamba kazasında bundan üç mâh evveline kadar eşkıyaların taarruzundan

ve bâğiyâne hareketlerinden can ve malımız taht-ı tehlikede ziraat ve ticaretimiz

âtıl bir hâlde kalmış ve korulardan hayvanâtımız sürüsüyle aşırılmakda

bulunulmuş iken müracaat-ı vâkı‘a ve istirhâmımız üzerine ilâve-i vazife olarak

kazamız kaymakamlık vekâletine tayin ve bundan bir mâh evvellerine

kadar ifa-yı vazife eden Çarşamba Mıntıkası ve Otuz Sekizinci Alay Kumandanı

Binbaşı Kemal Bey'in gece gündüz istihkâr-ı hayat edercesine adeta bir

jandarma neferi gibi ibrâz etdiği mesâî-i fedakârânesi ve hiçbir suretle silah

isti‘mâline lüzum ve hâcet bırakmayarak ve hiçbir ferd ve milleti tefrîk etmeyerek

seyyânen adilâne ve müdakkikâne harekâtı ve tedvîr-i umûrdaki kiyâset

ve faaliyeti eseri sayesinde umum eşkıyaları karınca gibi nâ-tüvân bir hâlde

daire-i itaata idhâle icbâr eylemiş ve umum kaza halkına hükûmetin her

vakit bir eb-i müşfik gibi hâmî ve hâris olduğunu bilfi‘l göstererek isbat etmiş

ve herkesi ziraat ve ticaretde kemâl-i emniyetle iştigâl etdirmeğe ve kazayı

teftiş eden İngiliz Mümessili Kumandan Mösyö Perring cenâblarının da fevkalâde

nazar-ı takdir ve tahsînini celbe muvaffak olmuşdur. Aşayiş-i mahalliyenin

hüsn-i muhafazasına ve istirahat-i âmmenin idâmesine hâdim ve isticlâb-

ı da‘avât-ı hayriye-i hazret-i Padişahî'ye sâ‘î ahlak-ı müstahsene ve etvâr-ı

müstakîme ile muttasıf bu gibi her göze görünmeyen ve ismi bilinmeyen gayûr,

tecrübe-dîde, kâr-azmûde bir zâtı yetişdiren Hükûmet-i Celîle-i muhteremeye

karşı umum Çarşamba kazası ahalisi ebediyen medyûn-ı şükrân olduğunu

ve mûmâileyh Kemal Bey'in hidemât-ı vâkı‘a-i meşhûdesini takdiren

muhterem cerîdenizin hak-gû sütunlarında münasib bir kalemle dercine ve

cins ve mezheb tefrîk edilmeksizin kardaş gibi emniyet ve itimad-ı tâmme

dairesinde mıntakamızda yaşamakda olduğumuza teşekküren hakikat-i hâlin

ilânına delâlet buyurulmasını idare-i muhteremenizden insaniyet nâmına istirhâm

eyleriz, efendim.

Fî 15 Teşrîn-i Evvel sene [13]35

508

Ermeni tüccarından

Artin

Ermeni tüccarından

Leon

Ermeni esnafından

Serkis

Çarşamba Ermeni Mileti nâmına

Ermeni Mahallesi Muhtarı

Ermeni milletinden kuyumcu

Abram

Çarşamba Rum Metropolidi Vekili

Papas Yani

Çarşamba Belediye Reisi

Hüseyin

Bâlâdaki mühürler kaza eşrâf ve mu‘teberânının mühr-i zâtîleri olduğu

musaddakdır.

(Mühür Sureti)

Daire-i Belediye-i Çarşamba

HR. SYS, 2635/3_7-14

408 ERMENİ FABRİKATÖRÜ MARDİROS'UN MALLARININ

İADESİ İÇİN MAHKEMEYE BAŞVURMASI

Harp sırasında tehcir edilen Ermeni Fabrikatörü Mardiros Sarıyan Efendi'-

nin fabrikasıyla ilgili davanın halli için Divan-ı Harb'in İzmir'e getirilmesi

15 Aralık 1919

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına

Mahsus Zabıtnâme

Sıra Numarası: 473

Tarihi: 18 Muharrem sene 1338

14 Teşrîn-i Evvel 1335

Hulâsa-i Meâli

Esnâ-yı harbde Haleb ve Suriye taraflarına tehcir edilerek ahîren avdet

etmiş olan Mardiros Sarıyan Efendi'nin Manisa'da ve Sarayköyü'nde uhdesinde

bulunan mensucât fabrikalarının kâffe-i levâzım ve muhteviyâtıyla İzmir

tüccarından Ali Fikri ve Harsâ Paşazâde Zeki Beyler ile Manisalı Ahmed

Efendi taraflarından gasb ve dört seneden beri ist‘imâl edilmesinden

dolayı bir milyon dört yüz küsur bin lira zarar ve ziyanı bulunduğunu iddia

eylediği cihetle zarar-ı mezkûrun te’min-i istifası için mûmâileyhim uhdele509

rinde mukayyed emvâl-i gayr-ı menkûlenin netice-i tedkikât ve muhakemâta

kadar bey‘ ü ferâğına müsaade edilmemesi için kayıdlarına hacz işareti vaz‘

olunması İngiliz mümessil-i siyasîsi tarafından iltimâs edilmiş olduğu beyânıyla

bu bâbda cereyân eden muhaberâtı ve istifsâr-ı muameleyi mutazammın

mahallinden vuku bulan iş‘ârdan bahisle bazı ifadeyi hâvî Maliye Nezâreti'-

nin 7 Teşrîn-i Evvel sene [1]335 tarihli ve 32 numaralı tezkiresi okundu.

Kararı

Tezkire-i mezkûrede beyân olunduğu vechile muamelât-ı tasarrufiyenin

hacz-i kanunîden başka bir sebeble te’hirine mesâğ-ı kanunî olmadığından

ve te’min-i hukuk için turuk-ı kanuniyeye tevessül imkânı mevcud bulunduğundan

ona göre ifa-yı muktezâsının cevben mahalline tebliği hususunun

nezâret-i mşârunileyhâya tebliği tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

MV, 217/47

***

Meclis-i Vükelâ Müzâkerâtına

Mahsus Zabıtnâme

Sıra Numarası: 593

Tarihi: 21 Rebîülevvel sene 1338

15 Kânûn-ı Evvel sene [1]335

Müsta‘celdir

Hulâsa-i Meâli

Esnâ-yı harbde Suriye taraflarına tehcir edilen Mardiros Sarıyan nâmında

bir Ermeni'nin Manisa ve Sarayköyü'nde kâin mensûcât fabrikalarının

kâffe-i levâzım ve muhteviyâtıyla İzmir tüccarından Ali Fikri ve Zeki ve Ahmed

Beyler tarafından gasb ve zabt ve dört seneden beri isti‘mâl olunması

yüzünden merkûmun bir milyon dört yüz küsur bin liralık zarar ve hasara

ma‘rûz kaldığı beyânıyla bunun tazmîni zımnında gâsıbların İzmir'deki emvâl-

i gayr-ı menkûlelerinin taht-ı hacze aldırılması ve bu iş için muhtelit bir

komisyon teşkili ile mezkûr komisyona azâ sıfatıyla bir memur tayini İzmir

İngiliz mümessili cânibinden taleb olunduğu ve memur tayininden istinkâf

olunduğu takdirde kendilerinden ve Yunanîlerden teşekkül edecek komisyon510

ca mesele halledilerek kararının Yunanîlere infâz etdirileceği istidlâl edildiği

Aydın Vilâyeti'nden alınan telgrafnâmede beyân olunduğundan ve bu bâbda

Harbiye Nezâreti'yle cereyân eden muhabereden bahisle istîzân-ı muameleyi

hâvî Dahiliye Nezâreti'nden vârid olan tezkire okundu.

Kararı

Mardiros Sarıyan'a aid davanın halli için muhtelit komisyon teşkili ile

taraf-ı hükûmetden oraya memur i‘zâmı şâyân-ı kabul olamayıp Çine'de müteşekkil

İdare-i Örfiye Divan-ı Harbi'nin İzmir'e celbi ile divan-ı mezkûrca

temşiyet-i dava edilmesi münasib olacağından Divan-ı Harb-i mezkûr reisi

ile serî‘an bi'l-muhabere Divan-ı Harb'in İzmir'e celbi hususunun Aydın Vilâyeti'ne

li-ecli'l-iş‘âr Dahiliye ve Divan-ı Harb'in validen davet vuku‘unda

İzmir'e azîmet etmesi esbâbının istikmâli hususunun da Harbiye Nezâretlerine

iş‘ârı tezekkür kılındı.

(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları)

MV, 217/167

409 ALMANYA'YA KAÇANLARIN İADESİ

Almanya'ya kaçmış olan eski Sadrıazam Talat, eski Harbiye Nâzırı Enver,

Bahriye Nâzırı Cemal, Maarif Nâzırı Doktor Nâzım, eski Emniyet-i Umumiye Müdürü

Aziz ve Trabzon eski Valisi Cemal Azmi Beylerle diğerlerinin iadeleri talebi

21 Aralık 1919

Bâb-ı Âlî

Hukuk Müşavirliği

Numara: 40411

Tarih: 5 Mayıs [1]335

Hulâsa: Talat, Enver, Cemal, Bahaeddin Şakir,

Nâzım, Cemal Azmi, Bedri ve Aziz Efendilerin

iadelerine dair Adliye Nezâreti tezkiresi

21 Kânûn-ı Evvel sene 1335, 2875/288

Almanya'ya firar etmiş olan Sadr-ı esbak Talat ve esbak Harbiye Nâzırı

Enver ve Bahriye Nâzırı Cemal ve Maârif Nâzırı Doktor Nâzım ve Trabzon

Vali-i Sâbıkı Cemal Azmi ve İttihad ve Terakki Merkez-i Umumîsi azâsın511

dan Bahaeddin Şakir ve Polis Müdürü Bedri ve esbak Emniyet-i Umumiye

Müdürü Aziz Efendilerin iadeleri talebi meselesine dair Adliye Nezâreti'nden

vârid olup havale buyurulan 21 Kânûn-ı Evvel 1335 tarih ve 2875/288

numaralı tezkire mütâlaa olundu.

Adliye Nezâreti' işbu tezkire ile mûmâileyhimin iadeleri taleb edilmek

üzere Saltanat-ı Seniyye ile Almanya beyninde mün‘akid İade-i Mücrimîn

Muâhedenâmesi ahkâmına tevfîkan evrak-ı lâzımenin suret-i tanzimine dair

olan 16 ve 26 Haziran ve 7 Ağustos sene 1335 tarih ve 16358/109, 16540/114,

17449/135 numaralı tezâkir-i aliyye-i nezâret-penâhîye cevab vermekde ve

bu hususda tafsilât-ı âtiyeyi i‘tâ eylemekdedir.

Adliye Nezâreti'nin 28 Mayıs 1335 tarih ve 26067/113 numaralı tezkiresi

üzerine İstişâre Odası'ndan takdim kılınan 3 Haziran 1335 tarih ve 39836

numaralı müzekkirenin hâşiyesine Talat, Enver ve Cemal efendilerin lüzum-ı

muhakemelerine dair ısdâr edilmiş olan 13 Nisan 1335 tarihli kararnâmeden

başka mücrimîn-i mezbûrenin eşhâs-ı saire ile beraber "kuvâ-yı meşrû‘a ve

hükûmetin fevkinde bir kuvvet te’sis eylemek ve bu suretle nâsa ilkâ-yı havf

ve dehşet ederek cebr ve zor ile şekl-i hükûmeti tağyîr eylemek cürmüyle"

ithâmlarına ve Kanun-ı Ceza'nın 45'inci maddesi delâletiyle 55'inci maddesinin:

"Kanun-ı Esasî ve hükûmetin şekil ve hey’etini veya Saltanat-ı Seniyye'-

nin usul-i verâsetini tağyîr ve tebdil veya imhaya cebren teşebbüsü sâbit olan

şahıs idam olunur." diye musarrah olan fıkra-i ahîresinin tatbiki talebine dair

29 Mayıs 1335 tarihinde Hey’et-i Tahkikiyece diğer bir karar verilmiş olduğu

istihbâr edildiği ve mârru'z-zikr tağyîr ve tebdil cürmü ancak bir cürm-i

siyasî olup Osmanlı-Almanya İade-i Mücrimîn Muâhedenâmesi, mücrimînin

cerâim-i mümâsileden dolayı iadesini sarîhan reddetmekde olduğundan bunların

iadeleri için Kanun-ı Ceza'nın münhasıran mârru'z-zikr 45, 170, 252'nci

maddelerine istinâd etmek icab etdiği beyân edilmiş idi. Mârru'z-zikr Adliye

Nezâreti tezkiresine sureti merbût olan ve İdare-i Örfiye Birinci Divan-ı Harb

Riyâseti'nden nezâret-i müşârunileyhâya hitâben yazılmış bulunan 18 Teşrîn-

i Evvel sene 1335 tarihli tezkireye bu hususda ber-vech-i âtî izahât-ı lâzıme

verilmişdir. Şöyle ki:

1- Mûmâileyhimden Talat, Enver ve Cemal ve Doktor Nâzım Efendilerin

5 Temmuz sene 1335 tarihinde Divan-ı Harb-i Örfî'de gıyâben icra kılı512

nan muhakemeleri neticesinde İttihad ve Terakki şahs-ı manevîsini temsil

ederek Kanun-ı Esasî'yi ve hükûmetin şekil ve hey’etini tebdil ve imhaya

cebren teşebbüs etdikleri beyânıyla kanun-ı mezkûrun elli beşinci maddesinin

fıkra-i ahîresine tevfîkan mahkum edilmiş olmalarına ve fıkra-i hükmiye

ile muhakeme zabıtnâmeleri devletin cerîde-i resmiyesi olan Takvim-i Vekâyi‘

le de neşr u ilân kılınmış bulunmasına ve yine Takvim-i Vekâyi‘le neşr u

ilân kılınan 8 Mart sene 1335 tarihli kararnâmenin birinci maddesi sarâhetine

nazaran mülgâ Divan-ı Harb-i Örfî'nin İdare-i Örfiye Kararnâmesi mûcebince

devletin emniyet-i dahiliye ve hariciyesini ihlâl eden cerâim-i siyasiye

mürtekiblerinin icra-yı muhakemesi vazife-i kanuniyesiyle mükellef bulunduğu

resmen malum ve mütehakkık iken divan-ı mezkûrun şekl-i âharda ve

başka bir nâm ve unvan tahtında irâesi de bittab‘ kâbil değildir.

2- Polis Müdürü Bedri Efendi'ye aid evrak, vazife kararıyla Divan-ı

Harb-i Örfî Müdde‘î-i Umumîliği'nden 16 Temmuz 1335 tarihinde Dersaâdet

Bidayet Müdde‘î-i Umumîliği'ne gönderilmişdir.

3- Doktor Bahaeddin Şakir Bey'in bir tarafdan taktîl ve tehcir mesâilinden

dolayı muhakemesi derdest olduğu hâlde diğer tarafdan İttihad ve Terakki

Merkez-i Umumî azâsından olmak gibi bir cürm-i siyasî atfıyla İdare-i Örfiye

Birinci Divan-ı Harb müstantıklarından İsaî Hilmî Efendi'de tahkikâtı

derdest bulunmuşdur.

4- Emniyet-i Umumiye Müdürü Aziz Bey'in evvelce evrak sirkat ve

imhasından dolayı iadesi esbâbına tevessül edilmişken 15 Nisan 1335 tarihli

ve 7967 numaralı İkdâm gazetesinde münderic Divan-ı Harb-i Örfî'nin bir

ilânında zikrolunduğu vechile mûmâileyhin Teşkilat-ı Mahsusa ile alâkadar

olmak üzere maznûnunaleyh bulunan eşhas miyânında ismi mezkûr olmasına

binâen mûmâileyhim hakkında istenilen evrak-ı adliyenin şimdiye kadar

tanzimi kâbil olamadığı bi't-tahkik anlaşılmışdır.

5- Bâbıâli hukuk müşâvirlerinin mütâlaâtı itibarıyla mûmâileyhimin

vesâit-i diplomatikiye ile esbâb-ı iadelerinin te’mini müstahîl olup bunlardan

yalnız Trabzon Vali-i esbakı Cemal Azmi Bey'in taktîl ve tehcir meselesinden

dolayı 22 Mayıs sene 1335 tarihinde gıyâben mahkum edildiği bildirilmişdir.

Ânifü'z-zikr beş hususun ber-vech-i âtî yegân yegân tedkikine ibtidâr edilir.

513

1- İşin Talat, Enver, Cemal ve Nâzım Efendilere aid ciheti.

İşbu meseleye müteferri‘ dosyanın tedkikinden müstebân olduğu vechile

Almanya Hükûmeti tarafından Berlin Sefâret-i Seniyyesi'ne irsâl olunan

16 Teşrîn-i Sânî sene 1918 tarihli takrîrde Saltanat-ı Seniyye ile Almanya

Hükûmeti beyninde mün‘akid İade-i Mücrimîn Muâhedesi ahkâmını ibkâ ve

evrak-ı adliye-i lâzıme ibrâz edilmek şartıyla Talat, Enver, Cemal, Nâzım,

Bedri, Azmi ve Bahaeddin Şakir Efendilerin iadelerine hükûmet-i müşârunileyhâ

tarafından muvâfakat gösterildiği hâlde bilâhare tebdil-i fikr edilerek

22 Teşrîn-i Sânî 1918 tarihli takrîrde Talat Efendi'ye isnâd olunan tehcir, katl

ve hatta esna-yı firarda devlete aid nukudun ahzı gibi ef‘âl tamamıyla siyasî

bir mahiyeti haiz olduğundan bahis ile mûmâileyhin iade edilemeyeceği ve

Enver Efendi'nin Almanya'da bulunmadığı ve diğer beş şahsın tevkifi için

icab eden tedâbîrin derhal ittihâz edileceği iş‘âr edilmişdir.

Halbuki mârru'z-zikr İâde-i Mücrimîn Muâhedenâmesi'nin üçüncü maddesinde

sarâhaten beyân edildiği vechile "siyasî bir cinayet veya cünhadan

dolayı iade-i mücrimîn vâki" olmayıp Almanya Hükûmeti esasen Talat Efendi

tarafından irtikâb edilen cerâimi ve hukuk-ı umumiye-i adiye cerâimi cümlesinden

olan tehcir ve hatta nukud-ı devleti yed-i ihtilâsına geçirmek gibi

ef‘âli bile şahsî bir istifade için değil bazı makâsıd-ı siyasiyeye vâsıl olmak

üzere icra edilmiş siyasî cerâim mahiyetinde telakki eylemeğe meyyâl olmakla

işbu cerâimi takibe memur olan mahkemenin gerek mûmâileyhin ve gerek

diğerlerinin iadelerini te’min edebilmek üzere haklarındaki takibâtı sırf cerâim-

i adiyeye istinâd etdirmesi icab ederdi.

Zaten Adliye Nezâreti'nin ânifü'z-zikr 28 Mayıs 1335 tarih ve 26067 /

113 numaralı tezkiresine leffen nezâret-i celîlelerine gönderilmiş olan gayr-ı

muvakkat tevkif müzekkiresiyle izahnâmede dahi bu esas takib edilmişdir.

Fi'l-hakika işbu tevkif müzekkiresi Kanun-ı Ceza'nın taammüden katle dair

olan 170'inci maddesine müsteniddir. Madde-i mezkûreye kanun-ı mezbûrun

45'inci maddesinin de mezc ve ilâvesi lüzumu İstişâre Odası'nın 39836 numaralı

müzekkiresinde dermiyân edilmişdir. İzahnâmede ise Kanun-ı Ceza'nın

252'nci maddesi ahkâmınca mûcib-i mücazât olan nehb ü gâret cürmünden

bahsedilmişdir. Bundan anlaşıldığına göre bidâyeten takibâtın hukuk-ı umumiye-

i adiye cümlesinden olan cerâimden olmak üzere icrası ve binâenaleyh

514

Almanya Hükûmeti'ne taleb-i vâki‘in reddi için muhık bir ser-rişte verilmeksizin

mücrimînin bi's-suhûle te’min-i iadesi mümkün idi.

Mahkeme-i aidesi takibâtı bu esasa müsteniden icra etmek iktizâ eder

iken nokta-i nazarını tebdil ederek takibâtı siyasî bir vadiye tevcîh edip İttihad

ve Terakki Cemiyeti ile cemiyet-i mezkûre merkez-i umumîsi azâsı aleyhinde

bu noktadan takibât icrasına ibtidâr eylemiş ve bu tarîka tevessül ile

hukuk-ı umumiye-i adiyeden olan Trabzon ve Yozgad ve Boğazlayan kıtâlini

cemiyet-i mezkûrenin umûr-ı hükûmete müdahalesi ve harbi davet ve muhâsamâta

ibtidâr ve Meclis-i Vükelâ'nın kararı inzimâm etmeksizin ilân-ı

harb gibi cerâim-i siyasiye ile karışdırmış ve bu tarzda hareket neticesinde

Kanun-ı Ceza'nın 45 ve 55'inci maddelerine ve ale'l-husus Kanun-ı Esasî'nin

ve şekl-i hükûmetin ve verâset-i saltanatın cebren ta‘dil ve tağyîrine dair olan

son fıkrasına tevfîkan Talat ve Enver ve Cemal ve Nâzım efendileri idama

gıyâben ve Cavid ve Mustafa Şeref efendileri on beşer sene küreğe kezâlik

gıyâben ve Musa Kâzım Efendi'yi kezâ on beş sene küreğe vicâhen mahkum

ve Rifat ve Haşim beylerin berâetine i‘tâ-yı hükm eylemişdir. Bu suretle

mahkumiyet-i vâkı‘a tamamen siyasî bir renk iktisâb etmiş ve İade-i Mücrimîn

Muâhedenâmesi'nin üçüncü maddesi cerâim-i siyasiye fâillerinin iadesini

tecvîz etmediğinden iade talebi de akâmete mahkum kalmışdır.

Maamâfih nezâret-i celîleleri 16 Haziran 1335 tarihli tezkiresiyle melfûfâtında

iade talebinin müstenidunileyhi olan evrakın nevâkızı ve takibât

sâlifü'z-zikr 55'inci maddeye müstenid oldukça taleb-i mezkûr hakkındaki

her nev‘ teşebbüsâtın neticesiz kalacağını vakt ü zamanıyla bildirmişdir. (Bu

bâbda İstişâre Odası'nın 3 Haziran 1335 tarih ve 39836 numaralı müzekkiresine

müracaat.)

Divan-ı Harb reisi tarafından mumzâ ve 18 Teşrîn-i Sânî 1335 tarihiyle

müverrah olup Adliye Nezâreti'nin tezkire-i muhavvelesine melfûf olan

varakadan anlaşıldığına göre divan-ı mezkûrun başka suretle hareketine imkân

mevcud değil idi. Çünkü Dersaâdet Divan-ı Harb-i Örfîsi'ne mütedâir

olan 8 Mart 1335 tarihli kararnâmenin birinci maddesi divan-ı mezkûrun İdare-

i Örfiye Kararnâmesi'nde muayyen olan cerâimi rü’yet etmek için teşkil

edilmiş olduğunu nâtık olup 20 Eylül 1293 tarihli işbu İdare-i Örfiye Karar515

nâmesi'nin dördüncü maddesinde de "devletin dahilî ve haricî emniyetini

ihlâl edecek bi'l-cümle cünha ve cinayetin asıl fâillerine zî-medhal olanlar ne

sıfat ve haysiyetde bulunur ise bulunsun Divan-ı Harb huzurunda muhakeme

edilecekdir" denilmişdir. Binâenaleyh muktezâ-yı teşekkülü olarak sâlifü'zzikr

cinayet ve cünhaların takibine memur olan divan-ı mezkûr başka bir

şekil ve nâm ve unvân tahtında olarak kendisini gösteremezdi.

Bu tarz-ı mülâhaza gayr-ı kâbil-i cerh değildir. Şöyle ki hukuk-ı umumiye

davasının cerâim-i siyasiyeden münba‘is olması hâlinde firarîlerin elde

edilmesinin mümkün olamayacağı mahkeme-i aidesince derpîş olunarak netice-

i fi‘liyesi mefkûd olan bir tarîk-i adlîye sülûk edilecek yerde cezasız kalmaları

cerâim-i siyasiyenin adem-i tecziyesi kadar devletin emniyet-i dahiliye

ve hariciyesini ihlâl eden cerâim-i adiye hakkında hasran takibât icra edilmek

mümkün idi. Yahud mahkeme-i mezkûre cerâim-i adiye ile cerâim-i siyasiyeyi

yekdiğerinden tefrîk ederek cerâim-i adiye ile maznûnunaleyh olanları

muhakeme etdikden sonra cerâim-i siyasiye ile maznûnunaleyh olanları

muhakeme edebilir idi. Bu suretle cerâim-i adiyeden dolayı mahkumunaleyh

olanların istirdâdı mümkün olur idi. Bunların bir kere iadesi te’min edildikden

sonra hukuk-ı adiyeden dolayı vicâhen muhakemelerinin icrasıyla hukuk-ı

mezkûre münasebetiyle mahkum olacakları cezaların icrası ve hukuk-ı siyasiye

cerâiminden dolayı mahkum oldukları cezaların da adem-i icrası cihetine

gidilebilir idi.

Çünkü devlet için bir kanun hüküm ve kuvvetinde bulunan İade-i Mücrimîn

Muâhedenâmesi mûcebince cerâim-i siyasiye fâillerinin iadesi caiz değildir.

Fi'l-hakika muâhedenâme-i mezkûrun 16'ncı maddesinde "iade edilen

şahıs iadeden evvel îkâ‘ eylediği bir cürmden dolayı iadesine muvâfakat edilmiş

veya matlûbunminh olan taraf takib veya mücazâta razı olmuş olmaz ise

işbu cürm için takib veya dûçâr-ı ceza edilemeyeceği... " beyân edilmişdir.

Cerâimin ber-vech-i meşrûh tefrîki Divan-ı Harbce bazı ahvâlde tatbik

edilmiş bir keyfiyet olmakla burada da kâbil-i tatbik idi.

Veyahud işbu tefrîk kaziyyesi asıl hükümde tasrîh edilerek cerâim-i

adiye ve siyasiye ayrı ayrı ta‘dâd edilip cerâim-i adiye 45 ve 170 ve 252'nci

maddelere ve cerâim-i siyasiye 45 ve 55'inci maddelere tevfîkan tecziye edil516

mek ve irtikâb edilen bütün cerâim için idam cezası tayin olunmak mümkün

idi. Bu suretle hareket edildiği takdirde mücrimînin iadesine muvâfakat hâlinde

yalnız 45 ve 180 ve 252'nci maddelerde beyân edilen cerâimden dolayı

vicâhen muhakeme icra edileceği hakkında Almanya'nın kanaatini te’min

etmek kâbil olur idi. Halbuki el-hâletü hâzihî cerâim-i vâkı‘a ancak 45 ve

55'inci maddelere tevfîkan takib edilmiş ve bu suretle işe tamamen siyasî bir

renk verilmişdir.

Ber-vech-i bâlâ beyân edilen üç tarîkden birine tevessül edildiği takdirde

Divan-ı Harb'e diğer bir şekil veya diğer bir nâm ve unvân verilmemiş olur

idi. Çünkü divan-ı mezkûr devletin emniyet-i dahiliye ve hariciyesini ihlâl

edecek olan cerâimin muhakemesiyle muvazzaf olup cerâim-i siyasiyenin

neticesi olan ve maamâfih müstakil birer cürm teşkil eden cerâim-i adiyenin

mücazâtsız kalması ise cerâim-i siyasiyenin adem-i tecziyesi kadar emniyet-i

mezkûreyi ihlâl edecek bir keyfiyetdir.

Nezâret-i celîleleri cânibinden vakt ü zamanıyla keyfiyet bildirilmiş olduğundan

işi sırf bir hukuk-ı umumiye-i adiye davası takibâtına hasretmek ve

bu suretle iade-i mücrimîn meselesini te’min eylemek makam-ı aidine râci‘-

dir. Fi'l-hakika dava, el-hâletü hâzihî siyasî bir vadiye müncer olmuş olduğundan

Almanya Hükûmeti tevkif müzekkiresiyle diğer evrak-ı adliyeyi ve hatta

verilen ilâmı taleb etmekden geri durmayacak ve hükûmet-i mezkûrenin bu

talebi Hükûmet-i Seniyyece reddolunamayacak ve Almanya Hükûmeti evrak-

ı mezkûreyi okur okumaz mücrimînin iadesinden imtinâ‘ eyleyecekdir.

Şu hâlde iş bir hukuk-ı umumiye-i adiye davası şeklinde ele almak

mümkün olup olmadığını tedkik etmek icab edip bunun imkânı hâlinde Adliye

Nezâreti'nin 26067/113 numaralı ve 28 Mayıs 1335 tarihli tezkiresi üzerine

İstişâre Odası'ndan yazılan 3 Haziran 1335 tarih ve 39836 numaralı müzekkirede

beyân edilen evrak-ı adliyenin ihzârı iktizâ eder.

2- İşin esbak Polis Müdürü Bedri Efendi'ye aid ciheti.

Polis Müdür-i esbakı Bedri Efendi hakkındaki ceza davasının Dersaâdet

Bidâyet Mahkemesi Müdde‘î-i Umumîliği'ne tevdî‘ olunduğuna dair İstişâre

Odasınca şimdiye kadar malumât mevcud olmadığı gibi buna dair olan

517

dosya dahi bu takibât hakkında bir gûnâ tafsîlatı muhtevî olmadığından iade

talebinde bulunabilmek üzere sâlifü'l-arz 39836 numaralı müzekkirede dermiyân

olunan izahât vechile evrak-ı matlûbe yani mücrim hakkında sâdır olan

gayr-ı muvakkat tevkif müzekkiresi veya mûmâileyh hakkında lâhık olmuş

olan hüküm ve tatbiki icab edecek Kânûn-ı Ceza mevâddının aynen metn-i

musaddakı ve mücrime isnâd olunan fi‘l ile ahvâl ve keyfiyâtını mübeyyin

bir izahnâme ve mücrimin hüviyetini müsbit vesâik ve daha iyisi mücrimin

fotoğrafisi tanzim ve irsâl olunmak icab eder.

3- İşin Doktor Bahaeddin Şakir Efendi'ye ta‘alluk eden ciheti.

Malum-ı sâmî-i nezâret-penâhîleri buyurulduğu üzere ve Doktor Bahaeddin

Şakir Efendi hakkındaki evrak-ı adliye yani gayr-ı muvakkat tevkif

müzekkiresiyle tatbiki icab eden Kanun-ı Ceza maddelerinin tayini ve mûmâileyhin

fotoğrafisi Almanya Hükümeti'ne tebliğ edilmek üzere 12 Mart 1919

tarihli ve 14353/11 numaralı tahrirât-ı celîle-i nezâret-penâhî ile Bern Sefâret-

i Seniyyesi'ne irsâl ve müteâkiben Adliye Nezâret-i Celîlesi'nin 31 Mart

sene 1335 tarihli ve 24775/51 numaralı tezkiresiyle gönderilen izahnâme 19

Nisan sene 1919 tarihli ve 15143/16 numaralı diğer bir kıt‘a tahrirât-ı nezâret-

penâhî ile sefâret-i mezkûreye tisyâr kılınmakla beraber ancak izahnâme-i

mezkûr bazı tafsilâtı muhtevî olmamasına mebnî İade-i Mücrimîn Mukavelenâmesi'yle

merbûtu bulunan protokolün tefsîrine göre icab eden derecede

mükemmel olmadığı cihetle diğer bir izahnâme gönderileceğinden mürsel

izahnâmenin ibrâz edilmemesi teehhurâtı mûcib olacağı anlaşıldığı takdirde

Almanya Hükümeti'ne tebliğ edilmesi ilâveten iş‘âr edilmiş ve Adliye Nezâret-

i Celîlesi'ne irsâl buyurulan 19 Nisan sene 1335 tarihli ve 15150/63 numaralı

tezkire-i nezâret-penâhî ile mezkûr izahnâmenin ne gibi esbâbdan dolayı

nâ-tamam olduğu inbâ kılınmış idi. Matlûb izahnâmenin irsâline dair nezâret-i

müşârunileyhâdan vârid olup havale buyurulan 7 Mayıs sene [1]335 tarihli ve

25596/89 numaralı tezkire üzerine İstişâre Odası'ndan takdim kılınan 39860

numaralı müzekkirede maznûnunaleyhe isnâd olunan fi‘lin, izahnâmede Kanun-

ı Ceza'nın 181'inci maddesinin "252'nci madde yerine" tatbik olunacağı

mezkûr olmasına mebnî bir mahiyet-i siyasiye iktisâb eylediği ve evvelce irsâl

edilmiş olan tevkif müzekkiresiyle evrak-ı musaddakada madde-i mezkû518

re münderic olmadığı arz olunarak sureti melfûf tezkireye merbût bulunan

mezkûr müzekkire 16 Haziran sene 1335 tarihli ve 16358/109 numaralı tezkire-

i nezâret-penâhî ile Adliye Nezâret-i Celîlesi'ne tebliğ edilmiş ise de bu

defa irsâl olunan izahnâmede yine 181'inci madde-i kanuniye zikredilmiş olduğundan

muhtevî olduğu mülahazât nazar-ı itibara alınmamışdır. Binâenaleyh

işbu izahnâme varaka-i adliye makamında Almanya Hükümeti'ne tebliğ

olunamayacağından sâlifu'l-arz müzekkire mündericâtına tevfîkan tanzim

edilmek üzere nezâret-i müşârunileyhâya iadesi lâzım gelir.

4- İşin esbak Emniyet-i Umumiye Müdürü Aziz Bey'e aid ciheti.

Aziz Bey evvel emirde Emniyet-i Umumiye'ye aid evrak-ı resmiyeyi

alarak götürmüş olmasından dolayı takib olunduğundan mûmâileyhin iadesi

taleb olunmak üzere ifası icab eden muamelât Dahiliye Nezâreti'nin 16 Nisan

sene [1]335 tarihli ve 2407/115 numaralı tezkiresi üzerine İstişâre Odası'ndan

yazılan 11 Haziran 1335 tarih ve 39866 numaralı tezkirede arz olunarak

20 Haziran sene 1335 tarihli ve 16545/114 numaralı tezkire-i nezâret-penâhî

ile iade-i mücrimîn talebinde bulunabilmek için tanzimi muktezî evrak Adliye

Nezâret-i Celîlesi'ne inbâ kılınmış idi. Divan-ı Harb Riyâseti'nin, Adliye

Nezâreti'nin tezkire-i muhavvelesine merbût 18 Teşrîn-i Sânî sene 1335 tarihli

tezkiresinde mûmâileyhin Teşkilat-ı Mahsusa ile alâkadar olmak üzere

maznûnunaleyh bulunduğu beyân edilmekle hareket-i vâkı‘ası bir cürm-i

siyasî teşkil etmekde olduğu anlaşılmakdadır. Mûmâileyh hakkında istenilen

evrak-ı adliyenin şimdiye kadar tanzimi kâbil olamadığı riyâset-i mezkûrece

ilâveten iş‘âr kılınmakdadır. Mûmâileyh hakkında takibât sırf bu noktaya hasredildiği

takdirde kendisinin istirdâdı mümkün olamayacağına ve teşkilat-ı

mezkûreye dahil olanlar hakkındaki davanın henüz ilerlememiş olmasına

binâen takibâtın bu noktadan icrası cihetinden ferâğat olunarak kendisinin

vesâik-i resmiyeyi sirkat eylemesinden ve bir de tehcir ve taktîl ve nehb [ü]

gâret maddelerinde medhaldâr ise bu cihetlerden dolayı hakkında takibât

icrası ve matlûb evrak-ı adliyenin işbu cerâim-i adiyeye müteferri‘ olmak üzere

tanzimiyle Almanya Hükümeti'nden kendisinin iadesinin taleb olunması

icab eder. Eğer Kanun-ı Ceza'nın elli beşinci maddesinin fıkra-i ahîresi vechile

Meşrûtiyeti veya şekl-i idareyi tağyîr edecek ahvâl ve harekâtda bulunan

519

Teşkilât-ı Mahsusa'ya dahil olmasından dolayı da takib olunmak lâzım gelir

ise ya bu bâbdaki takibâtı te’hir etmek veyahud iki nev‘ takibâtı yekdiğerinden

tefrîk eylemek muktezîdir.

5- İşin Trabzon Vali-i esbakı Cemal Azmi Bey'e aid ciheti.

Cemal Azmi Bey hakkındaki evrak-ı adliye Doktor Bahaeddin Şakir

Bey'e müte‘allik evrak ile aynı zamanda vürûd ederek 12 Mart ve 19 Nisan

1919 tarihli ve 14353/11 ve 15143/16 numaralı iki kıt‘a tahrirât-ı nezâret-penâhî

ile Bern Sefâret-i Seniyyesi'ne irsâl edilmiş ve mürsel izahnâme nâ-tamâm

olduğundan yeniden bir izahnâme tanzimiyle gönderilmesi Adliye Nezâret-

i Celîlesi'ne iş‘âr edilmiş idi. Adliye Nezâret-i Celîlesi'nin sâlifü'l-arz 7

Mayıs sene 1335 tarihli ve 25596/89 numaralı tezkiresiyle irsâl olunan izahnâme

Ceza Kanunu'nun 181'inci maddesine "252'nci madde yerine" müsteniden

tanzim edilmiş olduğundan madde-i mezkûre tayyedilmek üzere 11 Haziran

sene 1335 tarihli tezkire-i nezâret-penâhî ile nezâret-i müşârunileyhâya

iade edilmiş ise de melfûf tezkire ile irsâl olunan evrak miyânında yine Kanun-

ı Ceza'nın mevzû‘-ı bahs olan 181'inci maddesi mûcebince icra-yı takibât

olunduğunu mutazammın eski izahnâme gönderilmiş olduğundan İstişâre

Odası'ndan yazılan mârru'z-zikr 7 Haziran sene 1335 tarihli ve 39860 numaralı

müzekkirede bast olunan izahât vechile tanzim edilmek üzere tekrar Adliye

Nezâret-i Celîlesi'ne iadesi ve taktîl ve tehcir maddelerinden dolayı merkûm

hakkında 22 Mayıs sene 1335 tarihinde hükm-i gıyabî sâdır olmuş olduğundan

damgalı iyi bir kâğıd üzerine hüsn-i hatla hükm-i mezkûrun suret-i

musaddakasının tanzim ve mühür ve imzalar kâbil-i kırâet olabilecek ve yekdiğerinin

üzerlerine tesadüf etmeyecek bir suretde vaz‘ etdirilerek irsâli hususunun

iş‘ârı muktezîdir.

Hükûmet-i Seniyye işbu izahnâmeyi Almanya Hükûmeti'ne irsâl ederek

iade-i mücrimîn talebini te’kid edecekdir.

İsviçre Hükûmeti Devlet-i Aliyye ile akdeylediği 21 Mayıs sene 1917

tarihli İtilâfnâme mûcebince Saltanat-ı Seniyye ile Almanya arasında akdolunan

İade-i Mücrimîn Mukâvelenâmesi'nin kendi memâlikinde tatbikini kabul

etmiş olduğundan İsviçre Hükûmeti'nden dahi iade talebinde bulunulabilece520

ği cihetle Almanya ve İsviçre hükûmetlerine tebliğ edilmek üzere Bedri, Bahaeddin

Şakir, Aziz ve Cemal efendiler haklarındaki evrak-ı adliyenin kâffesinin

izahât-ı mebsûtaya tevfîkan ve ikişer nüsha olarak tanzim edilmesi mûcib-

i faidedir. Tafsilât-ı ânifenin Adliye Nezâret-i Celîlesi'ne iblâğı müsaade-i

celîle-i fahîmânelerine menûtdur.

HR. HMŞ. İŞO, 125/78

410 PİSKOPOS KENDİGYAN'IN DİYARBAKIR'DAN ERMENİ

FAALİYETLERİYLE İLGİLİ MEKTUBU

İstanbul'dan Diyarbakır'a giden Piskopos Kendigyan'ın doğudaki Ermeni

faaliyetlerinden bahsederek Adana ve Mersin'de olduğu gibi Diyarbakır'da da

cemiyetlerinin bir şubesini açtıklarına, İngiliz ve Fransız teftiş memurlarının da

kilisede tertip edilen mitinge katıldıklarına dair Ermeni Patriği Zaven Efendi'ye

gönderdiği mektup sureti

25 Şubat 1920

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Dairesi

Şube: 2

Numara: 814

Hariciye Nezâret-i Celîlesi'ne

Devletli efendim hazretleri

Dersaâdet'den Diyarbakır'a giden Piskopos Kendigyan'ın o havâli asayişiyle

ehemmiyetli bir suretde alâkası olan bir mektubu On Üçüncü Kolorduca

elde edilmiş idi. Mektubun sureti merbûtan takdim kılınmışdır. Ankara'-

da münteşir Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde bu mektubun intişârı üzerine

Ermeni Patriki Zaven Efendi Rumca Proedos gazetesiyle tekzîb etmiş ve on

beş gün zarfında aslının fotoğrafisi neşredilmediği hâlde hilâf-ı hakikat olduğunu

ilân etmişdir. Bunun üzerine mektubun fotoğrafisinin irsâli On Üçüncü

Kolordu'ya yazılmış idi. Alınan cevab sureti merbûtan takdim kılınmışdır.

Mektub aslının vürûdu gecikeceğinden bu cevaba müsteniden matbûât-ı Os521

maniyye ile keyyfiyetin tevazzuhu muvâfık gibi mütâlaa edilmekde ise de

muktezâsı menût-ı re’y-i âlîleridir. Ol bâbda emr u fermân hazret-i men lehü'lemrindir.

Fî 5 Cumâdelâhir sene [13]38 ve fî 25 Şubat sene [13]36

Harbiye Nâzırı

Fevzi

**

Osmanlı Ordu-yı Hümâyûnu

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye

Şube: 2

Diyarbakır'da:

On Üçüncü Kolordu Kumandanlığı'ndan Harbiye Nezâret-i Celîlesi'ne

mevrûd fî 18 Şubat sene [1]336 tarih ve 508 numaralı şifre suretidir.

C:

Piskopos Kendigyan'ın mektubu Diyarbakır Vilâyeti'ndedir. Ahz edilecek

fotoğraf posta ile takdim edilecekdir. Ancak postanın ahvâl-i hevaîye

dolayısıyla iki aydan evvel İstanbul'a vâsıl olamayacağını tahmin ediyorum.

Mektubda polis müdürünün ifadesine göre Kendigyan'ın memuriyet-i ruhâniyesine

aid damga da mevcuddur. Polis Müdüriyeti kasasında mahfûzdur.

Fî 18 Şubat sene [1]336

**

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Dairesi

Şube: 2

Mektub Sureti

"Diyarbakır'da kilisenin ilerisinde Zeyd mevkiinde dört komite birleşdi.

Adana ve Mersin'de teşekkül eden cemiyetimizin şubesini burada açmağa

muvaffak olduk. Malum olan DR kimse buraya geldi. Çok memnun olduk.

Perşembe gecesi saat sekizde kilisede çan çalındı. Süryanî ve Ermeni sevgili

milletimiz geldiler. Müzâkere olundu. Cumartesi günü akşam saat on birde

522

müzâkere ikmâl edildi. Müttefikimiz Fransız generalinin mevkii hazırlandı.

Burada bulunan iki papas da bulunmuşdur. Haleb'deki kuvvetli çetelerimiz

Diyarbakır'a gelince size muvaffakiyetlerimizi bildireceğim.

Evvelki Taşnaklar gibi değil, bunların sözü ve özü birdir. Bundan böyle

Osmanlıların FNARLS yani ışıkları baş aşağı oldu. Bizim ışıkları muvaffakiyetleri

yakında size yazacağım. Oraların ışıklarından çok memnun olduk.

Şerefine icra-yı şâdumânî ediyoruz." Diyarbakır'da Bedros Zarşiyan'ın Beyoğlu'nda

Sakızağacı'nda Ermeni Katolik Ruhbanhânesi'nde Çercis nâmındaki

şahsa göndermek istediği mektubda şu cümleler vardır:

"İslâmların yakında sonunu görürüz. Bize nasıl yapdılarsa bizim de

onlara öyle mukabele etmekliğimiz zamanı geldi. Adana'dan iki papas tebdil-

i kıyafetle oraya gelmişlerdir. Ermenilerin küçük yortuları günü kilisede

miting akdedilecekdir. İngiliz teftiş memurları buraya gelip gidiyorlar. Fransız

müfettişleri de geliyor. Onlar bizim hayatımızı taht-ı te’mine aldılar. Ermeni

murahhası 6.600 lira getirdi. Gerek fukarâya gerek malum olan cemiyetlere

tevzî‘ edildi. Parayı getiren piskopos KYAVD'dır. Piskopos Patrik

Zaven Efendi'nin milletinin âtîsini düşünmeyerek hükûmete aleyhdâr yanlış

bir siyaset takib ve kendisini adeta buralara nefy etdiğini söylemişdi". Mektubu

vazife ve maksadını ifhâm etdiğinden her tarafa teyakkuz emredilmişdir.

Kilisede yeri hazırlanan general denilen zâtın Miralay Norman olduğu

kaviyyen istidlâl olunuyor. Çünkü Piskopos, Norman'ın general olduğunu ve

AAHH'deki ve ADEH'sini söylemişdi. Küçük Yortu 18 Kânûn-ı Sânî sene

[13]36 tarihine tesadüf eyliyor. Norman da o gün burada bulunabilecekdi.

Norman Mardin'de iken DH Diyarbakır'da bir ay kalacağını bildirmişdi. Bu

malumâtlar Norman'ın işgale vesile icadı için geldiği kanaatini tevlîd etmişdir.

Evvelce ahalinin galeyânına rağmen Diyarbakır'a seyahatine müsaade

edilmiş ve Siverek'e kadar gelmiş iken bu seyahatin mektub mütâlaasıyla alâkadar

görülmesi ve ahalinin devamlı galeyânı hasebiyle Norman'a Siverek'-

den Urfa'ya dönmesi lüzumunu tebliğ etdiğim nezârete arz edilmişdi. Diyarbakır

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti de pek MZK müdellel bir telgraf yazarak

Norman Urfa'ya dönmesini Diyarbakır'a değil, çete kuvâ-yı muntazamasıyla

523

gelmek istese bütün mevcudiyetleriyle müdafaa edeceklerini bildirmişler ve

Maraş sancağında yapılan Ermeni mezâlimini de protesto etmişlerdir.

16/1/[13]36

HR. SYS, 2602/1_255-258

411 ERMENİLERİN VERGİDEN MUAF OLMASI

Savaş sırasında nakledilen ve eski yerlerine geri dönen Ermenilerin bazı

vergilerden muaf tutulmaları

15 Mayıs 1920

Şûrâ-yı Devlet

Numara: 39380/431

Dahiliye Nezâreti'nin

Şûrâ-yı Devlet'e havale buyurulan 27 Eylül sene [1]335 tarihli ve

9556/1521 numaralı tezkiresi Maliye ve Nâfia Dairesi'nde kırâet olundu.

Mezkûr tezkirede Harb-i Umumî esnasında âhar mahallere nakledilip

ahîren memleketlerine avdet eden mehcûrînin 6 Mayıs sene [1]335 tarihli

kararnâme mucebince sair tekâlîf ve rüsûmdan olan deynleri misillü tarîk

bedel-i nakdîsi bakayasından kezâlik üç yüz otuz dört, otuz beş ve otuz altı senelerine

aid emlâk, arazi ve temettu‘ vergileriyle küsurât-ı munzammasından

ma‘füv tutuldukları gibi tarîk bedel-i nakdîsinden de ma‘füviyetleri lâzım

gelip gelmeyeceği İstanbul Vilâyeti Vekâleti'nden istifsâr olunmuş ve avdet

eden mehcûrîn ile vilâyât-ı müstahlasa ahalisinin bazı tekâlîfden ma‘füviyetine

dair 6 Mayıs sene [1]335 tarihli kararnâmenin birinci maddesinde: "Harb-i

Umumî esnasında âhar mahallere nakil ve tehcir edilen efrâd ile esna-yı tehcirde

seddedilmiş olan müessesat-ı diniye ve ilmiye ve hayriyenin gerek tehcirden

evvelki ve gerek müddet-i tehcire müsâdif senelere aid bi'l-cümle tekâlîf

ve rüsûmdan olan borçları kâmilen afv edilmişdir." denildiği gibi tarîk

mükellefiyet-i nakdiyesi hakkındaki kanun-ı muvakkat ahkâmına nazaran da

bu mükellefiyet vilâyet dahilinde mütemekkin bulunmakla sâbit olup bir vi524

lâyetden tehcir edilen ve binâenaleyh sinîn-i mezkûrede memleketinde mütemekkin

bulunmayan ahalinin tarîk bedellerinin tahakkuk etdirilememesi tabiî

bulunduğu cihetle mehcûrînin tehcirden evvelki senelere aid tarîk bedelâtından

olan deynlerinin afv edilmesi ve müddet-i tehcire müsâdif seneler için de

tarîk bedeli tahakkuk etdirilmemesi lâ-büd ise de salifü'z-zikr kararnâmenin

ikinci maddesinde mehcûrînin üç yüz otuz dört, otuz beş ve otuz altı senelerine

aid emlâk, arazi, temettu‘ vergileriyle küsurât-ı munzammasından ma‘füviyetleri

muharrer olup mezkûr senelere aid tarîk bedel-i nakdîlerinin afvına

dair bir kayıd ve sarâhat bulunmadığından tekâlîf-i saireye kıyasen bunların

da afvı mı yoksa mehcûrînin memleketlerine avdetleri tarihinden itibaren tarîk

bedellerinin de tahakkuk etdirilmesi mi lâzım geleceğinde tereddüd edilmiş

olmakla Şûrâ-yı Devletçe keyfiyetin bi't-tedkik bir karara rabtı lüzumu

dermiyân kılınmışdır.

İcabı teemmül olundu. Avdet eden mehcûrîn ile vilâyât-ı müstahlasa

ahalisinin bazı tekâlîfden ma‘füviyeti hakkındaki 6 Mayıs [1]335 tarihli kararnâmenin

birinci maddesi bâlâda zikrolunduğu üzere mutlak olarak muharrer

bulunmasına nazaran mehcûrînden gerek tehcirden evvelki zaman ve gerek

müddet-i tehcir için tarîk bedel-i nakdîsi aranılmaması icab edeceği tabiîdir.

İkinci maddede üç yüz otuz dört ve otuz beş ve otuz altı senelerine aid

olarak istisnâ edilen vergilerin envâ‘ı zikr u ta‘dâd olunmak suretiyle takyîd

ve tahsis edilmiş olmasına göre mezkûr vergiler haricinde kalan rüsûm ve

tekâlîfin istîfası icab edeceği bâdî-i emrde mütebâdir-i hâtır olmakda ise de

istilaya uğrayan mahaller ahalisinin üç yüz otuz beş senesine aid tarîk bedel-i

nakdîleri Dahiliye Nezâreti tarafından kaleme alınmış olan 28 Ağustos sene

[1]335 tarihli kararnâme ile afv edilerek bunun sene-i hâliye tarîk bedelâtına

da teşmîline müterettib muamelenin derdest-i ifa bulunduğu ve tarîk bedel-i

nakdîsinin idare-i hususiyeye mevdû‘ vâridât cümlesinden olmasıyla Maliye

Nezâretince kaleme alınmış olan salifü'z-zikr 6 Mayıs sene [1]335 tarihli kararnâmenin

esna-yı tanziminde bu cihet nazar-ı dikkate alınmamış olduğu

verilen izahâtdan anlaşılmış ve mehcûrîn ale'l-ekser memâlik-i müstahlasa

ahalisinden olarak mahâll-i saire mehcûrîni nisbeten kalîl bulunmuş olmasına

ve istihlâs münasebetiyle mehcûrînin kısm-ı a‘zamı sinîn-i ahîre tarîk bedel-

i nakdîsine müte‘allik ma‘füviyetden müstefîd olduğu hâlde diğer bir

525

kısmının devam-ı mükellefiyeti icab-ı ma‘delet ve müsâvât ile gayr-ı kâbil-i

te’lif bulunmasına ve esasen mehcûrînin harb-i zâilde dûçâr oldukları mesâib

ve mezâhime nazaran tarîk bedel-i nakdîsi ma‘füviyetinin umum mehcûrîne

teşmîli esbâbının istikmâli lüzumunun arzı tezekkür kılındı. Ol bâbda emr u

fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.

25 Şaban [1]338 - 15 Mayıs [1]336

(Şurâ-yı Devlet azâlarının imzaları)

BEO, 347520

II. BÖLÜM

BELGE FOTOKOPİLERİ

BELGE REFERANSLARI

1167

Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO)

BEO, 341903_1

BEO, 341903_3-4

BEO, 341988

BEO, 347520

BEO, 341055

Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube (DH. EUM. 2. Şb)

DH. EUM. 2. Şb, 2/67-A

DH. EUM. 2. Şb, 3/16

DH. EUM. 2. Şb, 3/30

DH. EUM. 2. Şb, 3/31

DH. EUM. 2. Şb, 4/28

DH. EUM. 2. Şb, 4/53

DH. EUM. 2. Şb, 5/31

DH. EUM. 2. Şb, 5/32

DH. EUM. 2. Şb, 6/1

DH. EUM. 2. Şb, 6/7

DH. EUM. 2. Şb, 6/35

DH. EUM. 2. Şb, 6/48

DH. EUM. 2. Şb, 6/58

DH. EUM. 2. Şb, 7/13

DH. EUM. 2. Şb, 7/16

DH. EUM. 2. Şb, 7/21

DH. EUM. 2. Şb, 7/25

DH. EUM. 2. Şb, 7/31

DH. EUM. 2. Şb, 8/36

DH. EUM. 2. Şb, 8/37

DH. EUM. 2. Şb, 8/59

DH. EUM. 2. Şb, 9/31

DH. EUM. 2. Şb, 10/24

DH. EUM. 2. Şb, 10/58

DH. EUM. 2. Şb, 10/73

DH. EUM. 2. Şb, 11/21

DH. EUM. 2. Şb, 11/48

DH. EUM. 2. Şb, 12/32

DH. EUM. 2. Şb, 13/2

DH. EUM. 2. Şb, 16/6

DH. EUM. 2. Şb, 18/18

DH. EUM. 2. Şb, 31/61

DH. EUM. 2. Şb, 38/3

DH. EUM. 2. Şb, 50/13

DH. EUM. 2. Şb, 64/72

DH. EUM. 2. Şb, 68/11

DH. EUM. 2. Şb, 68/12

DH. EUM. 2. Şb, 68/14

DH. EUM. 2. Şb, 68/15

DH. EUM. 2. Şb, 68/20

DH. EUM. 2. Şb, 68/24

DH. EUM. 2. Şb, 68/26

DH. EUM. 2. Şb, 68/30_1

DH. EUM. 2. Şb, 68/31

DH. EUM. 2. Şb, 68/34

DH. EUM. 2. Şb, 68/35

DH. EUM. 2. Şb, 68/36

DH. EUM. 2. Şb, 68/37

DH. EUM. 2. Şb, 68/38

DH. EUM. 2. Şb, 68/39

DH. EUM. 2. Şb, 68/41

DH. EUM. 2. Şb, 68/57

DH. EUM. 2. Şb, 68/63

DH. EUM. 2. Şb, 68/66

DH. EUM. 2. Şb, 68/67

DH. EUM. 2. Şb, 68/69

DH. EUM. 2. Şb, 68/70

DH. EUM. 2. Şb, 68/71

DH. EUM. 2. Şb, 68/72

DH. EUM. 2. Şb, 68/73

DH. EUM. 2. Şb, 68/74

DH. EUM. 2. Şb, 68/75

DH. EUM. 2. Şb, 68/76

DH. EUM. 2. Şb, 68/77

DH. EUM. 2. Şb, 68/78

DH. EUM. 2. Şb, 68/79

DH. EUM. 2. Şb, 68/80

DH. EUM. 2. Şb, 68/81

DH. EUM. 2. Şb, 68/82

DH. EUM. 2. Şb, 68/83

DH. EUM. 2. Şb, 68/84

DH. EUM. 2. Şb, 68/88

DH. EUM. 2. Şb, 68/89

DH. EUM. 2. Şb, 68/90

DH. EUM. 2. Şb, 68/92

DH. EUM. 2. Şb, 68/93

DH. EUM. 2. Şb, 68/94

DH. EUM. 2. Şb, 68/95

DH. EUM. 2. Şb, 68/96

DH. EUM. 2. Şb, 68/99

DH. EUM. 2. Şb, 68/100

DH. EUM. 2. Şb, 68/101

DH. EUM. 2. Şb, 68/102

DH. EUM. 2. Şb, 69/5

DH. EUM. 2. Şb, 69/6

DH. EUM. 2. Şb, 69/7

DH. EUM. 2. Şb, 69/8

DH. EUM. 2. Şb, 69/9

DH. EUM. 2. Şb, 69/23

Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Asayiş Kalemi

(DH. EUM. AYŞ)

DH. EUM. AYŞ, 6/8_1 DH. EUM. AYŞ, 8/91

Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi Evrakı

(DH. EUM. EMN)

DH. EUM. EMN, 88/33

Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi Evrakı

(DH. EUM. VRK)

DH. EUM. VRK, 15/71

1168

Dahiliye Nezâreti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH. KMS)

DH. KMS, 50-2/40

DH. KMS, 53-1/24

DH. KMS, 53-1/41

DH. KMS, 53-2/3

DH. KMS, 53-2/12

DH. KMS, 54-2/45

Dahiliye Nezâreti Mebânî-i Emiriye ve Hapishaneler Müdüriyeti

(DH. MB. HPS)

DH. MB. HPS, 109/22_2

Dahiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH. ŞFR)

DH. ŞFR, 48/7

DH. ŞFR, 48/85

DH. ŞFR, 48/91

DH. ŞFR, 48/182

DH. ŞFR, 48/220

DH. ŞFR, 50/127

DH. ŞFR, 50/141

DH. ŞFR, 50/209

DH. ŞFR, 50/210

DH. ŞFR, 51/88

DH. ŞFR, 52/93

DH. ŞFR, 52/96, 97, 98

DH. ŞFR, 52/102

DH. ŞFR, 52/184

DH. ŞFR, 52/235

DH. ŞFR, 52/249

DH. ŞFR, 52/255

DH. ŞFR, 52/266

DH. ŞFR, 52/282

DH. ŞFR, 52/286

DH. ŞFR, 52/297

DH. ŞFR, 52/338

DH. ŞFR, 53/48

DH. ŞFR, 53/93

DH. ŞFR, 53/113

DH. ŞFR, 53/129

DH. ŞFR, 53/152

DH. ŞFR, 53/200

DH. ŞFR, 53/201

DH. ŞFR, 53/273

DH. ŞFR, 53/289

DH. ŞFR, 53/295

DH. ŞFR, 53/296

DH. ŞFR, 53/303

DH. ŞFR, 53/305

DH. ŞFR, 53/312

DH. ŞFR, 53/326

DH. ŞFR, 53/336

DH. ŞFR, 54/7

DH. ŞFR, 54/9

DH. ŞFR, 54/10

DH. ŞFR, 54/51

DH. ŞFR, 54/54

DH. ŞFR, 54/55

1169

DH. ŞFR, 54/64

DH. ŞFR, 54/83

DH. ŞFR, 54/84

DH. ŞFR, 54/136

DH. ŞFR, 54/150

DH. ŞFR, 54/156

DH. ŞFR, 54/162

DH. ŞFR, 54/163

DH. ŞFR, 54/170

DH. ŞFR, 54/202

DH. ŞFR, 54/221

DH. ŞFR, 54/222

DH. ŞFR, 54/226

DH. ŞFR, 54/254

DH. ŞFR, 54/261

DH. ŞFR, 54/267

DH. ŞFR, 54/270-1

DH. ŞFR, 54/287

DH. ŞFR, 54/301

DH. ŞFR, 54/308

DH. ŞFR, 54/315

DH. ŞFR, 54/323

DH. ŞFR, 54/346

DH. ŞFR, 54/368

DH. ŞFR, 54/393

DH. ŞFR, 54/406

DH. ŞFR, 54/412

DH. ŞFR, 54/413

DH. ŞFR, 54/420

DH. ŞFR, 54/427

DH. ŞFR, 54/439

DH. ŞFR, 54-A/181

DH. ŞFR, 54-A/198

DH. ŞFR, 54-A/200

DH. ŞFR, 54-A/220

DH. ŞFR, 54-A/251

DH. ŞFR, 54-A/252

DH. ŞFR, 54-A/271

DH. ŞFR, 54-A/325

DH. ŞFR, 54-A/328

DH. ŞFR, 54-A/340

DH. ŞFR, 54-A/368

DH. ŞFR, 54-A/382

DH. ŞFR, 54-A/388

DH. ŞFR, 54-A/389

DH. ŞFR, 54-A/392

DH. ŞFR, 55/18

DH. ŞFR, 55/19

DH. ŞFR, 55/20

DH. ŞFR, 55/21

DH. ŞFR, 55/42

DH. ŞFR, 55/43

DH. ŞFR, 55/47

DH. ŞFR, 55/48

DH. ŞFR, 55/49

DH. ŞFR, 55/55

DH. ŞFR, 55/59

DH. ŞFR, 55/63

DH. ŞFR, 55/92

DH. ŞFR, 55/97

DH. ŞFR, 55/104

DH. ŞFR, 55/106

DH. ŞFR, 55/107

DH. ŞFR, 55/184

1170

DH. ŞFR, 55/186

DH. ŞFR, 55/231

DH. ŞFR, 55/292

DH. ŞFR, 55/296

DH. ŞFR, 55/330

DH. ŞFR, 55-A/11

DH. ŞFR, 55-A/28

DH. ŞFR, 55-A/77

DH. ŞFR, 55-A/152

DH. ŞFR, 55-A/179

DH. ŞFR, 55-A/227

DH. ŞFR, 55-A/240

DH. ŞFR, 56/27

DH. ŞFR, 56/77

DH. ŞFR, 56/85

DH. ŞFR, 56/94

DH. ŞFR, 56/179

DH. ŞFR, 56/315

DH. ŞFR, 57/24

DH. ŞFR, 57/51

DH. ŞFR, 57/54

DH. ŞFR, 57/61

DH. ŞFR, 57/82

DH. ŞFR, 57/86

DH. ŞFR, 57/89

DH. ŞFR, 57/105

DH. ŞFR, 57/110

DH. ŞFR, 57/116

DH. ŞFR, 57/135

DH. ŞFR, 57/136

DH. ŞFR, 57/140

DH. ŞFR, 57/270

DH. ŞFR, 57/277

DH. ŞFR, 57/281

DH. ŞFR, 57/309

DH. ŞFR, 57/317

DH. ŞFR, 57/320

DH. ŞFR, 57/337

DH. ŞFR, 57/345

DH. ŞFR, 58/1

DH. ŞFR, 58/2

DH. ŞFR, 58/38

DH. ŞFR, 58/47

DH. ŞFR, 58/124

DH. ŞFR, 58/141

DH. ŞFR, 58/158

DH. ŞFR, 60/45

DH. ŞFR, 60/48

DH. ŞFR, 60/69

DH. ŞFR, 60/199

DH. ŞFR, 60/216

DH. ŞFR, 60/219

DH. ŞFR, 60/239

DH. ŞFR, 61/290

DH. ŞFR, 62/21

DH. ŞFR, 62/220

DH. ŞFR, 62/223

DH. ŞFR, 63/50

DH. ŞFR, 63/60

DH. ŞFR, 63/72

DH. ŞFR, 63/75

DH. ŞFR, 63/110

DH. ŞFR, 63/119

DH. ŞFR, 63/135

1171

DH. ŞFR, 63/137

DH. ŞFR, 63/142

DH. ŞFR, 63/157

DH. ŞFR, 63/178

DH. ŞFR, 63/307

DH. ŞFR, 64/163

DH. ŞFR, 64/194

DH. ŞFR, 65/4

DH. ŞFR, 65/51

DH. ŞFR, 65/100

DH. ŞFR, 65/101

DH. ŞFR, 65/176

DH. ŞFR, 66/229

DH. ŞFR, 68/95

DH. ŞFR, 69/58

DH. ŞFR, 69/62

DH. ŞFR, 69/86

DH. ŞFR, 69/196

DH. ŞFR, 69/245

DH. ŞFR, 69/250

DH. ŞFR, 69/252

DH. ŞFR, 69/260

DH. ŞFR, 69/262

DH. ŞFR, 70/6

DH. ŞFR, 70/92

DH. ŞFR, 71/12

DH. ŞFR, 74/75

DH. ŞFR, 77/168

DH. ŞFR, 78/47

DH. ŞFR, 79-A/139

DH. ŞFR, 85/256

DH. ŞFR, 87/335

DH. ŞFR, 94/56

DH. ŞFR, 94/61

DH. ŞFR, 94/231

DH. ŞFR, 95/32

DH. ŞFR, 95/52

DH. ŞFR, 95/85

DH. ŞFR, 95/124

DH. ŞFR, 95/130

DH. ŞFR, 95/137

DH. ŞFR, 95/163

DH. ŞFR, 95/209

DH. ŞFR, 95/226

DH. ŞFR, 95/255

DH. ŞFR, 95/261

DH. ŞFR, 95/262

DH. ŞFR, 95/277

DH. ŞFR, 96/1

DH. ŞFR, 96/76

DH. ŞFR, 96/117

DH. ŞFR, 96/127

DH. ŞFR, 96/195

DH. ŞFR, 96/214

DH. ŞFR, 96/220

DH. ŞFR, 96/230

DH. ŞFR, 96/248

DH. ŞFR, 96/279

DH. ŞFR, 96/303

DH. ŞFR, 97/156

DH. ŞFR, 97/244

DH. ŞFR, 98/59

DH. ŞFR, 98/228

DH. ŞFR, 98/319

DH. ŞFR, 99/9

1172

1173

DH. ŞFR, 99/35

DH. ŞFR, 99/110

DH. ŞFR, 99/124

DH. ŞFR, 99/167

DH. ŞFR, 104/182

DH. ŞFR, 104/184

Dahiliye Nezâreti Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti Belgeleri

(DH. UMVM)

DH. UMVM, 154/105 DH. UMVM, 159/65

Hariciye Nezâreti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı (HR. HMŞ. İŞO)

HR. HMŞ. İŞO, 125/78

Hariciye Nezâreti Siyasî (HR. SYS)

HR. SYS, 2363/1_8, 9

HR. SYS, 2487/10

HR. SYS, 2569/1_1

HR. SYS, 2569/1_2

HR. SYS, 2569/1_3

HR. SYS, 2569/1_4

HR. SYS, 2569/1_5

HR. SYS, 2569/1_6, 8

HR. SYS, 2569/1_62

HR. SYS, 2569/2_55

HR. SYS, 2569/2_9-12

HR. SYS, 2569/2-56, 57

HR. SYS, 2569/3_50-51

HR. SYS, 2569/4_45

HR. SYS, 2569/5_8, 9, 10, 11, 12

HR. SYS, 2602/1_255-258

HR. SYS, 2635/3_7-14

HR. SYS, 2769/17

HR. SYS, 2793/48

HR. SYS, 2795/53

HR. SYS, 2799/3

HR. SYS, 2799/43_14

HR. SYS, 2871/3

HR. SYS, 2871/4_13

HR. SYS, 2871/4_15

HR. SYS, 2871/4_16

HR. SYS, 2873/3_35

HR. SYS, 2873/5_3

HR. SYS, 2875/3

HR. SYS, 2876/2

HR. SYS, 2879/4

HR. SYS, 2879/19

HR. SYS, 2880/10

HR. SYS, 2882/25-1, 2

HR. SYS, 2885/46

Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV)

MV, 173/2

MV, 198/24

MV, 199/164

MV, 199/35

MV, 202/48

MV, 207/33

MV, 213/54

MV, 213/60

MV, 213/62

MV, 217/167

MV, 217/47

MV, 88/14

Yıldız Sadâret Hususî Maruzat Evrakı (Y. A. HUS)

Y. A. HUS, 344/4

Yıldız Esas Evrakı (Y. EE)

Y. EE, 5/144

Y. EE, 5/180

Y. EE, 40/39

Y. EE, 50/47

Y. EE, 97/89

Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y. MTV)

Y. MTV, 281/52

Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Maruzatı (Y. PRK. A)

Y. PRK. A, 2/24

Yıldız Perakende Askerî Maruzat (Y. PRK. ASK)

Y. PRK. ASK, 62/97

Y. PRK. ASK, 107/63

Y. PRK. ASK, 110/34

Y. PRK. ASK, 176/1

Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y. PRK. AZJ)

Y. PRK. AZJ, 18/13

Yıldız Perakende Mâbeyn Başkitâbeti (Y. PRK. BŞK)

Y. PRK. BŞK, 35/29

Yıldız Perakende Hariciye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. HR)

Y. PRK. HR, 22/22

Yıldız Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı (Y. PRK. KOM)

Y. PRK. KOM, 8/47

1174

Yıldız Perakende Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mâbeyn Mütercimliği

(Y. PRK. TKM)

Y. PRK. TKM, 38/62

Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı (Y. PRK. UM)

Y. PRK. UM, 32/96

Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB)

ZB, 24/1

1175

İ N D E K S

1179

İNDEKS

A

Abaza Fit, Mezid köyünden 307

Abbas Hilmi Paşa, Hidiv 353, 354

Abdülaziz Han 41

Abdülhamid Han 31, 32, 35, 38, 40, 41

Abdullah Efendi, Ekmek tevzî‘ memuru

420

Abdullah, Jandarma 112

Abdullah, Taşçızâde 462

Abdurrahman, Adliye ve Mezâhib Nâzırı

55

Abdülahad Nuri Bey, Sevkiyât Müdürü

358

Abdülmecid, Mamuretülaziz ahalisinden

480

Abdülmecid Bey, Yüzbaşı 323

Abgay Aşireti 9

Abraham, Ayândan 17

Abram, Kuyumcu 508

Abro, Şûrâ-yı Devlet azâsından 17

Acemistan 138, 200

Acıçeşme, Edirnekapı 419

Acıçeşme Sokağı, Kasımpaşa 422

Açıkbaşyan, Kirkor, Arapkirli, Dava

Vekili 23

Adana 45, 78, 110, 124, 125, 126, 138,

143, 153, 155, 158, 175, 182, 185,

190, 193, 195, 197, 202, 204, 205,

206, 209, 210, 211, 213, 214, 215,

217, 224, 226, 227, 240, 244, 255,

264, 273, 276, 310, 314, 316, 323,

336, 342, 344, 345, 346, 357, 361,

364, 375, 379, 388, 389, 394, 396,

406, 407, 427, 440, 450, 454, 455,

462, 467, 475, 491, 501, 521, 522

— Divan-ı Harbi 326

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu Riyâseti

190, 192, 210, 211, 213,

224, 226, 318

— Osmanlı Bank Şubesi 296

— Vilâyeti 111, 136, 137, 138, 167,

218, 251, 322, 323, 380, 405

Adapazarı 207, 470, 471

Âdil, Edirne Valisi 99, 147

Adliye Nezâreti 54, 55, 61, 62, 98, 99,

160, 337, 338, 369, 404, 408, 409,

410, 412, 417, 510, 511, 513, 514,

516, 517, 518, 519, 520

Adliye ve Mezâhib Nezâreti, bkz. Adliye

Nezâreti

Aganoor, Petrus, Ermeni Milletperverân

Cemiyeti üyesi 20

Agnarkiyan, Rusyalı, Ermeni Hınçakyan

reisi 22, 27, 41

Agob, Ermeni çeteci 471

Agobcan, Tacir 500

Agobyan, Mihran Genç 505

Agop Bogos veled-i Koryan, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 236

Agop, Çengiler köyü muallimi 306

Agop, Maliye Nâzırı 17

Agopyan Efendi, Ermeni Milletperverân

Cemiyeti üyesi 20

Ağababyan, Leon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Ağya, Rum Cemiyeti Rûhânîsi 506

Ahmed Bey, İzmir tüccarlarından 509

Ahmed Cemaleddin Paşa, Serhafiye 34,

35

Ahmed Efendi, Manisalı 508

Ahmed İzzet, Dahiliye Nâzır Vekili 425,

427, 428, 441, 443, 444, 445, 446,

447, 448, 449, 450, 452, 454, 455,

459, 460, 461

Ahmed Mazhar, Mirlivâ 3

Ahmed Midhat, Kayseri Mutasarrıfı

142, 149

Ahmed Paşa 11, 12

Ahmed Reşid, Hariciye Nezâreti Umûr-ı

Siyasiye Müdürü 95, 118, 173

Ahmed, Mail'in oğlu, Alicerek karyeli

77

Ahtamar Katogikosluğu 137, 138

Akçakoyun İstasyonu, Antep 254

Akçay 391

Akharim karyesi, Bursa 302

Akin karyesi, Kayseri 500

Akka 58, 60

— kalesi 26

Akköy, Yalova 299, 301

Aksaray 148, 162

Akşehir 291, 350

Aktaş, Maden Kazası 477, 478

Aktoprak, Bursa 299, 301, 303

Alabaş, Kayseri 53

Alayund, Kütahya 254, 261

Aleksan, bkz. Mampre Efendi

Aleksandropol 5

Alfredy, Osmanlı Bankası Memuru 67

Alınca karyesi, Bilecik 442

Ali Bey, Kadırga Hastahânesi Memuru

422

Âli bin Yusuf Cemil, Trabzon Valisi 16

Ali Çavuş, İkmâl efrâdından 300

Ali Çavuş, Müfreze Kumandanı 302

Ali Faik Efendi, Trabzon Merkez Polis

Komiseri 242

Ali Fethi, Sofya Sefiri 97

Ali Fikri, İzmir tüccarlarından 508, 509

Ali Hıfzı Efendi, Polis Memuru 242

Ali Naki Bey, Jandarma Binbaşısı 275,

276

Ali oğlu Ali Hasan, Giresunlu 250

Ali Rıza Bey, Telgraf Nezâreti Şef Muâvini

420

Ali Suad, Zor Mutasarrıfı 346, 350, 351

Aliye, Cihangir Çavuş'un kızı 420

Alman 404

— misyonerleri 218

— Protestan misyonu 180

— ticareti 325, 330, 335

1180

Almanya 325, 328, 334, 510, 511, 513,

516, 519, 520

— Hükûmeti 326, 335, 337, 513, 514,

516, 517, 518, 519

— Sefâreti 324, 325, 327, 330, 334,

335, 336

— ticaret ve müessesât-ı hayriyesi

325, 327, 329

Altıncı Kolordu Kumandanlığı 109, 169,

191, 348

Altunyan, Vahram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Alucra 381

Amasya 88, 89, 90

— Mutasarrıflığı 493

Amasyan Efendi, Orman Memuru 43

Amerika/lılar 22, 27, 45, 138, 142, 200,

249, 272, 430, 494, 501

— Dârüleytâmı 470

— Hastahânesi 273

— hey’eti 163

— Konsoloshânesi 221

— misyonerleri 312

— otomobilleri 493

— revolüsyonistleri 70

— Sefâreti 249

— Şehbenderhânesi 250

— vapuru 470

— Protestan misyonerler 46

Anadolu 38, 56, 77, 200, 201, 241, 246,

330, 440, 458, 459, 460, 487, 491,

492, 501, 504, 505

— Demiryolu Kumpanyası 264

— sevâhili 82

Andon Lefter, Erbaa ileri gelenlerinden

506

Andonyadis, Dimitri, Erbaa Rum ileri

gelenlerinden 506

Andonyan, Aram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Anduk Dağı 84, 85

Angel, Fırıncı 420

Anglikan Kilisesi 44, 45, 46

Ankara 110, 125, 127, 128, 135, 158, 204,

205, 209, 210, 211, 213, 214, 215,

217, 224, 226, 227, 233, 234, 235,

236, 237, 238, 240, 244, 252, 261,

264, 268, 276, 310, 314, 315, 320,

344, 345, 357, 361, 375, 388, 396,

406, 407, 410, 427, 450, 454, 455,

460, 465, 466, 467, 469, 472, 479,

485, 491, 520

— İstasyonu 252

— Vilâyeti 36, 127, 138, 219, 276,

417, 451, 457, 460, 468, 469, 473,

474, 499, 500

Anna, Makruhi Nuvart, Ermeni yetim

423

Antakya 155

Antalya 396, 407

— Mutasarrıflığı 216

— Rumları 402

Antonyades Doktor, Girit komitesinin

Reisi ve İttihad-ı Şarkî Büyük

Şirketi Azâsı 26, 27

Antranik, Benli karyeli, Ermeni eşkıya

306

1181

Antranik, Ermeni çeteci 471

Antranik, Taşnak Komitesi Reisi 93, 94,

431, 437

Apik, Canbaz, Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 236

Apik, Uncuzâde, Ermeni ileri gelenlerinden

17

Arab 445, 446, 469

Arabköprüsü, Mardin 447

Arabsun 148

Arabyan, Doktor 152

Arakelyan, Arşak Karabet, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Aram, Ermeni çeteci 471

Aram, Yalovalı, Sille Amele Taburu efrâdından

386

Aram Efendi, Ayândan 288, 372

Aranik, Halepli 419

Arapkir 22, 37

Ardahan 117, 118

Ardaş, Ermeni komite üyesi 241

Ardaşi, Muallim 341

Arifî Paşa, Hariciye Nâzırı 4

Arifiye İstasyonu, Eskişehir 386

Armanuhi, Ermeni yetim, Beşiktaş'ta

sakin 423

Armenak, Urfa Alman Hastahânesi doktoru

436

Armenia 21

Armenuhi, Ermeni yetim 422

Armudlu karyesi, Ağrı 496

Arnavud karyesi, Mudanya 468

Arnavudluk 28, 29

Arosyak, Ermeni yetim 422

Arpadere, Bilecik 307

Arparyan merkezi 70

Arsak 70

Arseniyan, Asador Serkis, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 235

Arslanbey, İzmit 106, 107

Arslanyan, Ohannes Mardiros, Çankırı'-

da sürgünde bulunan Ermeni 234

Arşaluis, Ermeni yetim 422

Artaki Çiftliği, Eskişehir 442

Artin Efendi, Antalya Bidâyet Mahkemesi

Azâsı 475

Artin, Ermeni tüccar 508

Artin, Seröz köyü ahalisinden 305

Artin, (Abdullah), Ermeni yetim 422

Artin oğlu Agop, Çengiler köyü bekçisi

305

Arzoyan, Arşak 340, 341

Arzumyan, Artin (nâm-ı diğer Koçu)

veled-i Haçator, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Arzumyan, Baruyr, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Asador Manyasyan veled-i Haçik, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

234

Asaduryan, Agop Ohannes, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Asaduryan, Vahram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

1182

Asım Bey, İstinaf Mahkemesi Reis-i

Evveli 276, 315

Asım Efendi, Mülâzım, Gemlik Bölük

Kumandanı 302, 304, 306

Asir 204

— Aşireti 38

Aşcıyan, Ermeni komiteci 394

Atalan karyesi, Van 103

Atanasyan, Vartas, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Âtıf Bey, Bakırköy'de Dişçi 419

Atıf, Ankara Vali Vekili 252, 268

Atina 19, 22, 24, 25, 26, 27, 29, 32, 33,

36, 38, 39, 40, 41

Avadikyan, Karabet veled-i Haçator,

Aydın ahalisinden 341

Avadis, Mıgırdıç, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Avakyan, Zenob Karabet, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 235

Avni Efendi, Angel'in fırınında müstahdem

mülâzım 420

Avonat veled-i Armenak, Ermeni yetim,

İzmit muhaciri 423

Avrupa 25, 26, 27, 35, 101, 142, 200,

428, 430, 432, 436

Avrutyun, Ardaşes, Aydın ahalisinden

341

Avusturya 325, 328, 404

— müessesât-ı sınâiye ve ticariyesi

336

Avusturya-Macaristan 331

— bankaları 331, 332

— erbâb-ı sanâyi‘ ve ticareti 331,

332, 333

— Sefâreti 325, 331, 334, 336

— sigorta kumpanyaları 331, 332

Ayafilyoy Caddesi, Trabzon'da 242

Ayastefanos 419, 421

Ayaş 128, 135, 159, 233, 238

— Askerî Deposu 128

Ayazma, Mudanya 468

Ayazma Mahallesi, Üsküdar'da 422

Aycı tarlası, Yalova 300

Aydın 110, 125, 158, 204, 209, 210, 217,

314, 339, 342, 343, 348, 357, 375,

388, 389, 396, 406, 427, 450, 454,

455, 468, 485

— Vilâyeti 140, 339, 342, 344, 378,

407, 510

Ayntab 46, 115, 119, 121, 138, 254, 281,

282, 313, 350, 407, 462, 463

— Mutasarrıflığı 120, 462

Ayşe, Karahisar-ı Şarkîli 420

Ayşe, Makriköyü'nde 420

Ayvalık Rum ahalisi 402

Ayvaz oğlu Lazari, Kavak ahalisinden

506

Azadamard 200

Azaryef, Doktor, Ermeni komiteci 439

Âzerbaycan 93, 94

Aziz Bey, eski Emniyet-i Umumiye Müdürü

510, 511, 512, 518, 520

Aziz Efendi, Sarıklı, Müftüzâde damadı,

İzmitli 106, 107

Aziziye Kazası, Sivas 138

1183

B

Baalbek 265

Bâb Kazası, Halep 254

Babetyan, İstepan veled-i Ohannes,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 237

Bâbıâli 7, 8, 27, 33, 50, 79, 80, 143, 324,

326, 327, 329, 484, 512

Babikyan, İtalya Konsolos Tercümanı

143

Badikanlı aşâiri 84

Badrikof, Agop Vard, Rusyalı 24

Bafra 145

Bağdad 170, 171, 204, 382

— Demiryolu Şirket-i İnşaiyesi 286

Bağdasar, Serkis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Bağlarbaşı, Bakırköy 420

Bağlıkdere, Yalova 304

Bahaeddin Şakir, Doktor, İttihad ve Terakki

Merkez-i Umumîsi Azâsı

510, 511, 512, 513, 517, 519, 520

Bahçe, Adana 143

Bahçecik, İzmit 106, 107, 207, 402

Bahçeligazino, Mudanya 468

Bahçelik, Van 63

Bahr-ı Siyah 82

Bahri, Müfreze Kumandanı 302, 303

Bahriye Nezâreti 80

Bahtiyar, yetim, İzmir Turgutlu'dan Süleyman

Ağa'nın kızı 420

Baki Sokağı, Bakırköy 420

Bakraz karyesi, Bursa 307

Balakyan, Kirkor, Rahip, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Balıkesir 357

— Ermenileri 357, 363

Balıkpazar Ermeni Kilisesi 68

Balkan

— Harbi 93, 142, 432

— Şibh-i Cezîresi 28, 29, 37

Baltayan, Bursa Taşnak Komitesi mensubu

200

Balyan, Bedros, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Bandırma 237, 241, 466, 469

— Divan-ı Harb-i Örfîsi 220, 229,

230

Bank-ı Osmanî 67, 68, 244

Bardizbanyan, Zara, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 131, 233

Ba[r]dizbanyan, Bağnak, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Ba[r]dizbanyan, Leon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Barsamyan, Avadis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Basdırmacıyan, Mihran, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Basmacıyan, Manuk, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Basmacıyan, Yervant, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Basra 204

1184

Başaçanak, Maden Kazası 477, 478

Başkale, Van 150

Başkumandanlık Vekâleti 119, 135, 161,

182, 187, 202, 204, 203, 219, 316,

346, 348, 379, 382

Batum 5, 24, 196

— Muâhedenâmesi 437

Baumwoll-Gesellschaft, Alman Bankası

336

Bayezid 22, 489

— Aşireti 9

Bazarganyan, Taşnaksütyun reisi 487

Bebek Dârüleytâmı, Beşiktaş 423

Bedri Efendi, Polis Müdürü 510, 511,

512, 513, 516, 520

Bedri Ziya Bey, Bakırköy ahalisinden

419

Bedros veled-i Manuk, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Bedrosyan, Mosis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Behcet, Niğde Mutasarrıfı 148

Behisni 138

Bekir Bey 86

Bekir Sami Bey, Halep Valisi 208

Bekiranlı Aşireti 84, 85

Belgaris, İttihad-ı Şarkî Cemiyeti'nin

Serkâtibi 27

Belh Vadisi 282

Benikoğlu Ali bin Mehmed, Jandarma

251

Benli karyesi, Bilecik 299, 300, 302, 304,

305, 306

Benoit [Benedictus] XV., Papa 245

Berdanka tüfenkleri 22

Bereç, Asker, Geyve'nin Kıncılar köyünden

386

Berlin Sefâreti 513

Bern Sefâreti 352, 389, 517, 519

Bertiz çayı, Maraş 53

Bestak, bkz. Bestek köyü

Bestek köyü, Elazığ 250

Beşiktaş 423

Beşinci Kolordu Ahz-ı Asker Hey’eti

Riyâseti 355

Beşinci Kolordu Kumandanlığı Vekâleti

230

Beşiri Kazası, Diyarbakır 143

Bey karyesi, Kütahya 442

Beyazyan, Artin, Bursa Düyûn-ı Umumiye

Harîr Kontrol Memuru 220

Beyleryan, Agop, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Beyleryan, Bedros, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Beyleryan, Karabet, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Beylikçiyan, Kozmoz, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Beyoğlu 32, 68, 187, 522

Beyrut 204, 217, 348, 375, 388, 389

— Vilâyeti 138

1185

Beytüddebab [Beytüşşebab] 150

Bıyıkyan, Kırca, Erbaa Ermeni eşrafından

506

Bızdıkyan, Zaharya, Ermeni komiteci

394

Bi’rü's-seb‘ 257

Bilan, Halep 155

Bilecik 217, 307, 308, 443, 449, 486

Birecik 281, 313

—Ermenileri 313

Birinci Kolordu Ahz-ı Asker Riyâseti

445

Birinci Ordu Kumandanlığı 343, 344

Bishop, Lady, İngiliz 44

Bitlis 13, 14, 15, 19, 44, 56, 84, 85, 101,

102, 110, 114, 125, 126, 131, 135,

151, 153, 155, 158, 166, 175, 185,

190, 193, 195, 197, 202, 204, 205,

209, 210, 211, 213, 214, 215, 224,

226, 240, 274, 276, 314, 345, 359,

388, 396, 399, 406, 407, 427, 429,

432, 433, 450, 454, 455, 476, 480,

485, 490, 502

— Ermenileri 219

— Merkez Tevkifhânesi 19

— Vilâyeti 24, 73, 74, 102, 219, 432,

471, 481

Bogbelyan, Dikran Hamparsum, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

234

Bogos, Bulgar Yüzbaşı 82

Bogos, Ermeni eşkıya 250

Bogos, Tekfurdağlı 311

Bogos, Udcu, Aydın ahalisinden 341

Bogos Nubar Paşa 392

Bogosyan, Artin, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Bogosyan, Bogos Der, Ermeni eşkıya

250

Bogosyan, Haçik, Doktor, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 233

Boğazlıyan 473, 477, 478, 498, 499,

500, 514

— Kaymakamlığı 474, 500

Bols, Serpiskopos, Dersaâdet'de Süryanî-

i Kadim Patrik Vekili 56

Bolşevik 470

Bolu 110, 125, 158, 204, 348, 357, 361,

375, 388, 389, 396, 406, 407, 427,

450, 454, 455, 485

— Divan-ı Harb-i Örfîsi 124

Bor 148

Boracıyan, Kunduracı Manuk Mikail,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 235

Bostan Sokağı, Fatih 423

Boyacıoğlu Dikran, Çengiler köyünden

306

Boyacıyan, Agop, Tekfurdağı eski Mebusu

311

Boyacıyan Efendi, Geyve İstasyon memuru

386

Boyacıyan (Murad), Hamparsum, Hınçak

reisi, Kozan eski Mebusu 23,

109, 142

Bozdoğan Kemeri Caddesi, Şehzâdebaşı'nda

422

1186

Brest-Litowsk Muâhedenâmesi 393

Broussali, Jean, Londra'da Ermeni Milletperverân

Cemiyeti üyesi 20

Browning revolver 340, 341

Bryce, James, Daily News gazetesinin

şark muhbiri 31

Bûlâd karyesi, Suriye 475

Bulgar/lar 65, 82, 100, 384

— erbâb-ı fesadı 81

— istilası 147

— manliheri 259

— ordusu 82, 93

Bulgaristan 22, 29, 97, 98, 101, 187, 383

— Ermenileri 138, 271

— General Konsülatosu 187

— Prensliği 28

— Sefâreti 187

Burçin Boğazı, Bursa 306

Burgaz karyesi, Mudanya 468

Bursa 101, 220, 228, 229, 230, 236, 261,

305, 351, 402, 407

— Ermeni firarîleri 228

— Hastahânesi 304

— Merkez Bölüğü 302

— Merkez Taburu 299, 307

— Taşnak Komitesi 200, 201

Bükciyan, Melkiset, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Bükreş 142, 270, 271, 272

— Sefâreti 270, 272

Bülbülcüyan, Azarik veled-i Ohannes,

Çankırı'da sürgünde bulunan Ermeni

237

Bünyan, Sivas 138

Büyükbenli, Bursa 302

Büyükdere, Bursa 305

C

Cabbarvayzâde, Hacı, Genceli 489

Cafer Bey, Kaymakam, Üsküdar'da sakin

422

Cambon, Mösyö, Dersaâdet Fransa eski

Sefiri 433

Cangülyan, Haci Artin, Vanlı, İstanbul'-

da sarraf 23

Canik 110, 125, 158, 190, 193, 195, 197,

202, 204, 205, 209, 210, 211, 213,

214, 215, 224, 226, 240, 274, 276,

314, 345, 357, 361, 364, 375, 388,

389, 396, 402, 406, 427, 450, 454,

455, 485

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu

213, 224, 226

— Mutasarrıflığı 174, 178, 180, 186,

199, 369, 378, 424, 446

Canterbury, Amerika 45, 47

Carablus, Halep 279

Cavid, Maliye Nâzırı 514

Cebel-i Bereket 138, 155, 255, 287, 475

Celal, Halep Valisi 91, 120

Celal Bey Hanı, İstanbul'da 68

Celâlî Aşireti 9

1187

Celalyan, Kirkor, Doktor, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Celalyan, Kirkor Hazar, Kurukahveci,

Çankırı'ya sürülen Ermeni 235

Cemal Azmi Bey, Trabzon Valisi 174,

181, 184, 354, 510, 512, 513, 519

Cemal Paşa, Dördüncü Ordu Kumandanı

124, 150, 185, 322, 349, 363,

367, 510, 511, 513, 514, 520

Cemal, Dahiliye Nâzırı 464

Cemal, Erzurum Vali Vekili 92

Cemal, Harbiye Nâzırı 503

Cemil Bey, Tonus Kaymakamı 297

Cenevre 432, 487

Cevahirciyan, Misak Serkis, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Cevdet, Van Valisi 96, 103, 134, 149

Cevizlik Mahallesi, Bakırköy 419, 420,

421

Cezar, Kasbar, Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 237

Cezayir-i Bahr-ı Sefid 28

Cide kazası, Kastamonu 468

Cihangir Çavuş 420

Cinali karyesi, Ankara 452

Cisr-i Şuğur 155

Civanyan ailesi, Katolik, Ayândan Aram

Efendi akrabası 372

Cizre 275, 399

Cizvit 46

Cleanti Scalyeri, Rum 39, 40, 41

Comtemporary Review 44

Confederation Orientale 27

Crédit Lyon Bankası 38

Culfa, Azerbaycan 93, 94

Ç

Çağşak, İzmit 299, 301, 306

Çakaloğlu Yovan, Kavak kazası ahalisinden

506

Çakıryan, Zeytunlu Ermeni 24

Çanakkale 106, 107, 407

Çankırı 128, 129, 131, 133, 135, 159,

232, 233, 238

— Mutasarrıflığı 233

— Çankırı Polis Komiserliği 238

Çar (II. Nikola) 431

Çarıkcıyan, Vahan Arşak, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Çarşamba 503, 507, 508

— Ermeni Milleti 508

Çat, Boğazlıyan'da 478

Çatalca 204, 348, 375, 388, 406, 407,

427, 450, 454, 455, 485

Çavuşyan, Yervant, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Çay İstasyonu 261, 290

Çelebiyan, Karabet, Aydın ahalisinden

341

Çengelköyü, Üsküdar 422

Çengiler karyesi, Orhangazi 301, 305,

306

Çercis, Beyoğlu ahalisinden 522

1188

Çırağan Yalısı 34, 38

Çilingiryan, Rupen, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Çine, Aydın 510

Çoban Sokağı, Bakırköy 420

Çobanoğlu Yorgi, Kavak ahalisinden

506

Çogozcıyan, Santik, Yozgatlı Ermeni

219

Çolak [V]arcabet, Ermeni fesatçı 3

Çonkul Boğazı, Bursa 299, 301

Çorum 138

Çölemerik dağları 47

Çubukgiryan, Danyel, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Çuh Gediği, Van 150

Çukur Mahallesi, Erzincan 171

Çukurköy, Yalova 299, 300, 301, 306

D

Dadyan Artin, Hariciye Müsteşarı 17

Dadyan, Arakel, Barutçubaşı Bogos

Beyzâde 17

Dahiliye Nezâreti 9, 13, 14, 61, 62, 76,

78, 88, 94, 97, 99, 105, 106, 107,

117, 123, 127, 136, 152, 156, 157,

171, 172, 187, 193, 200, 220, 229,

230, 232, 234, 235, 236, 237, 238,

254, 256, 258, 271, 276, 277, 278,

279, 298, 338, 339, 342, 353, 355,

384, 390, 396, 397, 399, 400, 403,

408, 410, 411, 417, 422, 431, 439,

456, 463, 474, 477, 486, 498, 499,

510, 518, 523, 524

Daily News 22, 26, 27, 30, 32, 33, 35, 44

Damadyan, Mihran, Muallim, Ermeni

çeteci 18, 20, 25, 29, 42, 47, 48

Danimarka 452, 482, 483

— Kraliyet Ortaelçiliği 483

Danyal, Aksaray Belediye Tabibi 148

Darende 138

Dârüleytâm 175, 364, 366, 375, 402

David Bey 5

Davidyan, Ohannes Der, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Davidyan, Ohannes, Ermeni çeteci 471

De Lenker, Avusturya tebaasından 386

Debbâğoğlu Karnik, bkz. Tabakoğlu

Karnik

Debbağyan, Mihran Haçik, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 236

Dedeağaç 270, 271

Deli Yusuf, Künceğiz köyünden 308

Delikanlı aşâiri 84

Delipazarı, Yalova 304, 306

Demirköy, bkz. Samakov

Denyamyan, Parsih, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Dere köyü, Bursa 299, 301

Dereciyan, Agop, Vezirköprü ahalisinden

504

Dersaâdet 4, 5, 19, 20, 23, 24, 25, 26, 30,

31, 32, 33, 38, 40, 41, 42, 44, 45,

52, 67, 81, 82, 100, 104, 132, 200,

1189

220, 233, 234, 235, 236, 238, 320,

342, 343, 352, 353, 375, 398, 408,

426, 461, 486, 487, 493, 498, 520

— Amerika Sefâreti 272

— Bidâyet Mahkemesi Müdde‘î-i

Umumîliği 512, 516

— Divan-ı Harb-i Örfîsi 90, 476, 514

— Birinci Divan-ı Harb-i Örfîsi Riyâseti

502

— Ermeni Merkez Fesad Komitesi

67, 201

— Ermeni Patriği 46

— Hınçakyan Komitesi 31

— İngiltere Sefâreti 65

— Süryanî-i Kadim Patrik Vekâleti

54, 55, 56

Dersim 9

— eşkıyası 177

— vukuâtları 37

Deutsche Orient Bank 239, 325, 330, 336

Devebağırdan mevki‘i, Ankara 452

Deveciyan, Parsih, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Develi 123, 142, 148, 162

Deyr-i Zor 279, 280, 281, 283, 371, 440

Deyrülhafir 279, 280, 281

Dikrail veled-i İsrail, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Dikran Efendi, İstanbul Patrikhâne memurlarından

423

Dikran Gümüşgerdan, Tüccar 18

Dikran Yosef, Mahkeme-i Ticaret Birinci

Meclis Azâsı 18

Dikran, Deveci, Ermeni firari 370

Dikran, Tabâbet-i Hazret-i Şehriyârî

Müşâviri 17

Dimanche, 327

Dimboz, Bursa 302

Dimitriyadis, Nikola, Tokat ahalisinden

505

Dişikırıkoğlu Hulusi, Urfa ahalisinden

462

Divan-ı Harb-i Örfî 91, 110, 113, 124,

146, 147, 164, 173, 191, 228, 231,

232, 248, 275, 276, 298, 317, 309,

321, 386, 390, 404, 409, 410, 430,

463, 469, 476, 480, 496, 502, 510,

511, 512, 515, 516, 518

Divrik, Sivas 138

Diyarbakır 56, 84, 110, 125, 131, 143, 158,

166, 169, 175, 180, 185, 186, 188,

190, 193, 195, 197, 198, 202, 204,

205, 209, 210, 211, 213, 214, 215,

216, 224, 226, 227, 240, 262, 266,

267, 274, 276, 294, 314, 326, 345,

361, 364, 375, 376, 388, 396, 406,

407, 427, 450, 454, 455, 485, 491,

502, 520, 521, 522

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu Riyâseti

210, 211, 213, 224, 226

— Ermenileri 139, 154

— Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti 522

— Vilâyeti 75, 139, 191, 198, 277,

312, 399, 426, 521

Dizanteri 288, 318

Dobniçe, Bulgaristan 82

Doğançay, Geyve 385

1190

Dokuzuncu Ordu 437

Doskalos oğlu Emerdis, Kavak ahalisinden

506

Döngel, İzmit 106, 107

Dördüncü Ordu Kumandanlığı 112, 113,

115, 116, 120, 121, 144, 146, 169,

203, 216, 256, 294, 309, 316, 360,

365

— Vekâleti 343, 344

Dördüncü Ordu-yı Hümâyûn Müşiriyeti

7, 75, 76, 77

Dörtyol 110, 124, 136, 143, 150, 192

— Ermenileri 111, 287

Duma, Şam 265

Dumanlıdağ, Bursa 299, 301

Düyûn-ı Umumiye 178, 345, 362

E

Ebûhureyre 279, 281

Ebuzziyâzâde Velid Bey, Tasfîr-i Efkâr

Gazetesi İmtiyâz Sahibi 419

Echard familyaları, Urfa 436

Eçmiyazin

— Katogikosluğu 136, 137, 231, 431

Edhem Nuri, es-Seyyid, Hamidiye Alayları

ile Dördüncü Süvari Fırka

Kumandanı 86

Edhem Paşa, Ferik, Nizamiye Onuncu

Fırka Kumandanı 53, 60

Edirne 98, 110, 125, 147, 158, 204, 345,

348, 357, 361, 364, 375, 388, 396,

402, 406, 407, 427, 450, 454, 455,

465, 466, 485

— Mukâvelenâmesi 383

— Vilâyeti 82, 97, 99, 100

Edirnekapı, İstanbul 419

Edremid 307

Edward Nathan, Adana Amerika Şehbenderi

273

Efkere nahiyesi, Kayseri 355

Eğin Kazası 109

Eğserciyan, Aleksan, Ermeni komiteci

101

Elbistan 121, 147, 205

El-Cezire 392

Eleşkird 22, 23, 77

Elmalı, Yalova 299, 300, 301, 302, 304,

306

Elyas, Hariciye Müsteşar Muâvini 17

Emin, Trabzon Vali Vekili, Defterdar

498

Emine Hanım, Kanunî Sultan Süleyman

Mektebi Başmuallimesi 424

Emine, asker Mehmed Ali'nin kızı 421

Emlâk-ı Metrûke Komisyonu, Bursa

308

Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 99,

101, 132, 139, 140, 181, 220, 230,

249, 272, 353, 463, 518

Emup köyü, Şehril nahiyesi 489

Emvâl-i Metrûke Komisyonu 179, 188,

243, 462

Encümen-i Mahsus-ı Vükelâ 65, 66

Encyclopedia Britanica 436

Enver Paşa 193, 207, 292, 364, 510, 511,

513, 514

1191

Epir, Yunanistan 29

Erbaa 503, 505, 506

Erdek 466

Ereğli, Konya 245, 267, 295, 318

Ergani 61

— Murahhasalığı 62

Erivan 93, 94, 437

Ermeni/ler 11, 12, 15, 16, 27, 31, 32, 45,

49, 50, 54, 55, 64, 65, 68, 70, 71,

77, 81, 86, 88, 100, 102, 109, 111,

119, 122, 140, 143, 144, 146, 153,

162, 181, 182, 199, 208, 209, 214,

215, 221, 225, 240, 242, 245, 247,

251, 255, 263, 268, 270, 271, 273,

310, 318, 324, 325, 327, 328, 330,

331, 332, 333, 334, 340, 355, 356,

359, 360, 374, 392, 400, 405, 415,

421, 427, 431, 433, 434, 435, 436,

437, 442, 446, 448, 461, 468, 469,

470, 474, 486, 487, 497, 501

— anarşistleri 67, 68

— Avcılar Kulübü 340

— çeteleri 149, 228, 251, 269, 270,

271, 272, 301, 368, 391, 395, 476,

477, 490, 495

— çocukları 176, 218, 312, 402,

469, 471

— Erbâb-ı Fesad İttihadı Komitesi

21

— eşkıyası 56, 72, 110, 292, 298,

304, 306, 355, 395, 435

— eytâmhânesi 470

— eytâmı 374, 402, 422, 427, 444,

469, 497

— fedai teşkilatı 93

— fesad cemiyeti 20, 68, 71, 229,

230

— fesadı 35, 47, 48, 54, 55, 74, 75

— fırka-i siyasiyesi 487

— gazeteleri 182

— gönüllüleri 94, 95, 105, 172, 328,

437

— Hastahânesi 369, 423

— hükûmeti 430, 486, 487

— ihtilâlcileri 191, 430, 431, 432,

433

— ihtilâli 328, 436

— kadınları 22, 27, 424, 485

— kafileleri 177, 262, 263, 309, 312

— Katogikosluğu 136

— Katolik Mektebi 19

— Katolik Milleti, 48, 205

— Katolik misyonerler 168

— Katolik Patrikhânesi 19

— Katolik Ruhbanhânesi 522

— kilisesi 6, 137, 138, 423, 467, 468

— komite rüesâsı 126, 128

— komitecileri 128, 251

— Komitesi 4, 20, 25, 32, 42, 52, 101,

125, 129, 142, 392, 428, 430, 431,

433, 434, 438

— kulüpleri 142

— matbûâtı 432

— mektebleri 8, 46, 182, 431

— memurlar 131, 178, 217, 244, 265,

345

1192

— meselesi 45, 250, 352, 353, 433,

434

— mezâlimi 523

— Milletperverân Cemiyeti 20, 23

— mu‘teberânı 51, 73, 74, 467, 506

— muhacirleri 248, 254, 278, 290,

316, 346, 347, 348, 402, 425, 442,

472, 473

— muhbirleri 48

— Murahhasahânesi 10

— Murahhasalığı 461, 500

— müfrezeleri 495

— mültecileri 465, 493

— Patrikhânesi 45, 46, 419, 421, 499

— Patrikliği 160, 498

— Protestanları 46

— sevkiyâtı 212, 224, 310, 322, 347,

357, 376, 399

— taburları 93

— zenginleri 71, 486

Ermeni Komitelerinin Âmâl ve Harekât-

ı İhtilâliyesi 431

Ermenice 271

Ermenistan 431

Ermişe 108, 123

— Dârüleytâmı 402

— Manastırı 108, 237

Ertuğrul Fırkateyn-i Hümâyûnu 40

Erzincan 77, 101, 140, 166, 171, 406,

427, 435, 438, 485, 490

— Mutasarrıflığı 172, 396, 476, 502

Erzurum 4, 5, 10, 13, 14, 15, 26, 31, 32,

38, 43, 44, 46, 77, 101, 105, 110,

114, 125, 126, 131, 135, 151, 153,

155, 158, 166, 171, 175, 177, 185,

190, 193, 195, 197, 200, 202, 204,

205, 209, 210, 211, 213, 214, 215,

224, 226, 227, 240, 274, 276, 314,

345, 359, 364, 396, 406, 407, 427,

429, 433, 434, 435, 438, 439, 440,

450, 454, 455, 476, 480, 485, 488,

490, 502

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu

Riyâseti 210, 213, 226

— vak‘ası 5, 22, 23, 32

— Vilâyeti 6, 7, 74, 92, 104, 105, 139,

153, 161, 165, 166, 168, 176, 177,

239, 488

— 'da akdedilen kongre, Ermeni cemiyetince

439

Esad Bey 367

Esadiye, Yalova 306

Esayanzâde Ohannes, Tüccar 18

Eseyan, Kirkor, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Eski Telgraf Sokağı, Bakırköy 421

Eskipazar mahallesi, Yozgat 49

Eskişehir 125, 144, 158, 185, 204, 209,

210, 211, 213, 214, 215, 217, 224,

226, 237, 238, 240, 244, 245, 253,

254, 261, 264, 268, 276, 310, 314,

315, 320, 344, 345, 357, 361, 364,

375, 388, 396, 406, 407, 410, 427,

442, 443, 449, 450, 454, 455, 485

— Emvâl-i Metrûke İdare Komisyonu

Riyâseti 289

— Mutasarrıflığı 208, 347, 377, 442

Eytâmhâne 218, 435, 470

1193

Eyüb Sabri, Defter-i Hakanî Memuru

462

Ezine 161

F

Fahreddin Bey, Petrograd Sefâreti Maslahatgüzârı

93

Fahri Bey, Bakırköy sakinlerinden 421

Fahri Efendi, Suşehri Kaymakam Vekili

321

Faik, Kütahya Mutasarrıfı 290

Fatih, İstanbul 423

Fatma, Bakırköy Angeli'nin fırınında

hizmetli 420

Fehmi Efendi, Yüzbaşı, Sahil Taburu

İkinci Bölük Kumandanı 299,

300, 301, 303, 306

Feke 255

Fethi Bey, Osmaniye Mutasarrıfı 274,

287, 322, 323

Fevzi, Harbiye Nâzırı 521

Fevziye karyesi, İzmit 299, 301

Feyziye karyesi, Gemlik 301, 302, 303

Feyzullah oğlu Feyzi, Eğinli jandarma

250

Fındıcak karyesi, Sivas 205

Fındıcak, Bursa 301

Fındıcakbaşı, Bursa 306

Fındıcaktaşı, Bursa 306

Fındıklı, Bursa 299

Fırat Nehri 190

Fırnız Nahiyesi, Maraş 53

Filibe 270, 271

Filipi, Karabet oğlu, Seröz köyü ahalisinden

305

Fitzgerald, Daily News gazetesinin şark

muhbiri 22, 25, 26, 27, 31, 32, 33,

36, 41, 44

Foço Mandesi, Erbaa ileri gelenlerinden

506

Frangül veled-i Artin, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Frankliyan Efendi, Zeytun Murahhasası

87

Fransa 10, 80

— Meclis-i Mebûsânı 73

Fransız 38, 522

— asâkiri 419, 420, 421

— Frerler Mektebi, İzmit 106, 107

— Mektebi, Bakırköy 419

— müfettişleri 522

— sefâini 106, 107

Fuad Efendi, Bursa Merkez Taburu Zâbit

Vekili 299, 300, 301, 302, 304,

305, 306

Fuad Selim Bey, Bern Sefiri 353, 354

Fulacık, İzmit 299, 301

G

Gabriel, Bâbıâlî Hukuk müşaviri 17

Gabriel, Rusyalı 23

Gaçık mevkii, Yalova 301

1194

Gagyan, Agop, Adana Osmanlı Bankası

Memuru 296

Galata 32, 67

Galib Bey, Jandarma Binbaşısı 276

Galitzin, Kafkas Umumî Valisi 431

Gayaçık [Gacık] ormanları, Yalova 300

Gayr-ı Müslim

— mülteciler 466, 467, 490, 492

Gazuryan, Agop, Aydın Vilayeti ahalisinden

340

Gazze 257

Gedelek karyesi, Bursa 299, 302, 304

Gedikyan, Aram Karabet, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 235

Gelikozan, Talori 84

Gemiç dağları, Bursa 302

Gemlik 299, 300, 302, 304

— Bölüğü Kumandanlığı 299

Gence, Ermenistan 437

Gencyan, Antranik, Adapazarlı, Hınçak

komitesinden 132

Genç, Bitlis 84, 85

— Mutasarrıflığı 84

Genève, İsviçre 36, 200

Germüş dağı, Urfa 169, 191

Germüş karyesi, Urfa 144, 191

Getchell, Amerikalı, Düvel-i İtilâfiye

Mümessili 494

Gevaş 96, 102, 103

Geyve 238, 385, 386, 387

Giresun 183, 381

Girit 26, 28, 29

— Komitesi 22, 26, 27

— liler 26, 27, 29

Gladstone, İngiliz Başbakan 26

— Fırkası 20, 22, 29, 41, 44

Goncagülyan, Kigork, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Göksun, Maraş 86, 147

Gölgeliburun, Ankara 452

Görele, Giresun 174, 184

Gra

— fişengi 258

— tüfenk 257, 259

Grayliski, George, Osmanlı Bankası

Memuru 67

Gregoryen 363

Güherçile Fabrikası Müdüriyeti, Kayseri

258

Gülbank, Bedosyan, Kayseri ahalisinden

451

Gülbenkyan, Parsih, Dava Vekili 140,

340

Gülbenkyan, Serkis, Tüccar 18

Gülek, Adana 256, 274, 346

Güleyan, Ohannes, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Gülistanyan, Milkon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Gülistanyan, Nişan, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Gülvenek

— karyesi, Mamuretülaziz 250

1195

— Manastırı 250

Gülyan, Sabah, Ermeni fesatçı 385

Gümüşhacıköy

— Kaymakamlığı 494

Gürciyan, Lusin Karabet, Ermeni yetim

423

Gürcü 307

Gürle, Bursa 299, 302, 303, 304, 306

— Boğazı 303

Gürlekayası 306

Gürün 138

H

Habousi, bkz. Habusi köyü

Habur 190

Habusi köyü, Mamuretülaziz 250

Hacı Halid Bey, Diyarbakır eski Valisi

419

Hacı Mehmed Çiftliği, Yalova 299, 301,

304, 306

Hacıyan Andon, Sarraf 18

Haci Hamparsumyan, Ohannes Bedros,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 235

Haci Markar oğlu Karabet, Seröz köyü

ahalisinden 305

Haçaturyan, Haçik, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Haçik veled-i Agop, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Haçikyan, Terzi, Ermeni komiteci 242

Haçin 86, 109, 124, 136, 143, 255

Haçyan, Aram, Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 238

Haçyan, Kirkor, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Haghan, bkz. Hogo köyü

Haiasdan 20, 43

Hâkimiyet-i Milliye 520

Hakkari 47

Hakkı, Adana Valisi 137, 143, 256

Hakkı Bey, Evkâf Memuru 462

Hakverdi oğlu Dursun, Jandarma 250

Haleb 35, 45, 53, 110, 115, 119, 124, 125,

138, 143, 150, 153, 158, 175, 182,

185, 190, 195, 197, 202, 203, 204,

205, 209, 210, 211, 213, 214, 215,

216, 217, 222, 224, 226, 227, 240,

244, 252, 254, 255, 260, 265, 266,

269, 274, 276, 278, 279, 280, 281,

283, 284, 285, 288, 289, 293, 294,

296, 309, 310, 313, 314, 316, 323,

344, 345, 346, 358 361, 364, 366,

367, 371, 372, 375, 388, 389, 394,

396, 440, 456, 462, 463, 508, 522

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu

Riyâseti 190, 210, 211, 212, 213,

224, 226

— Kumandanlığı 52

—Menzil Müfettişliği 316

— Sevk Memurluğu 279

— ve Adana Fevkalâde Kumandanlığı

Vekâleti 79

— Vilâyeti 78, 87, 91, 138, 155, 168,

186, 189, 190, 197, 212, 243, 248,

1196

282, 288, 296, 358, 366, 367, 370,

371, 374, 383

Hâlide Hanım, Üsküdar'da ikamet eden

422

Halil Paşa, Irak Ordusu Kumandanı

149, 150, 392

Halil, Dahiliye Nâzır Vekili 377, 378,

379, 380

Halilürrahman Kazası, Kudüs 257

Hallaçyan, Parsih, Tüccar 18

Hama 265, 288, 289, 294

Hamdi Bey, Van eşrafından 63

Hamid, Canik Mutasarrıfı 495

Hamid Bey, Aziziye Kaymakamı 308

Hamid Sabri Bey, Binbaşı, Nişantaşı'nda

sakin 423

Hamidiye

— Alayları 76

— Karakolu, Bursa 306

— karyesi, Bursa, 299, 301, 302

Hammam 279, 281

Hamparsum, Matbuat-ı Ecnebiye Kalemi'nde

görevli 52

Hamparsumyan, Nerses Samuel, Ermeni

çeteci 471

Hamzalı karyesi, Bursa 299, 304, 306

Hanazadyan, Rupen, Rusyalı 23, 26, 27,

32, 38, 39

Hanesyan, Ohannes Artin, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 235

Hânım, Dişçi Âtıf Bey Hemşiresi 419

Hanikyan, Ayândan Aram Efendi'nin

akrabası 288

Hanzedyan, Melki, Aydın ahalisinden

341

Harâccı Muhyiddin mahallesi, Fatih

423

Haralambos Lazar, Tokat ahalisinden,

505

Harb-i Umumî 428, 464, 477, 489, 523

Harbiye Nezâreti 87, 94, 95, 117, 199,

240, 265, 342, 343, 399, 400, 409,

410, 411, 446, 458, 459, 460, 496,

497, 502, 503, 510, 521

Harbiye Tahsisâtı 388, 400, 404, 416

Hariciye Nezâreti 12, 14, 54, 67, 93, 118,

192, 206, 269, 271, 292, 324, 325,

331, 334, 352, 368, 401, 403, 418,

421, 422, 453, 461, 462, 465, 475,

478, 482, 483, 484, 501, 503, 520

Harput 37, 46, 250

— Amerika müessesâtı 221

— Ermenileri 154

Harran 279, 282

Hartuçlu fişenklik 340

Haruniye, Adana 218

Hasan Fehmi Efendi, Yüzbaşı, Üsküdar'da

sakin 422

Hasan Tahsin, Maliye Nâzırı Vekili 239

Hasbi, Kadı, Sivas Vali Vekili 493, 494

Hasköy, İstanbul 68, 420

Hasrof Efendi, Kayseri Ermeni Murahhasası

230, 231

Haşim Bey, Posta ve Telgraf Nâzırı 514

Havacık, bkz. Fulacık

1197

Havasor, Van 103, 149

Havran 189, 190, 265, 294

Havza 494

Haydar Bey, Kalas Şehbenderi 95

Haydar Bey, Mülkiye müfettişi 363

Haydar, Musul Valisi 150, 294

Haydar, Urfa Mutasarrıfı 169, 264

Haydarpaşa 127, 261, 423

Haymana, Ankara 252

Hayrabetyan, Karabet veled-i Takovor,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 235

Hayri Efendi, Hallâc 421

Hazarosyan, Nişan, Hınçak Komite Reisi

145

Hazarosyan, Ohannes, Aydın ahalisinden

341

Hekimhan, Malatya 138

Hekimyan, Gomidas, Trabzon'daki İngiliz

Konsoloshânesi Tercümanı

12, 13, 15

Hesna, yetim, Makriköyü'nde 420

Hey’et-i İtilâfiye 458

Hey’et-i muhtelite 443, 444

Hey’et-i Tahkikiye Riyâseti 121, 321,

322, 409, 511

Hınçak/lar 23, 24, 25, 27, 31, 32, 35, 36,

37, 41, 69, 70, 71, 109, 126, 132,

133, 141, 142, 145, 146, 148, 357,

385, 386, 394, 436

— Cemiyeti Merkez Komitesi 327

Hınçakyan Komitesi 20, 21, 22, 25, 26,

27, 30, 37, 41

Hınıs 22, 74

Hıristiyan/lar 9, 36, 37, 49, 53, 198, 455,

503, 504, 506

Hırlakyan Efendi, Maraş Mebûsu 370

Hısnımansur 138

Hızır, Bestek karyeli 250

Hicaz 204

Hindistan 138

Hocasaryan, Hayik, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Ho[di]çor Ermenileri 5

Hoffman, Maria, Alman tebaasından

217

Hogasyan, Karabet, Rumeli Demiryolları

müfettişi 353, 354

Hogo köyü, Mamuretülaziz 251

Hollanda 452, 482

— Kraliyet Ortaelçiliği 482

Home, Üsküdar'da kız mektebi 46

Horen bint-i Kalust, Ermeni yetim 423

Horen Efendi, Ermeni Patriği 45

Horopsima bint-i Kalust, Ermeni yetim

423

Hôtel d'Angleterre, Beyoğlu'nda 43

Hrant veled-i Mıkır, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Hrımyan Efendi, Revan Kilisesi Patriği

23, 24, 31, 45, 47

Hristaki, Çoban oğlu Panka mahdumu

506

Hristo, Papas 505

Hudud Hafif Süvari Alayları 75

1198

Hulusi Bey, Temyiz Mahkemesi Reisi

276, 320

Hulusi, Şam Valisi 265

Humanite 327

Hummâ-yı tifoidi 288

Humus 265, 289, 294

Huşuryan, Arşak Mıkırdıç, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Hüdavendigâr 110, 125, 158, 204, 209,

210, 211, 213, 214, 215, 217, 224,

226, 227, 240, 244, 264, 276, 298,

308, 310, 314, 315, 320, 345, 357,

361, 364, 375, 388, 396, 406, 427,

450, 454, 455, 485

— Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti

226

— Vilâyeti 200, 215, 217, 220, 222,

229, 230, 411, 461, 464

Hükûmet-i Osmaniyye 14, 15, 33, 34,

46, 47, 56, 68, 73, 84, 97, 98, 137,

142, 188, 231, 270, 271, 324, 325,

326, 328, 330, 331, 332, 333, 334,

335, 336, 337, 352, 353, 428, 429,

432, 434, 440,452, 453, 454, 456,

458, 482, 483, 484, 506, 516, 519

Hükûmet-i Seniyye, bkz. Hükûmet-i Osmaniyye

Hüseyin Cemil, Ayntab ahalisinden 462

Hüseyin Muhyiddin, Kaymakam, İzmir

Jandarma Mıntıka Müfettişi 276

Hüseyin Sabri, Geyve Kaymakamı Vekili,

Jandarma Bölük Kumandanı

388

Hüseyin, Çarşamba Belediye Reisi 508

Hüsnü, Yozgad'da Heyet-i Tahkikiye

azâsından 48, 50

I

Ilıca karyesi, Erzurum 439

Internationale 422

Iskuhi Onnik veled-i Mıgırdıç, Ermeni

yetim 423

İ

İade-i Mücrimîn Muâhedenâmesi 511,

513, 514, 515, 517, 519

İbrahim Bey, Kaymakam tekâüdü 421

İbrahim Edhem bin Ferhad, Teftiş-i Askerî

Komisyon Üyesi 79

İbrahim Efendi, İzmit'te silah taharrîsine

memur 301

İbrahim Zihni bin Ömer, Karahisar-ı

Sahip Kadısı ve Mutasarrıf Vekili

152

İbrail 272

— Şehbenderliği 127

İcadiye mahallesi, Mezreh 250

İçel 138, 185, 204, 345, 348, 361, 375,

388, 396, 406, 427, 450, 454, 455,

462, 485

İdare-i Örfiye

— Birinci Divan-ı Harb Riyâseti

511

— Divan-ı Harbi, Çine 510

— Kararnâmesi 409, 512, 514, 515

İhsan Bey, Dersaâdet Cinayet Mahkemesi

Azâsı 420

1199

İhsan Bey, Erzurum Telgraf Başmüdürü

420

İhtidâ 185, 198, 211, 378, 415

İkbal, Halepli 420

İkdâm 512

İkinci Ordu Kumandanlığı 82, 395, 399

İlyas Sami Efendi, Muş Mebûsu 438

İnceköy, Kırkkilise 467

İnciciyan, Karnik, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

İnegöl Kazası 307

İngiliz/ler 31, 42, 44, 45, 46, 47, 106, 107,

389, 456, 492, 493, 494

— askerleri 493

— Fevkalâde Komiserliği 456, 459,

467, 473

— hey’eti 461

— Kızlar Mektebi 31

— konsolosu 10, 63, 64, 65, 66

— kontrol zâbiti, Merzifon 494

— mebûslar 20

— murahhası 403

— mümessil-i siyasîsi 509

— piskoposlar 45

— şaspo tüfenkleri 38

— teftiş memurları 522

İngiltere 20, 21, 30, 42, 43, 44, 45, 47, 73

— Devleti 14, 29, 38, 41, 42, 43

— Fevkalâde Komiserliği 461, 465,

466

İpek Fabrikası, Çengiler köyü 306

İran 5, 9, 21, 64

— Ermeni fesedesi 75

— hududu 44, 47, 189, 190, 269, 270,

271, 272

— Konsoloshânesi 10, 64

İsaî Hilmî Efendi, İdare-i Örfiye Birinci

Divan-ı Harb müstantıklarından

512

İsak Usta, Demirci 506

İskenderiye 38

İskenderun 78, 79, 124, 155

İslahiye, Adana 255, 323, 395

İslâm/lar 6, 31, 35, 36, 37, 112, 117, 118,

120, 183, 185, 191, 221, 430, 434,

436, 438, 455, 474, 476, 481, 485,

488, 501, 522

— kıyafeti 54, 74

— muhacirleri 415, 491

— mülteciler 490, 491

İsmail, Ermeni yetim 423

İsmail Efendi, Fatih'te tüccar 423

İsmail Hakkı Bey, Adana Valisi 206

İsmail Hakkı Bey, Şûrâ-yı Devlet Ezâsı

320

İsmetoğlu Mihran, Çatlı 478

İspanya 482

— Kraliyet Hükûmeti 453, 483

— Kraliyet Ortaelçiliği 452, 453, 483

İsrailyan, Arastekez, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

İstanbul 5, 23, 24, 32, 33, 37, 38, 39, 40,

43, 68, 99, 100, 104, 133, 135, 182,

1200

224, 358, 362, 396, 402, 452, 453,

482, 483, 484, 496, 505

— Komitesi, Yeni Hınçakyan Komitesi

23

— Polis Müdüriyet-i Umumiyesi

104, 418, 421, 488

— Vilâyeti Vekâleti 523

İstanbulluoğlu Mahallesi, Yozgat'ta 49

İstasyon Caddesi, Bakırköy 419

İstepanyan, Leonik Serkis Der, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

235

İstepanyan, Mıgırdıç, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

İstıtlâ‘ komisyonları 409

İstiratigakis, Giritli gazete muharriri 26

İstişâre Odası 511, 513, 514, 516, 517,

518, 519

İsveç 452, 482

— Kraliyet Ortaelçiliği 484

İsviçre 22, 23, 36, 270, 271, 352, 353,

354, 389, 520

— Hükûmeti 519

— Taşnakist Hey’et-i Âliyesi 432

İtalya 389

— konsoloshânesi 10

— Sefâreti 117, 119

İtalyan 143

İtilûf Devletleri 326

İtilâfnâme 519

İttihad ve Terakki Cemiyeti 512, 514

İttihad-ı Şarkî

— Cemiyeti 26, 27, 28, 29, 37, 41

— komiteleri 33, 41

İzmir 129, 237, 261, 339, 376, 379, 380,

509, 510

— Mühimmât Anbarı 343, 344

— ve Havalisi Kumandanlığı 343

İzmirliyan Mateos Efendi, Ermeni Patriği

61

İzmit 106, 107, 108, 110, 125, 158, 190,

195, 197, 204, 207, 209, 210, 211,

213, 214, 215, 217, 224, 226, 227,

228, 236, 237, 240, 253, 256, 264,

276, 299, 301, 310, 314, 315, 320,

344, 345, 350, 351, 357, 361, 364,

375, 388, 389, 396, 402, 406, 427,

443, 450, 454, 455, 470, 471, 485

— Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti

210, 211, 213, 224

— Jandarma Taburu Kumandanlığı

386

— Mutasarrıflığı 107, 123, 132, 207,

228, 448, 470

— Sancağı 237, 238, 385

İznik 299

— Gölü 304

— Jandarma Takımı Kumandanlığı

299

J

Jamgoçyan, Hırabet, Hınçak komitesinden

132

Jandarma Bölük Kumandanlığı, Geyve

386

Japon suları 40

1201

K

Kabadayan, Vahan, Adapazarlı 471

Kabahlı, 437

Kaçuni, Osik, Papas, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Kadem oğlu Yordan 506

Kadıköy, Yalova 299, 301, 304, 306

Kadıköy Ermeni Kilisesi, İstanbul 422,

423

Kadınları Çalıştırma Cemiyet-i İslâmiyesi

419, 424

Kafkas 269, 270, 271, 272

— Ermeni matbûâtı 431

— Ermenileri 118

— harekâtı 429

Kafkasya 93, 94, 95, 117, 119, 430, 431,

437

Kahta 138

Kalaycıyan, Ardaş Haçik, Ermeni çeteci

471

Kalecik, Ankara 252, 268

Kale-i Sultaniye 204, 211, 226, 314, 345,

348, 375, 388, 406, 427, 450, 454,

455, 485

— Mutasarrıflığı 161, 241, 379

Kalenciyan, Serkis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Kalender mahallesi, Şehzâdebaşı'nda

422

Kalender, Aram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Kalfayan, Artin, İran tebaasından, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

236

Kalfayan, Nişan, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Kalust, Papas 423

Kâmil Bey, Zabtiye Nâzırı 11

Kâmil, Sadrıazam 13

Kâmile Hanım, Hacı, Trabzonlu 419

Kantarcıyan, Armenak, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Kanun-ı Esasî 402, 415, 511, 512, 514

Kanun-ı Muvakkat 335, 414, 417

Kapraşyan, Ayândan Aram Efendi'nin

akrabası 288

Kapriel, Mahkeme-i İstinâf Azâsından

18

Karaağaç tarassud kulesi 79

Karabet Balyan, Aydın Vilayeti ahalisinden

341

Karabet, Baron, Taşnaksütyun Komitesi

Reisi 145

Karabet, Ermeni fesatçı 110

Karabet, Mahkeme-i Temyiz Azâsı 17

Karabet, Papaz 184

Karabetyan, Vahan, Rahip, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 237

Karadağ 28, 29

Karadağ Revolver 257, 305

Karagözyan, Ardaşis, Erzincan Kilise

Mahallesi ahalisinden 172

Karagözyan, Rafael, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 132, 233

1202

Karagözyan, Vartan, Papas, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 237

Karahaç, Kars 488

Karahisar-ı Sahib 110, 125, 152, 158, 204,

209, 210, 211, 213, 214, 215, 217,

224, 226, 227, 240, 261, 264, 267,

276, 290, 310, 314, 315, 320, 345,

350, 356, 357, 261, 364, 375, 376,

381, 388, 406, 407, 427, 439, 450,

454, 455, 485, 496

— Emvâl-ı Metrûke Tasfiye Komisyonu

Riyâseti 324

— Mutasarrıflığı 358, 363, 379

Karahisar-ı Şarkî 420, 476

Karakeşişyan, Manuel, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Karakilise, Erzurum 496

Karakol Sokağı, Makriköyü 419

Karaköy, Gümüşhacıköy 494

— Rumları 494

Karaman 295

Karamanlı Mahallesi, Maraş 53

Karamanyan, Agop, Aydın ahalisinden

341

Karamanyan, Şirket Vapurları Sandık

Emini 340

Karamürsel 304

— Jandarma Kumandanlığı 300, 301

Karanlıkdere, Bursa 306

Karasor vadisi, Mamuretülaziz 250

Karasu, Samsun 391

Karçikan 95

— vukuâtı 103

Karesi 110, 125, 158, 161, 204, 209, 210,

211, 213, 214, 215, 217, 224, 226,

227, 240, 244, 276, 314, 320, 345,

357, 361, 375, 388, 389, 396, 406,

407, 427, 450, 454, 455, 485

— Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti

224, 226

— Mutasarrıflığı 356

Karkar, Van 432

Karnik, bkz. Debbâğ / Tabakoğlu

Kars 117, 118, 255, 437, 438

Karsak, Bursa 302, 304

Kartaltepe, Bakırköy 420

Kasabyan, Hüsrev, Samsun'da halı tüccarı

113

Kasımpaşa, İstanbul 422

Kasnakdüzü, Yalova 304, 306

Kastamonu 139, 204, 233, 238, 348, 357,

361, 364, 375, 388, 396, 406, 407,

427, 450, 454, 455, 468, 479, 485

— Vilâyeti 128, 131, 133, 135, 159,

232, 297, 359

Katibyan, Sabuh, Bulgar Yüzbaşı 82

Katma 279, 280, 283, 284

— İstasyonu 254

Katolik 24, 260, 263, 319, 363, 367, 372,

373

— Ermeniler 227, 305

— Mektebi, 19

— mezhebi 32

Kavafyan, Jan Kirkor, Bulgaristan tebaasından

187

1203

Kavak 82, 503, 506

Kavkazyan Şahbaz, Eğin'de Mesâha

Mektebi Muallimi 109

Kavurgalı karyesi 452

Kayacık, Bursa 301, 306

— çayırı, 301, 302

— tepe, 306

Kayseri 110, 125, 126, 141, 148, 158, 162,

173, 190, 195, 197, 204, 209, 210,

211, 213, 214, 215, 224, 227, 231,

233, 240, 260, 266, 276, 314, 320,

345, 355, 357, 361, 364, 375, 388,

390, 396, 406, 407, 427, 441, 444,

450, 454, 455, 485, 491, 500

— Divan-ı Harbi 230

— Mutasarrıflığı 123, 142, 164, 170,

179, 198, 231, 256, 258, 263, 312,

366, 374, 444, 445, 448, 451, 500

Kazasyan, Arşak, Doktor, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 238

Kazgancıyan, Agop, Koska'da eczacı

23

Kâzım Karabekir, On Beşinci Kolordu

Kumandanı 495

Kâzım Paşa, Mülgâ Birinci Kafkas Kolordusu

Kumandanı, Mirlivâ 438

Kazyan, Tatyos, Ermeni Katolik çocuk

460

Keçeciyan, Mihran veled-i Agop, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

234

Keçeciyan, Nuvart, Haçin yetimlerinden

109

Keçeciyan, Serkis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Keçikaya, Bursa 303

Keçyan, Puzant, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 132, 233

Kehribarcıyan Kirkor, Yozgat'ta Ermeni

fesatçı 48, 50

Kelekyan Diran Efendi, Saadet Gazetesi

muharriri 33, 35, 36, 41

Kelekyan, Diran, Çankırı'ya sürülen

Ermenilerden 133, 237

Keller karyesi, Yozgat 499, 500

Kemah 381

Kemal Bey, Binbaşı, Otuz Sekizinci

Alay Kumandanı 507

Kemaleddin, Konya Vali Vekili, Mektubcu

385

Kendigyan, Piskopos 520, 521

Kent 5

Keramet, Bursa 299, 300, 301

Kerek Sancağı, Suriye 189, 190, 265,

294

Keresteciyan, Afrik Serkis, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Kerkük Sancağı 189, 190, 197

Keropeyan, Karabet, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 131, 233

Keseliyan, Kirkor, Karşıyaka'da mukim

340

Keskin, Ankara 252, 268

— Ermenileri 451

Keşişyan, Matvis, Ermeni Kilisesi Cemiyeti

Reisi 505

Ketenciyan, Emirze, Doktor, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 237

Kıbrıs 77

1204

Kıbtî 500

Kılınçköy, Yalova 299, 300, 301, 306

Kılınçyan, Kirkor, Divrikli, Hukuk Mektebi

öğrencisi 23

Kınalı, Erzurum 488

Kıris Efendi, Üsküdarlı 23

Kırkkilise 467

Kırmızı Kitab 355

Kırmızı Manastır, Ankara 467

Kırşehri 252

Kışla mevki‘i, Pazarcık nahiyesi 307

Kızderbendi, İzmit 299, 301

Kigork, Ermeni fesatçı 113

Kigork, Ermeni tacir 500

Kigorkyan, Kigork, Rus tebaasından,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 236

Kigorkyan, Leon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Kigorkyan, Mihran, Rus tebaasından,

Çankırı'da sürgünde bulunan Ermeni

236

Kigorkyan, Nersis Der, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Kiğı 74

— Kaymakamlığı 172

Kilis 254, 395

Kirazköy, bkz. Kirazlı

Kirazlı, Yalova 301, 306

—Yayla, 306

Kirkor Efendi, Patrikhâne Memuru 422

Kirkor veled-i Ohannes Agobof, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

235

Kirkor, Bahçecikli, Ermeni çeteci 471

Kirkor, Bulgar Yüzbaşı 82

Kirkor, Hariciye Muhasebecisi 17

Kirkoryan, Aram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Kirkoryan, Ermeni komiteci 394

Kişiyan, Serkis, Tarsus Osmanlı Bankası

Şubesi Memuru 296

Kobans Kilisesi, Van 80

Koch, Doktor 36

Kokaryan, Susi, eski Hınçak üyesi 72

Kolluk Sokağı, Kumkapı 422

Kolordu Mühimmât Anbar Müdüriyeti

342

Komasor, Erzurum 77

Komidas, Vartabet, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 132, 233

Komisyon-ı Mahsus 473

Konya 124, 125, 152, 158, 204, 214, 215,

217, 224, 226, 227, 240, 244, 261,

264, 285, 286, 287, 290, 291, 295,

311, 314, 315, 344, 345, 346, 357,

361, 362, 364, 373, 375, 376, 385,

388, 396, 406, 407, 410, 427, 443,

449, 450, 454, 455, 469, 485, 491

— Ereğlisi 311

— ovası 440

— Sevk Memurluğu 269

—Vilâyeti 130, 154, 159, 163, 244,

296, 311, 318, 319, 347, 357, 362,

373, 376, 394, 425, 427, 443, 445,

449

1205

Korganoff, Kaymakam 435, 439

Koryan, Bogos, İzmit'te Hınçak komitesinden

132

Koska, İstanbul 23

Kozan 138, 143, 155, 255

Köprübaşı, Bursa 386

Köseyan, Tatyos, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Köstence 172, 270, 271, 272

Kudüs-i Şerif 45, 150, 204, 217, 256,

388, 389

Kulb, Diyarbakır 84

Kululuyan, Avadis, Dava vekili 18

Kumkapı, İstanbul 422

—Vak‘ası 19, 22, 23, 24, 30, 32, 34,

35, 38

Kumla, Bursa 299, 302

Kunaytıra, Suriye 265

Kunzler, Yakob, Urfa'da Alman Hastahânesi

Müdür-i Sânîsi 436

Kurban köyleri 437

Kurtbelen, Geyve 386

Kurtköy, Yalova 299

Kuruçay, Yalova 381

Kuvâ-yı İtilâfiye kumandanları 463

Kuvâ-yı Milliye 505

Kuzucan Ekrâdı 9

Küçük Asya 200

Küçük İncesu karyesi, Develi Kazası

162, 164

Künceğiz karyesi, Bilecik 307, 308

Kürd Ohannes, Marmaracık çetesinden

305

Kürd/ler 4, 37, 44, 54, 55, 57, 83, 84, 85,

114, 150, 433, 435, 439

Kütahya 185, 204, 217, 222, 227, 238,

240, 244, 245, 254, 264, 290, 310,

314, 315, 320, 345, 357, 361, 375,

388, 396, 406, 407, 427, 450, 454,

455, 485

— Mutasarrıflığı 222, 268, 372, 380,

381, 486

L

La Consepsion, Fransız hastahânesi 36

La Turquie Contemporaine 35

Lahey 487

Lakonya Oteli, Pire'de 33

Laledere, Yalova 299, 301, 306, 448

l'Armenia 21

Latif Bey, Yozgat Tasfiye Komisyonu

Azâsı 421

Lazkiye 78, 79

— Sancağı 138

Lefteryadis, Yovanaki, Erbaa Rum ileri

gelenlerinden 506

Leon veled-i Ağya, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Leon, Ermeni tüccar 508

Leslee, Y. H., Eytamhane Müdürü 435,

436

Leslie Davis, Amerika Şehbenderi 251

1206

Liyapi, Kaptan, Giritli 26

Londra 20, 21, 22, 23, 27, 38, 41, 42, 44

Lusin bint-i Agob, Ermeni yetim 423

M

Maarra 254

Mâbeyn Başkitâbeti 63, 82

Maçka Silahhânesi 342, 343

Maden

— Kazası 477, 478

— Şerîası 279, 281

Mağazacıyan, Onnik, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

Mahmud, Bursa Polis Müdürü 201

Mahmudiye altını 308

Makar oğlu Ohannes, Ermeni fesatçı

124

Makaryos Baba, Papas 506

Makedonya 28, 29

Makriköy 420

— Ermeni Kilisesi 109, 418, 419, 420,

421

Maksud Efendi, Ermeni milletinden Orman

memuru 419

Maksudzâde, Sarraf 18

Malatya 263, 275

— Sancağı 138

Maliye Nezâreti 130, 131, 277, 368, 369,

384, 415, 464, 509, 524

Maliye ve Nâfia Dairesi 523

Mamahatun 438

Mami, Hemşire 386

Mampre Efendi, Rahip 23, 24

Mamuretülaziz 54, 55, 56, 109, 110, 125,

131, 145, 158, 166, 174, 175, 178,

180, 185, 186, 188, 190, 193, 195,

197, 202, 204, 205, 209, 210, 211,

213, 214, 216, 224, 226, 227, 240,

263, 272, 274, 276, 314, 345, 361,

364, 375, 388, 396, 402, 406, 407,

427, 450, 454, 455, 485, 502

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu

Riyâseti 210, 211, 213, 224, 226

— Vilâyeti 9, 113, 138, 164, 176, 177,

180, 221, 223, 249, 441, 480, 484,

501

Manchester Guardian and Review 44

Mango oğlu Karabet, Ermeni eşkıya 250

Manisa 129, 508, 509

Manliher

— işengi 258

— revolveri 242

Manuk veled-i Kirkor, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Manyas, Üzüm tüccarı 340

Mar Şimon Efendi, Nasturî Patriği 47

Maraş 3, 46, 52, 53, 57, 58, 60, 114, 115,

124, 125, 126, 138, 146, 155, 158,

168, 185, 190, 193, 195, 202, 204,

205, 206, 209, 210, 211, 213, 214,

215, 224, 226, 227, 240, 244, 276,

278, 281, 282, 285, 310, 313, 314,

345, 348, 351, 357, 360, 363, 364,

370, 371, 375, 379, 380, 388, 394,

396, 406, 407, 427, 450, 454, 455,

491, 523

1207

—Emvâl-i Metrûke Komisyonu Riyâseti

210, 211

— Ermenileri 53

— Katolikleri 366

— Mutasarrıflığı 53, 91, 112, 116,

134, 157, 160, 175, 205, 360

— Taburu 113

Mardin 198, 266, 399, 491, 522

— Mutasarrıflığı 426, 447

Markar Efendi, Polis Komiseri 61

Marko, Bitlisli, Geyve'de sakin 386, 387,

388

Marmara Adası 466

Marmaracık çetesi 305

Marsilya 21, 38

— Komitesi 21, 24

Marşandiz treni 423

Martin, silah çeşidi 257

Maryam bint-i Agob, Ermeni yetim 423

Masarburnu Caddesi, Sarıyer 423

Matbûât-ı Ecnebiye Kalemi 52

Matosyan Leon, Ermeni çeteci 471

Matyos, Mahkeme-i Ticaret İkinci Meclis

Reisi 18

Mavi Kitab 47

Mavroyani Paşa, Sertabib-i Hazret-i

Şehriyârî 41

Max Andriyo, General 462, 463

Mayéwski, General, Rusya Genel Konsolosu

433, 434

Mazhar Bey, Bitlis eski Valisi 274, 276

Mazhar Bey, Hey’et-i Tahkikiye Reisi

298, 309

Meclis-i Mebûsân 438

Meclis-i Vükelâ 231, 325, 330, 396, 410,

458, 459, 460, 496, 497, 498, 501,

502, 514

Medine-i Münevvere Muhafızlığı 204,

375

Megavoryan Bedros, Rus Konsoloshânesi

Tercümanı 13, 15

Megavoryan, Agop, Trabzonlu 23, 24

Mehmed Ali Bey, Dahiliye Nâzırı 479,

485, 486

Mehmed Ali Paşa, Kumandan 73

Mehmed Ali, asker 421

Mehmed Bayrakdar, Feyziye köyü ahalisinden

301

Mehmed Çavuş oğlu Hüseyin, Başköylü,

Bilecik Merkez Takımı Süvari

İkmâl efrâdından 307

Mehmed Efendi, İtfaiye Yüzbaşısı 299,

300, 301

Mehmed Efendi, Yüzbaşı, Sahil Taburu'nun

Birinci Bölük Kumandanı

299, 300, 302, 304, 306

Mehmed Memduh, Ankara Valisi 51,

52

Mehmed Nuri Efendi, Hat Muhafaza

Taburu Yedinci Bölük Kumandanı

421

Mehmed Talat, bkz. Talat

Mehmed Tevfik, Defterdar 339

Mehmed Tevfik, Mâbeyn Kâtibi 80

1208

Mehmed Zeki, Müşir 75, 76

Mehmed, Erendekli jandarma 250

Mehmed, Heyet-i Tahkikiye'den 201

Mekteb-i Sanâyi 460

Mekteb-i Sultanî 107

Melek, Bakırköy sakinlerinden 419

Melkon, Mamuretülaziz'de Ermeni fesatçı

110

Melkon, Trabzon'da Ermeni komiteci

241

Melkonyan, Loris, Tiflis'te Ermeni Komitesi

kurucularından 21

Memâlik-i Osmaniyye 4, 5, 20, 21, 25,

28, 38, 42, 65, 66, 75, 125, 137,

187, 200, 204, 207, 231, 245, 246,

247, 331, 332, 333, 334, 352, 353,

428, 430, 433, 440, 466, 487, 501

Memâlik-i Şâhâne, bkz. Memâlik-i Osmaniyye

Memduh, bkz. Mehmed Memduh

Memduh, Dahiliye Nâzırı 83

Menbic, Suriye 254

Menemen 468

Mensucât fabrikaları 508, 509

Menteşe, 204, 375, 388, 396, 402, 406,

427, 450, 454, 455, 485

Menzil anbarları 280

Menzil hastahânesi, Soma 468

Menzil Müfettişliği 256

Mercemciyan, Kivork, Tokat ahalisinden

505

Merhanyan, Parnak veled-i Kigork, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

234

Mersin 78, 79, 138, 155, 206, 272, 467,

521

— Ermenileri 255

Meryem, Manik, Ermeni yetim 422

Meryemkulu, Dava vekili 18

Merzifon 46, 492, 493, 494, 503, 505

Meskene 279, 281, 370

Mesud Bey, Zaho eski Kaymakamı 370

Meşrutiyet 242, 246

Metropolidhâne 468

Meydan mevkii, Trabzon'da 242

Mezid karyesi, İnegöl 307

Mezreh köyü, Mamuterülaziz 250

Mıgırdıç Basmacıyan veled-i Mihran,

Çankırı'da sürgünde bulunan Ermeni

236

Mıgırdıç Efendi, Ermeni Katogikosu

46

Mısır 36, 38, 101, 200

— Ermeni Murahhasalığı 138

— fişengi 258

Mısırkârî Martin 257

Mısırlıyan, Taşnaksütyun reisi 487

Midhat, Kudüs-i Şerif Mutasarrıfı 256

Mihail karyesi, Maraş 3

Mihran, Ermeni çeteci 477

Mikael Şerbetciyan nâm-ı diğeri Mike

Kigork, Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 235

1209

Milkonyan, Simon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Mimyos, Binbaşı 456

Minasyan, Aram, Kıncılarlı 386

Minasyan, Minas, İhtiyat Zâbiti 456

Mîr Seyyid, Şarkışla kazasının Sızır köyü

eşrâfından 478, 479

Misebolu, Mudanya 468

Miskciyan, İstepan, Doktor, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 236

Miskciyan, Kirkor, Eczacı, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 236

Moda sokağı, Aydın 140

Morenik köyü, Mamuretülaziz 250, 251

Morgenthau, Henry, İstanbul Amerika

Sefiri 250, 273

Mosisyan, Sahak, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Muammer, Sivas Valisi 89, 90, 275

Mudanya 468

Mudanyan, Murad, Aydın ahalisinden

340

Muhabere ve Muvâsala Kıtaâtı Müfettiş-

i Umumîliği 391

Muhacirîn Müdüriyet-i Umumiyesi

466, 479

Muhacirîn Tahsisâtı 154, 156, 163, 188,

213, 222, 227, 243, 245, 268, 281,

284, 360, 364, 378, 381, 466, 471

Muhasebeci Sokağı, Bakırköy 421

Muhtar, Mülkiye Müfettişi 254, 276

Muhyiddin, Ankara Valisi 473, 474, 499

Mumcuyan, Markar, Sivaslı, Galata'da

Dava Vekili 23

Mumcuyan, Sarraf 18

Mumcuyan, Zara, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Murad Mikail, Bâb-ı Seraskerî Tercüme

Kalemi Müdürü 17

Murad Efendi, V. Sultan 37, 39, 40, 41

Murad, Ermeni komite reisi 439

Murad, Metropolid Vekili 504

Murad, Sivaslı Kordoncu 370

Muradca, Bilecik 217

Muradiye mahallesi, Nişantaşı 423

Muradyan, Arşak veled-i Mardiros, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

234

Musa Bey 43

Musa Kâzım Efendi, Şeyhülislâm ve

Evkâf Nâzırı 514

Mustafa Abdülhâlik Bey, Bitlis Valisi

134

Mustafa Arif, Dahiliye Nâzırı 403, 414,

424

Mustafa Bey, Bakırköy'de Uzunköprü

eşrafından 420

Mustafa Çavuş, Armudlulu, Gemlik

Bölüğü İkmâl efrâdından 304

Mustafa Remzi bin Hüseyin, Ferik, Asâkir-

i Redif Fırka Kumandanı 61

Mustafa Reşid, Hariciye Nâzırı 456

Mustafa Rıfkı Paşa, Genç Sancağı eski

Mutasarrıfı 84

1210

Mustafa Şeref Efendi, Ticaret Nâzırı

514

Musul 140, 149, 165, 182, 185, 190, 203,

204, 209, 210, 211, 213, 244, 255,

260, 266, 267, 294, 313, 314, 347,

348, 361, 371, 375, 376, 388, 394,

398, 399, 406, 427

— Vilâyeti 151, 155, 163, 170, 189,

190, 202, 370, 392, 398

Muş 19, 22, 27, 36, 41, 44, 72, 73, 74, 83,

84, 85, 86, 135, 429, 432, 471

— Ermenileri 72, 219

— Mutasarrıflığı 439

— ovası 43

Muşeg Efendi, Adana Serpiskoposu

392

Mübâdele 383, 442

Mühimmât Anbar Müdüriyeti 340

Mühimme Kalemi 403, 405

Müküs karyesi, Havasor nahiyesi 149

Mülkiye Ceza Kanunu 231

Mülteciler Talimatnâmesi 388

Mümtaz, Maraş Mutasarrıfı 113, 115,

116, 122, 147

Münir Bey, Muhacirîn Müdüriyet-i

Umumiyesi İskân Şubesi Müdürü

479

Münir, Dahiliye Nâzırı 14

Müslimiye 279, 280, 284

Müslimiye-Telebyaz şimendifer hattı

284

Müslüman/lar 117, 118, 142, 352, 354,

364, 432, 437, 438, 506

Mütârekenâme 470

Mütevelliyan, Bedros veled-i Andon,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 238

N

Nacaryan, Haçator, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Naci, Mektubcu, Konya Vali Vekili 285,

287

Nahabedyan, Nişan veled-i Agop, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

237

Nahçıvan 489

Naime, Erzurumlu Cemal'in kızı 421

Nalbandyan, İstepan, Aydın ahalisinden

341

Nallıhan, Ankara 252

Naregyan Mektebi, Beyoğlu 19

Nargileciyan, Agob, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 131, 233

Nasturî/ler 37, 47

— Süryanîleri 42, 47

Nasuhi Bey, Makriköy İâşe Müfettişi

419

Nazaroğlu Haykazun, Amasya ahalisinden

89

Nâzım, Doktor, Maârif Nâzırı 510, 511,

513, 514

Nâzım, Niğde Mutasarrıfı 263

Nazmi, Urfa Mutasarrıf Vekili 145

1211

Nebk, Suriye 265

Necmi, Samsun Mutasarrıfı 141

Nefise Hanım, Sarıyer sakinlerinden

423

Nerses Efendi, Ermeni Patriği 44, 45

Nesim, Muhasebeci 462

Nevşehir 148

New York 45

Nigohosiantz, Ermeni komitesi üyesi 5

Niğde 125, 148, 158, 204, 209, 210, 211,

213, 214, 215, 217, 224, 226, 227,

240, 263, 264, 276, 310, 314, 315,

320, 345, 346, 357, 361, 364, 375,

388, 396, 406, 427, 450, 454, 455,

485, 491

— Mutasarrıflığı 221, 317

Nihad Bey, İstanbul Bidâyet Müdde‘î-i

Umumîsi 276

Nihilist 436

Niko[go]s Efendi, Fırnız Murahhasası

3

Nikolayidis, Erbaa Rum ileri gelenlerinden

506

Nikoli, Balıkçı 421

Nikolo, İstanbul Hastanesi doktoru 215

Nikososyan, Kirkor, Rusyalı 43

Niksar 368

Nişantaşı 423

Nizâmiye Otuz İkinci Alayı 83

Nizip 313

Norman, Miralay 522

Notibosaris, Dimitrios, İttihad-ı Şarkî

Cemiyeti Reisi 27

Nubaryan, Ermeni komiteci 145

Numûne Mektebi 107

Nurçiyan, Ermeni çeteci 299

Nurullah Hasan, Ermeniler tarafından

yaralanan 250

Nuryan, Ayândan Arma Efendi'nin akrabası

288

Nuryan, Batum Başşehbenderhanesi'nde

hizmetli 5

Nuryan, Ohannes, Ebniye-i Miriye mimarı

17

Nuryan, Şûrâ-yı Devlet Azâsı 17

Nusaybin 312, 491

Nusret Bey, İslahiye Kaymakamı 322

Nya Dagligt Allehanda 440

O

Odabaşyan, Sahak, Sivaslı, Bursa Ermeni

Murahhasası 101

Odichelitze, General 439

Ohan, Tâbiiyet Kalemi Müdürü 17

Ohannes, Amasyalı 90

Ohannes, Emniyet Sandığı Sandık Emini

17

Ohannes, Yalova'da sakin 469

Ohanyan, Ermeni Cemaati Reisi 506

Ohanyan, Ermeni komiteci 394

Ohnegyan, Aram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Ohnegyan, Karakin, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

1212

Ohnegyan, Kirkor, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Ohnegyan, Leon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Olga (Ayşe), Rum milletinden 421

On Üçüncü Kolordu Kumandanlığı 520,

521

Onni, Ermeni Katolik 460

Onuncu Kolordu 88

Ordu Kazası 183, 184

Ordubat, Nahcivan 437

Ordu-yı Hümâyûn Başkumandanlığı

111, 126, 216

Orhangazi 220, 299, 301, 302, 304, 305,

306, 308

Ormanoş, Ermeni yetim, Üsküdar'da

Hasan Fehmi Efendi hanesinde

422

Ortaköy, Orhangazi 305

Ortodoks Mezhebi 43, 46

Oseb, Keşiş 172

Osman Zeki Efendi, Binbaşı 3

Osman, Malatyalı, Edirnekapı'da 419

Osmaniye 255, 256, 274, 286, 475

Osmanlı

— Bankası depoları 239

— Hükümeti, bkz. Hükûmet-i Osmaniyye

— soruşturma komisyonları 484

— Almanya İade-i Mücrimîn Muâhedenâmesi

511

Otuz Birinci Fırka Kumandanlığı 89

Ovakim veled-i Harutyun veled-i Agabegyan,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 234

Ö

Ödemiş 129

Öksüzhâne, Sivas 218

Ömer, Mâbeyn Kâtibi 80

Ömer oğlu Şaban, Sarnıç karyeli 307

Ömer Rüşdü bin Mehmed, Teftiş-i Askerî

Komisyonu Üyesi 79

Ömer Rüşdü Paşa, Bakırköy sakinlerinden

420

Ömer, Kadıoğlu, Boğazlıyan ahalisinden

477

P

Papasbahçesi, Bursa 303

Papasyan Efendi, Muş Mebûsu 439

Papasyan, Fabrikatör 306

Papasyan, Vartanes, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Papasyanyan, Aram, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Papazyan, Fotoğrafçı 215

Paris 38, 327

Parsihyan, Armenak, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Pasinler 22, 74, 76, 495

Pastırmacıyan, Karakin, Mebûs 104, 105

1213

Paşaköy, İzmit 301, 304, 306

Paşalimanı, Erdek 466

Paşayaylası, İzmit 301, 304, 306

Patrikhâne 61, 62, 101, 410, 419, 422,

423, 458, 459

Payas 78

Pazarcık Kazası, Maraş 147

Pazarcık nahiyesi, Bilecik 307

Pazarcık Redif Taburu 53

Pelli, Van 96

Pencil sisteminde tüfenk 22, 27

Perchlorure de fer, ilaç 25

Perini, Giritli, Rahip 26

Perinyotakis, Giritli 26

Perring, İngiliz Mümessili Kumandan

507

Perşembe nahiyesi 183

Peryivan (?) 70

Peştemalcı Sokağı, Sofular Mahallesi

423

Petrograd Sefâreti 93

Pire 26, 33, 34, 40

Polis İdaresi Emanet Memurluğu 342

Portokalian Mıgırdıç, Ermeni Komiteci,

Armenia Gazetesi Sahibi 21, 24

Posta ve Telgraf Nezâreti 95, 102, 369,

391

Pozantı 244, 256, 263, 274, 295, 346, 376

Pozantı-Haleb menzil hattı 316

Pravitz, İsveç zâbiti 440

Proedos 520

Protestan/lar 227, 260, 263, 305, 319, 363,

367, 373

— ecnebi misyonerleri 46

— kilisesi 45

— mektebleri 46

— mezhebi 42, 44, 214

— reis-i ruhânîleri 53

Prussiate Jaune de Potassion, ilaç 25

Pulcuyan, İstepan, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 238

R

Radomir, Bulgaristan 82

Rafaelyan, Ermeni Katolik Mektebi 19

Rahmi, İzmir Valisi 129

Rahmi, Konya Vali Vekili 286

Rakıcıyan, Leon, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Rakka 279, 280, 281, 282, 283, 284, 293,

316, 372

Ratıbe bint-i Gabod, yetim, Emine Hanım

nezdinde 424

Re’fet, Eskişehir Mutasarrıfı 144, 253,

262

Re’sülayn 279, 312, 347

—-Musul menzil hattı 348

Redmer, Lefter, Yüzbaşı 466

Refahiye, Erzincan 381

Refik Bey, Erkân-ı Harbiye Kolağası 85

Remzi Bey, Erkân-ı Harbiye kaymakamlarından

108

1214

Remzi, Halep Vali Vekili 88

Reni Kasabası, Rusya 94

Reşadiye, Bitlis 95, 96,

Reşadiye, Bursa 299, 306

Reşid 11, 12

Reşid, Diyarbakır Valisi 143, 262

Reşid, Sivas Valisi 496

Revan 5, 393

Revandiz 150

Revolver 257, 258, 340, 341

Rifat, Sadrıazam 54

Rıza Bey, Binbaşı 422

Rifat 514

Rize 5

Robert Kolej 46

Romanya 22, 29

— Ermenileri 138, 271

— gazeteleri 272

Rose, İngiliz Matmazel, İngiliz Kızlar

Mektebi Öğretmeni 31

Rum/lar 117, 208, 276, 352, 354, 383, 384,

388, 401, 402, 410, 411, 414, 415,

416, 421, 441, 442, 443, 445, 446,

450, 458, 459, 461, 464, 465, 466,

469, 479, 490, 491, 493, 494, 504

— asker 300

— çetesi 495

— kilisesi 467, 468

— mektebi 468, 469

— muhacirleri 489, 491

Rumeli 29, 38, 82

— Demiryolları memurları 352, 353

Rumiye 150

Rus/lar 92, 110, 117, 118, 119, 126, 328,

354, 392, 404, 435, 438, 439, 440,

490

— Erkân-ı Harbiyesi 431, 434

— esirleri 118, 370

— işgali 429, 439

— kıta‘âtı 434

— manastırı 46

— orduları 126, 202, 269, 270, 271,

272, 328, 393, 429

Rusya 22, 33, 44, 46, 47, 92, 94, 97, 98,

101, 105, 125, 127, 136, 137, 172,

200, 231, 433, 439, 470

— Devleti 11, 15, 43, 46

— Ermeni erbâb-ı fesadı 22

— Ermenileri 33, 65

— gazeteleri 5

— hududu 65, 75, 154, 182

— Hükûmeti 33, 119

— konsoloshânesi 10

Rüsûmât Emânet-i Celîleleri 78

S

Saadet 33

Saatçi Manuk, Muşlu Ermeni 44

Sabha 279, 281

Sâbit, Mamuretülaziz Valisi 110, 146,

263, 321

Sadâret 3, 13, 54, 55, 76, 325, 336, 412,

458, 459, 464, 487, 488, 492

1215

Sadeddin Paşa, Ferik 64, 65, 66

Sadık Paşa, Bulgaristan Komiseri 82

Safran, Yalova 299

Sahak Efendi, Sis Katogikosu 137

Sahak veled-i Karekin, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Said Halim Paşa, Hariciye Nâzırı 270

Sakız Ağacı, Makriköyü 419, 522

Salahaddin, Üçüncü Kolordu Kumandanı

503, 504

Salisbury Kabinetosu 42

Samakov 147

Samanlı, Bursa 306

Samatya, İstanbul 68

Sâmih Rifat, Konya Valisi 291, 295, 311

Samik, Ermeni fesatçı 61, 62

Samsun 90, 113, 141, 145, 199, 351, 407,

493, 495

— Mevki Kumandanlığı 391

Samuel, Ermeni çeteci 477, 478

Sarayköy, Denizli 508, 509

Sarı Kitab 433

Sarı Murad, Mezid köyünden 307

Sarıağıl, Bursa 299, 301

Sarıyan, Mardiros, fabrikatör 508, 509,

510

Sarıyer 423

Sarnıç, Bilecik 307

Sarrafyan, Karabet, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Sarrafyan, Manuk, Adana Osmanlı Bankası

Memuru 296

Sason 72, 74, 75, 135

— Hatırâtı, Antranik'in 431

Sava oğlu Yozan, Kavak ahalisinden

506

Savulyan, Keskin 451

Sedefciyan, Arsen Agop, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Sedenekyan, Nusrek, Kayserili 451

Seferberlik 225, 231, 242, 407, 408, 439,

468, 496, 497

— Tahsisâtı 410, 411, 413, 418, 441,

445, 449, 458, 459

Seferyan, Karabet oğlu Simyon, Fransız

ve İngiliz Sigortaları Vekili

229, 230

Segpos Hanı, Galata 31

Sekizinci Fırka Kumandanlığı Vekâleti

84

Selâmsız, Üsküdar 423

Selim Sırrı Efendi, Eski Tirebolu Kaymakamı

423

Selimiye Mahallesi, Üsküdar 422

Semerciyan, Serope, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Sempat Efendi, Rahip, Hey’et-i Mahsusa

azâsı 449

Seraskerî 58, 76, 80

Serdaryan, Karakin, Rus Konsoloshânesi

ikinci kâtibi 13, 14, 15

Serencebey Yokuşu, Beşiktaş 423

Serfiçen, Ayândan 17

Serkis, Ermeni esnafından 508

1216

Serkisyan Artin, Ermeni komite üyesi

241

Serkisyan, Kurken, Ermeni komiteci

242

Serkiz Efendi, Kavvâs 423

Serkiz, Reji Komiseri 17

Serope, Geyve'nin Kıncılar karyeli 386,

387, 388

Seroyan, Haci Ohanik, Tokatlı 505

Setrak, Ermeni çeteci 471

Sevaslian, Ermeni Milletperverân Cemiyeti

Üyesi 20

Seydikan 149

Seyyid Haşim, Şûrâ-yı Devlet Azâsı

276, 320

Sırbiye 28, 29

Sıtma 318

Sıvacıyan, Armenak veled-i Bogos,

Çankırı'da sürgünde bulunan Ermeni

235

Sıvacıyan, Bakırköy sakinlerinden 420

Sızır karyesi, Şarkışla 478, 479

Siği karyesi, Mudanya 468

Silifke 79

Sille Amele Taburu 385, 386

Sillog de Pir, Atina'da cemiyet 29

Simkiyan, Edvar, Adana Osmanlı Bankası

Şubesi Memuru 296

Simon, Maksudzâde, Ermeni eşrafından

17

Simon, Rusyalı 23

Sincanköy İstasyonu, Ankara 128

Sinob 82

Siranuş, Ermeni yetim 423

Sirkeci 353, 354

Sis 46, 124, 155, 206

— Ermenileri 167

— Katogikosluğu 87, 91, 137, 138

Sisvan 70

Sivas 37, 89, 101, 110, 125, 126, 131, 139,

140, 158, 174, 175, 178, 180, 186,

188, 190, 193, 195, 197, 199, 202,

204, 205, 209, 210, 211, 213, 214,

215, 224, 226, 227, 240, 263, 274,

275, 276, 307, 314, 345, 357, 361,

364, 370, 375, 388, 396, 402, 406,

407, 427, 450, 454, 455, 469, 476,

485, 491, 493, 495, 501, 503

— Emvâl-i Metrûke Komisyon Riyâseti

210, 211, 213, 224, 226

— Ermenileri 154

— Vilâyeti 37, 89, 90, 138, 167, 205,

218, 274, 297, 308, 321, 368, 370,

381, 479, 492, 497

Siverek 169, 313, 522

Sivrihisar 144

Smith, Trabzon Kumandanı 498

Sofular mahallesi, İstanbul 423

Sofya 81, 82, 97, 98, 99, 100, 270, 271

— Ermeni Murahhasalığı 97, 98

— Sefâreti 270, 272

Soma kazası 468

Soruşturma Komisyonu 483

Sotyo, Mösyö, İtalyan Mühendis, Geyve

İstasyonu görevlisi 387

1217

Sölöz, Bursa 303, 305, 306

— dağları 299

— Karakolu 303

—-i Gayr-ı Müslim karyesi 299, 301,

302, 305

Sönük 70

Stepanyan Andreyasyan, Minas, Ermeni

çeteci 471

Suad, bkz. Ali Suad

Sultaniye, Konya 159

Suluca tepeleri, Bursa 302

Sulucak (Soğucak), Yalova 301

Suludere, Yalova 300, 304, 306

Sulumanastır, İstanbul 68

Sungurlu 252

Surenyan, Yervant veled-i Vahan, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

234

Suriye 77, 150, 182, 190, 203, 204, 209,

210, 211, 217, 260, 276, 283, 348,

361, 371, 375, 388, 475, 508, 509

— Vilâyeti 156, 189, 190, 197, 254,

288, 293, 349

Surp Agop sokağı, Beyoğlu 187

Suruç 279, 313

Suşehri 321, 381

— Ermenileri 167

Süleyman Ağa, İzmir'in Turgud kasabası

ahalisinden 420

Süleyman Necmi, Canik Mutasarrıfı

145

Süleyman oğlu Mehmed, Erzincan muhaciri

423

Süleyman, Ermeni yetim 423

Sürmeciyan, Erbaa Ermeni ileri gelenlerinden

506

Sürmene 174, 184

Süryanî 521

—-i Kadim milleti 55, 56

—-i Kadim murahhasa vekili 54, 55

—-i Kadim Patrik Vekili 56

Süveydiye 78

Ş

Şahinyan, Serkiz Kirkor, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Şahnur, Nersis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Şahtur, gemi çeşidi 313

Şakir Paşa, Petersburg Sefiri 4

Şakir, Dahiliye Nâzırı Vekili 379

Şam 265, 289, 294, 358, 365, 475

Şamdancıyan, Mikail, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 237

Şarkışla Kazası 478, 479

Şarkî Anadolu 182, 324, 325, 335

Şarkî Karahisar 328

Şatak 103

Şâyeste, Ermeni yetim, Kaymakam Cafer

Bey'in hanesinde 422

Şehril nahiyesi 489

Şehzâdebaşı, İstanbul 422

Şemdinan 149

1218

Şemsi Paşa, Ferik, Van Kumandanı 65

Şeria 279

Şevket, Karahisar Mutasarrıfı 261, 268,

290

Şevki Paşa, Kars'da Dokuzuncu Ordu

Kumandanı 437

Şile 402

Şimal karyesi, Muş 84

Şimendifer İdaresi 426

Şimendifer Kumpanyası 385

Şinek karyesi, Muş 84

Şûrâ-yı Devlet 320, 523, 524

Şükriye, Bursa 302

Şükrü, Maârif Nâzırı 175

Şükrü Bey, İskân-ı Aşâyir ve Muhacirîn

Müdürü 244, 248, 266, 269,

278, 288, 289, 294, 313, 309, 317

Şükrü Bey, Maraş Meclis-i İdare Azâsı

53

Şükrü Efendi, Orhangazi Takım Kumandanı

302, 303, 304, 306

T

Tabakoğlu Karnik, Amasya'da hancı

esnafından 89, 90

Tahkik Hey’eti 408, 409, 410

Tahran Sefâreti 117, 118

Tahsin, Erzurum Valisi 85, 104, 135,

172

Tahsin, Mâbeyn Başkâtibi 66, 80

Takvim-i Vekâyi‘ 438, 512

Talat Bey, Keskin Kaymakamı 451

Talat, Dahiliye Nâzırı 95, 96, 101, 102,

111, 113, 114, 124, 129, 131, 132,

136, 140, 157, 158, 159, 163, 165,

166, 167, 170, 179, 180, 182, 186,

191, 193, 198, 199, 202, 204, 205,

206, 209, 211, 216, 219, 229, 248,

265, 270, 271, 275, 288, 289, 297,

298, 309, 310, 311, 312, 314, 315,

316, 317, 318, 319, 320, 321, 322,

323, 344, 346, 347, 348, 349, 356,

357, 358, 359, 362, 363, 367, 369,

370, 371, 372, 373, 374, 375, 376,

377, 381, 382, 383, 389, 394, 510,

511, 513, 514

Talori 83, 84, 85, 135

Tamucuyan, Samuel, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Tanyelyan, Bogos veled-i Agop, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

238

Tarsus 256, 273

— Ermenileri 255

Tasfir-i Efkâr 419

Taş Kilise, Erzincan 171

Taşçıyan, Agyos, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Taşçıyan, Kirkor Mardik, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni 234

Taşnak, bkz. Taşnaksütyun

Taşnak Komitesi 340

Taşnaksütyun, 81, 71, 125, 126, 140, 141,

142, 145, 146, 152, 159, 200, 201,

220, 250, 394, 432, 433, 470, 522

1219

Taşucu, Silifke 79

Tataryan, İstepan, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Tcheraz, Minas, Ermeni Vatanperverân

Cemiyeti Üyesi 21

Tebriz 5

Teftiş-i Umumî-i Askerî Komisyonu 77

Teke 204, 348, 375, 388, 406, 427, 450,

454, 455, 469, 485

— Mutasarrıflığı 475

Tekfurdağı 350, 402

Tekke Mahallesi, Trabzon 241

Tekke Sokağı, Üsküdar'da 422

Telebyaz, Suriye 284

Tellü'l-Futûr, Urfa 435

Temettu‘ vergileri 464, 523, 524

Tenekeciyan Nikogas, Komite Reisi ve

Protestan Milletvekili 146

Tepe köyü, Erzurum 439

Tercan 9

— Kaymakamlığı 172

Terlemezyan, Ohannes, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Terme 391

Tersâne-i Âmire 80

Terziyan, Agop, Eczacı, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 236

Tesrî‘-i Muamelât Komisyonu 77, 82

Teşkilât-ı Mahsusa 512, 518, 519

Teşvikiye Yokuşu, Nişantaşı 423

Tevfik, Anadolu Şimendiferi Askerî

Komiseri 152

Tevfik Bey, Miralay 85

The Saint Petersburg, Pire'de otel 39

Tibni, Suriye 279, 281

Ticaret ve Ziraat Nezareti 472, 473

Tiflis 4, 5, 21, 93, 94, 436

— Başşehbenderliği 93, 94

— gazeteleri 4

— Merkez Komitesi 5

Tifüs 347

Times 42, 43

Tirakyan, Hayik, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

Tirebolu 174, 184, 225, 381

— Kaymakamlığı 225

Tiryakiyan Efendi, Doktor, Ermeni Millet

Meclisi Reisi 43

Tiryakyan, Hayik Azadamard Sahibi

159

Tiyar, Suriye 150

Tokat 89, 199, 503, 504

Tolayan, Yervant, Çankırı'ya gönderilen

Ermenilerden 132, 233

Tomayan, Araknaz, Madam Eznik Tomayan'ın

yeğeni 422

Tomayan, Eznik, Madam 422

Tonus, Sivas 138, 478, 479

Topal Nişan, Çengiler köyünden 306

Topcuyan, Armenak, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Topçuyan, Agop, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 233

1220

Toprakkale, bkz. Eleşkird

Torkomyan, Vahram, Doktor, Çankırı'-

ya gönderilen Ermenilerden 131,

233

Toros 440

— Demiryolu Mühendisliği 360

— Ermeni fesatçı 110

Toryan Efendi, Edirne Ermeni Murahhasası

97, 98, 99, 100

Trablusgarb Harbi 387

Trabzon 5, 12, 13, 92, 101, 110, 125, 158,

174, 175, 178, 180, 183, 184, 185,

186, 190, 193, 195, 202, 204, 205,

209, 210, 211, 213, 214, 215, 224,

226, 240, 241, 242, 274, 276, 314,

345, 364, 375, 388, 389, 396, 406,

407, 427, 429, 450, 454, 455, 468,

485, 490, 497, 498, 514

— Ermeni Murahhasa Vekâleti 497

— Vilâyeti 13, 14, 178, 181, 194,

196, 225, 243, 354, 376, 498

— Emvâl-i Metrûke Komisyonu Riyâseti

210, 211

Trezifa, Ermeni yetim 423

Trusikler, bkz Truşak

Truşak 21, 22, 69, 200

Tulumba Sokağı, Üsküdar 422

Tulumyan, Setrak, Ermeni eşkıya 250

Tunyan, Serab veled-i Margos, Çankırı'-

da sürgünde bulunan Ermeni 234

Tuş 150

Tuzkaya Mahallesi, Yozgat'ta 48, 49

Türk/ler 4, 37, 40, 328, 430, 431, 434,

435, 439

Türkçe 200

Türkiye 31, 35, 326, 436, 437, 440, 453,

482, 483, 484

Tütüncüyan, Haci Minas, Ermeni komiteci

242

Twerdo Khlebof, Rus Kumandan 434,

439

U

Ulubey nahiyesi, Ordu 184

Ulukışla 148, 317, 493

Umurbey mahallesi, Bursa 229, 230

Uncuzâde, Tüccar 18

Urfa 56, 110, 124, 125, 140, 143, 144, 151,

155, 158, 169, 171, 185, 191, 197,

202, 203, 204, 205, 209, 210, 211,

213, 214, 215, 217, 224, 226, 227,

240, 255, 263, 264, 266, 276, 278,

281, 282, 285, 292, 293, 312, 313,

314, 316, 323, 345, 361, 364, 375,

388, 394, 396, 406, 407, 427, 435,

436, 447, 450, 454, 455, 462, 470,

491, 522

— Amele Taburu 240

— hâdisesi, bkz. Urfa isyanı

— isyanı 292, 435

— Mutasarrıflığı 182, 183, 191, 216,

247, 267, 310, 316, 372, 447, 456

Urla Kaymakamlığı 468

1221

Ü

Üçüncü Kolordu Kumandanlığı 199, 503

Üçüncü Ordu Kumandanlığı 118, 203,

382

Ümraniye Sokağı, Bakırköy 420

Ünye 199, 368, 391

— Telgraf Merkezi 391

Ürgüp 148

Ürneç karyesi, Boğazlıyan 478

Üsküdar 422

Ütücüyan, Ermeni fesatçı 470

V

Vagarşak, Zeytun Murahhasası 392

Vahan Altunyan veled-i Agop, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

236

Vahan Kâhyayan veled-i Antaş, Çankırı'da

sürgünde bulunan Ermeni

238

Vahan, Adliye Müsteşarı 17

Vahanyan, Serkiz, Tiflis'teki Ermeni

Komitesi üyesi 4

Vali Hasan Ömeroğlu, Arabgirli, Jandarma

251

Vambery, Macar 42, 43, 44

Van 4, 5, 13, 14, 15, 21, 44, 63, 65, 66, 96,

101, 102, 103, 110, 114, 125, 131,

135, 136, 149, 150, 151, 153, 155,

158, 175, 185, 202, 204, 205, 209,

210, 211, 213, 214, 215, 240, 314,

328, 396, 406, 407, 427, 429, 433,

450, 454, 455, 469, 470, 476, 480,

485, 490, 502

— Gölü 134

— Hadisesi 64

— Vilâyeti 9, 22, 37, 47, 64, 80, 95,

102, 134, 138, 151, 155

Vanosso, İtalyalı 26

Vapur İskelesi Caddesi, Bakırköy 419

Varak Manastırı 72

Varna 270, 271

Vasıf Çavuş, Selöz Karakol Kumandanı

303

Vasil, Terzi 506

Vastin 96

Veysel Bey, Yüzbaşı, Kasımpaşa'da ikamet

eden 422

Veysi, Maraş Mutasarrıfı 3

Vezirköprü 504

Viço, Hoca 423

Virancık, Eskişehir 442

Virjin, Bandırmalı 419

Vişabyan Kigork, Taşnak Komitesi Kayseriye

Şubesi Reisi 232

Viyana 22, 26

Volontaire Armenien, albüm 437

Vramyan, Markar, Beyoğlu'nda terzi 23

W

Winchester 259

1222

Y

Yafa Kazası 257

Yalakdere, İzmit 299

Yalınkaya dağı, Bursa 301

Yalova 228, 298, 299, 300, 301, 302,

304, 448, 469

— Jandarma Kumandanlığı 304, 306

Yani, Papas, Çarşamba Rum Metropolid

Vekili 508

Yanko, Karaköylü, eşkıya 494

Yanya Vilâyeti 28, 29

Yaver Bey çetesi 307

Yazıcıyan, Mardiros veled-i Ohannes,

Çankırı'da sürgünde bulunan

Ermeni 234

Yedikule 369

Yemen 38, 204

Yenicuma mahallesi, Trabzon 241

Yenikapı Ermeni Kilisesi 423

Yeniköy 402

Yenimahalle, Bakırköy 419

Yenimahalle, Trabzon 242

Yenişehir, Bursa 307, 308

Yerevun veled-i Ağya, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Yezidîler 22, 37

Yeznik veled-i Artin, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 235

Yokuşoğlu Ali, Yahyasaray-ı Zîr köyünden

477

Yortan (Kâzımiye), Yalova 299, 301, 306

Yovanidi, Yanko, Rum Kilisesi Cemiyeti

Reisi 505

Yovanyan, Bedros, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Yozgat 48, 51, 52, 138, 219, 252, 407,

472, 498, 499, 500, 514

— Meclis-i Cismânîsi 498

— Mutasarrıflığı 472, 473, 499, 500

Yukarıbenli karyesi, Gemlik 302

Yunan

— Devleti 28

— Grası 259

Yunanistan 28, 29, 37, 41, 44, 383, 389,

442

Yuvacık, İzmit 106, 107

Z

Zabtiye Nezâreti 23, 24, 67, 81

Zaho 370

Zakaryan, Leon, İzmit Düyûn-ı Umumiye

Böcek Müfettişi 132, 133

Zambecyan, Hayik, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Zangalyan, Rus Miralayı 392

Zara 381

Zarifyan, Avadis, Çankırı'da sürgünde

bulunan Ermeni 234

Zarşiyan, Bedros, Diyarbakırlı 522

Zaruhi, Ermeni yetim, Nişantaşı'nda

Binbaşı Hamid Sabri Bey'in hanesinde

423

1223

1224

Zaven Efendi, Ermeni eski Patriği 382,

398, 520, 522

Zekâi, Kayseri Mutasarrıfı 162, 173, 232,

260

Zeki Bey, Harsâ Paşazâde, İzmir tüccarlarından

508, 509

Zeki, bkz. Mehmed Zeki

Zeyd mevkii, Diyarbakır 521

Zeytinlik Mahallesi, Bakırköy 419, 420,

421

Zeytun 3, 57, 58, 59, 60, 86, 87, 88, 91,

112, 115, 116, 120, 124, 125, 134,

146, 147, 150, 159, 182

— Ermenileri 53, 163

— eşkıyası 3, 58, 59, 87

— gâilesi 121

— Kaymakamlığı 115

— Kışlası 121

— Meselesi 58, 59

— telgraf hattı 53

Ziraat

— Bankası 384, 387

— Müfrezesi 467

— Nezâreti 384, 466

Ziya Paşa, Onuncu Kolordu Kumandanı

89

Zor 124, 140, 151, 155, 171, 190, 197, 203,

204, 209, 210, 211, 213, 217, 227,

234, 236, 252, 255, 276, 278, 282,

285, 294, 313, 314, 346, 350, 351,

361, 371, 373, 375, 380, 381, 388,

394, 407

— Komiserliği 382

— Mutasarrıflığı 182, 189, 347

H A R İTA

ismailazakoglu@gmail.com